giáo án sinh 12 sinh học 12 lý chí thành thư viện giáo dục tỉnh quảng trị

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.97 MB, 103 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Ngµy so¹n:

TiÕt 1

Ngµy giảng:

Phần năm:

DI TRUYềN HọC

C

h

ơng I:

cơ chế di truyền và biến dị

Bài 1:

gen, mã di truyền và quá trình nhân ụi adn

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi nm c khái niệm gen, cấu trúc của gen.Thấy đợc

thông tin di truyền chính là trình tự các nuclêơtit trên gen.

- Hiểu và nắm đợc khái niệm, đặc điểm của mã di truyền.

- Mơ tả đợc các bớc trong q trình nhõn ụi ADN.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Mỏy chiu projecto và phim nhân đơi ADN...

-Tranh vẽ phóng hình 1.2 hoặc mơ hình lắp ghép nhân đơi ADN.

3.

ổ

n định tổ chức:

- KiÓm tra sÜ số- chuẩn bị sách, vở học của học sinh.

- Giới thiệu về chơng trình môn học- Phơng pháp học tập bộ môn.

- Yêu cầu của bộ môn.

4. Kiểm tra bài cũ:

5. Giảng bài mới:

Bi 1: gen, mó di truyn v q trình nhân đơi adn

*

Em hãy nêu khái niệm gen?

*

Theo em 1 ph©n tư ADN

chøa 1 hay nhiỊu gen?Gt

*

Quan sát hình 1.1 và nội

dung phần I.2 SGK em hÃy

nêu cấu trúc chung của gen

cấu trúc?

(số vùng, vị trí và chức năng

của mỗi vùng)

+ ở sinh vật nhân sơ gen cấu

trúc có vùng mÃ hoá liên tục

còn sinh vật nhân thực thờng

xen kẽ đoạn mÃ hoá (êxôn) là

đoạn không mÃ hoá

(intron)

gen phân mảnh

*

Có 4 loại Nu cấu tạo nên

ADN và khoảng 20 loại axit

amin cấu tạo nên prôtêin.

Vậy từ ADN

prôtêin ???

*

Với 4 loại Nu mà 3Nu tạo

thành 1 bộ ba

có bao nhiªu

bé ba( triplet) ?

+ Trong 64 bé ba( triplet) cã

3 bé ba kh«ng m· ho¸ aa



61 bé ba m· ho¸ aa( codon)

*

C¸c bé ba trong sinh giíi

cã gièng nhau kh«ng?

*

Mỗi 1 bộ ba chỉ mã hoá 1

axit amin(đặc hiệu) khoảng

20 loại axit amin mà có 61

I.Gen:

1. Khái niệm:

- Gen là 1 đoạn phân tử ADN mang thông tin

mÃ hoá 1 chuỗi pôlipeptit hay 1 ph©n tư ARN.

2. CÊu tróc chung cđa gen cÊu tróc:

a) Vùng điều hoà:

-Nằm ở đầu 3' của mạch mÃ gốc của gen.

-Trình tự các Nu cña vïng tham gia vào quá

trình phiên mÃ và điều hoà phiên mÃ.

b)Vùng mÃ hoá:

-Mang thông tin mÃ hoá các axit amin.

-ở sinh vật nhân sơ gen không phân mảnh còn

sinh vật nhân thực gen thờng phân mảnh.

c)Vùng kết thúc:

-Nằm ở đầu 5' cuả mạch mÃ gèc gen mang tÝn

hiƯu kÕt thóc phiªn m·.

II. M· di trun:

1. Kh¸i niƯm:

-Trên gen cấu trúc cứ 3 Nu đứng liền nhau mã

hoá cho 1 axit amin- Bộ ba mã hoá( triplet).

- Với 4 loại Nu



64 bộ ba mã hố trong đó có 3

bộ ba kết thúc( UAA, UAG, UGA) khơng mã hố

axit amin và 1 bộ ba mở đầu( AUG) mã hoá

a.amin Met( SV nhân sơ là foocmin Met)

2. Đặc điểm:

-Mó di truyn c dc t 1 điểm xác định theo

từng bộ ba Nu không gối lên nhau.

-Mã di truyền có tính phổ biến( hầu hết các lồi

đều có chung 1 bộ ba di truyền).

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

bé ba



???(tÝnh tho¸i ho¸)

*

Quan sát hình 1.2 và nội

dung phần III SGK(

Hoặc

xem phim

) em hãy nêu thời

điểm và diễn biến q trình

nhân đơi ADN.

+ ở SV nhân thực thờng tạo

nhiều chạc sao chép



rút

ngắn thời gian nhõn ụi

ADN

+ Các đoạn Okazaki cã chiỊu

tỉng hỵp ngỵc víi mạch kia

và có sự tham gia của ARN

mồi, enzim nèi ligaza

*

Em cã nhËn xÐt g× vỊ 2

ph©n tư ADN mới và với

phân tử ADN mĐ?

-M· di trun mang tÝnh tho¸i ho¸.

III. Q trình nhân đơi ADN:

1.B

ớc 1:

(

Tháo xoắn phân tử ADN

)

-Nhê c¸c enzim tháo xoắn 2 mạch phân tử ADN

tách nhau dÇn lé ra 2 mạch khuôn và tạo ra

chạc hình chữ Y ( chạc sao chép).

2. B

ớc 2:

(

Tổng hợp các mạch ADN míi

)

-2 mạch ADN tháo xoắn đợc dùng làm mạch

khuôn tổng hợp nên mạch mới theo nguyên tắc

bổ sung( A liên kết với T, G liên kết với X).

-Mạch khn có chiều 3

’

5

’

thì mạch mới đợc

tổng hợp liên tục cịn mạch khn có chiều 5

’

3

’

thì mạch mới đợc tổng hợp từng đoạn( Okazaki)

rồi sau đó nối lại với nhau.

3. B

ớc 3:

(

2 phân tử ADN đợc tạo thành

)

- Trong mỗi phân tử ADN mới có 1 mạch của

phân tử ADN ban đầu( bán bảo tồn) và 1 mạch

mới đợc tổng hợp.

6. Cđng cè:

-Nêu nguyên tắc bổ sung, bán bảo tồn và ý nghĩa q trình nhân đơi ADN?

-Giải thích vì sao trên mỗi chạc chữ Y 1 mạch đợc tổng hợp liên tục còn 1

mạch đợc tổng hợp từng đoạn

( Các Nu liên kết với nhau theo chiều 5’



3’

nên mạch khuôn có chiều 5’



3’ các Nu khơng liên kết đợc với nhau liên tục

do đó cần ARN mồi tạo điểm liên kết hình thành đoạn Okazaki

)

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt 2

Ngày giảng:

Bài 2:

phiên mÃ và dịch mÃ

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi hiu c khỏi nim phiên mã, dịch mã

- Trình bày đợc cơ chế phiên mã( tổng hợp phân tử mARN ).

- Mô tả đợc q trình dịch mã ( tổng hợp chuỗi pơlipeptit ).

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim phiên mÃ, dịch mÃ.

- Tranh vẽ phóng hình 2.1, 2.2, 2.3, 2.4 SGK

3.

ổ

n định tổ chc:

- Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh.

4. KiĨm tra bµi cị:

-Trình bày q trình nhân đơi ADN. Tại sao 1 mạch đợc tổng hợp liên

tục còn 1 mch c tng hp tng on?

5. Giảng bài mới:

Bài 2: phiên mÃ và dịch mÃ

Mạch khuôn ADN (

m· gèc

)



NTBS

Tæng hợp mARN (

phiên mÃ)

+ mARN là bản phiên mÃ từ

mÃ gốc( mạch khuôn ADN) và

thờng bị các enzim phân hủ

sau khi tỉng hỵp xong P.

*

Quan sát

hình 2.1

em h·y

nªu cÊu tróc cđa p.tư tARN?

I.Phiªn m·:

(

Tổng hợp ARN

)

1.Cấu trúc và chức năng của các loại

ARN:

a) ARN thông tin( mARN):

- Có cấu tạo mạch thẳng

- Dùng làm khuôn cho quá trình dịch mÃ ë

rib«x«m.

b) ARN vËn chun( tARN)

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

*

Dựa vào bộ ba đối mã theo

em có bao nhiêu loại phân tử

tARN ?(

61 loại



61 bộ ba mã

hố axit amin

)

+ Rib«x«m ( SV nhân thực) có

đ.vị lớn = 45 pt P+3 pt rARN

đ.vị bé = 33 pt P +1 pt rARN

* Tranh h×nh 2.2(xem phim)

+ M· gốc trên mạch khuôn

ADN theo nguyên tắc bỉ sung

tỉng hỵp nªn p.tư mARN nên

trình tự Nu trên mARN là bản

phiên mÃ.

*

Tại sao enzim lại trợt theo

chiều 3

’

5

’

mà không trợt theo

chiều 5

’

3

’

?(

P.tử mARN đợc

tổng hợp liên tục và chiều liên

kết giữa các Nu là chiu 5

3)

.

* Tranh hình 2.4 (xem phim)

+ Mỗi loại tARN chỉ liên kết với

1 loại axit amin t¬ng øng víi

anticodon nhng 1 lo¹i axit

amin cã thĨ liªn kÕt với 1 số

loại tARN(thoái hoá)

+

MÃ mở đầu luôn là AUG

nh-ng ở sv nhân thực mÃ hoá axit

amin là Met ë sv nh©n sơ là

foocmin Met

*

Em cú nhn xột gì về số lợng

codon trên mARN và số lợng

axit amin trên chuỗi pôlipeptit

đợc tổng hợp và số lợng axit

amin trong chuỗi pôlipeptit

tham gia cấu trúc nên phân tử

prơtêin?

*

Trªn 1 ph©n tư mARN có

nhiều ribôxôm cùng trợt có tác

dụng g×?

có 1 bộ ba đối mã(anticơdon) và 1 đầu để liên

kết với axit amin tơng ứng.

- Vận chuyển axit amin tới ribôxôm để tham

gia tổng hợp chuỗi pơlipeptit.

c) ARN rib«x«m( rARN)

- Gồm 2 tiểu đơn vị kt hp vi prụtờin to nờn

ribụxụm.

- Là nơi diễn ra tổng hợp chuỗi pôlipeptit.

2.Cơ chế phiên mÃ:

(

Tổng hỵp ARN

)

- Enzim ARN pơlimeraza bám vào vùng điều

hồ làm gen tháo xoắn để lộ ra mạch gốc có

chiều 3

’

5

’

và bắt đầu tổng hợp mARN tại vị

trí đặc hiệu( khởi đầu phiên mã).

- Enzim ARN pôlimeraza trợt dọc theo mạch

gốc chiều 3

5

và các Nu trong môi trờng nội

bào liên kết víi c¸c Nu trên mạch gốc theo

nguyên tắc bổ sung.

- Vựng no trờn gen va phiờn mã xong thì 2

mạch đơn đóng xoắn ngay lại.

II. Dịch mÃ:

(

Tổng hợp prôtêin

)

1.Hoạt hoá axit amin:

- Nhờ các enzim đặc hiệu và ATP mỗi axit

amin đợc hoạt hoá và gắn với tARN tơng ứng

tạo axit amin- tARN( aa- tARN).

2.Tổng hợp chuỗi pôlipeptit:

- Ribôxôm gắn với mÃ mở đầu AUG và

Met-tARN( anticôdon UAX) bổ sung chính xác với

côdon mở đầu.

- Cỏc aa-tARN vn chuyển axit amin tới. Nếu

anticôdon của tARN bổ sung với cơdon trên

mARN thì sẽ tạo liên kết giữa 2 axit amin.

- Ribôxôm dịch chuyển đến côdon tiếp và cứ

tiếp tục nh vậy cho đến cuối mARN và tiếp xúc

với mã kết thúc thì quá trình dịch mã hoàn

tất( kết thúc tổng hợp chuỗi pôlipeptit).

- Nhờ 1 loại enzim đặc hiệu axit amin đầu tiên

(Met) đợc cắt khỏi chuỗi và chuỗi pôlipeptit cấu

trúc bậc cao hơn thành prôtêin.

- Mét nhóm ribôxôm( pôlixôm) gắn với mỗi

mARN giúp tăng hiệu suất tổng hợp prôtêin.

6. Củng cố:

mARN Prôtêin Tính trạng

Chú ý:

ở sv nhân sơ sau khi tổng hợp xong phân tử mARN tham gia tổng

hợp chuỗi pơlipeptit cịn ở sv nhân thực là tiền mARN (mARN sơ khai) sau

đó cắt bỏ các đoạn khơng mã hố axit amin ( intron) và nối các đoạn mã

hoá axit amin (êxôn) lại thành mARN trởng thành rồi mới tham gia tng

hp chui pụlipeptit

.

7.Rút kinh nghiệm giờ dạy:

Phiên mÃ Dịch m·

Nhân đôi

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Ngày soạn:

TiÕt 3

Ngày giảng:

Bi 3:

iu ho hot ng gen

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi hiu đợc khái quát về điều hoà hoạt động gen.

- Hiểu đợc cơ chế điều hoà hoạt động gen ở sinh vt nhõn s (opờron

Lac)

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Mỏy chiu projecto và phim điều hoà hoạt động gen.

- Tranh vẽ phóng hình 3.2, 3.2a, 3.2b SGK

3.

ổ

n định tổ chức:

- KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

- HÃy trình bày diễn biến và kết quả của quá trình phiên mÃ.

- Quá trình dịch mÃ tại ribôxôm và vai trò của pôlixôm.

5. Giảng bài mới:

Bi 3: iu ho hoạt động gen

+ Trong 1 tế bào ở các thời

điểm khác nhau các loại gen

và số lợng gen hoạt động

khác nhau.

+ Các loại tế bào khác nhau

số lợng các nhóm, loại gen

hoạt động cũng khác nhau.

+ Cơ chế điều hoà hoạt động

gen đặc biệt ở sinh vật nhân

thực càng tiến hoá càng

phức tp.

*Tranh mô hình cấu tróc

cđa opªron Lac.

(

Hình 3.1

SGK)

*

Quan sát tranh và nghiên

cứu nội dung II.1 SGK em

h·y nªu cÊu tróc cđa opªron

Lac?

( Sè vùng, thành phần và

chức năng của các gen trong

mỗi vùng)

*Tranh hình 3.2a( xem

phim)

*

Em hãy nêu cơ chế điều

hoà hoạt động opêron Lac

trong môi trờng khơng có

lactơzơ? Vai trị của gen điều

hồ?

*Tranh h×nh 3.2b( xem

phim)

*

Em hãy nêu cơ chế điều

hoà hoạt động opêron Lac

I. Khái quát về điều hoà hoạt động gen:

1. Đặc điểm hoạt động của gen:

- Số lợng gen trong mỗi tế bào rất lớn nhng

thờng chỉ có 1 số ít gen hoạt động còn phần

lớn các gen ở trạng thái không hoạt động

hoặc hoạt động rất yếu.

2. Cơ chế điều hoà:

- sinh vt nhõn s iu hoà hoạt động gen

chủ yếu ở mức độ phiên mã.

II. Điều hoà hoạt động gen ở sinh vt

nhõn s:

1. Mô hìnhcấu trúc của opêron Lac:

- Vùng khởi động P(Promoter)

:

nơi mà ARN

pôlimeraza bám vào và khởi đầu phiên mã.

- Vùng vận hành O(operator): có trình tự Nu

đặc biệt để prơtêin ức chế có thể liên kết làm

ngăn cản sự phiên mã.

- Vùng chứa các gen cấu trúc quy định tổng

hợp các enzim phân giải đờng lactơzơ.

*Chú ý:

Trớc mỗi opêron( nằm ngồi opêron)

có gen điều hoà hoạt động các gen của

opêron.

2. Sự điều hoà hoạt động gen opêron

Lac:

a) Khi m«i tr

êng kh«ng cã lactôzơ:

- Gen iu ho hot ng tng hp prụtờin

c ch. Prôtêin ức chế liên kết vào vùng vận

hành của opêron ngăn cản quá trình phiên

mã làm các gen cấu trúc khụng hot ng.

b) Khi môi tr

ờng có lactôzơ:

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

trong môi trờng có lactôzơ?

*

Lactụz có ảnh hởng nh

thế nào đến hoạt động của

opêron Lac?

*

Theo em thực chất của q

trình điều hồ hoạt động

của gen( ở sinh vật nhân sơ)

là gì?

m·.

- Các phân tử mARN của gen cấu trúc đợc

dịch mã tạo ra các enzim phân giải lactôzơ.

- Khi lactôzơ bị phân giải hết thì prơtêin ức

chế lại liên kết đợc vào vùng vận hành và

quá trình phiên mã của các gen trong opêron

bị dừng lại.

6. Cñng cố:

- Trả lời câu hỏi và bài tập cuối bài.

*Kiến thức bổ sung:

+ ở ngời bình thờng hêmôglôbin trong hồng cầu gồm có 3 loại là HbE,

HbF và HbA.

- HbE gồm 2 chuỗi anpha và 2 chuỗi epsilon có trong thai dới 3 tháng.

- HbF gồm 2 chuỗi anpha và 2 chuỗi gama có trong thai từ 3 tháng đến

khi lọt lịng mẹ thì lợng HbF giảm mạnh(trẻ 3 tháng tuổi HbF



20%).

- HbA gồm 2 chuỗi anpha và 2 chuỗi bêta hình thành khi đứa trẻ đợc

sinh ra đến hết đời sống cá thể.

Nh vậy gen cấu trúc quy định tổng hợp chuỗi anpha hoạt động suốt

đời sống cá thể. Gen cấu trúc quy định tổng hợp chuỗi epsilon chỉ hoạt

động trong giai đoạn bào thai dới 3 tháng. Gen cấu trúc quy định tổng

hợp chuỗi gama trong giai đoạn thai 3 tháng đến sau khi sinh 1 thời

gian. Gen cấu trúc quy định tổng hợp chuỗi bêta chỉ hoạt động từ khi

đứa trẻ sinh ra.

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

Tiết 4

Ngày giảng:

Bài 4:

t bin gen

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phải nêu đợc khái niệm và các dạng đột biến gen.

- Hiểu đợc cơ chế phát sinh cũng nh hậu quả và vai trị của đột biến

gen

- Liªn hƯ với thực tế.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Mỏy chiu projecto và phim cơ chế phát sinh đột biến gen

- Tranh vẽ hình 4.1 và 4.2 SGK.

3.

ổ

n định tổ chức:

- KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

- Ôpêron là gì? trình bày cấu trúc opêron Lac ở E.coli.

- Cơ chế điều hoà hoạt động của opêron Lac trong mụi trng khụng cú

v cú lactụz.

5. Giảng bài mới:

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

*

Các p.tử ADN(gen)phân

biệt với nhau ở những điểm

nào?

*

Kt qu ca s thay i s

lng, thành phần, trình tự

Nu trong gen sẽ nh thế nào?

( Hình thành alen mới)

*

Phân tử prôtêin sẽ nh thế

nào khi xảy ra đột biến thay

thế 1 cặp Nu trên gen

?(Hình

thành Prơtêin mới vi chc

năng mới- VD: HbA

HbS)

*

Phõn tử prôtêin sẽ nh thế

nào khi xảy ra đột biến mất

hoặc thêm 1 cặp Nu trên

gen

? (Hình thành Prôtêin

mới với chức năng mới)

*Trả lời câu lệnh trang 19

- Đột biến thay thế 1 cặp Nu

có thể dẫn đến thay thế 1 aa

này bằng 1 aa mới trong

phân tử prôtêin.

- Đột biến thêm hoặc mất

cặp Nu sẽ dẫn đến làm thay

đổi toàn bộ aa từ điểm đột

biến trở về cuối của p.tử

prôtêin .

*Tranh h×nh 4.1, 4.2(phim)

- Các bazơ nitơ dạng hiếm

thờng có những vị trí liên kết

hyđrơ bị thay đổi làm chúng

kết cặp không đúng trong

quá trình nhân đôi ADN



đột biến.

*Trả lời câu lệnh trang 21

- Gây hại lớn nhất của đột

biến thay thế 1 cặp Nu là

làm thay thế 1 aa này bằng

1 aa khác trong phân tử

prôtêin song đôi khi cũng

không ảnh hởng đến chức

năng của prôtêin .

*

Đột biến gen làm xuất hiện

a len mới có vai trị nh thế

nào đối với tiến hoá và chọ

giống?

I.

Khái niệm và các dạng đột biến gen:

1. Khái niệm:

- Đột biến gen là những biến đổi trong cấu

trúc của gen kết quả hình thành 1 alen mới.

2. Các dạng đột biến gen:

a) §ét biÕn thay thÕ 1 cặp nuclêôtit:

- Khi thay th 1 cp Nu ny bng 1 cặp Nu

khác có thể làm thay đổi trình tự axit amin

trong prôtêin và làm thay đổi chức năng của

prôtêin.

b) Đột biến thêm hoặc mất 1 cặp nuclêôtit:

- Khi mất hoặc thêm 1 cặp Nu trong gen làm

thay đổi trình tự axit amin trong prôtêin và

làm thay đổi chức năng của prôtêin.

II. Nguyên nhân và cơ chế phát sinh đột

biến gen:

1.Nguyên nhân:

- Bờn ngoi: do cỏc tỏc nhõn gõy đột biến

nh vật lý(tia phóng xạ, tia tử ngoại

…

), hoá

học (các hoá chất 5BU, NMS

…

) hay sinh

học(1 số virut

…

).

2. Cơ chế phát sinh đột biến gen:

a)Sự kết cặp không đúng trong nhân đơi

ADN:

- Trong q trình nhân đôi do sự kết cặp

không hợp đôi( không theo nguyên tắc bổ

sung) dẫn đến phát sinh đột biến gen.

b) Tác động của các tác nhân gây đột biến:

- Tia tử ngoại (UV) có thể làm cho 2 bazơ T

trên cùng 1 mạch liên kết với nhau



đột

biến.

- 5-brômua uraxin ( 5BU) gây ra thay thế

cặp A-T bằng G-X



đột biến.

- Virut viêm gan B, virut hecpet

…

đột

biến.

III. Hậu quả và ý nghĩa của đột biến

gen:

1. Hậu quả của đột biến gen:

- Phần nhiều đột biến điểm vơ hại( trung

tính) 1 số có hại hay có lợi cho thể đột biến.

- Mức độ gây hại của alen đột biến phụ

thuộc vào tổ hợp gen chứa nó và mơi trờng

sống.

2.Vai trị và ý nghĩa của đột biến gen:

a) Đối với tiến hố:

- §ét biến gen làm xuất hiện các alen mới

tạo ra biến dị di truyền phong phú là nguồn

nguyên liệu cho tiến hoá.

b) Đối với thực tiễn

:

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bài tập cuối bài.

* Kiến thức bổ sung:

-

Những dạng đột biến gen làm thay đổi codon (bộ ba) đồng thời làm

thay đổi axit amin tơng ứng gọi là đột biến sai nghĩa ( nhầm nghĩa).

-

Những dạng đột biến gen làm thay đổi codon nhng không làm thay đổi

axit amin tơng ứng gọi là đột biến đồng nghĩa ( đột biến câm).

-

Những dạng đột biến gen làm thay đổi codon thành bộ ba kết thúc gọi

là đột biến vô nghĩa.

-

Những dạng đột biến gen làm thay đổi codon từ điểm đột biến đến cuối

gen gọi là đột biến dịch khung.( đột biến thêm hoặc mất1 cặp Nu)

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt 5

Ngày giảng:

Bài 5:

nhiễm sắc thể và

t bin cu trỳc nhim sc th

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi nm c hình thái và cấu trúc siêu hiển vi của NST.

- Nắm đợc các dạng đột biến cấu trúc NST- Hậu quả và ứng dụng của

đột biến trong thực tiễn.

2.Ph

¬ng tiện dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim cấu trúc siêu hiển vi của nhiễm sắc thể.

- Tranh vẽ phóng hình 5.1 và 5.2 SGK.

3.

n định tổ chức:

- KiĨm tra sÜ sè- chn bÞ bµi cđa häc sinh.

4. KiĨm tra bµi cị:

- Đột biến gen là gì?Nêu các dạng đột biến điểm thờng gặp và hậu quả.

- Hãy nêu 1 số cơ chế phát sinh t bin gen.

5. Giảng bài mới:

Bi 5: nhim sc thể và đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

* Tranh hỡnh 5.1

*

Quan sát tranh em hÃy mô

tả hình thái NST ?

+NST trong các tế bào

khơng phân chia có cấu trúc

đơn hình gậy, chữ V…ở kỳ

giữa nguyên phân có dạng

kép.

+Tâm động là vị trí liên kết

của NST với thoi phân bào.

+ Đầu mút có tác dụng bảo

vệ NST và làm cho các NST

khơng dính vào nhau.

*Tranh hình 5.2( xem phim)

*

Quan sát tranh(xem phim)

và néi dung phÇn I.2 em

hÃy mô tả cấu trúc siêu hiển

vi của NST.

+ ở sinh vật nhân sơ mỗi tế

bào thờng chØ chøa 1 ph©n

tư ADN m¹ch kÐp có dạng

I.Hình thái và cấu trúc nhiễm sắc thể:

1.Hình thái nhiễm sắc thể:

- K gia ca nguyờn phân khi NST co ngắn

cực đại nó có hình dạng, kích thớc đặc trng

cho lồi.

- Mỗi lồi có 1 bộ nhiễm sắc thể đặc trng về

số lợng, hình thái, kích thớc và cấu trúc.

- Trong tế bào cơ thể các NST tồn tại thành

từng cặp tơng đồng( bộ NST lỡng bội-2n).

- NST gồm 2 loại NST thờng, NST giới tính.

- Mỗi NST đều chứa tâm động, 2 bên của

tâm động là cánh của NST và tận cùng là

đầu mút

2.CÊu tróc siªu hiĨn vi của nhiễm sắc

thể:

- Một đoạn ADN( khoảng 146 cặp Nu) quấn

quanh 8 ptử histôn(

1

3

/

4

vòng)

nuclêôxôm

- Chui nuclờụxụm (mức xoắn 1) tạo sợi cơ

bản có đờng kính



11nm.

- Sợi cơ bản xoắn (mức 2) tạo sợi chất nhim

sc cú ng kớnh

30nm.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

vòng(plasmit) và cha cã cÊu

tróc NST.

*

Em hiểu thế nào là đột

biến mất đoạn NST ?

*

Khi NST bị mất đoạn

gây

nên hậu quả nh thÕ nµo?

+ ở động vật khi mất đoạn

NST thờng gây tử vong nhất

là các động vật bậc cao.

*

Em hiểu thế nào là đột

biến lặp đoạn NST ?

*

Khi NST cã lỈp đoạn

gây

nên hậu quả nh thế nào ?

*

Em hiểu thế nào là đột

biến đảo đoạn NST?

*

Khi NST có đảo on

gây nên hậu quả nh thế

nào ?

*

Em hiểu thế nào là đột

biến chuyển đoạn NST?

*

Khi NST cã chuyển đoạn

gây nên hậu quả nh thế nào

kớnh

300 nm và hình thành Crơmatit có

đờng kính



700 nm.

II. Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể:

1. Mất ®o¹n:

- NST bị đứt mất 1 đoạn làm giảm số lợng

gen trên NST



thờng gây chết.

- ë thùc vËt khi mất đoạn nhỏ NST ít ảnh

h-ởng

loại khỏi NST những gen không mong

muốn ở 1 số giống cây trồng.

2. Lặp đoạn:

- Mt on NST c lp li một hay nhiều

lần



làm tăng số lợng gen trên NST.

- Tính trạng do gen lặn quy định đợc tăng

c-ờng biểu hin( cú li hoc cú hi).

3. Đảo đoạn:

- Mt on NST bị đứt ra rồi đảo ngợc 180

0

và nối lại



làm thay đổi trình tự gen trên

NST



làm ảnh hởng đến hoạt ng ca

gen.

4. Chuyển đoạn:

- S trao i đoạn NST xảy ra giữa 2 NST

cùng hoặc không cùng cặp tơng đồng



làm

thay đổi kích thớc, cấu trúc gen, nhóm gen

liên kết



thờng bị giảm khả năng sinh sản.

6. Cñng cè:

*

Trả lời câu lệnh trang 26

: Vị trí đứt gãy khác nhau trên NST trong các

đột biến cấu trúc NST thờng gây nên các hậu quả khác nhau cho thể đột

biến song chúng đều là nguồn nguyên liệu cho chọn lọc và tiến hoá.

*

KiÕn thøc bæ sung

:

- Để phát hiện các dạng đột biến cấu trúc NST ngời ta thờng dùng

ph-ơng pháp nhuộm băng G, C, Q…

- Trên NST những vùng có gen đang hoạt động( gen mở xoắn để phiên

mã)



vùng đồng nhiễm( bắt màu nhạt khi nhuộm). Vùng chứa các gen

không hoạt động (các gen xoắn chặt)



vùng dị nhiễm (bắt màu đậm khi

nhuộm).

- Thể đột biến cấu trúc NST thờng sinh ra các giao tử không bình thờng.

Các giao tử này khi đi vào hợp tử làm giảm sức sống của cơ thể lai hoặc

gây nên các hội chứng khác nhau.

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt 6

Ngày giảng:

Bi 6:

đột biến số l

ợng nhiễm sắc thể

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi nm c khái niệm, cơ chế phát sinh các thể lệch bội

và thể đa bội. Hậu quả của các dạng đột biến số lợng NST

-Thấy đợc sự khác nhau giữa 2 dạng thể lệch bội và thể đa bội.

2.Ph

¬ng tiƯn dạy học:

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

-Tranh vẽ phóng hình 6.1

6.4 SGK.

3.

ổ

n định tổ chức:

- Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh.

4. KiĨm tra bµi cị:

-Tại sao mỗi NST lại đóng xoắn lại theo nhiều cấp độ khác nhau?

- Tại sao phần lớn các đột biến cấu trúc NST là có hại thậm chí gây

chết cho các thể đột biến nhng lại là nguồn ngun liệu cho tiến hố?

5. Gi¶ng bµi míi:

Bài 6:

đột biến số l

ợng nhiễm sắc thể

*Tranh hình 6.1

*

Quan sát tranh em cã

nhËn xÐt g× vỊ NST cđa thĨ

lìng béi 2n?

*

Khi số lợng NST trong một

cặp thay đổi có thể xảy ra

các dạng nào và bộ NST sẽ

có dạng nh thế nào?

+ 2 cặp đều mất 1 NST



thÓ 1 kÐp( bé NST d¹ng

2n-1-1).

+ 2 cặp đều thêm 1NST



thÓ ba kÐp(bé NST dạng

2n+1+1)

*

Sự không phân ly cđa 1

cỈp NST trong GP sẽ tạo ra

các loại giao tö cã bé NST

nh thế nào?

*

Nếu các giao tử không

bình thêng trªn ( lƯch

nhiƠm) kết hợp với các giao

tử bình thờng

Hình thành

bộ NST có dạng nh thế nào?

+ Lệch bội xảy ra trên NST

giới tính ở ngời gây nên hội

chứng Klaifentơ XXY, Tơcnơ

XO, siêu nữ XXX (thể 3X).

* Hình ảnh 1 sè d¹ng lƯch

béi ë ng

ời và các sinh vËt

kh¸c.

+ Đối với các động vật đột

biến lệch bội thờng gây hại(ở

ngời bệnh Đao, Tơcnơ…) còn

trong chọn giống có thể sử

dụng lệch bội để xác định vị

trí của gen trên NST.

*Tranh h×nh 6.2

*

Bộ NST của 1 loài là 2n,

khi bộ NST tăng lên thành

3n, 4n...



đột biến đa bội là

nh thế nào?

+ThĨ ®a béi chẵn 4n, 6n,

I.Đột biến lệch bội:

1. Khái niệm và phân loại:

a)Khỏi nim

: s lng NST trong 1 hay 1 số

cặp tơng đồng khác 2 ( thêm hoặc mất

NST ).

b)Phân loại:

-Thể một:1 cặp NST mất 1 NST và bộ NST

có dạng 2n-1.

-Thể không: 1 cỈp NST mÊt 2 NST và bộ

NST có dạng 2n-2.

-Thể ba:1 cặp NST thêm 1 NST và bộ NST

có dạng 2n+1.

-Thể bốn:1 cặp NST thêm 2 NST và bộ NST

có dạng 2n+2.

2.Cơ chế phát sinh:

a)Trong giảm phân:

- Do sự phân ly không bình thờng của NST

của 1 hay 1 số cặp kết quả tạo ra các giao tử

thiếu, thừa NST(giao tử lệch nhiễm).

- Các giao tử này kết hợp với giao tử bình

th-ờng

thể lệch bội.

b)Trong nguyên phân:

-Do sù ph©n ly không bình thờng của các

cặp NST trong nguyên phân hình thành tÕ

bµo lƯch béi.

-TÕ bµo lƯch béi tiÕp tôc nguyên phân

1

phần cơ thể có các tế bào bị lệch bội

thể

khảm.

3.Hậu quả:

-Đột biến lệch bội tuỳ theo từng loài mà gây

ra các hậu quả khác nhau nh: tử vong, giảm

sức sống, giảm khả năng sinh sản

4

.ý

nghĩa:

- Đột biến lệch bội cung cấp nguyên liệu cho

tiến hoá và trong chọn giống.

II.Đột biến đa bội:

1.Khái niệm và cơ chế phát sinh thĨ tù

®a béi:

a)Khái niệm:

Là dạng đột biến làm tăng 1

số nguyên lần bộ NST đơn bội của loài và

lớn hn 2n ( 3n, 4n, 5n, 6n...).

b)Cơ chế phát sinh:

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

8n.. thĨ ®a béi lỴ 3n, 5n,

7n...

*

Quan s¸t tranh h×nh 6.2

em h·y nêu cơ chế hình

thành thể đa bội 3n, 4n.

*Tranh hình 6.3( xem phim)

*

Quan sát tranh ( hoặc xem

phim) em hÃy nêu khái niệm

và cơ chế hình thành thể dị

đa bội?

+Cỏ Spartina 2n=120 là kết

quả của lai xa và đa bội hoá

giữa cỏ Châu Âu 2n=50 và

cỏ Châu Mĩ 2n=70

.

*Tranh hình 6.4( xem phim)

*

Quan sát tranh (phim) em

có nhận xét gì về các cơ thể

đa bội?

giao tử 2n( giao tử lỡng bội).

-Dạng 4n là do sự kết hợp giữa 2 giao tử 2n

hoặc do sự không phân ly của NST trong tất

cả các cặp.

2.Khái niệm và cơ chế phát sinh thể dị

đa bội:

a) Khỏi nim: S tng s b NST n bội

của 2 lồi khác nhau trong 1 tế bào.

b)C¬ chÕ hình thành:

- Do hiện tợng lai xa và đa bội ho¸.

3.Hậu quả và vai trị của đột bin a

bi:

- Tế bào đa bội thờng có số lợng ADN tăng

gấp bội

tế bào to, cơ quan sinh dỡng lớn,

sinh trởng phát triển mạnh khả năng chống

chịu tốt...

- Đột biến đa bội đóng vai trị quan trọng

trong tiến hố (hình thành loài mới) và

trong trồng trọt( tạo cây trồng năng sut

cao...)

6. Củng cố:

* Trả lời câu lệnh trang 30:

-

Đột biến lệch bội thờng gây hậu quả nặng nề cho thể đột biến hơn là

thể đa bội là vì thể đột biến lệch bội là do có sự tăng giảm số lợng NST

trong một vài cặp đã làm mất cân bằng của toàn hệ gen nên các thể lệch

bội thờng chết, giảm sức sống, giảm khả năng sinh sản...

* KiÕn thøc bæ sung:

-

Các thể lệch bội cũng tơng tự nh các thể đa bội lẻ thờng mất khả năng

sinh sản hữu tính do khó khăn trong q trình giảm phân tạo giao tử

và nếu giảm phân đợc sinh ra có các giao tử khơng bình thờng.

- Nếu xét 1 lơcut gen trên cặp NST nào đó thể đột biến lệch bội dạng ba

và đột biến đa bội dạng 3n đều có kiểu gen tơng tự nh nhau ví dụ Aaa

khi giảm phân sẽ sinh ra các loại giao tử nh sau:

- Giao tư b×nh thêng A, a.

- Giao tử không bình thờng Aa, aa.

- Cỏc th a bội thờng gặp ở thực vật còn ở động vật đặc biệt là động vật

bậc cao thì hiếm gặp là do khi các cơ thể động vật bị đa thờng dẫn đến

làm giảm sức sống, gây rối loạn giới tính, mất khả năng sinh sản hữu

tính và thờng tử vong.

Một số đặc điểm phân biệt giữa thể lệch bội và thể đa bội

ThĨ lƯch béi

ThĨ ®a béi

- Sự biến động số lợng NST xảy ra ở

1 vài cặp.

- Sè lợng NST trong mỗi cặp có thể

tăng hoặc giảm.

- Thng có ảnh hởng bất lợi đến thể

đột biến và thờng có kiểu hình

khơng bình thờng.

- ThĨ lƯch béi thờng mất khả năng

sinh sản hữu tÝnh do khã khăn

- S bin ng s lng NST xy ra ở

tất cả các cặp NST.

- Số lợng NST trong mỗi cặp chỉ có

tăng 1 số nguyên lần bộ đơn bội.

- Thờng có lợi cho thể đột biến vì thể

đa bội thờng sinh trởng , phát triển

mạnh, chống chịu tốt.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

trong giảm phân tạo giao tử.

- Th lch bi cú th gp c ng

vt v thc vt.

khăn trong sinh sản hữu tính.

- Th a bi thng gp thực vật ít

gặp ở động vật.

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt 7

Ngày giảng:

Bài 7:

THực hành

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi quan sỏt c NST di kính hiển vi quang học.

- Xác định đợc 1 số dạng đột biến NST trên các tiêu bản NST cố định.

- Rèn luyện kỹ năng làm tiêu bản NST và xác định số lợng NST dới

kính hiển vi.

- Xác định đợc các cặp NST tơng đồng của ngời trên ảnh chp.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Kính hiển vi quang học ( 4 em 1 chiếc )

- Tiêu bản bộ NST ngời bình thờng và bất thờng.

- Tranh vẽ phóng bộ NST ngời bình thờng và bất thờng.

- Chõu chu c ( đầu nhỏ, mình thon), nớc cất, oocxêin axêtic 4-5 %,

phiến kính, lá kính, kim mổ, kéo mổ, giấy thấm.

3.

ổ

n định tổ chức:

- KiÓm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

- Nêu hình thái NST và mô tả cÊu tróc cđa NST .

5. H

íng dÉn thùc hµnh:

a) Quan sát các bộ NST trên tiêu bản cố định:

*Yêu cầu: -Thấy đợc các NST trong các tiêu bản.

- Mô tả, vẽ và đếm đợc số lợng NST trong tế bào các tiêu bản.

( Giáo viên đi từng nhóm kiểm tra kt qu v sa sai)

b) Làm tiêu bản tạm thời và quan sát NST:

( Nh hớng dẫn trong SGK )

* Chú ý: Mỗi nhóm cử 1 em làm cịn các em khác giúp đỡ và quan sát. Giáo

viên đi các nhóm chỉnh sửa những sai sót, và hớng dẫn.

6. Cñng cè:

- Giáo viên nhận xét kết quả quan sát tiêu bản NST của các nhóm và

đánh giá kết quả.

- Nhận xét về việc làm tiêu bản cố đinh tạm thời NST ở các nhóm.

7.Rút kinh nghiệm giờ dạy:

Ngày soạn:

TiÕt 8

Ngày giảng:

Ch

¬ng II.

tÝnh quy luËt

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Bài 8:

Quy luật Menđen: quy luật phân ly

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi gii thớch c ti sao Menđen lại thành công trong việc

phát hiện ra các quy luật di truyền ?

- Rèn luyện kỹ năng suy luận lôgic và khả năng vận dụng kiến

thứctoán học trong việc giải quyết vấn ca sinh hc.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim về thí nghiệm đ/l phân ly của Menđen.

-Tranh vẽ phóng hình 8.1, 8.2 SGK .

3.

ổ

n định tổ chức:

- KiÓm tra sÜ số- chuẩn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

5. Giảng bài mới:

Bài 8:

Quy luật Menđen: quy luật phân ly

*

Nghiên cứu nội dung mục

I em h·y nªu trong phơng

pháp nghiên cứu di truyền

của Menđen trớc tiên là gì?

*

ThÕ nµo lµ dòng thuần

chủng? Menđen tạo ra các

dòng thuần chủng bằng

cách nào?

*

Menen đã xử lý kết quả

lai của các thế hệ F1, F2, F3

nh thế nào?

*

Menđen

đã làm gì để

chứng minh cho giả thuyết

của đó?

*

Thí nghiệm nào của

Menđen đã chứng minh 2/3

số cây hoa đỏ F2 không

thuần chủng ?

*

Qua các kết quả lai và sự

phân tích tỷ lệ phân ly tính

trạng của các cơ thể lai ở các

thế hệ Menđen đã đa ra giả

thuyết nh thế nào ?

*

Menđen đã chứng minh

giả thuyết của mình nh thế

nào?

(gi¶i thÝch thêm bằng bảng

8 SGK )

*

Menen dựng phng phỏp

no để kiểm định giả thuyết

của mình?

*

ThÕ nµo lµ phép lai phân

tích?

I. Ph

ơng pháp nghiên cứu di truyền học

của Menđen:

1. Ph

ơng pháp lai:

- Bớc 1: Tạo các dòng thuần chủng về từng

tính trạng.

- Bc 2: Lai cỏc dịng thuần chủng khác biệt

nhau bởi 1 hoặc nhiều tính trạng rồi phân

tích kết quả lai ở đời F1, F2, F3.

- Bớc 3: Sử dụng toán xác suất để phân tích

kết quả lai, sau đó đa ra giả thuyết giải

thích kết quả.

- Bíc 4: TiÕn hµnh chøng minh cho giả

thuyết của mình.

2. Ph

ơng pháp phân tích con lai cđa

Men®en:

- Tû lƯ phân ly ở F2 xấp xỉ 3:1.

- Cho các cây F2 tù thơ phÊn råi ph©n tÝch

tû lƯ ph©n ly ë F3 Men®en thÊy tû lƯ 3:1 ë

F2 thực chất là tỷ lệ 1:2:1

II. Hình thành học thuyết khoa học:

1.Giả thuyết của Menđen:

-Mi tớnh trạng đều do 1 cặp nhân tố di

truyền quy định và trong tế bào các nhân tố

di truyền khơng hồ trộn vào nhau.

-Giao tư chØ chøa 1 trong 2 thành viên của

cặp nhân tố di truyền.

- Khi thụ tinh các giao tử kết hợp với nhau 1

cách ngẫu nhiên

2.Chứnh minh giả thuyết:

-Mi giao t ch cha 1 trong 2 thành viên

của cặp nhân tố di truyền do đó sẽ hình

thành 2 loại giao tử và mỗi loại chiếm 50%

( 0,5).

-Xác suất đồng trội là 0,5

0,5=0,25 (1/4)

1

-Xác suất dị hợp tử là 0,25+ 0,25=0,5 (2/4)

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

( Đem lai 1 cơ thể có kiểu

hình trội với 1 cơ thể có kiểu

hình lặn về tính trạng đó

nếu các cơ thể lai đồng tính

thì cơ thể có kiểu hình trội

thuần chủng cịn các cơ thể

lai phân tính( có cả kiểu

hình trội và lặn) thì cơ thể

đem lai khơng thuần chủng)

Tranh h×nh 8.2

*

Quan niệm hiện đại về di

truyền học đã chứng minh

sự đúng đắn giả thuyết của

Menđen nh thế nào ?

*

Yếu tố nào đã dẫn đến sự

phân tính của các cơ thể lai?

( Sự phân ly đồng đều của

các alen trong quá trình

hình thành giao tử đợc thực

hiện nhờ sự phân ly của các

cặp NST trong giảm phân.)

-Xác suất đồng lặn là 0,5

0,5=0,25 (1/4)

1

3.Quy lt ph©n ly:

- Mỗi tính trạng do 1 cặp alen quy định, 1 có

nguồn gốc từ bố , 1 có nguồn gốc từ mẹ.

- C¸c alen cđa bố và mẹ tồn tại trong tế bào

cơ thĨ con 1 c¸ch riêng rẽ không hoµ trén

vµo nhau.

- Khi hình thành giao tử các alen phân ly

đồng đều về các giao tử cho ra 50% giao tử

chứa alen này và 50% giao tử cha alen kia.

III. Cơ sở tế bào học của quy luật phân

ly:

1. Quan niệm sau Menđen:

-Trong tế bµo sinh dìng các gen và NST

luôn tồn tại thành từng cặp.

-Khi gim phõn to giao t mỗi alen, NST

cũng phân ly đồng đều về các giao tử.

2. Quan niệm hiện đại:

- Mỗi gen chiếm 1 vị trí xác định trên NST

đợc gọi là locut.

- Một gen có thể tồn tại ở các trạng thái khác

nhau và mỗi trạng thái đó gọi là alen.

6. Cđng cè:

- C©u hỏi và bài tập cuối bài.

7.Rút kinh nghiệm giờ dạy:

Có thể dùng phiếu học tập khi thực hiện giảng dạy phần I yêu cầu

học sinh nghiên cứu nội dung và hoàn thành phiếu học tập sau:

Quy trình

thí nghiệm

- Bc1: Tạo ra các dịng thuần chủng có các kiểu hình

t-ơng phản( Hoa đỏ- Hoa trắng...)

- Bớc 2: Lai các dòng thuần chủng với nhau để tạo ra

F1.

- Bớc 3: Cho các cây lai F1 tự thụ phấn để tạo ra đời F2.

- Bớc 4: Cho từng cây F2 tự thụ phấn để tạo ra đời F3.

KÕt qu¶

thÝ nghiƯm

- F1 : 100% cây hoa đỏ.

- F2 : cho 3/4 cây hoa đỏ và 1/4 cây hoa trắng.

- F3 : 1/3 số cây hoa đỏ F2 cho toàn cây F3 hoa đỏ. 2/3

số cây hoa đỏ F2 cho F3 với tỷ lệ 3 hoa đỏ : 1 hoa trắng

và 100% cây hoa trắng F2 cho ra tồn cây hoa trắng.

Gi¶i thÝch kÕt

qu¶ ( hình

thành

giả

thuyết)

- Mi tớnh trang do 1 cp nhõn tố di truyền quy định(cặp

alen), 1 có nguồn gốc từ bố và 1 có nguồn gốc từ mẹ. Các

nhân tố di truyền của bố và mẹ tồn tại ở cơ thể con 1

cách riêng rẽ, khơng hồ trộn vào nhau và khi giảm

phân chúng phân ly đồng đều về các giao tử .

Kiểm định

giả thuyết

- Nếu giả thuyết nêu trên là đúng thì cây dị hợp tử Aa

khi giảm phân sẽ cho ra 2 loại giao tử với tỷ lệ ngang

nhau và có thể kiểm tra điều này bằng phép lai phân

tích.

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

bi( có thể bới tây trong túi nhng chỉ đợc lấy ra 1 viên bi) và ghi kết quả lại

vào bảng sau rồi lại cho bi trả lại túi. Nếu có nhiều túi bi thì có thể chia ra

nhiều nhóm cùng tiến hành sau đó tập hợp kết quả của các nhóm.

B¶ng ghi kÕt qu¶ bèc viên bi

.

Các lần lấy bi từ túi

Kết quả chung

Ln 1

Ví dụ: 2 bi đỏ

Lần 2

Ví dụ : 1 đỏ – 1 trắng

...

Tổng số

?đỏ - đỏ; ? đỏ – trắng; ? trắng – trắng

Ngµy so¹n:

TiÕt 9

Ngày giảng:

Bi 9:

quy lut Menen: quy lut phõn ly c lp

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi gii thích đợc tại sao Menđen lại suy ra đợc quy luật

các cặp alen phân ly đọc lập nhau trong quá trình hình thành giao tử.

- Biết vận dụng quy luật xác suất để dự đốn kết quả lai.

- BiÕt c¸ch suy ln ra kiĨu gen cđa sinh vËt dùa trªn kết quả phân ly

kiểu hình của các phép lai.

- Nờu đợc công thức tổng quát về tỷ lệ phân ly giao tử, tỷ lệ kiểu gen,

kiểu hình trong các phép lai nhiều cặp tính trạng.

- Giải thích đợc cơ sở tế bào học của quy luật phân ly độc lập.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Mỏy chiu projecto v phim về quy luật phân ly độc lập.

- Tranh vẽ phóng hình 9 SGK .

3

.ổ

n định t chc:

- Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của häc sinh.

4. KiĨm tra bµi cị:

- Cần phải làm gì để biết chính xác kiểu gen của 1 cá thể cú kiu hỡnh

tri? Gii thớch ?

5. Giảng bài mới:

Bi 9:

quy luật Menđen: quy luật phân ly độc lập

*

Em hÃy trình bày thí

nghiệm lai 2 tính trạng của

Menđen.

+ Chỳ ý: Ptc dùng cây nào

làm bố hoặc mẹ đều cho kết

quả F1 giống nhau.

*

Nếu xét riêng từng cặp

tính trạng thì tỷ lệ phân ly

F

2

nh thế nào?(

Tỷ lệ



3:1

)

*

Từ quy ớc gen trên em hãy

xác định kiểu gen của Ptc

hạt vàng, trơn và xanh,

nhăn.

+ Hớng dẫn học sinh viết sơ

đồ lai và kể bảng tổ hợp giao

tử F1



F2

*Tranh h×nh 9.1(xem phim)

I.ThÝ nghiƯm lai hai tính trạng:

1.Thí nghiệm:

Ptc Hạt vàng, trơn

Hạt xanh, nhăn

F

1

100% cây cho hạt vàng trơn

F

2

315 hạt vàng, trơn: 108 hạt vàng nhăn:

101 hạt xanh, trơn : 32 hạt xanh nhăn

2.Giải thích:

A quy định hạt vàng; a quy định hạt xanh

B quy định hạt trơn; b quy định hạt nhn

Ptc hạt vàng, trơn có kiểu gen AABB

Ptc hạt xanh nhăn có kiểu gen aabb

-Vit s đồ lai đến F

2

ta thu đợc tỷ lệ phân ly

kiểu hình là: 9/16 vàng, trơn ( A

B

); 3/16

vàng, nhăn (A

bb); 3/16 xanh, trơn (aaB

);

1/16 xanh, nhăn ( aabb)

II. Cơ sở tế bào học:

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

*

Em có nhận xét gì về trờng

hợp 1 ? (sự kết cặp, phân ly

của các gen và kết quả về số

lợng, tỷ lệ các loại giao tử )

*

Em có nhận xét gì về trờng

hợp 2 ? (sự kết cặp, phân ly

của các gen và kết quả về số

lợng, tỷ lệ các loại giao tử )

*

Kết quả chung KG AaBb

cho các loại giao tử với số

l-ợng, tỷ lệ nh thế nào?

*

Tại sao lại có đợc kết quả

trên?

*

Theo Men®en lý do thí

nghiệm của ông thành công

là gì? Tại sao?

+ Ngoài các yếu tố trên còn

có các yếu tố khác nh:

-Cây đậu Hà lan tự thụ

phấn rất chặt chẽ.

-Các tính trạng trội, lặn

hoàn toµn.

-Mỗi gen quy định 1 tính

trạng và mỗi cặp gen nằm

trên 1 cặp NST khác nhau...

*

Quy luật Menđen có ý

nghĩa nh thế nào trong thực

tế?

tr¹ng h¹t vàng và hạt trơn phân ly cùng

nhau và hạt xanh với hạt nhăn)

-Kết quả cho ra 2 loại giao tư AB vµ ab víi

tû lƯ ngang nhau

2.Tr

ờng hợp 2:

(gen quy định các tính trạng

hạt vàng và hạt nhăn phân ly cùng nhau và

hạt xanh với hạt trơn)

- Kết quả cho ra 2 loại giao tử Ab và aB víi

tû lƯ ngang nhau.

*KÕt qu¶ chung

:Sù ph©n ly cđa các cặp

NST theo 2 trờng hợp trên với xác suất nh

nhau nên tạo ra kiểu gen AaBb cho ra 4 lo¹i

giao tư AB, Ab, aB, ab víi tû lƯ ngang nhau

III.

nghÜa của các quy luật Menđen:

ý

1.Lý do giúp Menđen thành công:

- Sử dụng dòng thuần chủng khác biệt nhau

về 1 hoặc vài tính trạng đem lai với nhau.

- Số lợng cá thể phân tích phải lớn.

2.

ý

nghĩa của các định luật:

- Khi biết đợc tính trạng nào đó di truyền

theo quy luật Menđen chúng ta có thể tiên

đốn trớc đợc kết quả lai.

- Các biến dị tổ hợp rất phong phú đợc hình

thành trong tự nhiờn.

- Bằng phơng pháp lai có thể tạo ra các biến

dị tổ hợp mong muốn trong chăn nuôi trồng

trọt.

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bài tập cuối bài.

7.Rút kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt 10

Ngày giảng:

Bi 10:

t

ng tỏc gen v tỏc ng a hiu ca gen

1.Mục tiêu bài d¹y:

- Học sinh phải giải thích đợc khái niệm tơng tác gen.

- Biết cách nhận biết tơng tác gen thông qua sự biến đổi tỷ lệ phân ly

kiểu hình của Menđen trong các phép lai 2 tính trạng.

- Giải thích đợc thế nào là tơng tác cộng gộp và nêu đợc vai trò của gen

cộng gộp trong việc quy định tính trạng số lợng .

- Giải thích đợc 1 số gen có thể quy định nhiều tính trạng khác nhau

ra sao thơng qua 1 ví dụ cụ thể.

2.Ph

¬ng tiƯn dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim về tơng tác gen.

-Tranh vẽ phóng hình 10.1 và 10.2 SGK.

3.

ổ

n định tổ chức:

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

4. KiĨm tra bµi cị:

- Nêu các điều kiện nghiệm đúng cho quy luật phân ly độc lập của

Menđen.

- Làm thế nào để biết đợc 2 gen nào đó nằm trên 2 NST tơng đồng

khác nhau nếu chỉ dựa vào kết qu ca cỏc phộp lai?

5. Giảng bài mới:

Bi 10: t

ơng tác gen và tác động đa hiệu của gen

+ Trong tế bào số lợng gen

rất lớn do đó các gen có thể

tác động lên nhau để hình

thành KH



tơng tác gen

*

Nghiên cứu nội dung I.1

em hày trình bày thí nghim

ca Menen.

*

Em có nhận xét gì về màu

sắc hoa của F

1

và F

2

so với

P?

*

F

2

phân ly tỷ lệ 9:7 chứng

tổ điều gì?(

16 kiểu tổ hợp

)

*

Để có 16 kiểu tổ hợp thì F

1

cho ra bao nhiêu loại giao

tử?

*

Để cho ra 4 loại giao tử thì

F

1

ph¶i cã kiĨu gen nh thế

nào?(

2 cặp gen dị hợp tư

)

*

Ptc thc 2 dßng thuần

khác nhau có kiĨu gen nh

thÕ nµo?(

Aabb vµ aaBB

)

+ học sinh tự viết sơ đồ lai

từ P đến F2.

*Tranh h×nh 10.1

+Có 1 kiểu tơng tác mà sự

biểu hiện ra kiểu hình có các

mức độ khác nhau tuỳ thuộc

vào số lợng các gen trội trên

cùng hoặc khác lơcut gen đó

là tơng tác cộng gộp.

*Tranh h×nh 10.2

+ Ngời dồng hợp tử HbSS

đều tổng hợp ra các chuỗi

hêmôglôbin có cấu hình

khơng gian thay đổi dễ bị

kết dình khi hàm lợng ôxy

trong máu thấp dẫn đến

hồng cầu biến dạng thnh

hỡnh lim

I. T

ơng tác gen:

- Khái niệm là sự tơng tác giữa các gen

trong quá trình hình thành kiểu hình hoặc

sự tơng tác giữa các sản phẩm của chúng

to nờn kiu hỡnh.

1. T

ơng tác bổ sung:

a) Thí nghiƯm:

- Lai giữa các cây thuộc 2 dịng thuần chủng

khác nhau nhng đều có màu hoa trắng.

- F

1

thu đợc toàn cây hoa đỏ.

- Cho các cây F1 tự thụ thu đợc F2 với tỷ lệ

kiểu hình xấp xỉ 9 hoa đỏ : 7 hoa trắng.

b) Gi¶i thÝch:

- Tû lƯ 9:7

F

2

có 16 tổ hợp gen

F

1

dị hỵp

tử về 2 cặp gen nằm trên 2 cặp NST khác

nhau



màu hoa do 2 cặp gen quy định.

- Quy ớc KG có 2 gen A và B



hoa đỏ; có

gen A hoặc B hay khơng alen trội nào



hoa

trắng.



KG cđa Ptc lµ AAbb vµ aaBB.

- Viết sơ đồ lai đến F

2

ta thu đợc 9 A-B-( hoa

đỏ):3A-bb;3 aaB- và 1 aabb đều cho hoa

trng.

2. T

ơng tác céng gép:

a) Khái niệm: Mức độ biểu hiện của kiểu

hình phụ thuộc vào số lợng các gen trội

thuộc các lơcut gen khác nhau trong KG chi

phối.

b)Ví dụ: Màu da ngời ít nhất do 3

gen(A,B,C) nằm trên 3 cặp NST tơng đồng

khác nhau chi phối.

- Phần lớn các tính trạng số lợng (năng

xuất) là do nhiều gen quy định tơng tác theo

kiểu cộng gộp quy định.

II. Tác động đa hiệu của gen:

1. Khái niệm:

- Một gen không chỉ quy định 1 tính trạng

mà có ảnh hởng đến sự biểu hiện của nhiều

tính trạng khác



tác động đa hiu ca gen.

2. Ví dụ:

- HbA hồng cầu bình thờng

- HbS hồng cầu lỡi liềm

gây rối loạn bệnh

lý trong cơ thể.

6. Củng cố:

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

Tơng tác bổ sung

Tơng tác cộng gộp

Giống nhau

- Kiu hỡnh chu nh hng của ít nhất 2 gen trội( hoặc sản

phẩm của chúng) thuộc các lôcut gen khác nhau chi phối.

- Các gen nằm trên các cặp NST tơng đồng khác nhau.

- Đều gặp trên động vật và thực vật.

Kh¸c nhau

- KiĨu hình phụ thuộc vào sự

có mặt của các gen trội thuộc

các lôcut gen khác nhau chi

phối.

- Kiu hỡnh cú ớt mức độ biểu

hiện.

- Mức độ biểu hiện kiểu hình

phụ thuộc vào số lợng các gen

trội trong cùng 1 lôcut hoặc

các lôcut gen khác nhau chi

phối.

- Kiểu hình có nhiều mức độ

biểu hiện khác nhau.

*

KiÕn thøc bæ sung:

+ Giải thích tơng tác bổ sung:

- F

2

thu c t lệ 9:7



hình thành 16 kiểu tổ hợp gen



F

1

hình thành 4

lo¹i giao tư ( 4

X

4 = 16 kiểu tổ hợp).

- Để cho ra 4 loại giao tử F

1

phải gồm 2 cặp gen dị hợp.

- õy là phép lai 1 tính trạng màu sắc hoa



tính trạng

màu sắc hoa

do 2 cặp gen nằm trên 2 cặp NST khác nhau tơng tác với nhau chi phối.

- F

1

gồm 2 cặp gen dị hợp tử ( giả sử là AaBb) và có màu hoa đỏ.Nh vậy

khi có mặt cả 2 gen trội A và B cây cho ra kiểu hình mới hoa đỏ



Ptc

khác nhau sẽ có kiểu gen là AAbb và aaBB đều có kiểu hình hoa trắng.

- Khi có mặt cả 2 gen không alen( 2 gen nằm trên 2 cặp NST tơng đồng

khác nhau) sẽ hình thành 1 kiểu hình mới gi l tng tỏc b sung.

+ Còn 1 dạng tơng tác nữa cũng hay gặp là tơng tác dạng át chế:

- Tơng tác dạng át chế là khi 1 gen ( trội hoặc lặn) làm cho 1 gen khác

(không alen) không biểu hiện ra kiểu hình.

-

á

t chế trội diễn ra khi A > B ( hoặc ngợc lại B > A) và át chế lặn xảy ra

khi aa > B ( hoặc bb > A ).

+ Tơng quan giữa quy luật Menđen với tơng tác gen:

- P thun chng, F

1

đều gồm 2 cặp gen dị hợp tử và F

2

đều cho ra 16

kiĨu tỉ hỵp nh nhau nhng tỷ lệ các loại kiểu hình khác nhau .

- Cách quy ớc gen tơng ứng với các loại tỷ lệ phân ly kiểu hình và kiểu

t-ơng tác nh sau:

9 A



B



3 A



bb

3 aa B

1 aabb

Menđen

9

3

1

Tơng tác

bổ sung

9

3

1

9

6

1

9

7

Tơng tác

¸t chÕ

12

3

1

Céng gép

15

1

7.Rót kinh nghiƯm giờ dạy:

Ngày so¹n:

TiÕt

Ngày giảng:

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phải nhận biết đợc hiện tợng liên kết gen.

- Giải thích đợc cơ sở tế bào học của hiện tợng hoán vị gen

- Nêu đợc ý nghĩa của hiện tợng liên kết gen và hốn vị gen.

2.Ph

¬ng tiƯn dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim về liên kết gen, hoán vị gen(nếu có).

- Tranh vẽ phóng hình 11 SGK .

3.

ổ

n định tổ chc:

- Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

- HÃy nêu khái niệm tơng tác gen và cho ví dụ minh hoạ.

5. Giảng bài mới:

Bài 11: liên kết gen và hoán vị gen

*

Nghiên cứu nội dung phần

I liên kết gen em hÃy trình

bày nội dung, kÕt qu¶ thÝ

nghiƯm cđa Moocgan.(

xem

phim

)

+ Chú ý Moocgan đem lai

phân tích ruồi đực F1

*

Em cã nhËn xÐt g× vỊ kết

quả phép lai trên?

( Không tuân theo quy luật

Menđen vì nếu tuân theo

quy luËt Men®en thì tỷ lệ

phân ly phải là 1:1:1:1)

*

Nghiên cứu nội dung môc

I.1 em h·y trình bày nội

dung, kÕt qu¶ thÝ nghiệm

của Moocgan.

*

Phép lai này có gì giống và

khác phép lai trªn?

+ Giống nhau: P tc... F1

đồng tính giống nhau KH.

- Đều dùng cá thể F1 để lai

phân tích.

+ Khác:Trong thí nghiệm

liên kÕt dïng con ♂ F1 cßn

trong thÝ nghiƯm HV lµ ♀

F1.

- 2 phÐp lai cho kết quả khác

nhau và khác quy luật MD.

206+185
 965+944+206+185

*Tranh hình 11( xem phim)

*

Hiện tợng liên kết gen cã ý

nghÜa nh thÕ nµo ?

+Trong chọn giống khi chọn

đợc 1 đặc tính thì cũng đợc

I.Liªn kÕt gen:

1. ThÝ nghiƯm:

- Ptc

Thân xám,cánh dài

X

đen, cụt

100% thân xám, cánh dài.

-

F

1

thân xám,cánh dài

X

đen, cụt

Fa 1 thân xám,cánh dài:1 thân đen, cụt

2. Giải thÝch:

- Mỗi NST gồm 1 p.tử ADN. Trên 1 p.tử

chứa nhiều gen, mỗi gen chiếm 1 vị trí xác

định trên ADN (lơcut)



các gen trên 1 NST

di truyền cùng nhau



gen liên kết.

- Số nhóm gen liên kết= số lợng NST trong

bộ n bi (n).

II. Hoán vị gen:

1.Thí nghiệm của Moocgan và hiện t

ợng

hoán vị gen:

-

F

1

thân xám,cánh dài

X

đen, cụt

Fa 495 thân xám,cánh dài ; 944 đen,cụt

206 th©n xám, cánh cụt ; 185 đen, dài

2. Cơ sở tế bào học của hiện t

ợng hoán

vị gen:

- Gen quy định màu thân và kích thớc cánh

nằm trên cùng 1 NST.

- Trong giảm phân tạo giao tử xảy ra tiếp

hợp dẫn đến trao đổi đoạn NST giữa 2 NST

trong cặp tơng đồng (đoạn trao đổi chứa 1

trong 2 gen trên)



hoỏn v gen.

- Tần số hoán vị gen(f%)=tổng tỷ lệ% giao tử

sinh ra do hoán vị.

- Tần số hoán vị gen(f%)



0%



50% (f

%



50%)

- Các gen càng gần nhau trên NST thì f%

càng nhỏ và ngợc lại f% càng lớn.

III.

ý

nghĩa của hiện t

ợng liên kết gen

và hoán vị gen:

1.

ý

nghĩa của hiện t

ợng liên kết gen:

- Cỏc gen trờn cùng 1 NST ln di truyền

cùng nhau nên duy trì sự ổn định của lồi.

- Thuận lợi cho cơng tác chọn giống.

2.

nghÜa của hiện t

ý

ợng hoán vị gen:

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

các đặc tính khác trong

nhúm gen liờn kt.

*

Hiện tợng hoán vị gen có ý

nghĩa nh thế nào ?

+ Các gen trên 1 NST khi f%

càng lớn thì vị trí lôcut gen

càng xa nhau vµ ngỵc lai



xây dựng bản đồ gen trên

NST đó.

- Do hiện tợng hoán vị gen



tạo ra nhiều loại

giao tử



hình thành nhiều tổ hợp gen mới

tạo nguồn ngun liệu biến dị di truyền cho

q trình tiến hố và công tác chọn giống.

- Căn cứ vào tần số hốn vị gen



trình tự

các gen trên NST (xây dựng đợc bản đồ gen).

- Quy

ớc 1% hoán v gen=1

cM(centimoocgan)

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bài tập cuối bài.

* Kiến thức bổ sung:

+ Hoán vị gen thờng xảy ra ở giới nào???

- V mặt lý thuyết hiện tợng hốn vị gen đều có thể xảy ra ở cả 2 giới với

tỷ lệ nh nhau.

- Trên thực tế ngời ta thấy ở các loài NST xác định giới tính ( kiểu NST

giới tính XX và XY) hiện tợng trao đổi chéo NST trong giảm phân dẫn

dến hoán vị gen thờng xảy ra ở giới chứa NST giới tính kiểu XX.

+ Số nhóm gen liên kết thờng bằng số NST trong bộ đơn bội (n)???

- Mỗi NST thờng chứa 1 p.tử ADN. Trên p.tử ADN các nuclêôtit thờng

liên kết với nhau rất bền vững đặc trng cho p.tử ADN đó đồng thời có

chứa các gen



các gen liên kết với nhau.

- Trong các quá trình phân bào các NST phân ly độc lập với nhau dẫn

đến các gen trên NST đó cũng ln di truyền cùng nhau hình thành

nhóm gen liên kết.

- Trong tế bào sinh dỡng các NST tồn tại thành từng cặp tơng đồng(2n).

do đó số lợng nhóm gen liên kết bằng số cp NST tng ng ( n)

+Tại sao tần số hoán vị gen không vợt quá 50% ( f%

50%)???

- Bình thờng từ 1 tế bào sinh giao tử tối đa cho ra 2 loại giao tử với tỷ lệ

tơng đơng( tính theo lý thuyết).

- Nếu xảy ra trao đổi chéo trong giảm phân từ 1 tế bào sinh giao tử cũng

chỉ cho ra 4 loại giao tử : 2 loại giao tử bình thờng và 2 loại giao tử

hoán vị với tỷ lệ tơng đơng nhau mỗi loại chiếm 50%.

- Nếu xảy ra trao đổi chéo ở tất cả các tế bào sinh giao tử thì sinh ra tỷ lệ

các loại giao tử bình thờng và giao tử có hốn vị tơng đơng nhau (mỗi

loại giao tử =50%)



f% = 50%.

- Trên thực tế tần số trao đổi chéo giữa các NST kép trong cặp NST tơng

đồng trong các tế bào sinh giao tử thờng nhỏ ( < 100% số tế bào tế bào

sinh giao tử ) do đó tần số hốn vị gen f% < 50%.

*Chó ý:

- Hốn vị gen chỉ có thể xảy ra khi ta xét ít nhất với 2 cặp gen cùng nằm

trên 1 cặp NST tơng đồng.

- Trờng hợp 2 cặp gen đều đồng hợp tử hoặc có 1 cặp dị hợp tử thì hốn

vị gen có xảy ra nhng khơng đem lại hiệu quả ( Không làm thay đổi kiểu

gen của giao tử hình thành)

- Trờng hợp có từ 3 cặp gen trở lên hốn vị gen có thể xảy ra ở giữa các

gen. Nếu xảy ra ở 1 điểm hay ở 2 điểm khơng cùng lúc



hốn vị đơn.

Nếu xảy ra ở 2 điểm cùng lúc



hoán vị kép.

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt

Ngày giảng:

Bài 12:

di truyền liên kết với giới tính

và di truyền ngoài nhân

1.Mục tiêu bài dạy:

- Hc sinh phi nờu c các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên

NST giới tính( X và Y)

-Giải thích đợc nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di

truyền của các gen nằm trên NST thờng với gen nằm trên NST giới

tính.

- Nêu đợc 1 số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính.

- Nêu đợc đặc điểm di truyền của gen ngồi nhân và cách thức nhận

biết 1 gen nằm ở trong nhõn hay ngoi nhõn.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim về di truyền liên kết với giới tính và di

truyền ngoài nhân.

- Tranh vẽ phóng hình 12.1, 12.2 SGK

3.

ổ

n định t chc:

- Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của häc sinh.

4. KiĨm tra bµi cị:

- Làm thế nào có thể phát hiện đợc 2 gen nào đó liên kết ( liên kết

khơng hồn tồn- hốn vị gen ) hay phõn ly c lp ?

5. Giảng bài mới:

Bài 12:

di trun liªn kÕt víi giíi tÝnh

và di truyền ngồi nhân

+ ở các lồi NST xác định

giíi tÝnh trong tế bào sinh

d-ỡng chỉ chứa 1 cặp NST giíi

tÝnh.

*Tranh vẽ phóng hình12.1

*

Em có nhận xét gì về cặp

NST giới tính trên?( đoạn

t-ơng đồng và không tt-ơng

đồng )

+ NST Y ở 1 số loài hầu nh

không chứa gen, ë ngêi chøa

78 gen.

+Châu chấu cái có 24 NST (

NST giới tính XX) con đực

có 23 NST (dạng XO)

*

Em h·y tr×nh bày thí

nghiệm của Moocgan về gen

trên NST X.

I. Di trun liªn kÕt víi giíi tÝnh:

1. NST giới tính và cơ chế tế bào học xác

định giới tính bằng NST:

a) NST giíi tÝnh:

- Là NST chứa các gen quy định giới tính.

- Cặp NST giới tính có thể tơng đồng( ví dụ

XX) hoặc khơng tơng đồng ( ví dụ XY).

- Trên cặp NST giới tính khơng tơng đồng có

những đoạn tơng đồng ( giống nhau giữa 2

NST ) và những đoạn không tơng đồng

(chứa các gen khác nhau đặc trng cho NST

đó)

b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính

bằng NST:

+ D¹ng XX vµ XY

-

♀

XX,

♂

XY: Ngêi, líp thó, ri giÊm...

-

♂

XX,

♀

XY: Chim, bím...

+ D¹ng XX và XO: Châu chấu

XX,

XO

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

*Tranh h×nh 12.2( xem

phim)

* Trả lời câu lệnh trang 51:

+Trong phép lai của

Menđen phép lai thuận và

nghịch đều cho kết quả

giống nhau.

*

Gen nằm trên Y không có

alen trên X sẽ dợc biểu hiện

ra kiểu hình nh thế nào?

*

Việc ph¸t hiƯn giíi tính

sớm trong chăn nuôi có vai

trò nh thế nào?

+ Năm 1909 Coren tiÕn

hµnh lai thuËn và lai

nghịch ở cây hoa phÊn vµ

thÊy kÕt quả khác so với các

phép lai của Menđen .

* Tr lời câu lệnh trang 52

+ Kết quả phép lai thuận và

lai nghịch các cá thể F1 đều

có kiểu hình giống mẹ ( di

truyền theo dòng mẹ).

*

yếu tố nào đã tham gia vào

sự di truyền ngoài nhân?

+ 1 Ty thể ( luc lạp) trong tế

bào chất chứa rất nhiều p.tử

ADN và các gen trên đó có

thể bị đột biến và đột biến

này cũng di truyền đợc.

a) Gen trªn NST X:

- ThÝ nghiÖm: SGK

- Giải thích: gen quy định màu mắt nằm

trên NST X khơng có alen tơng ứng trên Y

nên con đực (XY) chỉ có 1 gen lặn là đợc biểu

hiện ra kiểu hình.

b) Gen trªn NST Y:

- Gen nằm trên NST Y khơng có alen trên X

ln đợc biểu hiện ra kiểu hình ở 1 giới chứa

NST Y.

c) ý nghÜa của sự di truyền liên kết với giới

tính:

- Phát hiện sớm giới tính của vật nuôi nhằm

đem lại hiƯu qu¶ kinh tÕ cao trong chăn

nuôi.

- Ch ng to ra c im di truyn no ú

gn vi gii tớnh.

II. Di truyền ngoài nhân:

1.Vớ d:

( cây hoa phấn Mirabilis jalapa)

- Lai thuận:

♀

lá đốm

X

♂

lá xanh



thu đợc

F

1

100% lá đốm.

- Lai nghịch:

♀

lá xanh

X

♂

lá đốm



thu đợc

F

1

100% lá xanh.

2. Giải thích:

- Khi th tinh giao t c chỉ truyền nhân

mà hầu nh không truyền tế bào chất cho

trứng.

- Các gen nằm trong tế bào chất ( trong ty

thể hoặc lục lạp) chỉ đợc mẹ truyền cho con

qua tế bào chất của trứng.

- Sự phân ly kiểu hình của đời con đối với

các tính trạng do gen nằm trong tế bào chất

quy định rất phức tạp.

* KÕt luËn:

cã 2 hÖ thèng di trun lµ di

truyền trong nhân và di truyền ngoài nhân (

di truyền theo dòng mẹ)

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bµi tËp ci bµi.

* KiÕn thøc bỉ sung:

+ Gen nằm trên NST X không có alen tơng ứng trên Y ( ë ngêi)

- Nam chỉ cần chứa 1 gen lặn đã đợc biểu hiện ra kiểu hình.

- Một số bệnh do gen đột biến lặn trên NST X không có alen trên Y ở

ng-ời là: gen gây bệnh mù màu ( thờng là không phân biệt đợc màu đỏ và

xanh lục), gen gây bệnh máu khó đơng...



trong các ngời bị mù màu,

máu khó đơng nam thờng chiếm tỷ lệ rất lớn.

- Cã hiÖn tợng di truyền chéo : Từ mẹ cho con trai.Vì ngêi con trai bao

giê cịng nhËn NST giíi tÝnh Y tõ bè vµ NST giíi tÝnh X tõ mĐ qua c¸c

giao tư. BƯnh cđa con trai do mĐ trun cho.

+ Gen nằm trên NST Y không có alen tơng ứng trên X:

- Vì chỉ có nam mới có NST giới tính Y nên nữ sẽ không có các tính

trạng này nh là tật dính 2 ngón tay, có túm lông trên tai...

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

- Có hiện tợng di truyền th¼ng : Tõ bè cho con trai.

+ øng dơng di truyền liên kết với giới tính trong chăn nuôi

- Tm đực cho năng suất tơ cao hơn tằm cái do đó dựa vào các đặc điểm

tự nhiên hoặc ngời ta chủ động tạo ra các đặc điểm liên kết với giới tính

đợc biểu hiện ở vỏ trứng để loại bỏ trứng nở ra tằm cái đem lại hiệu quả

kinh tế cao trong nuôi tằm lấy tơ.

- Trong chăn nuôi gà công nghiệp cũng vậy ngời ta chủ động tạo ra đặc

điểm di truyền liên kết với giới tính biểu hiện ở vỏ trứng hay gà con mới

nở để phục vụ cho việc nuôi gà thịt ( gà trống cho năng suất thịt cao hơn

gà mái) hay ni gà đẻ trứng.

7.Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

Ngày soạn:

TiÕt

Ngày giảng:

Bài 13:

ảnh h

ởng của môi tr

ờng

lên sự biểu hiện của gen

1.Mục tiêu bài dạy:

- Học sinh phải giải thích đợc mối quan hệ giữa kiểu gen và mơi trờng

trong việc hình thành kiểu hình.

- Giải thích đợc thế nào là mức phản ứng và các xác định mức phản

ứng

- Rèn luyện kỹ năng nghiên cứu khoa học: quan sát thu thập số liệu,

đ-a rđ-a giả thuyết, làm thí nghiệm chứng minh để chấp nhn h-ay bỏc b

gi thuyt ó nờu.

2.Ph

ơng tiện dạy häc:

- Tranh vÏ phãng h×nh 13 SGK.

3

.ổ

n định tổ chức:

- KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

- Nờu các đặc điểm di truyền của tính trạng do gen trên NST X quy

định.

- Làm thế nào dể biết đợc 1 bệnh nào đó ở ngời là do gen lặn trên NST

X hay do gen trên NST thờng quy định ?

5. Giảng bài mới:

Bài 13:

ảnh h

ởng của môi tr

ờng

lªn sù biĨu hiƯn cđa gen

*

Em h·y nªu mối quan hệ

giữa gen và tính trạng ?

*

S biu hiện ra tính trạng

của gen có chịu tác động của

các yếu tố nào khơng? cho ví

dụ.

+ Dây khoai lang khi bò

đến nơi đất ẩm và khô thì

lá, thân khác nhau nh th

no?

I.Mối quan hệ giữa gen và tính trạng:

1.Mối quan hệ:

- Gen(ADN )

mARN

Pôlipeptit

Prôtêin

tính trạng.

2. Đặc điểm:

- Sự biểu hiện của gen qua nhiỊu bíc nh vËy

nªn cã thĨ bÞ nhiỊu yÕu tè m«i trêng bên

trong cũng nh bên ngoài chi phối.

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

*

Em h·y nªu vÝ dơ 1 trong

SGK .

*

Điều gì xảy ra nếu ta cạo

phần lông trắng trên lng thỏ

và buộc vào dó 1 cục nớc đá?

*

Các nhà khoa học đã giải

thích hiện tợng này nh thế

nào ?

* Tr¶ lêi c©u lƯnh

trang 56

+Nhiệt độ cao làm biến tính

prơtêin cấu trúc enzim tham

gia điều hoà biểu hiện gen

do đó khơng tổng hợp đợc

mêlanin nên lông màu

trắng.

*

Các em tìm các ví dụ về

mức độ biểu hiện của kiểu

gen phụ thuộc vào điều kin

mụi trng.

+ Ví dụ cây lỡi mác có cùng

kiểu gen nhng sèng trong 3

m«i trêng sèng khác nhau

cho ra 3 loại kiểu hình khác

nhau.

* Trả lời câu lệnh

trang 57

+ Không nên trồng 1 giống

lúa duy nhất trên diện rộng

vì khi ®iỊu kiƯn thêi tiÕt

kh«ng thuËn lợi có thể bị

mất tr¾ng do cïng 1 kiĨu

gen cã møc ph¶n øng gièng

nhau

1. Ví dụ 1:

- Thỏ Himalaya có bộ lông trắng muốt toàn

thân, ngoại trừ các đầu mút của cơ thể nh

tai, bàn chân, đuôi vµ mâm cã lông màu

đen.

- Gii thớch: Nhng t bo đầu mút cơ thể

có nhiệt độ thấp hơn nên chúng có khả năng

tổng hợp đợc sắc tố melanin làm cho lông

đen.

2. VÝ dô 2:

- Các cây hoa Cẩm tú trồng trong mơi trờng

đất có độ pH khác nhau cho màu hoa có độ

đậm nhạt khác nhau giữa tím và đỏ.

3. VÝ dơ 3:

- ở trẻ em bệnh phêninkêtô niệu làm thiểu

năng trÝ t vµ hµng loạt những rối loạn

khác

- Nguyờn nhõn do 1 gen ln trờn NST thờng

quy định gây rối loạn chuyển hoá axit amin

phêninnalanin.

III.Møc phản ứng của kiểu gen:

1. Khái niệm:

- Những kiểu hình khác nhau cña cïng 1

kiểu gen trong các môi trờng khác nhau.

2. Đặc điểm:

- Mỗi kiểu gen có mức phản ứng khác nhau

trong các môi trờng sống khác nhau..

- Kiểu gen cã hÖ sè di truyÒn thÊp



tính

trạng có mức phản ứng rộng; thờng là các

tính trạng số lợng( năng suất, sản lợng

trứng...)

- Kiểu gen cã hÖ sè di truyÒn cao



tính

trạng có mức phản ứng hẹp thờng là các tính

trạng chất lợng(Tỷ lệ P trong sữa hay trong

gạo...)

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bài tập cuối bài.

* KiÕn thøc bỉ sung:

+Bệnh phêninkêtơ niệu( PKU) là 1 dị tật bẩm sinh đợc di truyền do gen

lặn trên NST thờng gây ra. Ngời đồng hợp tử lặn về gen này thiếu enzim

phân giải axit amin phêninnalanin. Quá trình phân giải axit amin

phêninnalanin qua 4 khâu. PKU là do đột biến ở khâu số 1 dẫn đến

thiếu enzim phêninnalaninhydrôxylaza là enzim xúc tác cho phản ứng

chuyển hoá phêninnalanin thành tyrôxin dẫn đến ứ đọng

phêninnalanin trong máu mà còn làm tăng sự phân giải phêninnalanin

thành axit phênylpyruvic khi lên não nhiều sẽ đầu độc tế bào thần kinh.

7.Rút kinh nghiệm giờ dạy:

Ngày soạn:

TiÕt

Ngày giảng:

Bi 14:

thực hành đánh giá kết quả thí nghiệm

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

- Học sinh phải có kỹ năng bố trí thí nghiệm trong nghiên cứu di

truyền học: thí nghiệm lai, tạo dịng thuần chủng, đánh giá kết quả thí

nghiệm bằng phơng pháp thống kê X

2

.

- Rèn luyện phơng pháp nghiên cứu di truyền học thơng qua các băng

hình, ghi lại q trình lai tạo giống, sau đó đánh giá kết quả lai đợc

cung cấp bởi các nhà di truyền học hoc bi chớnh cỏc thy cụ.

2.Ph

ơng tiện dạy học:

- Máy chiếu projecto và phim về 1 số phơng pháp lai( nÕu cã).

- KÕt qu¶ 1 sè phÐp lai cđa các nhà di truyền học.

3

.

n nh t chc:

- Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh.

4. Kiểm tra bài cũ:

5. Giảng bài mới:

Bi 14:

thực hành đánh giá kết quả thí nghiệm

b»ng ph

ơng pháp thống kê X

2

I. H

ớng dÉn häc sinh

ph

¬ng pháp thống kê

X

2

:

(

hc xem phim

)

1.

VÝ dơ:

- Kết quả 1 phép lai giữa cây đậu Hà lan hoa đỏ, hạt tròn với cây đậu hoa

trắng, hạt nhăn là: 140 cây hoa đỏ, hạt tròn: 135 cây hoa trắng, hạt nhăn:

110 cây hoa đỏ, hạt nhăn:115 cây hoa trắng, hạt tròn.

*

Mức độ tin cậy của phép lai này nh thế nào? Tỷ lệ phép lai trên có đợc coi

nh tỷ lệ 1:1:1:1 không ?

2. Cách tiến hành đánh giỏ:

- Công thức tính giá trị X

2

( O

E )

2

E

Trong đó: - O là số liệu thực tế thu đợc

- E là số liệu tính theo lý thuyết

- Theo cách tính đó ta có bảng thống kê sau:

Tû lƯ kiĨu

h×nh

O

E

( O



E)

( O

E)

2

E

Đỏ, tròn

140

125

225

1,8

Trắng, nhăn

135

125

100

0,8

Đỏ, nhăn

110

125

225

1,8

Trắng, tròn

115

125

100

0,8



500

X

2

= 5,2

- Từ kết quả thu đợc X

2

= 5, 2 đối chiếu trên bảng phân bố giá trị X

2

P chØ mức xác suất, ngời ta thờng dùng là 0,05 còn n là số bậc tự do

( số loại kiểu hình ) trừ 1. ( 4 loại kiểu hình trừ 1 = 3)

- Giá trị trong bảng là 7, 815. Ta thấy giá trị X

2

= 5, 2 nhỏ hơn th× ta chÊp

nhận kết quả trên nghĩa là tỷ lệ 140:135:110:115 tơng ứng với tỷ lệ 1:1:1:1

- Còn nếu giá trì X

2

lớn hơn thì kết quả thực nghiệm không đáng tin cậy.

Sự sai khác giữa thực nghiệm và lý thuyết không phải là do yếu tố ngẫu

nhiên mà có thể do 1 nguyên nhân nào đó.

6. Cñng cè:

a) Bài tập 1:

Trong 1 phép lai ngời ta thu đợc tỷ lệ 165 quả tròn: 28 quả

dài. Đây có phải là tỷ lệ 3:1 hay khơng ?

X

2

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

- Số lợng nghiên cứu là 165 + 28 = 193. NÕu lµ tû lƯ 3: 1 thì số lợng

chiếm tỷ lệ 3 theo lý thuyết là [193: (3+1)]

3 = 145 và số lợng chiếm tỷ

lệ 1 là 193

145 = 48.

- Lập bảng tÝnh X

2

Tû lƯ kiĨu

h×nh

O

E

( O – E )

2

( O – E)

2

E

Qu¶ tròn

165

145

400

2, 76

Quả dài

28

48

400

8, 33



193

X

2

= 11,09

- §èi chiÕu với bảng phân bố giá trị X

2

là 3, 481. Nh vËy kÕt qu¶ X

2

tÝnh

đợc ( X

2

= 11, 09) lớn hơn ( 3,481)



Đây không phải là tỷ lệ 3 : 1.

b) Bài tập 2:

Trong 1 phép lai giữa các cây đậu Hà lan ngời ta thu đợc

315 hạt vàng, trơn: 108 hạt vàng, nhăn: 101 hạt xanh, trơn: 32 hạt

xanh, nhăn. Đây có phải là tỷ lệ 9:3:3:1 không ? (Mức độ tin cậy của tỷ

lệ trên)

( Bài này học sinh tự làm)

7.Rút kinh nghiệm giờ dạy:

Ngy soạn :

15 : BÀI TẬP CHƯƠNG

I. Mục tiêu

sau khi học xong bài này học sinh cần

- Khắc sâu các kiến thức đã học về phần di truyền, cơ chế di truyền và biến dị

- biết cách giải một số bài tập cơ bản về cơ sở vật chất và cơ chế di truyền ở cấp độ phân tử và
cấp độ tế bào

- biết cách giải một số bài tập cở bản về quy luật di truyền

II. Tiến trình tổ chức bài học
1. Kiểm tra bài cũ

kiểm tra bài tường trinh về quy trình thực hành lai giống của học sinh

2. bài mới

Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung

-*Hoạt động 1: khái quát đặc điểm gen.cơ 
chê tự sao , sao maz ,dịch mã

GV: khái quát nội dung kiến thức:

- giáo viên cho họ sinh xây dựng các công
thức

* cơng thức tính tốn số nu của từng loại 
trong ADN

 cơng thức tính sơ nu mơi trường nội bào
cung cấp khi gen stự sao n đợt

 cơng thức tính số ri nu mơi trường cung
cấp khi gen sao mã k đợt

 mối quan hệ giữa các đại lượng giữa
ADN , ARN và Prôtêin

mối tương quan giữa tự sao , sao mã ,dịch mã có

thể biểu diễn qua sơ đồ nào

- GV: cho hs trình bày các cách giải bài tập khác

1. Cấu trúc của gen, phiên mãdịch mã:

- Mỗi gen có 1 mạch chứa thơng tin gọi là mạch
khn

- Các gen ở sinh vật nhân sơ có vùng mã hóa
liên tục, phần lớn các gen ở sinh vật nhân thực
có vùng mã hóa khơng liên tục

- Mã di truyền là mã bộ 3, tức là cứ 3 nuclêơtit
trong AND mã hóa 1 axit amin trong phân tử
prôtêin

- Bộ ba AUG là mã mở đầu, còn các bộ ba:
UAA, UAG,UGA là mã kết thúc

- công thức : N=M/300→ M=300 × N
N= L/3,4 × 2 → L=N/2× 3,4

L=M /2×300× 3,4 → M= L/3,4×2×3,4

+ về số lượng và tỉ lệ phần trăm

A+G =T+X =N/2
A+G= T+X =50%

* Cơ chế tự sao :

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

nhau, sau đó tự hs phân tích cách nào là dễ nhận
biết và nhanh cho kết quả nhất

- GV: lưu ý hs các vấn đề sau:

+ Đọc kĩ thông tin và yêu cầu của đề bài

*hoạt động 3: tìm hiểu đột biến gen,các 
dạng bài tập ĐBG

* Đối với bài tập các phép lai đã cho biết tỉ lệ
phân li KH -> tìm KG và sơ đồ lai thì ta phải tiến
hành các bước sau:

+ Xác định tính trạng đã cho là do 1 hay nhiều
gen quy định ?

+ Vị trí của gen có quan trọng hay khơng?
( gen quy định tính trạng nằm trong nhân hay
trong tế bào chất? nếu trong nhân thì trên NST
thường hay NST giới tính ?)

+ Nếu 1 gen quy định 1 tính trạng thì gen đó là
trội hay lặn, nằm trên NST thường hay NST
giới tính?

+ Nếu đề bài ra liên quan đến 2 hoặc nhiều
gen thì xem các gen phân li độc lập hay liên
kết với nhau ? nếu liên kết thì tần số hoán vị
gen bằng bao nhiêu?

+ Nếu 2 gen cùng quy định 1 tính trạng thì dấu
hiệu nào chứng tỏ điều đó? Kiểu tương tác gen

đó là gì?

* Đơi khi đề bài chưa rõ, ta có thể đưa ra nhiều
giả thiết rồi lọai bỏ từng giả thiết và kiểm tra
lại giả thiết đúng

sao liên tiếp n đợt

A’=T’= (2n -1)A =(2n-1)T

G’=X’= (2n-1) G= (2n-1) X

- Tổng số Nu môi trường cung cấp khi gen tự sao
liên tiếp n đợt

N’= (2n-1)N

* Cơ chế sao mã :

số ri nu mỗi loại môi trường cung cấp khi gen
sao mã k đợt

A=kAm, U=kUm, G=kXm, X=kXm

* tương quan giaADN v ARN, prụtein

ADN phiên mÃ mARN dịch mÃ protein tÝnh tr¹ng

nhân đơi

2. Đột biến gen:

- Thay thế nuclêơtit này bằng nuclêơtit khác,
dẫn đến bíên đổi codon này thành codon khác,
nhưng:

+ Vẫn xác định axit amin cũ -> đột biến đồng
nghĩa

+ Xác định axit amin khác -> đồng biến khác
nghĩa

+ Tạo ra codon kết thúc -> đột biến vô nghĩa
- Thêm hay bớt 1 nulclêôtit -> đột biến dịch
khung đọc

3. Đột biến NST:

- Sự biến đổi số lượng NST có thể xảy ra ở 1
hoặc vài cặp NST tương đồng -> lệch bội, hay tất
cả các cặp NST tương đồng -> đa bội

- Cơ chế: do sự không phân li của các cặp NST
trong phân bào

- Các thể đa bội lẻ hầu như khơng có khả năng
sinh sản bình thường; các thể tứ bội chỉ tạo ra
các giao tử lưỡng bội có khả năng sống do sự
phân li ngẫu nhiên của các cặp NST tương đồng
trong giảm phân

* HƯỚNG DẪN GIẢI CÁC BÀI TẬP TRONG SGK:

Bài tập chương 1: 
1. a)

3’ … TAT GGG XAT GTA ATG GGX …5’ ( mạch khn có nghĩa của gen )
5’ … ATA XXX GTA XAT TAX XXG …3’ ( mạch bổ sung )

5’ … AUA XXX GUA XAU UAX XXG…3’ ( mARN )
b) Có 18/3 = 6 codon trên mARN

c) Các bộ ba đối mã của tARN đối với mỗi codon: UAU , GGG, XAU, GUA, AUG, GGX

</div>
(27)<div class='page_container' data-page=27>

3. Từ bàng mả di truyền:

a) Các cođon GGU, GGX, GGA, GGG trong mARN đều mã hóa glixin
b) Có 2 cođon mã hóa lizin:

- Các cođon trên mARN : AAA, AAG
- Các cụm đối mã trên tARN: UUU, UUX

c) Cođon AAG trên mARN được dịch mã thì lizin được bổ sung vào chuỗi polipeptit

BÀI 16: CẤU TRÚC DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ

I. Mục tiêu

Sau khi học xong bài này học sinh cần:

- Giải thích được thế nào là một quần thể sinh vật cùng các đặc trưng di truyền của quần thể.
- Biết cách tính tần số alen và tần số kiểu gen của quần thể.

- Nêu được xu hướng thay đổi cấu trúc di truyền của quần thể tự thụ phấn và giao phối gần.
- vận dụng kiến thức vào thực tế sản xuất chăn nuôi

II. Phương tiện dạy học

bảng 1 : s ự biến đổi tỉ lệ thể dị hợp và thể đồng hợp trong quần thể tự thụ phấn
thế hệ tỷ lệ KG đồng hợp tỷ lệ KG dị hợp kiểu gen

0 0 100(1) Aa

1
2
3
……….

50 (1- ½)
75
87,5

50( ½)
25
12,5
n

Bảng 16 sách giáo khoa
- Máy chiếu qua đầu.

III. Tiến trình tổ chức bài dạy
1. Ởn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ:

3. B i m ia ơ

Hoạt động của thầy tro Nội dung
*Hoạt động 1: tìm hiểu các đặc trưng di

truyền của quần thể

GV Cho học sinh quan sát tranh về một số quần

I. Các đặc trưng di truyền của quần thể
1. Định nghĩa quần thể

</div>
(28)<div class='page_container' data-page=28>

thể.

Yêu cầu học sinh cho biết quần thể là gì?

HS nhớ lại kiến thức lớp 9 kết hợp với quan sát
tranh nhắc lại kiến thức.

GV dẫn dắt: Mỗi quần thể có một vốn gen đặc
trưng.

GV đưa ra khái niệm về vốn gen: Vốn gen là
tập hợp tất cả các alen có trong quần thể ở một

thời điểm xác định.

(?) Vậy làm thế nào để xác định được vốn gen
của một quần thể? HS Đọc thông tin SGK để trả
lời.

- Yêu cầu nêu được:

+ Xác định được tần số alen

+ Xác định thành phần kiểu gen của quần thể.

=> Vốn gen được thể hiện qua tần số alen và tỉ
số KG của quần thể.

GV cho HS áp dụng tính tần số alen của quần
thể sau:

Quần thể đậu Hà lan gen quy định màu hoa đỏ
có 2 loại alen: A - là hoa đỏ, a – là hoa trắng.
Cây hoa đỏ có KG AA chứa 2 alen A

Cây hoa đỏ có KG Aa chứa 1 alen A và 1 alen
a.

Cây hoa trắng có KG aa chứa 2 alen a.

Giả sử quần thể đậu có 1000 cây với 500 cây có
KG AA, 200 cây có KG Aa, và 300 cây có KG
aa.

(?) Tính tần số alen A trong quần thể cây này là
bao nhiêu?

GV yêu cầu HS tính tần số alen a?

HS dựa vào khái niệm để tính tần số alen A
trong quần thể

HS dựa vào khái niệm tính tần số kiểu gen của
quần thể ?

HS áp dụng tính tần số kiểu gen Aa và aa.
GV Cho học sinh làm ví dụ trên.

(?) Tính tần số kiểu gen AA.?

GV yêu cầu HS tương tự tính tần số kiểu gen
Aa và aa?

loài, sống trong cùng một khoảng không gian
xác định, ở vào một thời điểm xác định và có
khả năng sinh ra các thế hệ con cái để duy trì
nịi giống.

2. Đặc trưng di truyền của quần thể

* vốn gen : tập hợp tất cả các alen có trong
quần thể ở một thời điểm xác định, các đặc
điểm của vốn gen thể hiện thông qua các thông

số là tần số alen và tần số kiểu gen

* Tần số alen:

- tỉ lệ giữa số lượng alen đó trên tổng số alen
của các loại alen khác nhau của gen đó trong
quần thể tại một thời điểm xác định.

Tổng số alen A = (500 x 2) + 200 = 1200.
Tổng số alen A và a là: 1000 x 2 = 2000.

Vậy tần số alen A trong quần thể là: 1200 / 2000 =
0.6

* Tần số kiểu gen của quần thể:

Tần số của một loại kiểu gen nào đó trong quần
thể được tính bằng tỉ lệ giữa số cá thể có kiểu
gen đó trên tổng số cá thể có trong quần thể.
Tần số KG AA trong quần thể là 500 / 1000 =
0.5

Chú ý: Tùy theo hình thức sinh sản của từng
loài mà các đặc trưng của vốn gen cũng như các
yếu tố làm biến đổi vốn gen của quần thể ở mỗi
lồi có khác nhau.

</div>
(29)<div class='page_container' data-page=29>

*Hoạt động 2: tìm hiểu cấu trúc di truyền
của quần thể

GV cho HS quan sát một số tranh về hiện tượng
thối hóa do tự thụ phấn.

Gv vấn đáp gợi ý để rút ra kết luận:
P: Aa x Aa

F1: 50% đồng hợp ( AA + aa) : 50% dị hợp

(Aa)

F2: 75% đồng hợp : 25% dị hợp

F3 : 87,5% đồng hợp : 12,5% dị hợp

.
.
.

Fn : Cơ thể dị hợp: ( ½)n

Cơ thể đồng hợp : 1 – ( ½)

GV cho HS nghiên cứu bảng 16 SGK yêu cầu
HS điền tiếp số liệu vào bảng?

GV đư đa ap an: Th h th n co Ki u gen AAê ê ư ê
= { ( ) /2 }. 4n

Kiểu gen Aa =

1
4
2

n
n

 

 
 

Kiểu gen aa = { (

1
1

n

 
  

  ) /2 }. 4n

GV yêu cầu HS rút ra nhận xét về tần số kiểu
gen qua các thế hệ tự thụ phấn?

?) Giao phối gần là gì?

(?) Cấu trúc di truyền của quần thể giao phối
gần thay đổi như thế nào?

(?) Tại sao luật hôn nhân gia đình lại cấm
khơng cho người có họ hàng gần trong vịng 3
đời kết hơn với nhau?

GV: Liên hệ quần thể người: hôn phối gần  sinh
con bị chết non, khuyết tật di truyền 20- 30%
--> cấm kết hôn trong vịng 3 đời.

1. Quần thể tự thụ phấn.

* Cơng thức tổng quát cho tần số kiểu gen ở thế
hệ thứ n của quần thể tự thụ phấn là:

T n s KG AA=(ầ ố
1
1

n

 
  

  )/2

Tần số KG Aa =

1
2

n

 
 
 

T n s KG aa = (ầ ố
1
1

n

 
  

  )/2

* K t lu n: ê â

Th nh ph n ki u gen c a qu n th cây t tha ầ ê u ầ ê ư u
ph n qua cac th h s thay â ê ê e đôi theo hương
t ng d n t n s ki u gen ă ầ ầ ố ê đông h p t vơ ư a
gi m d n t n s ki u gen d h p t .a ầ ầ ố ê i ơ ư

2. Qu n th giao ph i g nầ ê ố ầ
* Khai ni m:ê

i v i cac lo i ng v t, hi n t ng cac ca

Đố ơ a đô â ê ươ

th co cung quan h huy t th ng giao ph i v iê ê ê ố ố ơ
nhau thi đươc g i l giao ph i g n.o a ố ầ

-C u truc di truy n c a qu n th giao ph iâ ê u ầ ê ố
g n s bi n ầ e ê đôi theo hương t ng t n s ki uă ầ ố ê
gen đông h p t v gi m t l ki u gen d h pơ ư a a i ê ê i ơ
t .ư

4. Củng cố:

Giáo viên cho học sinh làm một số câu hỏi trắc nghiệm sau:

Câu 1: Kết quả nào dưới đây không phải là do hiện tượng giao phối gần?

A. Hiện tượng thoái hoá.

</div>
(30)<div class='page_container' data-page=30>

D. Tạo ra dòng thuần.

E. Các gen lăn đột biến có hại có điều kiện xuất hiện ở trạng thái đồng hợp.

Câu 2: Cơ sở di truyền học của luật hơn nhân gia đình: “cấm kết hôn trong họ hàng gần” là:

A. Ở thế hệ sau xuất hiện hiện tượng ưu thế lai.

B. Gen trội có hại có điều kiện át chế sự biển hiện của gen lặn bình thường ở trạng thái dị
hợp.

C. Ở thế hệ sau xuất hiện các biển hiện bất thường về trí tuệ.

D. Gen lặn có hại có điều kiện xuất hiện ở trạng thái đồng hợp gây ra những bất thường về
kiểu hình.

Câu 3: Trong chọn giống, người ta sử dụng phương pháp giao phối cận huyết và tự thụ phấn
để:

A. Củng cố các đặc tính q.
B. Tạo dịng thuần.

C. Kiểm tra và đánh giá kiểu gen của từng dòng thuần.
D. Chuẩn bị cho việc tạo ưu thế lai, tạo giống mới.
E. Tất cả đều đúng.

Câu 4: Với 2 gen alen A và a, bắt đầu bằng 1 cá thể có kiểu gen Aa. Ở thế hệ tự thụ phấn thứ
n, kết quả sẽ là:

A. AA = aa= (1-(1/2)n-1)/2 ; Aa = (1/2)n-1
B. AA = aa = (1/2)n ; Aa = 1-2(1/2)n
C. AA = aa = (1/2)n+1 ; Aa = 1 - 2(1/2)n+1
D. AA = aa = (1-(1/2)n+1)/2 ; Aa = (1/2)n+1
E. AA=aa=(1-(1/2)n)/2 ; Aa=(1/2)n

Đáp án:

Câu 1. C Câu 3: E
Câu 2. D Câi 4: E

5. Hướng dẫn học bài

- Về nhà học bài và làm bài tập cuối sách giáo khoa
- Tìm hiểu cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối
Ngày soạn ;

BÀI 17: TRẠNG THÁI CÂN BẰNG DI TRUYỀN
CỦA QUẦN THỂ NGẪU PHỐI.

I.Mục tiêu

Sau khi học xong bài này học sinh cần :

- Nêu được các đặc trưng của quần thể về mặt di truyền học là đơn vị tiến hoá cơ sở của lồi giao
phối

- Trình bày được nội dung , ý nghĩa lí luận và ý nghĩa thực tiễn của định luật Hacđi – Van bec
- Biết so sánh quần thể xét về mặt sinh thái học và di truyền học , tính tốn cấu trúc kiểu gen của
quần thể ,tần số tương đối của các alen

II.Thiết bị dạy học

Hình 17 trong sách giáo khoa

III. Tiến trình tổ chức dạy học

1. Kiểm tra bài cũ

- Những đặc trưng cơ bản của quần thể giao phối

</div>
(31)<div class='page_container' data-page=31>

2. Bài mới

Hoạt động của thầy và tro Nội dung

* Hoạt động 1 : tìm hiểu cấu trúc di truyền 
của quần thể ngẫu phối

Gv cho học sinh đọc mục III.1 kết hợp kiến thức
đã học

? Hãy phát hiện những dấu hiệu cơ bản của quần
thể được thể hiện trong định nghĩa quần thể
( hs nêu dc 2 dấu hiệu:

- Các cá thể trong quần thể thường xuyên
ngẫu phối

- Mỗi quần thể trong tự nhiên được cách li
ở một mức độ nhất định đối với các quần
thể lân cận cùng lồi

? Quần thể ngẫu phối là gì

GV cho hs phân tích ví dụ về sự đa dạng nhóm
máu ở người →

? Quần thể ngẫu phối có đặc điểm di truyền gì
nổi bật

 GV giải thích từng dấu hiệu để học sinh

thấy rõ đây là các dấu hiệu nổi bật của
quần thể ngẫu phối→ đánh dấu bước
tiến hố của lồi

u cầu hs nhắc lại quần thể tự phối và dấu hiệu
của nó

* Hoạt động 2: tìm hiểu trạng thái cân bằng 
di truyền của quần thể ngẫu phối

- Hs nghiên cứu mục III.2

? Trạng thái cân bằng của quần thể ngẫu phối
được duy trì nhờ cơ chế nào

( Hs nêu được nhờ điều hoà mật độ quần thể )
? Mối quan hệ giữa p và q

GV : Trạng thái cân bằng di truyền như trên còn
được gọi là trạng thái cân bằng Hacđi- vanbec→
định luật

 Về phương diện tiến hoá, sự cân bằng

của quần thể biểu hiện thong qua sự duy

trì ổn định tần số tương đối các alen
trong quần thể → giới thiệu cách tính tỉ
lệ giao tử

*?p được tính như thế nào ( số alen A có trong
vốn gen / tổng số alen trong vốn gen )

? q được tính như thế nào ( số alen a có trong
vốn gen / tổng số alen trong vốn gen 0

? Từ hinh 17.b hãy đưa ra cơng thức tổng qt
chung tính thành phần kiểu gen của quần thể
HS: p2AA+ 2pqAa + q2aa =1

Trong đó : p2 là tấn số kiểu gen AA,
2pq là tần số kiểu gen Aa
q2 là tấn số kiểu gen aa

III. Cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu 
phối

1. Quần thể ngẫu phối

- Quần thể được gọi là ngẫu phối khi các cá thể
trong quần thể lựa chọn bạn tình để giao phối
một cách hoàn toàn ngẫu nhiên

* Đặc điểm di truyền của quần thể ngẫu phối :
- Trong QT ngẫu phối các cá thể có kiểu gen
khác nhau kết đơi với nhau 1 cách ngẫu nhiên

tạo nên 1 lượng biến dị di truyền rất lớn trong
QT làm nguồn nguyên liệu cho tiến hố và chọn
giống

- Duy trì được sự đa dạng di truyền của quần thể

2. Trạng thái cân bằng di truyền của quần 
thể

* Một quần thể được gọi là đang ở trạng thái cân
bằng di truyền khi tỉ lệ các kiểu gen ( thành
phần kiểu gen ) của quần thể tuân theo công
thức sau:

P2 + 2pq + q2 = 1

 Định luật hacđi vanbec

* Nội dung : trong 1 quần thể lớn , ngẫu phối
,nếu khơng có các yếu tố làm thay đổi tần số
alen thì thành phần kiểu gen của quần thể sẽ duy
trì khơng đổi từ thế hệ này sang thế hệ khác
theo công thức :

P2 + 2pq +q2 =1

* Bài toán :

Nếu trong 1 QT, lơcut gen A chỉ có 2 alen Avà
a nằm trên NST thường

- Gọi tấn số alen A là p, a là q
- Tổng p và q =1

- Các kiểu gen có thể có : Aa, AA, aa
- Giả sử TP gen của quần thể ban đầu là :

0.64 AA : 0,32 Aa : 0,04 aa
- Tính dc p=0.8, q=0.2

</div>
(32)<div class='page_container' data-page=32>

→ Một quần thể thoả mãn cơng thức thành phần
kiểu gen trên thì là quần thể cân bằng di truyền
*Hs đọc sgk thảo luận về điều kiện nghiệm
đúng? tại sao phải có điều kiện đo?

p2AA + 2pqAa + q2aa

- Nhận xét : tần số alen và thành phần KG
không đổi qua các thế hệ

* Điều kiện nghiệm đúng:

- Quần thể phải có kích thước lớn

- Các cá thể trong quần thể phải có sức sống và
khả năng sinh sản như nhau( ko có chọn lọc tự
nhiên )

- Khơng xảy ra đột biến ,nếu có thì tần số đột
biến thuận bằng tần số đột biến nghịch

- Khơng có sự di - nhập gen

IV.Củng cố:

Một quần thể người có tần số người bị bạch tạng là 1/10000, giả sử quần thể này cân bằng di truyền
a)Hãy tính tần số các alen và thành phần các kiểu gen cua quần thể, biết rằng bệnh bạch tạng do gen
lặn nằm trên NST thườn quy định

b) Tính xác suất để 2 người bình thường trong quần thể này lấy nhau sinh ra người con bị bạch tạng

Ngày soạn :

BÀI 18 : CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG 
DỰA TRÊN NGUỒN BIẾN DỊ TỔ HỢP

I. Mục tiêu

- Sau khi học xong bài này học sinh có khả năng:

1.Kiến thức

- Giải thích được cơ chế phát sinh và vai trò của biến dị tổ hợp trong qúa trình tạo dịng thuần
- Nêu được khái niệm ưu thế lai và trình bày được các phương pháp tạo giống lai cho ưu thế lai
- Giải thích được tại sao ưu thế lai thường cao nhất ở F1 và giảm dần ở đời sau

2. Kỹ năng

- Phát triển kỹ năng phân tích trên kênh hình, kỹ năng so sánh, phân tích, khái quát tổng hợp
-Kỹ năng làm việc độc lập với sgk

-Nâng cao kỹ năng phân tích hiện tượng đẻ tìm hiểu bản chất của sự việc qua chọn giống mới từ
nguồn biến dị tổ hợp

3. Thái dộ

- Hình thành niềm tin vào khoa học , vào trí tuệ con người qua những thành tựu tạo giống bằng
phương pháp lai

II. Thiết bị dạy học

- Màn hình máy chiếu, máy vi tính

- Hình 18.1, 18.2, 18.3, tranh ảnh minh hoạ giống vật nuôi cây trồng năng suất cao ở việt nam

III. Tiến trình tổ chức dạy học
1 Kiểm tra bài cũ

- Quần thể là gì ? thế nào là vốn gen , thành phần kiểu gen

-Các gen di truyền lien kết với giới tính có thể đạt được trạng thái cân bằng hacđi vanbec hay không,
nếu tần số alen ở 2 giới là khác nhau

</div>
(33)<div class='page_container' data-page=33>

Để tạo được giống mới trước tiên chúng ta phải có nguồn ngun liệu chọn lọc. đó là gì ?
( biến dị tổ hợp )

bài hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau nghiên cứu 1 số kỹ thuật tạo giống mới dựa trên cách thức tạo
nguồn biến dị di truyền khác nhau

Hoạt động của thầy và tro Nội dung

* Hoạt động 1 : Tìm hiểu cách thức tạo giống
thuần dựa trên nguồn biến dị tổ hợp

Gv dẫn dắt : từ xa xưa loài người đã biết cải tạo
thiên nhiên, săn bắt các ĐV hoang dại về nuôi,
sưu tầm các cây hoang dại về trồng

?Vậy các vật liệu tự nhiên thu thập về ban đầu
có thể trở thành gióng vật ni cây trồng dc
ngay chưa

? Tại sao lai tạo lại là phương pháp cơ bản tạo
sự đa dạng các vật liệu di truỳên cho chọn giống
Nêu vấn đề: ? tại sao BDTH có vai trị đặc biệt
quan trọng trong việc tạo giống mới→ gv cho hs
quan sát hình 18.1

-? từng thế hệ có những tổ hợp gen nào
? Mối quan hệ di truyền giữa các tổ hợp gen
? Để tạo ra các tổ hợp gen mong muốn người ta
dùng pp nào

?* Vậy cơ chế phát sinh các biến dị tổ hợp trong
q trình tạo dịng thuần là gì

Gv: từ nguuồn biến dị di truyền bằng pp lai tạo
chon ra các tổ hợp gen mong muốn→ đưa
chúng về trạng thái đồng hợp tử nhằm tạo ra
dòng thuần

*? ưu nhược điểm của phương pháp tạo giống
thuần dựa vào nguồn biến dị tổ hợp

* Gv chiếu sơ đồ hình 18.2 minh hoạ tạo giống
mới dặ rên nguồn biến dị tổ hợp

* Hoạt động 2 : tìm hiểu phương thức tạo
giống lai có ưu thế lai cao

Chiếu sơ đồ lai minh hoạ về lai kính tế giữa lợn
móng cái và lợn landrat tạo con F1 và phân tích
? ưu thế lai là gì

? Giải thích cơ sở của ưu thế lai, hãy nhắc lại
các giả thuyết đẫ học ở lớp 9

 trong các giả thuyết trên thì giả thuyể

siêu trội được nhiều người nhắc đến
Gv chiếu sơ đồ hình 18.3 u càu hs phân tích
Lấy thêm ví dụ:

ở lợn sự có mạt của gen trội A,B,C,D đều cho
tăng trọng 30 kg, gen lặn tương ứng cho 10 kg
P (t/c) AAbbCCDD aaBBccdd

F1 như thế nào? tính KL của P, F1

→ Sự có mặt của nhiều gen trội trong KG sẽ
đem lại kết quả như thế nào ?

I.Tạo giống thuần dựa trên nguồn biến dị tổ
hợp

1. Cơ chế tạo dong thuần dựa trên nguồn
biến dị tổ hợp

- Các gen nằm trên các NST khác nhau sẽ phân
li độc lập với nhau nên câc tổ hợp gen mới ln
được hình thành trong sinh sản hữu tính

- Chọn lọc ra những tổ hợp gen mong muốn
- Tự thụ phấn hoặc giao phối cận huyết sẽ tạo ra
tổ hợp gen mong muốn ( dòng thuần )

2. Ví dụ minh hoạ
SGK

II.Tạo giống lai có ưu thế lai cao

1. Khái niệm

Là hiện tượng con lai có năng suất, sức chống
chịu ,khả năng sinh trưởng phát triển cao vượt
trội so với các dạng bố mẹ

2. Cơ sở di truyền của hiện tượng ưu thế lai

- Giả thuyết siêu trội:

</div>
(34)<div class='page_container' data-page=34>

? Phân tích vai trò của tế bào chất trong việc tạo
ưu thế lai thông qua phép lai thuận nghịch
?Dựa vào cơ sở di truyền học muốn tạo ưu thế
lai chúng ta phải có ngun liệu gì

? Trong các phép lai đã học ở lớp 9 thì pp nào
cho ưu thế lai cao nhất

?Làm thế nào để tạo ra dòng thuần
( tự thụ phấn, giao phối cận huyết )

? Ưu và nhược điểm của pp tạo giống bằng ưu
thế lai

 Nếu lai giông thì ưu thế lai sẽ giảm dần

vậy để duy trì ưu thế lai thì dùng biện
pháp nào ?

( lai luân chuyển ở ĐV và sinh sản sinh
dưỡng ở TV )

Hãy kể tên các thành tựu tạo giống vật ni cây
trồng có ưu thế lai cao ở việt nam

- Sự tác động giữa 2 gen khác nhau về
chức phận của cùng 1 lôcut→ hiệu quả
bổ trợ mở rộng phạm vi bểu hiện của

tính trạng

3. Phương pháp tạo ưu thế lai

- Tạo dòng thuần : cho tự thụ phấn qua 5-7 thế
hệ

- Lai khác dòng: lai các dòng thuần chủng để
tìm tổ hợp lai có ưu thế lai cao nhất

 Ưu điểm: con lai có ưu thế lai cao sử

dụng vào mục đích kinh tế

 Nhược điểm: tốn nhiều thời gian

biểu hiện cao nhất ở F1 sau
đó giảm dần qua các thế hệ

4. Một vài thành tựu

- Viện lúa quốc tế IRRI người ta lai khác dịng
tạo ra nhiều giống lúa tốt có giống lúa đã trồng ở
việt nam như : IR5. IR8

IV. Củng cố

1 Câu nào sau đây giải thích về ưu thế lai là đúng:

a. Lai 2 dòng thuần chủng với nhau sẽ ln cho ra con lai có ưu thế lai cao

b. Lai các dòng thuần chủng khác xa nhau về khu vực địa lí ln cho ưu thế lai cao
c. Chỉ có 1 số tổ hợp lai giữa các cặp bố mẹ nhất định mới có thể cho ưu thế lai cao

d. Người ta ko sử dụng con lai có ưu thế lai cao làm giống vì con lai thường ko đồng nhất về kiểu
hình

Ngày soạn :

BÀI 19 : TẠO GIÔNG MỚI BẰNG PHƯƠNG PHÁP GÂY ĐỘT BIẾN 
VÀ CÔNG NGHỆ TẾ BÀO

I.Mục tiêu
1. Kiến thức :

- Giải thích được quy trình tạo giống mới bằng phương pháp gây đột biến
- Nêu được 1 số thành tựu tạo giống ở việt nam

- Trình bày được 1 số quy trình và thành tựu tạo giống thực vật bằng cơng nghệ tế bào

</div>
(35)<div class='page_container' data-page=35>

2. Kỹ năng

- Phát triển kỹ năng phân tích kênh hình, kỹ năng so sánh khái quát tổng hợp, làm việc độc lập với
sgk

- Nâng cao kỹ năng pt hiện tượng qua chọn tạo giống mới từ nguồn biến dị đột biến và công nghệ tế
bào

3. Thái độ

- Xây dựng niềm tin vào khoa học về công tác tạo giống

II. Thiết bị day học

- Hình 19, tranh ảnh giới thiệu về các thành tựu chọn giống đông thực vật liên quan đến bài
học

- Máy chiếu, máy vi tính

- Phiếu học tập

III. Tiến trình tổ chức dạy học

1. Kiểm tra bài cũ

- Nguồn biến dị di truyền của quần thể vậy nuôi cây trồng được tạo ra bằng cách nào ?

- Thế nào la ưu thế lai? tại sao ưu thế lai biểu hiện cao nhất ở F1 sau đó giảm dần qua các thế
hệ?

2. Bài mới

Hoạt động của thầy và tro Nội dung

Gv dẫn dắt : từ những năm 20 của thế kỉ XX
người ta đã gây đột biến nhân tạo để tăng nguồn
biến dị cho chọn giống

* Hoạt động 1: tìm hiểu tạo giống mới bằng 
pp gây đột biến

? Gây đột biến tạo giống mới có thể dựa trên cơ
sở nào

( 1 KG muốn nâng cao năng suất cần biến đổi
vật chất di truyền cũ tạo ĐBG )

? Các tác nhân gây đột biến ở sv là gì

? Tại sao khi xử lí mẫu vật phải lựa chọn tác
nhân ,liều lượng , thời gian phù hợp

? Quy trình tạo giống mới bằng pp gây đột biến
gồm mấy bước

? Tại sao sau khi gây đột biến nhân tạo cần phai
chọn lọc ( có phải cứ gây ĐB ta sẽ thu dc kết
quả mong muốn ?)

Hs : Dựa vào tính vơ hướng của đb để trả lời
? PP gây đột biến chủ yếu phù hợp với đối
tượng nào ? tại sao

? Tại sao pp ở đv bậc cao người ta ko hoặc rất ít
gây đột biến

( cơ quan ss nằm sâu trong cơ thể,rất nhạy
cảm,cơ chế tác động phức tạp và đễ chết )
* Gv chiếu một số hình ảnh thành tựu tạo giống
bằng pp gây đột biến

? Hãy cho biết cách thức nhận biết các cây tứ
bội trong số các cây lưỡng bội

I. Tạo giống mới bằng phương pháp gây đột 
biến

1. Quy trình: gồm 3 bước

+ Xử lí mẫu vật bằng tác nhân đột biến

+ Chọn lọc các cá thể đột biến có kiểu hình
mong muốn

+ Tạo dịng thuần chủng

- Lưu ý : phương pháp này đặc biệt có hiệu quả
với vi sinh vật

2. Một số thành tựu tạo giống ở việt nam

- Xử lí các tác nhân lí hố thu được nhiều chủng
vsv , lúa, đậu tương ….có nhiều đặc tính q
- Sử dụng cơnxisin tạo được cây dâu tằm tứ bội
- Táo gia lộc xử lí NMU → táo má hồng cho
năng suất cao

</div>
(36)<div class='page_container' data-page=36>

*Hoạt đơng 2 : tìm hiểu tạo giống bằng cơng 
nghệ tế bào

Gv cho học sinh nghiên cứu mục II.1
? Ở cấp độ tế bào có lai được ko
* yêu cầu hs hồn thành PHT

Nội

dung Ni cấy
mơ ,tế
bào

Dung
hợp
TB
trần

chọn
dịng
tế bào
xơma

Ni cáy
hạt
phấn,nỗn
nguồn

NL
ban
đầu
Cách
tiến

hành
cỏ sở
ứng
dụng

từng nhón báo cáo và nhận xét, gv tổng kết và
chiếu đáp án PHT

*Hoạt động 3: Tìm hiểu cơng nghệ tế bào 
động vật

Gv đặt vấn đề: nếu bạn có 1 con chó có KG quý
hiếm, làm thế nào để bạn có thể tạo ra nhiều con
chó có KG y hệt con chó của bạn→ thành tựu
cơng nghệ TBĐV

* GV u cầu hs quan sát hình 19 mơ tả các
bước trong nhân bản vơ tính cừu đơli

? nhân bản vơ tính là gì

? Các bước tiến hành của quy trình nhân bản vơ
tính cừu đơli

* ý nghĩa thực tiễn của nhân bản vơ tính ở động
vât?

* Gv : còn 1 phương pháp cũng nâng cao năng
suất trong chăn nuôi ma chúng ta đã học trong
môn cơng nghệ 10 , đó là phương pháp gì?

? Cấy truyền phơi là gì

? ý nghĩa của cấy truyền phơi

1 Công nghệ tế bào thực vật

nội dung phiếu học tập

2.Cơng nghệ tế bào động vật
a. Nhân bản vơ tính động vật

- Nhân bản vơ tính ở ĐV được nhân bản từ tế
bào xơma , khơng cần có sự tham gia của nhân
tế bào sinh dục, chỉ cân tế bào chất của noãn bào
*Các bước tiến hành :

+ Tách tế bào tuyến vú cua cừu cho nhân , ni
trong phịng thí nghiệm

+ Tách tế bào trứng cuả cừu khác loại bỏ nhân
của tế bào này

+ Chuyển nhân của tế bào tuyến vú vào tế bào
trứng đã bỏ nhân

+ Nuôi cấy trên môi trường nhân tạo để trứng pt
thành phôi

+ Chuyển phôi vào tử cung của cừu mẹ để nó
mang thai

* ý nghĩa:

- Nhân nhanh giống vật nuôi quý hiếm
- Tạo ra các giới ĐV mang gen người nhằm
cung cấp cơ quan nội tạng cho người bệnh

b. Cấy truyền phôi

</div>
(37)<div class='page_container' data-page=37>

IV.Củng cố

? Làm thế nào để loại bỏ 1 tính trạng không mong muốn ở một giống cây cho năng suất cao

V. Về nhà : trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa
Đáp án phiếu học tập

Nội dung Nuôi cấy mơ
hoặc tế bào

Dung hợp TB
trần

chọn dịng tế bào
xơma

Ni cấy hạt
phấn, nỗn
Nguồn NL ban

đầu

Cách tiến hành
Cơ sở di truyền
ứng dụng
Ngày soạn :

BÀI 20 : TẠO GIỐNG MỚI NHỜ CÔNG NGHỆ GEN
I.Mục tiêu

1. Kiến thức

- Giải thích được các khái niệm cơ bản như : cơng nghệ gen , ADN tái tổ hợp, thể truyền, plasmit
- Trình bày được các bước cần tiến hành trong kỹ thuật chuyển gen

-Nêu được khái niệm sinh vật biến đổi gen và các ứng dụng của công nghệ gen trong việc tạo ra các
giống sinh vật biến đổi gen

2. Kỹ năng

-Phát triển kỹ năng phân tích kênh hình, so sánh ,khái quát tổng hợp

3. Thái độ

- Hình thành niềm tin và say mê khoa học

II. Thiết bị dạy học

- Hình 20.1 ,20.2 , 25.1, 25.2 sách giáo khoa nâng cao

- Phiếu học tập

- Máy chiếu

III. Tiến trình tổ chức dạy học

1. Kiểm tra bài cũ

- trình bày phương pháp tạo giống nhờ công nghệ tế bào thực vật

- giải thích q trình nhân bản vơ tính ở động vật, ý nghĩa thực tiễn

2Bài mới

Hoạt động của thầy và tro Nội dung

Gv nêu vấn đề : có thể lấy gen của loài này lắp
vào hệ gen của loài khác ko? và bằng cách nào

*Hoạt động 1: Tìm hiểu công nghệ gen

→ kỹ thuật chuyển gen từ tế bào này sang tế
bào khác tạo ra những tế bào có gen bị biến đổi
→ khái niệm cơng nghệ gen ?

Gv : Ngồi ADN nhiểm sắc thể cịn tồn tại ADN
lasmit vậy vai trị của nó trong cơng nghệ gen là
gì?→ các bước tiến hành

Gv : trong chương trình cơng nghệ 10 chúng ta
đã từng nghiên cứu về công nghệ gen, nhưng

với tên gọi khác đó là gì?

Gv chiếu sơ đồ hình 25.1 sgk nâng cao

I. Công nghệ gen

1. Khái niệm công nghệ gen

Công nghệ gen là quy trình tạo ra những tế bào
sinh vật có gen bị biến đổi hoặc có thêm gen
mới

</div>
(38)<div class='page_container' data-page=38>

Hãy cho biết kỹ thuật chuyển gen có mấy khâu
chính ?

+ Thể truyền là gì ?

+ Người ta hay sử dụng vật liệu gì làm thể
truyền

+ So sánh ADN nhiểm sắc thể và ADN plasmit
+ Tại sao muốn chuyển gen từ loài này sang lồi
khác lại cần có thể truyền ?

+ Làm cách nào để có đúng đoạn mang gen cần
thiết của tế bào cho để thực hiện chuyển gen ?
+ ADN tái tổ hợp là gì ? được tạo ra bằng cách
nào?

 khi đã có ADN tái tổ hợp chúng ta làm

cách nào để đưa pt’ ADN vào tế bào
nhận

? Làm thế nào để gen mới chuyển vào phát huy
được tác dụng

** Khi thực hiện bước 2 của kỹ thuật cấy gen ,
trong ống nghiệm có vơ số vi khuẩn, 1số có
ADN tái tổ hợp xâm nhập vào, số khác lại
khơng có→ làm cách nào để tách được các tế
bào có ADN tái tổ hợp với các rế bào khơng có
ADN tái tổ hợp ?

* Hoạt động 2 : Tìm hiểu ứng dụng cơng 
nghệ gen trong tạo giống biến đổi gen

- Người ta đã có thể tạo ra chuột không sợ mèo
bằng công nghệ gen → con chuột đó được gọi là
sinh vật biến đổi gen

? Vậy thế nào là sinh vật biến đổi gen

? Có những cách nào để tạo được sinh vật biến
đổi gen

* Gv chiếu một số hình ảnh ( 20.1, 20.2 ) một số
giống cây trồng, dòng vi sinh vật biến đổi gen
? Hãy hoàn thanh nội dung phiêu hoc tập

Đối

tượng ĐV TV VSV

Cách tiến
hành
Thành
tựu thu
được

Hs hoàn thành PHT từng nhóm đại diện báo cáo
Gv tổng kết ,bổ sung và chiếu đáp án phiếu học
tập

2. Các bước cần tiến hành trong kỹ thuật 
chuyển gen

a. tạo ADN tái tổ hợp

* nguyên liệu:
+ Gen cần chuyển

+ Thể truyền : pt’ ADN nhỏ dạng vịng có khả
năng tự nhân đôi độc lập

+Enzim giới hạn (re strictaza)và E nối( ligaza)
* Cách tiến hành:

- Tách chiết thể truyền và gen cần chuyển ra
khỏi tế bào

-Xử lí bằng một loại enzin giới hạn để tạo ra
cùng 1 loại đầu dinh

- Dùng enzim nối để gắn chúng tạo ADN tái tổ
hợp

b. Đưa ADN tái tổ hợp vào trong tế bào nhận

- Dùng muối canxi clorua hoặc xung điện cao áp
làm giãn màng sinh chất của tế bào để ADN tái
tổ hợp dễ dàng đi qua

c. Phân lập dong tế bào chứa ADN tái tổ hợp

- Chọn thể truyền có gen đánh dấu

- Bằng các kỹ thuật nhất định nhận biết được
sản phẩm đánh dấu

II. Ứng dụng công nghệ gen trong tạo giống 
biến đổi gen

1. Khái niệm sinh vật biến đổi gen

- Khái niệm : là sinh vật mà hệ gen của nó làm
biến đổi phù hợp với lợi ích của mình

- Cách làm biến đổi hệ gen cua sinh vật:
+ Đưa thêm một gen lạ vào hệ gen của sinh vật
+ Loại bỏ hoặc làm bất hoạt một gen nào đó

trong hệ gen

2.Một số thành tựu tạo giống biến đổi gen

( phiếu học tập )

IV. Củng cố:

1 Trong kỹ thuật di truyền đã tạo ra những loại cây trồng nào /
2. Trình bày một số ứng dụng của kỹ thuật chuyển gen

</div>
(39)<div class='page_container' data-page=39>

Chuẩn bị câu hỏi 1,2,3,4 sách giao khoa
đọc mục em có biết trang 88 sách giáo khoa

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP

Đối tượng Động vật Thực vật Vi sinh vật

Cách tiến
hành

-Lấy trứng cho thụ tinh trong ống
nghiệm

-Tiêm gen cần chuyển vào hợp tử
và hợp tử phát triển thành phôi
- Cấy phôi đã được chuyển gen
vào tử cung con vật khác để nó
mang thai sinh đẻ

Thành tựu

thu được - Chuyển gen prôtêin người vào cừu
-Chuyển gen hooc môn sinh
trưởng của chuột cống vào chuột
bạch→ KL tăng gấp đôi

Chuyển gen kháng
thuốc diệt cỏ từ lồi
thuốc lá cảnh vào cây
bơng và đậu tương

-Tạo vi khuẩn kháng
thể miễn dịch cúm
-Tạo gen mã hoá
insulin trị bệnh đái
tháo đường

-Tạo chủng vi khuẩn
sản xuất ra các sản
phẩm có lợi trong nông
nghiệp

Ngày soạn :

BÀI 21 : DI TRUYỀN Y HỌC
I.Mục tiêu

Sau khi học xong bài này học sinh :

- Hiểu được nội dung, kết quả các phương pháp nghiên cứu di truyền ở người và ứng dụng
trong y học

- Phân biêt được bênh và dị tật có liên quan đến bộ NST ở người

- Con người cũng tuân thoe những quy luật di truyền nhất định , cũng bị đột biến gây nhiều
bệnh từ đó xây dựng ý thức bảo vệ mơi trường chống tác nhân gây đột biến

- Rèn luyện các thao tác phân tích, tổng hợp để lĩnh hội tri thức mới

II . Thiết bị dạy học

- Hình 21.1, 21.2 sách giáo khoa
- Máy chiếu nếu có

III. Tiến trình tổ chức dạy học
1. Kiểm tra bài cũ

- Hệ gen của sinh vật có thể bị biến đổi bằng những cách nào ?

2. Bài mới

Hoạt động của thầy và tro Nội dung

* Gv yêu cầu học sinh nhắc lại kiến thức cũ trả
lời câu hỏi:

? Hãy nêu các bằng chứng chứng minh con
người cũng tuân theo các quy luật di truyền và
biến dị chung cho sinh giới

* Sau khi hs nhắc lai gv có thể bổ sung bằng

</div>
(40)<div class='page_container' data-page=40>

cách chiếu các side cho hs quan sát

*Gv yêu cầu học sinh đọc những dòng đầu tiên :
? Nêu khái niệm di truyền y học

? Hãy nêu 1 số bệnh di truyền ở người

- Gv chỉ ra đâu là bệnh do đột biến gen,
đâu là bệnh do đột biến NST ,đâu ko
phải là bệnh di truyền

? Có thể chia các bệnh di truyền thành mấy
nhóm dựa trên cấp độ nghiên cứu

* Hoạt động 1: Tìm hiểu về bệnh di truyền 
phân tử

? Hãy nêu 1 số bệnh di truyền pt’ ở người
? Cơ chế phát sinh các loại bệnh đó như thế nào

 Bệnh di truyền pt’ là gì?

?Dựa vào kiến thức đã học em hãy đề xuất các
biện pháp chữa trị và hạn chế bệnh di truyền pt’
*Gv cho hs quan sát sơ đồ phả hệ bênh máu khó
đơng

? Dựa vào đâu để biết bệnh máu khó đơng có di
truyền liên kết với giới tính hay ko?

( từ sở đồ phả hệ thấy tuyệt đại đa số người bị
bệnh là nam giới )

- Dựa vào sơ đồ hs cịn tìm hiểu dc khả
năng biểu hiện của gen nằm trên Y ( DT
thẳng hoặc chéo )

* Hoạt động 2 :Tìm hiểu hội chứng bệnh liên 
quan đế đột biến NST

- GV thông báo : nghiên cưu bộ NST , cấu trúc
hiển vi của các NST trong tế bào cơ thể người ta
phát hiện nhiều dị tật và bệnh di truyền bẩm
sinh liên quan đến đột biến NST

? Hội chứng bệnh là gì

* Gv cho hs quan sát tranh hinh 21.1
? Hãy mô tả cơ chế phát sinh hội

? Đặc điểm cơ bản để nhận biết người bị bệnh

đao

*Hoạt động 3: Tìm hiểu về bệnh ung thư

Yêu cầu hs nghiên cứu mục III

? Hãy cho một số ví dụ về bệnh ung thư mà em
biết

? Hiện nay bệnh ung thư đã có thuốc chữa trị
chưa

? Nguyên nhân gây bệnh ung thư

? Chúng ta có thể làm gì để phịng ngừa các
bệnh ung thư

- Là 1 bộ phận của di truyền người, chuyên
nghiên cứu phát hiện các cơ chế gây bệnh di
truyền và đề xuất các biện pháp phòng ngừa,
cách chữa trị các bệnh di truyền ở người

II. Bệnh di truyền phân tử

- Khái niệm : Là những bệnh mà cơ chế gây
bệnh phần lớn do đột biến gen gây nên
* Ví dụ : bệnh phêninkêtơ- niệu

+ Người bình thường : gen tổng hợp enzim
chuyển hố phêninalanin→ tirôzin

+Người bị bệnh : gen bị đột biến ko tổng hợp dc
enzim này nên phêninalanin tích tụ trong máu đi
lên não đầu độc tế bào

- Chữa bệnh: phát hiện sớm ở trẻ → cho ăn
kiêng

III. Hội chứng bệnh liên quan đế đột biến 
NST

- Khái niệm : sgk

- Ví dụ : hội chứng đao

- Cơ chế : NST 21 giảm phân khơng bình
thường (ở người mẹ ) cho giao tử mang
2 NST 21, khi thụ tinh kết hợp với giao
tử có 1 NST 21 → cơ thể mang 3NST 21
gây nên hội chứng đao

- Cách phòng bệnh : ko nên sinh con khi
tuổi cao

IV. Bệnh ung thư

- Khái niệm : là loại bệnh đặc trưng bởi sự tăng
sinh khơng kiểm sốt được của 1 số loại tế bào
cơ thể dẫ đến hình thành các khối u chèn ép các
cơ quan trong cơ thể. khối u được gọi là ác tính
khi các tế bào của nó có khả năng tách khỏi mơ
ban đàu di chuyển đến các nơi khác trong cơ thể
tạo các khối u khác nhau

- Nguyên nhân, cơ chế : đột biến gen, đột biến

NST

+ Đặc biệt là đột biến xảy ra ở 2 loại gen : -
Gen quy đinh yếu tố sinh trưởng

</div>
(41)<div class='page_container' data-page=41>

- Cách điều trị : -chưa có thuốc điều trị, dùng tia
phóng xạ hoặc hố chất để diệt các tế bào ung
thư

- Thức ăn đảm bảo vệ sinh, môi trường trong
lành

IV. Củng cố

1. Mô tả đặc điểm một số bệnh di truyền ở người ? phương pháp phòng và chữa các bệnh di
truyền ở người

2. Ở người, phân tử hêmôglobin được cấu tạo bởi 4 chuỗi pôlipeptit: 2 chuỗi anpha và 2 chuỗi
bêta, việc tổng hợp chuỗi bêta được quy định bởi 1 gen nằm trên NST số 11, gen này có
nhiều alen, đáng chú ý là alen A tổng hợp nên HbA và alen S tổng hợp nên HbS. Những
người có kiểu gen SS bị bệnh thiếu máu hồng cầu lưỡi liềm

Bảng dưới đây cho biết tỉ lệ % HbA và HbS trong máu của 3 cá thể là anh em

Dạng Hb Cá thể 1 Cá thể 2 Cá thể 3

HbA 98% 0% 45%

HbS 0% 90% 45%

Dạng Hb khác 2% 10% 10%

Dựa vào bảng hãy xác định kiểu gen của các cá thể 1,2,3, trong số đó những cá thể nào bị bệnh
hồng cầu hình liềm

Ngày soạn :

BÀI 22 : BẢO VỆ VỐN GEN CỦA LOÀI NGƯỜI
 VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ XÃ HỘI CỦA DI TRUYỀN HỌC
I. Mục tiêu

- Trình bày được các biện pháp bảo vệ vốn gen của loài người
-Nêu được một số vấn đề xã hội của di truyền học

- Hiểu được vai trò của tư vấn di truyền và việc sàng lọc trước sinh
-Xây dựng được ý thức bảo vệ môi trường chống tác nhân gây đột biến

II. Thiết bị dạy học

- Hinh 22.1 sách giáo khoa

III. Tiến trình tổ chức bài dạy

1. Kiểm tra bài cũ

- Nêu 1 số bệnh tật di truyền liên quan đến đột biến NST ở người, cơ chế phát sinh các loại
bệnh tật đó

2. Bài mới

Hoạt động của thầy và tro Nội dung
* Hoạt động 1: Tìm hiểu vấn đề bảo vệ vốn

gen của loài người

</div>
(42)<div class='page_container' data-page=42>

Gv đặt vấn đề : thế nào là gánh nặng di truyền
cho loài người

? Việc sử dụng thuốc trừ sâu, chất diệt cỏ chất
khích thích sinh trưởng tác động đến môi trường
như thế nào

? Nguyên nhân dẫ đế ơ nhiễm đất , nước, khơng
khí

? Tư vấn di truyền là gì

* Gv treo tranh hình 22 yêu cầu hs quan sát rồi
mô tả từng bước của pp chọc dò dịch ối và sinh
thiết tua nhau thai

** pp chọc dò dịch ối :

+ Dùng bơm tiêm hút ra 10-20 ml dịch ối vào
ống nghiệm đem li tâm để tách riêng tế bào phôi
+ Nuôi cấy các tế bào phôi, sau vài tuần làm tiêu
bản phân tích xem thai có bị bệnh di truyền ko
+Phân tích hố sinh (ADN) dịch ối và tế bào
phơi xem thai có bị bệnh DT ko

**PP sinh thiết tua nhau thai :
+Dùng ống nhỏ để tách tua nhau thai
+Làm tiêu bản phân tích NST

* GV kiểm tra kiến thức bài 20 nhắc lại các
bước của công nghệ gen, đọc mục I.3
? Quy trình liệu pháp gen gồm mấy bước

*Hoạt động 2: Tìm hiểu 1 số vấn đề xã hội 
của di truyền học

*Gv nêu vấn đề : những thành tựu của di truyền
học có mang đến những lo ngại nào cho con
người ko

- Hs đọc mục II sgk nêu ý kiến về vấn đề này

* Gv có thể nêu ví dụ về cách đo chỉ số IQ
Gv kiểm tra lại kiến thức đã học ở lớp 10 về
HIV/AIDS

? Di truyền học có biện pháp gì để ngăn chặn

1. Tạo môi trường trong sạch nhằm hạn chế 
các tác nhân gây đột biến

- Trồng cây, bảo vệ rừng

2. Tư vấn di truyền và việc sàng lọc trước 
sinh

- Là hình thức chuyên gia di truyền đưa ra các
tiên đoán về khả năng đứa trẻ sinh ra mắc 1 tật
bệnh di truyền và cho các cặp vợ chồng lời
khuyên có nên sinh con tiếp theo ko ,nếu có thì
làm gì để tránh cho ra đời những đứa trẻ tật
nguyền

- Kỹ thuật : chuẩn đoán đúng bệnh, xây dựngk
phả hệ người bệnh, chuẩn đoán trước sinh
- Xét nghiệm trước sinh :

Là xét nghiệm phân tích NST,ADN xem thai nhi
có bị bệnh di truyền hay ko

Phương pháp : + chọc dò dịch ối

+ sinh thiết tua nhau thai

3. Liệu pháp gen- kỹ thuật của tương lai

- Là kỹ thuật chữa bệnh bằng thay thế gen bệnh
bằng gen lành

- Về nguyên tắc là kỹ thuật chuyển gen
- Quy trình : SGK

- Một số khó khăn gặp phải : vi rut có thể gây
hư hỏng các gen khác( ko chèn gen lành vào vị
trí của gen vốn có trên NST )

II. Một số vấn đề xã hội của di truyền học
1. Tác động xã hội của việc giải mã bộ gen 
người

Việc giải mã bộ gen người ngồi những tích cực
mà nó đem lại cũng làm xuất hiện nhiều vấn đề
tâm lý xã hội

2. Vấn đề phát sinh do công nghệ gen và công
nghệ tế bào

- Phát tán gen khangs thuốc sang vi sinh vật gây
bệnh

-An toàn sức khoẻ cho con người khi sử dụng
thực phẩm biến đổi gen

3. vấn đề di truyền khả năng trí tuệ

a) Hệ số thơng minh ( IQ)

</div>
(43)<div class='page_container' data-page=43>

đại dịch AIDS tập tích hợp có độ khó tăng dần
b) Khả năng trí tuệ và sự di truyền

- Tập tính di truyền có ảnh hưởng nhất định tới
khả năng trí tuệ

4.Di truyền học với bệnh AIDS

- Để làm chậm sự tiến triển của bệnh người ta sử
dụng biện pháp di truyền nhằm hạn chế sự phát
triển của virut HIV

IV.Củng cố

- Vì sao các bệnh di truyền hiện nay có khuynh hướng gia tăng trong khi các bệnh nhiễm trùng
hay suy dinh dưỡng lại giảm

V. Bài tập về nhà :

Giả sử răng alen b liên kết với giới tính ( nằm trên X) và lặn gây chết, alen này gây chết hợp tử hoặn
phôi, một người đàn ông lấy 1 cô vợ di hợp tử về gen này. tỉ lệ con trai – con gái của cặp vợ chồng
này sẽ là bao nhiêu nếu họ có rất nhiều con

Ngày soạn :

BÀI 23 : ÔN TẬP PHẦN DI TRUYỀN HỌC
I. Mục tiêu

- Nêu được các khái niệm cơ bản, các cơ chế chính trong di truyền học từ mức độ phân tử, tế bào,cơ
thể cũng như quần thể

- Nêu được các cách chọn tạo giống

-Giải thích được các cách phân loại biến dị và đặc điểm của từng loại
- Biết cách hệ thống hố kiến thức thơng qua xây dựng bản đồ khái niệm
- Vận dụng lý thuyết giải quyết các vấn đề trong thực tiễn và đời sống sản xuất

II. Phương tiện dạy học

- Phiếu học tập, máy chiếu

- Học sinh ôn tập kiến thức ở nhà

III. Tiến trình tổ chức bài học
1. Kiểm tra bài cũ

2. Bài mới

Hệ thống hoá kiến thức

GV chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhịm giao nhiệm vụ hoàn thành nội dung 1 phếu học tập sau đó lần
lượt đại diện các tổ lên báo cáo ,các nhóm khác đóng góp ý kiến bổ sung

Phiếu học tập số 1

1. Hãy điền các chú thích thích hợp vào bên cạnh các mũi tên nêu trong sơ đồ dưới đây để minh hoạ
cho quá trình di truyền ở mức độ phân tử

ADN → A RN → Prôtêin → Tính trạng ( hình thái ,sinh lí….. )



ADN

2. Vẽ bản đồ khái niệm với các khái niệm dưới đây

</div>
(44)<div class='page_container' data-page=44>

Phiếu học tập số 2

Hãy giải thích cách thức phân loại biến dị theo sơ đồ dưới đây

Biến dị

biến dị di truyền thườn biến
đột biến biến dị tổ hợp
đột biến NST đột biến gen

đột biến SL đột biến cấu trúc
đột biến đa bội đột biến lệch bội

đột biến đa bội chẵn đột biến đa bội lẻ
Phiếu học tập số 3

bảng tóm tắt các quy luật di truyền
Tên quy luật Nội dung Cơ sở tế bào

học

Điều kiện nghiệm
đúng

Ý nghĩa
Phân li

Tác động bổ sung
Tác động cộng gộp
Tác động đa hiệu
Di truyền độc lập
Liên kết gen

Hốn vị gen
Di truyền giới tính
Di truyền LK với giới
tính

Phiếu học tập số 4

Hãy đánh dấu + ( nếu cho là đúng) vào bảng so sánh sau
Bảng so sánh quần thể ngẫu phối và tự phối

Chỉ tiêu so sánh Tự phối Ngẫu phối

- Giảm tỉ lệ thể dị hợp ,tăng dần thể đồng hợp qua các thế hệ
- Tạo trạng thái cân bằng di truyền của quần thể

</div>
(45)<div class='page_container' data-page=45>

- Thành phần các kiểu gen thay đổi qua các thế hệ
- Tạo ra nguồn biến dị tổ hợp

Phiếu học tập số 5

Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng sau
Bảng nguồn vật liệu và phương pháp chọn giống

Đối tượng Nguồn vật liệu Phương pháp

Vi sinh vật
Thực vật
Động vật

Đáp án phiếu học tập số 1

1. Đó là các cum từ : (1) Phiên mã
(2) Dịch mã
(3) Biểu hiện
(4) Sao mã
2.Bản đồ

gen nguyên tắc bố sung gen

Nguyên tắc bán bảo toàn

Đáp án phiếu học tập số 4

Chỉ tiêu so sánh Tự phối Ngẫu phối
-Giảm tỉ lệ thể dị hợp, tăng dần tỉ lệ thể đồng hợp

-Tạo trạng thái cân bằng di truyền của quần thể
-Tần số alen không đổi qua các thế hệ

- Có cấu trúc p2AA :2pqAa:q2aa

-Thành phần các kiểu gen thay đổi qua các thế hệ
-Tạo ra nguồn biến dị tổt hợp

+
+

+
+
+

Đáp án phiếu học tập số 5

Đối tượng Nguồn vật liệu Phương pháp

Vi sinh vật Đột biến Gây đột biến nhân tạo

Thực vật Đột biến, biến dị tổ hợp Gây đột biến, lai tạo
Động vật Biến dị tổ hợp(chủ yếu) Lai tạo

các phiê học tập khác giáo viên cho hs về nhà tự làm để hôm saukiểm tra

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 22

Bµi 22 - Ôn tập phần di truyền học

I . Mục tiêu .

Sau khi häc xong häc sinh cÇn .

- Nắm đợc các khái niệm cơ bản trong di truyền học từ mức độ phân tử , tế bào , cơ thể cũng
nh quần thể .

- Biết cách hệ thống hố kiến thức thơng qua xây dung các bản đồ khái niệm .

- Thiết lập các mối liên hệ giữa kiến thức của các phần đã học .

</div>
(46)<div class='page_container' data-page=46>

Tranh ảnh phóng to nếu có .
III . Hoạt động dạy học .
1 . ổn định lớp .

2 . KiĨm tra bµi cị .
3 . Bµi míi .

- Sau khi tìm hiểu phần di truyền học chong ta đã biết những gì và những vấn đề chong ta biết
đó có liên quan với nhau nh thế nào ? Chong ta sẽ cùng tìm hiểu trong bài hơm nay .

Hoạt động của thầy và trò . Nội dung kiến thức .
- Liên hệ kiến thức cũ hãy điền những cụm từ

thÝch hợp và giải thích rõ những khái niệm trong
bảng sau .

Học sinh liên hệ các kiến thức đã học để trả lời .

- Liên hệ kiến thức đã học , thảo luận nhóm để
hồn thành phiếu học tập sau .

Các cơ chế . Diễn biến c bn .
Nhõn ụi ADN .

Phiên mÃ .
Dịch mÃ .

Điều hồ hoạt động

của gen .

Tªn quy lt . dungNội Cơ sở tếbào
Phân li .

Tơng tác gen không
alen .

Tác động cộng gộp .
Tác động đa hiệu
Di truyền độc lập
Liên kết hồn tồn .
Hốn vị gen .

Di trun liªn kÕt giíi
tÝnh .

Học sinh cử đại diện nhóm trình bày phần thảo
luận của nhóm .

I . Tóm tắt kiến thức cốt lõi phần di truyền .
1 . Cơ chế di truyền ở cấp độ phân tử .

- Mã gốc trong ADN đợc phiên mã thành mã sao
ở ARN và sau đó đợc dịch mã thành chuỗi

polipeptit cÊu thành prôtêin , prôtêin truc tiếp biểu
hiện thành tính trạng cđa c¬ thĨ .

- Trình tu các nu trong mạch khn của gen quy

định trình tu các ribơnuclêotit trong mARN từ đó
quy định trình tu axitamin trong polipeptit .
2 . Cơ chế di truyền ở cấp độ tế bào .

Néi dung cña phiÕu häc tËp sè 1 .

Các cơ chế Diễn biến cơ bản .

Nhõn đôi ADN . -- ADN tháo xoắn tách thành hai mạch đơn khi bắt đầu tái bản . Các mạch đơn đợc tổng hợp theo chiều 5’ – 3’ một mạch đợc tổng hợp

liên tục , mạch còn lại đợc tổng hợp gián đoạn .

- Cã su tham gia của các enzim , tháo xoắn , kéo dài mạch .
- Diễn ra theo nguyên tắc bổ sung nửa bảo toàn và khuôn mẫu .

Phiên mÃ . -- Ezim tiếp cận ở điểm khởi đầu và đoạn ADN (gen) tháo xoắn .Ezim dịch chuyển trên mạch khuôn theo chiều 35và sợi ARN kéo dài

theo chiều 5’ - 3’ các sợi đơn phân kết hp theo nguyờn tc b sung .

- Đến điểm kết thoc , ARN tách khai mạch khuôn .
Dịch m· .

- Các axitamin đã hoạt hoá đợc tARN mang vo ribụxụm .

- Ribôxôm chuyển dịch trên mARN theo chiều 5 -3 theo từng bộ ba và

chuỗi polipeptit đuơc kéo dài .

- Đến bộ ba kết thoc chuỗi polipeptit tách khai ribôxôm .
Điều hoà hoạt

ng ca gen .

- Gen điều hồ tổng hợp prơtêin ức chế kìm hãm su phiên mã , khi chất cảm
ứng làm bất hoạt chất kìm hãm thì su phiên mã đợc diễn ra . Su điều hoà
phụ thuộc nhu cu t bo .

mARN Prôtêi
n

</div>
(47)<div class='page_container' data-page=47>

Néi dung phiÕu häc tËp sè 2.

Tªn quy luật . Nội dung . Cơ sở tế bào .

Phân li . - Do su phân li đồng đều của cặp nhân tố
di truyền nên mỗi giao tử chỉ chứa một
nhân tố của một cặp .

- Phõn li t hp cp NST tng
ng .

Tơng tác gen

không alen . - Các gen không alen tơng tác với nhau trong su hình thành tính trạng . - Các cặp NST tơng đồng phân li độc lập .
Tác động cộng

gép .

- Các gen cùng có vai trị nh nhau đối với
su hình thành tính trạng .

- Các cặp NST tơng đồng phân li
độc lập .

Tác động đa

hiệu . - Một gen chi phối nhiều tính trạng . - Phân li tổ hợp cặp NST tơng đồng .
Di truyền độc

lËp .

- Các cặp nhân tố di truyền phân li độc
lập với nhau trong phát sinh giao tử .

- Các cặp NST tơng đồng phân li
c lp .

Liên kết hoàn

ton . - Các gen trên NST cùng phân li và tổ hợp trong phát sinh giao tử và thụ tinh . - Su phân li và tổ hợp của các cặp NST tơng đồng .
Hoán vị gen . - Hoán vị các gen alen tạo su tái tổ hp

của các gen không alen

- Trao i nhng đoạn tơng đồng
của cặp NST tơng đồng .

Di trun liªn

kết giới tính . - Tính trạng do gen trên X quy định di truyền chéo , còn do gen trên Y quy

định di truyền thẳng .

- Nhân đôi , phân li , tổ hợp của
cặp NST giới tính .

3 . Cơ chế di truyền ở cấp độ quần thể .
Dua vào kiến thức đã học các em thảo luận nhóm và

hoµn thành phiếu học tập số 3 .

Các tiêu chí so sánh . Tu

phối . Ngẫuphối
- Làm giảm tỉ lệ dị hợp tử và

tng t l ng hp t qua cỏc th
h .

- Tạo trạng thái cân bằng di
truyền của quần thể .

- Tn số các alen không đổi qua
các thế hệ .

- Cã cÊu troc p2AA : 2pqAa :

q2aa

- Thành phần các kiểu gen thay
đổi qua các thế h .

- Tạo ra nguồn biến dị tổ hợp
phong pho .

- Vận dụng kiến thức đã học , thảo luận nhóm
hãy hồn thành phiếu học tập sau .

Các loại
biến dị

Khái
niệm

Nguyên
nhân và cơ
chế phát
sinh

Đặc
điểm

Vai trò

Thờng
biến
Biến dị T
H .
§ét biÕn
gen
§B cÊu

troc NST
§B lệch
bội
ĐB đa bội

Các tiêu chí so sánh . Tu
phối
.

Ngẫu
phối
- Làm giảm tỉ lệ dị hợp tử và

tng t l ng hp t qua cỏc
th h .

+
- Tạo trạng thái cân bằng di

truyn của quần thể . +
- Tần số các alen khơng đổi

qua c¸c thÕ hƯ . + +

- Cã cÊu troc p2AA : 2pqAa :

q2aa +

- Thành phần các kiểu gen
thay đổi qua các thế hệ . +

- Tạo ra nguồn biến dị tổ hp

phong pho . +

</div>
(48)<div class='page_container' data-page=48>

Các
loại
biến dị

Khái niệm . Nguyên nhân và cơ chế
phát sinh

Đặc điểm Vai trò

Thờng
biến

- Hin tng mt gen
có thể thay đổi kiểu
hình trớc các điều
kiện môi trờng khác
nhau .

- Do su tu điểu chỉnh về
sinh lí giop sinh vật thích
nghi với su thay đổi của
mơi trờng .

- Mang tính đồng loạt
theo một hớng xác định
, thờng có lợi , khơng di

truyền đuơc .

- Giop sinh vật
thích nghi với
su thay đổi
của điều kiện
môi trờng .
Biến dị

T H . - Lµ su tỉ hợp lại bộ gen của bố , mẹ ở
các cơ thể con trong
quá trình giao phối .

- Biến dị tổ hợp phát sinh
do cơ chế phân li độc
lập , tổ hợp tu do , hoán
vị gen trong quá trình tạo
giao tử và su kết hợp
ngẫu nhiên giữa giao tử
đuc và giao tử cái trong
q trình thụ tinh .

Có thể làm xuất hiện
các tính trạng đã có
hoặc cha cú th h
tr-c .

- Tạo nguyên
liệu cho chọn
giống và tiến

hoá ( nguồn
nguyên liệu
thø cÊp ) .
§ét

biÕn
gen

- Là biến đổi đột
ngột trong cấu troc
phân tử của gen liên
quan đến một hoặc
một vài cặp

nuclêôtit xảy ra tại
một điểm nào đó
của ADN .

- Do ảnh hởng của các
tác nhân lí hố trong
ngoại cảnh hoặc do su rối
loạn sinh lí , hố sinh
trong tế bào gây ra su sao
chép nhầm lẫn hoặc biến
đổi truc tiếp cấu troc của
gen .

- Mang tính cá biệt ,
xuất hiện ngẫu nhiên ,
khơng định hớng ,

th-ờng có hại , di truyền
đ-ợc .

- Là nguồn
nguyên liệu
chủ yếu của
quá trình tiến
hoá . Tạo
nguồn nguyên
liệu cho chọn
giống cây
trồng và VSV
ĐB cấu

troc
NST

- L nhng biến đổi
trong cấu troc của
từng NST , là su sắp
xếp lại trình tu các
gen và làm biến đổi
cấu troc , hình dạng
của NST .

- Do tác nhân lí hố trong
mơi trờng hoặc do những
biến đổi sinh lí nội bào
làm phá vi cấu troc NST
hoặc làm ảnh hởng tới

quá trình tu nhân đôi ,
tiếp hớp trao đổi chéo của
các NST .

- Đa số là có hại . - Góp phần tạo
nên nguồn
nguyên liệu
cho quá trình
tiến hoá

ĐB
lệch
bội

- L su bin i số
l-ợng NST ở một hay
một số cặp NST tạo
nên thể lệch bội ( dị
bội ) .

- Do tác nhânlí hoá trong
ngoại cảnh hoặc môi
tr-ờng nội bào làm cản trở
su phân li của các cặp
NST ở kì sau của quá
trình phân bào .

- Làm mất cân bằng
của toàn bộ hệ gen nên
thể lệch bội thờng

không sống đợc hoặc
giảm sức sống , giảm
khả năng sinh sản .

- Cung cấp
nguồn nguyên
liệ cho tiến
hoá .
ĐB đa

bội - Là su biến đổi số l-ợng NST , trong đó
tế bào đột biến chứa
nhiều hơn 2 lần số
đơn bội NST ( 3n ,
4n , 5n ... )

- Do tác nhân lí hoá trong
ngoại cảnh hoặc trong nội
bào làm cản trở su phân li
của toàn bộ bộ NST trong
phân bào .

- Thừơng gặp ở thuc vật
. Cây đa bội có kích
th-ớc lớn hơn bình thờng ,
phát triển khoẻ , chống
chịu tốt

- Có ý nghĩa
trong tiến hoá

và trong chän
gièng .
IV. Cñng cè .

Hãy viết và cho thích sơ đồ minh họa q trình di truyền ở mức độ phân tử .
V . Bài tập v nh .

- Trả lời và hoàn tất bài tập phần II , trang 102 .
- Đoc trớc bài 24 : Các bằng chứng tiến hoá .

...
...
...
...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

</div>
(49)<div class='page_container' data-page=49>

P

hần sáu : tiến hoá
C

h ơng I:
B

ằng chứng và cơ chế tiến hoá

Bài 23: các bằng chứng tiến hoá

1.Mục tiêu bài học:

- Sau khi học xong bài này học sinh phải trình bày đợc một số bằng
chứng về giải phẫu so sánh chứng minh mối quan hệ họ hàng giữa các
lồi sinh vật.

- Giải thích đợc bằng chứng phôi sinh học, địa lý sinh vật học.
- Nêu đợc 1 số bằng chứng tế bào học v sinh hc phõn t.

2. Ph ơng tiện dạy học:

- Máy chiếu prôjectơ và phim về bằng chứng tiến hoá ( nÕu cã) 
-Tranh vÏ phãng h×nh 24.1, 24.2 SGK

3: ổn định tổ chức:

- KiÓm tra sü sè - Đồng phục học sinh - Học bài, chuẩn bị bài

4: Kiểm tra bài cũ:
5. Giảng bài mới:

Bài 24: các bằng chứng tiến hoá

Tranh hình 24.1

* Quan sát tranh hình 24.1
em hiểu thế nào là cơ quan 
t-ơng đồng?

+Kiểu cấu tạo giống nhau
của các cơ quan tơng đồng
phản ánh nguồn gốc chung
của chúng và sự tiến hố
phân ly.

* Em h·y cho vÝ dơ vỊ các cơ

quan tơng tự?

+Cánh sâu bọ và cánh dơi,
chân cht chịi vµ chân dế
dũi...

Tranh hình 24.2

*Quan sát tranh em có nhËn

xét gì về sự phát triển của
phôi ở các lồi động vật có 
x-ơng sống?

* Từ đặc điểm phỏt trin ca

phôi giữa các loµi ta cã thĨ
rót ra kÕt ln g× vỊ quan hƯ
ngn gèc?

+Kết quả nghiên cứu sự phân

bố các loài trên trái đất đã
diệt vong cũng nh đang tồn
tại có thể cung cấp bằng
chứng cho thấy các loài sinh
vật đều bắt nguồn từ tổ tiên
chung.

+Hiện tợng đồng quy tính
trạng (tiến hố hội tụ) là do
tác động của CLTN với các
loài khác nhau khi sống
trong điều kiện sống giống
nhau.

*Em hãy nêu những đặc điểm

chung vÒ cÊu t¹o cđa sinh
giíi?

*Từ những đặc điểm chung

này có thể đa ra kết luận về
nguồn gèc, tỉ tiªn các loài
nh thế nào ?

1. Bng chng gii phu so sỏnh:
a)C quan t ng ng:

- Các cơ quan ở các loài khác nhau cùng bắt
nguồn từ cùng 1 cơ quan ở 1 loài tổ tiên mặc

dù hiện tại các cơ quan này giữ các choc năng
khác nhau.

b) Cơ quan t ơng tự:

- Những cơ quan thực hiện các chức năng nh
nhau nhng không b¾t nguån tõ cïng 1 ngån
gèc.

2. B»ng chøng ph«i sinh học:
a) Quá trình phát triển của phôi:

- cỏc loi động vật có xơng sống ở giai đoạn

trëng thành rất khác nhau nhng l¹i cã các
giai đoạn phát triển phôi rất giống nhau.
- Các loài có họ hàng càng gần gũi thì sự phát
triển của phôi của chúng càng giống nhau và
ngợc lại.

b)KÕt luËn:

- Dựa vào quá trình phát triển của phôi là 1
trong các cơ sở để xác định quan hệ họ hàng
giữa các loài.

3. Bằng chứng địa lý sinh vật học:
a) Đặc điểm:

- Các cá thể cùng lồi có cùng khu phân bố địa

lý. Sự giống nhau giữa các sinh vật chủ yếu là
do chúng có chung nguồn gốc hơn là do sống
trong những mơi trờng giống nhau.

b) Nguyªn nh©n:

- Sự gần gũi về mặt địa lý giúp các loài dễ
phát tán các loài con cháu của mỡnh.

4. Bằng chứng tế bào học và sinh học phân tư:

- Các tế bào của tất cả các lồi sinh vật hiện
nay đều sử dụng chung 1 bộ mã di truyền, đều
dùng cùng 20 loại axit amin để cấu tạo nên
prôtêin...chứng tỏ chúng tiến hoá từ 1 tổ tiên
chung.

</div>
(50)<div class='page_container' data-page=50>

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bài tập cuối bài.

* Kiến thøc bỉ sung:

+ Một số ví dụ về cơ quan tơng đồng:

- Tuyến nọc độc của rắn tơng đồng với tuyến nớc bọt của các động vật.
- Vòi hút của bớm tơng đồng với đôi hàm dới của các sâu bọ khác.

- Các cơ quan thoái hoá cũng là cơ quan tơng đồng nh xơng cùng (đuôi),
ruột thừa(manh trng), mng mt (mớ mt th 3)...

- Loài trăn ở 2 bên lỗ huyệt còn có 2 mấu xơng hình vuốt nối với xơng chậu.
Điều này nói lên bò sát không chân có nguồn gốc từ bò sát có chân.

- Cá voi là động vật có vú, do thích nghi với đời sống ở nớc, các chi sau đã
bị tiêu giảm chỉ cịn di tích của xơng đai hơng, xơng đùi và xơng chày hồn
tồn khơng dính với cột sống.

- Các lồi động vật có vú, trên cơ thể hầu hết các con đực đều có di tích các
tuyến sữa không hoạt động.

- Trong hoa đực của cây đu đủ có 10 nhị, ở giữa vẫn cịn di tích nhuỵ.ở

hoa ngơ cũng nh vậy, có khi di tích nhuỵ lại phát triển làm xuất hiện những
hạt ngô trên bông cờ. Những hiện tợng trên chứng tỏ hoa của những thực vật
này vốn có nguồn gốc lỡng tính về sau mới phân hố thành đơn tính.

+ B»ng chøng ph«i sinh häc :

- Phơi của các động vật có xơng sống giai đoạn phát triển đầu tiên đều
giống nhau về hình dạng chung cũng nh quá trình phát sinh các cơ quan. Chỉ
trong các giai về sau mới dần dần mới xuất hiện những đặc điểm đặc trng cho
mỗi lớp, tiếp đó là đặc điểm của bộ, họ, chi, loài và cuối cùng là cá thể.

- Những đặc điểm giống nhau càng nhiều và càng kéo dài trong những
giai đoạn phát triển muộn của phôi chứng tỏ quan hệ họ hàng càng gần.

+ Bằng chứng địa lý sinh học:

- Theo thuyết trôi dạt lục địa vào đại cổ sinh ( cách 225 triệu năm) các lục

địa là 1 khối thống nhất gọi là khối Tồn địa (Pangaea) có đại d ơng bao
quanh. Sau đó lục địa này bị tách ra và chuyển dịch về phía Tây và phía
Nam. Vào kỷ Triat (Tam điệp) khối Tồn địa vẫn còn nhng đến kỷ Jura xuất
hiện các đờng đứt gãy và sự liên hệ giữa các vùng lục địa bị cắt đứt tạo thành
các châu lục. Đầu tiên là châu úc với Nam Mỹ giữa kỷ Đệ tam ( kỷ thứ 3). Nam
Mỹ tách khỏi châu Phi trớc Eoxen. Lục địa Âu - á và Bắc Mỹ tách khỏi nhau
vào kỷ Đệ tứ ( kỷ thứ 4) tại eo biển Bêrinh.

+ B»ng chøng sinh häc ph©n tư:

- Mạch mang mã gốc của 1 đoạn gen mã hoá cấu trúc của nhóm enzim
đêhiđrơgenaza ở ngời và các lồi vợn ngời

Ngêi - XGA – TGT – TGG – GTT – TGT – TGG - 
Tinh tinh - XGT– TGT – TGG – GTT – TGT – TGG - 
G«rila - XGT– TGT – TGG – GTT – TGT TAT- 
Đời ơi - TGT TGG TGG – GTX– TGT – GAT - 
7. Rót kinh nghiƯm giê d¹y:

</div>
(51)<div class='page_container' data-page=51>

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tit

Bài 24: học thuyết lamac và học thuyết đacuyn

1.Mục tiêu bài học:

- Sau khi hc xong bi ny hc sinh phải trình bày đợc nội dung chính
và những hạn chế của học thuyết Lamac.

- Giải thích đợc những nội dung chính của học thuyết Đacuyn cũng nh
những u nhợc im ca hc thuyt.

2. Ph ơng tiện dạy học:

- Máy chiếu prôjectơ và phim về bài giảng ( nếu có) 
- Tranh vÏ phãng h×nh 25.1, 25.2 SGK

3: ổn định tổ chức:

- KiĨm tra sü sè - §ång phơc học sinh - Học bài, chuẩn bị bài

4: Kiểm tra bµi cị:

- Hãy nêu 1 số bằng chứng phơi sinh học ( tế bào học, sinh học phân tử)
để chứng minh mọi sinh vật trên trái đất đều có chung 1 ngun gc.

5. Giảng bài mới:

Bài 24: học thuyết lamac và học thuyết đacuyn

+ Lamac ( Jean-Baptiste de
Lamarck) ngời Pháp 
(1744-1829). Năm 1809 công bố học
thuyết tiến hoá của mình
chứng minh các lồi sinh vật
có thể biến đổi dới tác động
của môi trờng chứ không
phải các loi l bt bin.

* Theo em cách giải thích của

Lamac về sự hình thành lồi
hơu cao cổ từ loài hơu cổ
ngắn nh vậy có điểm nào cha
đúng?

* Cơ chế tiến hoá cđa sinh
giíi nh vậy có điểm nào cha
hợp lý?

* Quá trình hình thành loài
mới theo quan niƯm cđa
Lamac còn hạn chế ở điểm

I. Học thuyết tiến hoá Lamac:
1. Néi dung häc thuyÕt:

- Tiến hoá là sự phát triển có kế thừa lịch sử,
theo hớng từ đơn giản đến phức tạp.

- Sự thay đổi một cách chậm chạp và liên tục
của môi trờng sống là nguyên nhân phát sinh
các lồi mới từ lồi tổ tiên ban đầu.

2. C¬ chÕ tiÕn ho¸:

- Mỗi sinh vật đều chủ động thích ứng với sự
thay đổi của môi trờng bằng cách thay đổi tập

quán hoạt động của các cơ quan.

- Từ 1 loài ban đầu do môi trờng sống thay đổi
theo nhiều hớng khác nhau và các sinh vật ở
mỗi hớng biến đổi để phù hợp với môi trờng
sống qua thời gian hỡnh thnh loi mi

3. Hạn chế:

</div>
(52)<div class='page_container' data-page=52>

nào?

*Em h·y ®a ra b»ng chøng

chøng minh trong quá trình
tiến hoá cđa sinh giíi cã sù
diƯt vong cđa nhiỊu loµi?

* Đacuyn dựa trên những c¬

sở nào để xây dựng nên học
thuyết tiến hố của mình?

* Đacuyn có nhận xét gì về
các quần thể sinh vật?theo
em nhận xét này đúng khơng?

* §acuyn hiểu về các biến dị

ca sinh vt nh th no? theo
em nh vy cú ỳng khụng?

* Các biến dị theo quan niÖm

của Đacuyn di truyền học
hiện đại gọi là biến dị gỡ?

( biến dị tổ hợp và thờng biến)

*Quá trình CLTN diễn ra nh

thế nào?kết quả của nó?

(tỏc ng lờn mi sinh vật và
phân hoá khả năng sống sót
và sinh sản của các cá thể)

*Vật nuôi, cây trồng có chịu
tác động của chọn lọc khơng?
kết quả của quá trình chọn
lọc này nh thế nào?

*Đacuyn đã giải thích nguồn

gốc và quan hệ các lồi trên
trái đất nh thế nào?

*Häc thuyÕt §acuyn cã ý

nghĩa nh thế nào đối với sinh
học?

- Trong q trình tiến hố khơng có lồi nào
bị tiêu diệt mà chỉ chuyển đổi từ loài này sang
loài khác

II. Học thuyết tiến hóa Đacuyn:
1. Nội dung chính:

a)Quần thể sinh vËt:

- Có xu hớng duy trì kích thớc khơng đổi trừ
khi có biến đổi bất thờng về mơi trờng.

- Số lợng con sinh ra nhiều hơn nhiều so với số
lợng con sống sót đến tuổi trởng thành.

b) BiÕn dÞ:

- Các cá thể sinh ra trong cùng 1 lứa có sự sai
khác nhau( biến dị cá thể) và các biến dị này
có thể di truyền đợc cho đời sau.

- Tác động trực tiếp của ngoại cảnh hay của
tập quán hoạt động ở động vật chỉ gây ra
những biến đổi đồng loạt theo một hớng xác
định tơng ứng với điều kiện ngoại cảnh ít có ý
nghĩa trong chọn giống và tiến hoá.

c) Chän läc:

- Chọn lọc tự nhiên: giữ lại những cá thể thích
nghi hơn với môi trờng sống và đào thải
những cá thể kém thích nghi.

- Chọn lọc nhân tạo: giữ lại những cá thể có
biến dị phù hợp với nhu cầu của con ngời và
loại bỏ những cá thể có biến dị khơng mong
muốn đồng thời có thể chủ động tạo ra các
sinh vật có các biến dị mong muốn.

d) Nguồn gốc các loài: Các loài trên trái đất đều
đợc tiến hoá từ một tổ tiên chung.

2.

ý nghÜa cña häc thuyÕt §acuyn :

- Nêu lên đợc nguồn gốc các loài.

- Giải thích đợc sự thích nghi của sinh vật và
đa dạng của sinh giới.

-Các q trình chọn lọc ln tác động lên sinh
vật làm phân hố khả năng sống sót và sinh
sản của chúng qua đó tác động lên quần th.

6. Củng cố:

- Câu hỏi và bài tập cuối bài.

7. Rút kinh nghiệm giờ dạy:

...
...

Những điểm cơ bản của CLTN và CLNT

CLTN CLNT

Tiến hành - Môi trờng sống - Do con ngời

Đối tợng - C¸c sinh vËt trong tựnhiên - Các vật nuôi và cây trồng 
Nguyên nhân - Do điều kiện môi trờngsống khác nhau - Do nhu cầu khác nhau củacon ngêi

Néi dung

- Những cá thể thích nghi
với mơi trờng sống sẽ sống
sót và khả năng sinh sản
cao dẫn đến số lợng ngày
càng tăng còn các cá thể
kém thích nghi với môi 
tr-ờng sống thì ngợc lại.

- Những cá thể phù hợp với
nhu cầu của con ngời sẽ sống
sót và khả năng sinh sản cao
dẫn đến số lợng ngày càng
tăng cịn các cá thể khơng phù

hợp với nhu cầu của con ngời
thì ngợc lại.

Thời gian - Tơng đối dài - Tng i ngn

Kết quả - Làm cho sinh vật trong tự

nhiên ngày càng ®a d¹ng
phong phó.

</div>
(53)<div class='page_container' data-page=53>

- Hình thành nên lồi mới.
Mỗi lồi thích nghi với một
mơi trờng sống nht nh.

mới( giống mới). Mỗi dạng phù
hợp với mét nhu cÇu kh¸c
nhau cđa con ngêi.

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết

Bài 25: Học thuyết tiến hố tổng hợp hiện đại

I . Mơc tiªu . 
 1 . KiÕn thøc .

Sau khi häc xong bài này học sinh phải .

- Túm tt c su hình thành thuyết tiến hố tổng hợp hiện đại .
- Nêu đợc nguồn nguyên liệu của tiến hoá .

</div>
(54)<div class='page_container' data-page=54>

- Nếu đợc khái niệm NTTH và các NTTH : quá trình đột biến , quá trình di nhập gen , q trình
CLTN , giao phơi không ngẫu nhiên và các yếu tố ngẫu nhiên .

- Nêu và phân tích đợc vai trị của từng NTTH trong đó CLTN là nhân tố cơ bản nhất , từ đó rot
ra đợc mối quan hệ giữa các NTTH .

2 . Kỹ năng .

- K nng tng hp , so sánh thơng qua việc phân biết tiến hố nha và tiến hoá lớn .
- Kỹ năng làm bài tập thơng qua những bài tập để thấy đợc vài trị của các NTTH .

- Kỹ năng hệ thống hoá , khái qt hố thơng qua thiết lập sơ đồ mối quan hệ giữa các NTTH .
 3 . Thỏi .

- Giải thích đuơc tính đa dạng và su tiến hoá của sinh giới ngµy nay .

- Thấy đợc mối quan hệ nhân – quả thơng qua hoạt động tìm hiểu các nhân tố tiến hoá .
 II . Phơng tin dy hc .

- Giáo viên su tầm các tranh ảnh có liên quan . 
 III . Nội dung và phơng pháp .

1 . Trọng tâm của bài .

- Cần giải thích cho học sinh rõ quần thể là đơn vị tiến hoá và quan niệm về tiến hoá nha của
học thuyết tiến hoá tổng hợp hiện đại .

- Cần làm rõ cho học sinh khái niệm nhân tố tiến hoá là nhân tố làm thay đổi tần số alen và
thành phần kiểu gen của quần thể .

2 . Phơng pháp .

- Dạy học theo phơng pháp nêu vấn đề + giảng giải .
 3 . Tiến trình giờ dạy .

a) ổn định lớp . 
 b) Kiểm tra bài cũ .

- So sánh quan niệm của Lamac và Đácuyn về su tiến hoá ? Nêu những tồn tại chung của 2 thuyết 
tiến hoá này ?

c) Vµo bµi míi .

Quan niệm hiện đại đã giải quyết những tồn tại của thuyết tiến hố cổ điển , giải thích su tiến hố
này nh thế nào ? Chong ta cùng tìm hiểu điều này trong bài hôm nay .

Hoạt động của thầy và trò . Nội dung kiến thức .
Các nhóm đọc mục 1 trong phần I SGK

vµ cho biết : Thế nào là tiến hoá nha ?
Thuc chất của quá trình tiến hoá nha là
gì ? Đơn vị của tiến hóa nha ?

Cỏc nhúm tho luận và cử đại diện trình
bày theo hớng dẫn của giỏo viờn.

Nếu tiến hoá nha diễn ra trong phạm vi

một loài thì tiến hoá lớn diễn ra trên
quy mô nh thế nào và thuc chất của tiên
hoá lớn là gì ?

Kết quả của tiến hoá nha là hình thành
loài mới . Vậy nguồn nguyên liệu cung
cấp cho quá trình này là gì ?

Hc sinh làm việc theo nhóm với SGK
thảo luận và cùng tìm câu trả lời . Giáo
viên gọi mt nhúm i din tr li .

Có những nhân tố nào tham gia vào quá
trình tiến hoá trong tu nhiªn ?

Tại sao đột biến lại đợc coi là nhân tố
tiến hoá ? ý nghĩa của đột biến đối vi

I . Quan niệm tiến hoá và nguồn nguyên liệu tiến 
hóa .

1 . Tiến hoá nhỏ và tiÕn ho¸ lín .

- Tiến hố nha là q trình biến đổi cấu troc di truyền
của quần thể ( biến đổi về tần số alen và thành phần
kiểu gen của quần thể ) .

- Su biến đổi cấu troc di truyền của quần thể đến một
loc làm xuất hiện su cách li sinh sản với quần thể gốc
→ hình thành lồi mới .

- TiÕn hoá nha diễn ra trên quy mô nha , trong phạm vi
một loài .

- Thuc cht tin hoỏ lớn là q trình biến đổi trên quy
mơ lớn , trải qua hàng triệu năm , làm xuất hiện các đơn
vị phân loại trên loài nh : chi , họ , bộ , lớp , ngành .
2 . Nguồn biến dị di truyền của quần thể .

- Nguồn ngun liệu cung cấp cho q trình tiến hố là
các biến dị di truyền ( BDDT ) và do di nhập gen .
- BDDT Biến dị đột biến ( biến dị sơ cấp )
Biến dị tổ hợp ( biến dị thứ cấp )

II . Các nhân tố tiến hoá . 
 1 . §ét biÕn .

- Đột biến làm thay đổi tần số alen và thành phần kiểu
gen trong quần thể → là nhân tố tiến hoá .

</div>
(55)<div class='page_container' data-page=55>

tiÕn ho¸ ?

Học sinh thảo luận nhóm để tìm câu trả
lời .

Tần số đột biến gen từ 10-6 – 10-4

nghÜa lµ trong 104 – 106 giao tư sinh ra

mới có một giao tử mang đột biến về

một gen cụ thể nào đó .

Đột biến gen cung cấp nguồn nguyên
liệu sơ cấp ( các alen mới ) cho quá
trình đột biến vì vậy thơng qua q
trình giao phối nó đã tạo ra vô số biến
dị tổ hợp cung cấp cho q trình tiến
hóa.

Thế nào là hiện tợng di nhập gen ? Hiện
tợng này có ý nghĩa gì với tiến hố ?
Các nhóm độc lập làm việc với SGK
thảo luận và trả lời .

Di nhập gen Mang gen mới đến qt
Làm qt mất gen .
Làm tăng alen đã có
trong qt .

ThÕ nµo lµ chän läc tu nhiên ? Vai trò
của chọn lọc tu nhiên trong quá trình
tiến hoá ?

Qua CLTN ch nhng cá thể nào mang
kiểu gen phản ứng thành kiểu hình có
lợi trớc mơi trờng thì đợc chọn lọc tu
nhiên giữ lại và sinh sản u thế → con
cháu ngày một đông và ngợc lại .
Khi một môi A biến đổi thành môi
tr-ờng B thì CLTN u tiên giữ lại nhng sinh

vật có đặc điểm nh thế nào ?

CLTN u tiên giữ lại các sinh vật có khả
năng thích nghi với môi trờng B .
CLTN làm thay đổi tấn số alen nhanh
hay chậm tuu thuộc vào yếu tố nào ?
Chọn lọc chống gen trội : Nếu đột biến
gen trội là có hại nó sẽ đợc biểu hiện
ngay ra kiểu hình và nhanh chóng bị
CLTN đào thải .

Chọn lọc chống gen lặn: Nếu đột biến
gen lặn là có hại do chỉ đợc biểu hiện ra
bên ngồi kiểu hình khi ở thể đồng hợp
nên nó khơng bao giờ bị loại ba hết ra
khai quần thể .

Yêu cầu học sinh lấy ví dụ về yếu tố
ngẫu nhiên . Các yếu tố này làm biến
đổi thành phần kiểu gen của quần th
nh th no ?

Các yếu tố ngẫu nhiên nh thiên tai ,
dịch bệnh , su khai thác qu¸ møc cđa
con ngêi ...

Giao phối khơng ngẫu nhiên có đặc
điểm gì ? Nó có ý nghĩa đối với tiến hố
của sinh vật khơng ?

trong cơ thể có nhiều gen nên tần số đột biền về một
gen nào đó lại rất lớn .

- §ét biÕn gen cung cấp nguồn nguyên liệu sơ cấp cho
quá trình tiến hoá .

2 . Di - nhËp gen .

- Di nhập gen là hiện tợng trao đổi các cá thể hoặc giao
tử giữa các quần thể .

- Di nhập gen làm thay đổi thành phần kiểu gen và tần
số alen của quần thể , làm xuất hiện alen mới trong
quần thể .

3 . Chän läc tù nhiªn ( CLTN ).

- CLTN là quá trình phân hoá khả năng sống sót và sinh
sản của các cá thể với các kiểu gen khác nhau trong
quần thể .

- CLTN tỏc ng truc tiếp lên kiểu hình và gián tiếp làm
biến đổi tần số kiểu gen , tần số alen của quần thể .

- CLTN quy định chiều hớng tiến hoá . CLTN là một
nhân tố tiến hố có hớng .

- Tốc độ thay tần số alen tuu thuộc vào
+ Chọn lọc chống gen trội .

+ Chän lọc chống gen lặn .

4 . Các yếu tố ngÉu nhiªn .

- Làm thay đổi tần số alen theo một hớng không xác
định .

- Su biến đổi ngẫu nhiên về cấu troc di truyền hay xảy
ra với những quần thể có kích thớc nha .

</div>
(56)<div class='page_container' data-page=56>

- Giao phối không ngẫu nhiên khônglàm thay đổi tần số
alen của quần thể nhng lại làm thay đổi thay đổi thành
phần kiểu gen theo hớng tăng dần thể đồng hợp, giảm
dần thể dị hợp .

- Giao phối không ngẫu nhiên cũng là một nhân tố tiến
hoá .

- Giao phối không ngẫu nhiên làm nghèo vốn gen của
quần thể , giảm su ®a d¹ng di trun.

IV . Cđng cè .

- Cho học sinh đọc phần kết luận ở cuối SGK .

- Cho học sinh làm bài tập trắc nghiệm sách giáo khoa.
V . Dặn dò .

Ngy soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết

Bài 26: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH QUẦN THỂ THÍCH NGHI
I - Mục tiêu:

Sau khi học xong bài này, học sinh cần:

-Hiểu được quá trình hình thành quần thể thích nghi là q trình làm tăng dần số lượng cá thể có
kiểu hình thích nghi cũng như hồn thiện khả năng thích nghi của sinh vật.

-Giải thích được q trình hình thành quần thể thích nghi chịu sự chi phối của q trình hình thành
và tích luỹ các đột biến, quá trình sinh sản và quá trình CLTN.

-Rèn luyện khả năng thu thập một số tài liệu (thu thập các hình ảnh về đặc điểm thích nghi ), làm
việc tập thể xây dựng báo cáo khoa học và trình bày báo cáo (giải thích các q trình hình thành
quần thể thích nghi mà mình thu thập được).

II- Phương tiện dạy học:

- HS Sưu tầm các tranh ảnh về các loại đặc điểm thích nghi sau đó GV sẽ lựa chọnmột số hình
ảnh tiêu biểu để sử dụng trong tiết học

- GV cũng chuẩn bị tư liệu của mình về hình ảnh các loại đặc điểm thích nghi

III- Trọng tâm: Giải thích q trình hình thành quần thể sinh vật có các đặc điểm thích nghi xét ở
góc độ di truyền

IV- Tiến trình lên lớp:
1. Kiểm tra bài cũ:

2. Bài mới:

Hoạt động của GV & HS Nội dung bài học

Chiếu hình 27.1 hai dạng thích nghi của cùng 1

loại sâu sồi. I/ Khái niệm đặc điểm thích nghi:

1. Khái niệm :

</div>
(57)<div class='page_container' data-page=57>

a) Sâu sồi mùa xuân b) Sâu sồi mùa hè
Từ đó cho biết đặc điểm nào là đặc điểm thích
nghi của con sâu trên cây sồi ? Giải thích .
- Hình dạng chùm hoa cũng như cành cây đều là
hình dạng thích nghi theo kiểu ngụy trang để
trốn tránh kẻ thù. Cịn việc thay đổi hình dạng là
do khi sâu nở vào mùa xuân chúng ăn hoa sồi
nên sâu có hình dạng chùm hoa cịn mùa hè ăn lá
sồi nên sâu có hình dạng cành cây.

- Chiếu thêm hình ảnh về 1 số lồi như bọ que ,
sâu xanh …

( hoặc 1 số tranh ảnh do HS sưu tầm được )
Từ đó hãy cho biết khái niệm đặc điểm thích

nghi là gì ?

-Quần thể thích nghi được thể hiện như thế nào ?
Từ đó cho HS trả lời câu 5 SGK trang 122.
Khả năng kháng thuốc do nhiều gen quy định.
Dưới tác động của chọn lọc tự nhiên, các gen
kháng thuốc được tích lũy ngày càng nhiều trong
cơ thể làm tăng khả năng kháng thuốc ngày càng
hoàn thiện.

 HS quan sát một số hình ảnh về hình dạng và
màu sắc tự vệ của sâu bọ:

2. Đặc điểm của quần thể thích nghi :

- Hồn thiện khả năng thích nghi của các sinh
vật trong quần thể từ thế hệ này sang thế hệ
khác .

- Làm tăng số lượng cá thể có kiểu gen quy
định kiểu hình thích nghi trong quần thể từ thế
hệ này sang thế hệ khác

II/ Q trình hình thành quần thể thích nghi:

1- Cơ sở di truyền:

a. Ví dụ:

 Hình dạng và màu sắc tự vệ của sâu bọ:

</div>
(58)<div class='page_container' data-page=58>

* Hoạt động nhóm nhỏ, trả lời các câu hỏi sau:
- (?) Nêu ý nghĩa của hiện tượng này?

- (?) Giải thích các đđ tn trong các quần thể sâu
bọ này ntn?

* Đại diện nhóm báo cáo – các nhóm khác nhận
xét – GV hồn chỉnh.

 Sự tăng cường sức đề kháng của VK:

* GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK,
nêu VD.

* HS hoạt động nhóm, thảo luận trả lời:

- (?) Hiện tượng kháng thuốc ở VK được giải
thích ntn?

* Đại diện nhóm báo cáo – các nhóm khác nhận
xét – GV hồn chỉnh.

@ Liên hệ thực tế:

- Trong trồng trọt, vì sao người ta phải thay đổi
thuốc trừ sâu theo 1 chu kỳ nhất định mà không
dùng lâu 1 thứ thuốc?

☺HS: Quan sát H27.2.

♦ GV: Giới thiệu đối tượng thí nghiệm: Lồi

- Nếu các tính trạng do các alen này quy định
có lợi cho lồi sâu bọ trước mơi trường thì số
lượng cá thể trong quần thể sẽ tăng nhanh qua
các thế hệ nhờ quá trình sinh sản.

 Sự tăng cường sức đề kháng của VK:

+ VD: Khi pênixilin được sử dụng lần đầu tiên
trên thế giới, nó có hiệu lực rất mạnh trong việc
tiêu diệt các VK tụ cầu vàng gây bệnh cho
người nhưng chỉ ít năm sau hiệu lực này giảm
đi rất nhanh.

+ Giải thích:

- Khả năng kháng pênixilin của VK này liên
quan với những đột biến và những tổ hợp đột
biến đã phát sinh ngẫu nhiên từ trước trong
quần thể (làm thay đổi cấu trúc thành TB làm
cho thuốc không thể

bám vào thành TB) .

- Trong MT khơng có pênixilin: các VK có gen
ĐB kháng pênixilin có sức sống yếu hơn dạng
bình thường.

- Khi MT có pênixilin: những thể ĐB tỏ ra ưu
thế hơn. Gen ĐB kháng thuốc nhanh chóng lan
rộng trong quần thể nhờ quá trình sinh sản
(truyền theo hàng dọc) hoặc truyền theo hàng
ngang (qua biến nạp/ tải nạp).

- Khi liều lượng pênixilin càng tăng nhanh →
áp lực của CLTN càng mạnh thì sự phát triển
và sinh sản càng nhanh chóng đã làm tăng số
lượng VK có gen ĐB kháng thuốc trong quần
thể.

 Quá trình hình thành qthể tn là quá trình làm

</div>
(59)<div class='page_container' data-page=59>

bướm sâu đo (Biston betularia) sống trên thân
cây bạch dương ở khu rừng bạch dương vùng
ngoại ô thành phố Manchester (nước Anh) nên
đa số bướm đều có cánh trắng, đơi khi có đột
biến cánh đen.

Vào cuối thế kĩ XIX thành phố này trở thành
phố công nghiệp đồng thời có hiện tượng “hóa
đen” của lồi bướm sâu đo này.

☺HS: Thảo luận nhóm nhỏ giải thích nguyên
nhân “hóa đen” của loài bướm sâu đo bạch
dương.

MT chưa ô nhiễm MT ô nhiễm

♦ GV: Bổ sung và kết luận:

- Khi thành phố này chưa bị cơng nghiệp hóa,
các rừng cây bạch dương chưa bị ô nhiễm nên
thân cây màu trắng. Do đó, trên nền thân cây
màu trắng bướm trắng là biến dị có lợi vì chim
khơng phát hiện ra, trong khi đó đột biến bướm
đen là biến dị có hại vì rất dễ bị chim phát hiện
và tiêu diệt → kết quả là trong quần thể chủ yếu
là bướm trắng, số lượng bướm đen rất hiếm.
- Khi rừng cây bị khói từ các nhà máy làm cho
thân cây bị ám muội đen thì bướm trắng trở nên
là biến dị bất lợi vì rất dễ bị chim phát hiện và
tiêu diệt nên số lượng bướm trắng giảm dần, đột
biến bướm đen lại là biến dị có lợi, chim khó
phát hiện nên có nhiều khả năng tồn tại nên số
lượng tăng lên.

* Để chứng minh điều này, một số nhà khoa học
đã tiến hành 2 thí nghiệm sau:

♦ GV: Trình bày 2 thí nghiệm trên bảng, HS vừa
theo dõi vừa viết vào vỡ.

☺HS: Từ 2 thí nghiệm trên nhận xét về vai trị

2- Thí nghiệm chứng minh vai trò của
CLTN trong q trình hình thành quần

thể thích nghi:

a/ Thí nghiệm:

* Đối tượng thí nghiệm: Loài bướm sâu đo
(Biston betularia) sống trên thân cây bạch
dương.

* Thí nghiệm 1: Thả 500 bướm đen vào rừng
cây bạch dương trồng trong vùng không bị ô
nhiễm (thân cây màu trắng). Sau một thời gian,
người ta tiến hành bắt lại các con bướm ở vùng
rừng này và nhận thấy hầu hết bướm bắt được
đều là bướm trắng. Đồng thời khi nghiên cứu
thành phần thức ăn trong dạ dày của các con
chim bắt được ở vùng này, người ta thấy chim
bắt được số lượng bướm đen nhiều hơn so với
bướm trắng.

* Thí nghiệm 2: Thả 500 bướm trắng vào rừng
cây bạch dương trồng trong vùng bị ô nhiễm
(thân cây màu xám đen). Sau một thời gian,
người ta tiến hành bắt lại các con bướm ở vùng
rừng này và nhận thấy hầu hết bướm bắt được
đều là bướm đen. Đồng thời khi nghiên cứu
thành phần thức ăn trong dạ dày của các con
chim bắt được ở vùng này, người ta thấy chim
bắt được số lượng bướm trắng nhiều hơn so với
bướm đen.

b/ Vai trò của CLTN:

</div>
(60)<div class='page_container' data-page=60>

của CLTN?

♦ GV: Bổ sung và rút ra kết luận:

GV nêu tình huống như sau:

Khi nghiên cứu về chọn lọc tự nhiên Đacuyn đã
thấy, trên quần đảo Mađerơ có:

- 550 lồi trong đó có: 350 lồi bay được
và 200 lồi khơng bay được.

(?) Trong trường hợp có gió thổi rất mạnh thì
lồi nào sẽ có lợi, lồi nào khơng có lợi?

HSTL: các lồi khơng bay được có lợi, các
lồi bay được khơng có lợi.

(?) Trong trường hợp kẻ thù là các lồi ăn sậu bọ
thì lồi nào có lợi, lồi nào khơng có lợi?

HSTL: các lồi bay được có lợi, các lồi
khơng bay được khơng có lợi.

GV y/c HS đọc ví dụ trong sgk, và cho biết:

(?) Khả năng thích nghi của sinh vật với mơi
trường như thế nào?

(?) Hãy lấy thêm ví dụ về sự khơng hợp lí của
các đặc điểm thích nghi của sinh vật trong tự
nhiên?

(?) Mỗi sinh vật có thể thích nghi với nhiều mơi
trường khác nhau khơng?

HSTL: khơng

III. Sự hợp lí tương đối của các đặc điểm 
thích nghi:

- Các đặc điểm thích nghi chỉ mang tính
tương đối vì trong mơi trường này thì nó
có thể là thích nghi nhưng trong mơi
trường khác lại có thể khơng thích nghi.
- Vì vậy khơng thể có một sinh vật nào có
nhiều đặc điểm thích nghi với nhiều mơi
trường khác nhau.

Ví dụ: sgk.

3. Củng cố:

Ý nào trong các ý sau KHƠNG đúng?

A, Khả năng thích nghi của sinh vật với mơi trường mang tính tương đối.

B, Khơng thể có một sinh vật nào có nhiều đặc điểm thích nghi với nhiều mơi trường khác nhau.

C, Khả năng thích nghi của sinh vật mang tính hồn hảo.

D, Sinh vật có thể thích nghi với mơi trường này nhưng khơng thích nghi với mơi trường khác .

4. Dặn dò về nhà:

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 
LOÀI
 I. Mục tiêu:

Học xong làm bài này học sinh cần nắm được

1.Kiến thức:

</div>
(61)<div class='page_container' data-page=61>

-Nêu và giải thích được các cơ chế cách li sau hợp tử

-Giải thích được vai trị của các cơ chế cách li trong q trình tiến hố

2.Kĩ năng:

-Rèn kĩ năng phân tích tư duy khái quát
-Rèn kĩ năng hoạt động nhóm, làm việc độc lập

II. Chuẩn bị

1.Phương pháp :

Vấn đáp, làm việc độc lập, thảo luận nhóm

2.Đồ dùng dạy học :

Phiếu học tập, ví dụ thực tế, sgk

III. Tiến trình thực hiện

1.ổn định tổ chức lớp
 2.Kiểm tra bài cũ :

Đặc điểm thích nghi là gì ?

Quần thể thích nghi được hình thành trên cơ sở nào ? cho VD

3.Bài mới:

Co nhi u ê đinh ngh a khac nhau v lo i, vi v y co nhi u khai ni m v lo i. Sach giao khoa chĩ ê a â ê ê ê a i
gi i thi u lo i sinh h c ơ ê a o

PHƯƠNG PHÁP NỘI DUNG

Năm 1942, nhà tiến hoá học ơnxtMayơ đã
đưa ra khái niệm loài sinh học

-Yêu cầu học sinh nghiên cứu SGK.Trả lời
câu hỏi khái niệm lồi sinh học ?

Học trị nghiên cứu SGK trả lời khái niệm
loài sinh học

-Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi sau :

Loài sinh học chỉ áp dụng cho những trường
hợp nào?

-Học sinh trả lời câu hỏi yêu cầu nêu được :
chỉ áp dụng cho loài sinh sản hữu tính, khơng
áp dụng cho lồi sinh sản vơ tính hoặc trong
phân biệt các lồi hố thạch

Khái niệm lồi sinh học nhấn mạnh điều gì ?
- Học sinh nghiên cứu SGK trả lời câu hỏi
yêu cầu nêu được: khái niệm loài sinh học
nhấn mạnh cách li sinh sản

Để phân biệt 2 loài người ta dựa vào các tiêu
chuẩn để phân biệt: 3 tiêu chuẩn, chủ yếu là
cách li sinh sản

Theo tiêu chuẩn cách li sinh sản 2 sinh vật
thuộc 2 lồi có những đặc điểm gì ?

- Học sinh nghiên cứu SGK xác định được
các tiêu chuẩn

- Học sinh nghiên cứu SGK trả lời nêu được 3
ý

I.Khái niệm loài sinh học.

1.Khái niệm:

Loài sinh học là một hoặc một nhóm quần
thể gồm các cá thể có khả năng giao phối với
nhau trong tự nhiên và sinh ra con có sức
sống, có khả năng sinh sản và cách li sinh sản
với các nhóm quần thể khác

2.Các tiêu chuẩn phân biệt 2 lồi

- Tiêu chuẩn hình thái
-Tiêu chuẩn hố sinh
-Tiêu chuẩn cách li sinh sản
Hai quần thể thuộc hai loài có :

-Đặc điểm hình thái giống nhau sống trong
cùng khu vực địa lí

-Khơng giao phối với nhau hoặc có giao phối
nhưng lại sinh ra đời con bất thụ

II.Các cơ chế cách li sinh sản giữa các loài

1.Khái niệm:

-Cơ chế cách li là chướng ngại vật làm cho
các sinh vật cách li nhau

</div>
(62)<div class='page_container' data-page=62>

Yêu cầu học sinh nghiên cứu SGK trả lời câu
hỏi sau :

Thế nào là cách li ? thế nào là cách li sinh
sản?

Bổ sung : Cơ chế cách li không được xem là
nhân tố tiến hố vì nhân tố tiến hóa làm biến
đổi tần số của alen và thành phần kiểu gen
của quần thể, nhưng hai quần thể của cùng 1
loài được tiến hố thành hai lồi mới nếu
giữa chúng xuất hiện sự cách li sinh sản.
-Có mấy hình thức cách li sinh sản ?

-Yêu c u h c sinh nghiên c u SGK v th oầ o ư a a
lu n nhom ho n th nh phi u h c t p theoâ a a ê o â
m u sau :ẫ

Hình
thức
Nội dung

Cách li trước
hợp tử

Cách li sau

hợp tử

Khái
niệm
Đặc
điểm
Vai trị

-Gọi 2 học sinh trình bày 2 hình thức trên
-GV bổ sung hồn thành nội dung

sinh vật ) sinh học ngăn cản các cá thể giao
phối với nhau hoặc ngăn cản việc tạo ra con
lai hữu thụ ngay cả khi các sinh vật này cùng
sống một chỗ

2.Cac hinh th c cach li sinh s nư a

Hình
thức
Nội dung

Cách li trước

hợp tử Cách li sau hợp tử
Khái

niệm Những trởngại ngăn cản
sinh vật giao
phối với nhau

Những trở ngại
ngăn cản việc
tạo ra con lai
hoặc ngăn cản
tạo ra con lai
hữu thụ
đặc điểm -Cách li nơi ở

các cá thể
trong cùng
một sinh cảnh
không giao
phối với nhau
-cách li tập
tính các cá thể
thuộc các lồi
có những tập
tính riêng biệt
không giao
phối với nhau
-cách li mùa
vụ các cá thể
thuộc các lồi
khác nhau có
thể sinh sản
vào các mùa
vụ khác nhau
nên chúng
khơng có điều

kiện giao phối
với nhau.
-cách li cơ
học: các cá
thể thuộc các
lồi khác nhau
nên chúng
khơng giao
phối được với
nhau

Con lai có sức
sống nhưng
khơng sinh sản
hữu tính do
khác biệt về
cấu trúc di
truyền

mất cân bằng
gen giảm
khả năng sinh
sản

Cơ thể bất
thụ hồn tồn

Vai trị -đóng vai trị quan trọng trong
hình thành lồi

-duy trì sự tồn vẹn của loài.

IV. Củng cố:

</div>
(63)<div class='page_container' data-page=63>

- Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi SGK:

Nếu chỉ dựa vào các đặc điểm hình thái để phân biệt các lồi có chính xác khơng? vì sao?

V. Hướng dẫn về nhà:

Đọc mục Em có biết?, học và trả lời câu hỏi SGK ; chuẩn bị bài 29

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết

BÀI 28 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LỒI
I. MỤC TIÊU:

Sau khi học xong bài này , học sinh phải:

- Làm rõ được thí nghiệm chứng minh q trình hình thành lồi bằng cách ly địa lý.

- Nêu được vai trò của cách ly địa lý trong q trình hình thành lồi mới.- Từ mơ hình tái bản

ADN, mơ tả các bước của q trình tự nhân đơi ADN làm cơ sỡ chom sự nhân đơi của NST.

II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:

- Tranh phóng to (theo SGK).

III. NỘI DUNG:

1. Kiểm tra bài cũ:

- Cách li trước hợp tử và cách li sau hợp tử?

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận (...) để vào bài mới:

2. B i m i:a ơ

PHƯƠNG PHÁP NỘI DUNG

Giáo viên nhắc lại kiến thức về quần thể, quần
xã và hệ sinh thái.

Nếu đột biến xuất hiện ở một quần thể giao
phối thì nó có được phát tán ra trong quần thể
khơng?

Vì sao?

Nếu trong một quần thể được tách thành 2
nhóm riêng biệt không giao phối qua lại được
với nhau sẽ dẫn đến kết quả tích lũy những đột

biến như thế nào?

Mỗi nhóm đó tích lũy những đột biến có giống
nhau khơng?

Kết quả của kiểu cách ly này là gì?

I. Hình thành lồi khác khu vực địa lý.

1. Vai trị của cách ly địa lý trong q trình
hình thành lồi mới.

Cách ly địa lý là những trở ngại địa lý làm
cho các cá thể của các quần thể bị cách ly và
không thể giao phối với nhau.

</div>
(64)<div class='page_container' data-page=64>

Giáo viên cho học sinh mơ tả lại thí nghiệm
trong sách giáo khoa và trả lời câu hỏi

Giải thích như thề nào về hiện tượng này?
Dựa vào giả thuyết của các nhà khoa học đưa
ra các em có thể giải thích được phần cơ bản
của thí nghiệm.

Giáo viên hướng dẫn học sinh để đi đến kết
luận chung.

Tại sao quần đảo lại được xem là phịng thí
nghiệm nghiên cứu q trình hình thành loài
mới?

(dựa vào cơ chế cách ly địa lý giáo viên hướng
dẫn học sinh trả lời)

2. Thí nghiệm chứng minh quá trình hình
thành lồi bằng cách ly địa lý.

VD: (SGK)

Do các quần thể được sống cách biệt trong
nhưng khu vực địa lý khác nhau nên chọn lọc
tự nhiên và các nhân tố tiến hóa khác có thể tạo
nên sự khác biệt về vốn gen giữa các quần thể
khi sự khác biệt về di truyền giữa các quần thể
được tích tụ dẫn đến xuất hiện sự cách ly sinh
sản thì lồi mới được hình thành.

IV. CỦNG CỐ KIẾN THỨC:

Vai trị của cách ly địa lý trong q trình hình thành lồi mới.

V. BÀI TẬP:

- Trả lời câu hỏi sgk

</div>
(65)<div class='page_container' data-page=65>

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 3

BÀI 29: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LOÀI (Tiếp theo)
 I.Mục tiêu :

1. Kiến thức :

- Giải thích được q trình hình thành lồi bằng con đường lai xa và đa bội hố.

- Giải thích được sự cách li về tập tính và cách li sinh thái dẫn đến hình thành loài mới như thế
nào ?

- Biết được tại sao phải bảo vệ đa dạng sinh học của các loài cây hoang dại cũng như các giống
cây trồng nguyên thuỷ ?

2. Kỹ năng :

- Rèn luyện kỹ năng so sánh , phân tích , tổng hợp, hệ thống hóa kiến thức .
- Rèn kỹ năng làm việc độc lập với SGK

3 . Thái độ :

Có ý thức bảo vệ sự đa dạng sinh học của các loài cây hoang dại cũng như các giống cây
trồng nguyên thuỷ .

II. Phương tiện :

Hình 30.1 SGK

III. Tiến trình bài mới:
 1. Ổn định lớp
 2. Kiểm tra bài cũ:

- Giải thích vai trị của cách li địa lí trong q trình hình thành lồi mới ?

- Tại sao quần đảo lại được xem là phịng thí nghiệm nghiên cứu q trình hình thành lồi
mới ?

3. Bài mới:

Tiết trước chúng ta nghiên cứu quá trình hình thành lồi khác khu vực địa lí. Vậy ở cùng khu
vực địa lí thì q trình hình thành lồi có diễn ra hay khơng ? Để rõ hơn chúng ta nghiên cứu tiếp bài

§30

HOẠT ĐỘNG 1 : Tim hi u qua trinh hinh th nh lo i b ng cach li t p tính v cach li sinhê a a ằ â a
thai

Hoạt động GV Hoạt động HS Nội dung

</div>
(66)<div class='page_container' data-page=66>

Yêu cầu HS đọc thông tin SGK
và cho biết :

- VD trên minh hoạ điều gì ?
Giải thích .

- Từ vd trên có thể rút ra kết
luận gì về q trình hình thành
lồi ?

Vậy trong cùng khu vực địa lí
ngồi con đường hình thành

lồi vừa xét cịn có con đường
nào khác khơng ?

Có thể cho Vd về cỏ băng , cỏ
sâu róm trên bãi bồi sông
Vônga và VD SGK

Từ 2 VD trên có thể rút ra kết
luận gì về con đường hình
thành lồi bằng con đường sinh
thái ?

Hình thành lồi bằng con
đường cách li sinh thái thường
xảy ra đối với đối tượng nào ?

Suy nghĩ trả lời

Theo VD , suy nghĩ trả lời
Phân tích VD rút ra kết luận

Cách li sinh thái

Đọc SGK và trả lời

Động vật ít di chuyển

vực địa lí :

1. Hình thành lồi bằng

cách li tập tính và cách li
sinh thái :

a. Hình thành lồi bằng
cách li tập tính:

Các cá thể của 1 quần thể do
đột biến có được KG nhất định
làm thay đổi 1 số đặc điểm
liên quan tới tập tính giao phối
thì những cá thể đó sẽ có xu
hướng giao phối với nhau tạo
nên quần thể cách li với quần
thể gốc .Lâu dần , sự khác biệt
về vốn gen do giao phối không
ngẫu nhiên cũng như các nhân
tố tiến hố khác cùng phối hợp
tác động có thể sẽ dẩn đến sự
cách li sinh sản và hình thành
nên lồi mới .

b. Hình thành loài bằng
cách li sinh thái:

Hai quần thể của cùng một
loài sống trong 1 khu vực địa lí
nhưng ở hai ổ sinh thái khác
nhau thì lâu dần có thể dẫn đến
cách li sinh sản và hình thành
lồi mới .

HOẠT ĐỘNG 2 : Tim hi u qua trinh hinh th nh lo i nh c ch lai xa v a b i hoaê a a ờ ơ ê a đ ô

Hoạt động GV Hoạt động HS Nội dung

- Thế nào là lai xa ?

- Lai xa gặp những trở ngại gì ?
- Vì sao cơ thể lai xa thường
khơng có khả năng sinh sản ?

- Thảo luận nhóm dựa trên kiến
thức đã học và cử đại diện trả
lời

- Các nhóm khác nhận xét , bổ

</div>
(67)<div class='page_container' data-page=67>

- Nhận xét , đánh giá →

thống nhất nội dung

- Có phải cơ thể lai xa nào cũng
bất thụ và khơng thể tạo thành
lồi mới không ?

- Để khắc phục trở ngại khi lai
xa người ta có thể làm gì ?
- Tại sao đa bội hố lại khắc
phục được trở ngại đó ? Người

ta tiến hành như thế nào ?

- Ngoài VD ở SGK có thể nêu
thêm VD về nguồn gốc cỏ
Saprtina từ 2 loài cỏ gốc Châu
Âu và Châu Mỹ .

- Vì sao lai xa và đa bội hố là
con đường hình thành loia2 phổ
biến ở thực vật bậc cao nhưng
rất ít gặp ở động vật ?

- Sự xuất hiện 1 cá thể lai xa
được coi là loài mới chưa ?

sung

Dựa vào kiến thức đã học trả lời
được , để khắc phục trở ngại
khi lai xa người ta đa bội hố
cơ thể lai xa

Trình bày thí nghiệm của
Kapetrenco , lai cải bắp và cải
củ

Dựa vào kiến thức đã học trả lời
Trả lời

4. Củng cố : Câu 5 SGK

5. Dặn do : Trả lời các câu hỏi SGK và xem trước bài 31

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết

Bài 30: TIẾN HOÁ LỚN
I.Mục tiêu :

1. Kiến thức :

-Trình bày được thế nào là tiến hố lớn ?

- Giải thích được nghiên cứu q trình tiến hố lớn làm sáng tỏ được những vấn đề gì của sinh
giới .

- Giải thích tại sao bên cạnh những lồi có tổ chức cơ thể phức tạp vẫn còn tồn tại những lồi có
cấu trúc khá đơn giản .

- Trình bày được một số nghiên cứu thực nghiệm về tiến hoá

2. Kỹ năng :

- Rèn luyện kỹ năng so sánh , phân tích , tổng hợp, hệ thống hóa kiến thức .
- Rèn kỹ năng làm việc độc lập với SGK, thảo luận nhóm

</div>
(68)<div class='page_container' data-page=68>

Có ý thức bảo vệ sự đa dạng sinh học

II. Phương tiện :

Hình 31.1, 31.2 SGK

IV. Tiến trình bài mới:
 1. Ổn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ:

- Giải thích cơ chế hình thành lồi bằng con đường đa bội hoá ?

- Từ 1 lồi SV khơng có sự cách li địa lí có hình thành nên các lồi khác nhau được khơng ?
Giải thích .

3. Bài mới: cac b i trở a ươc chung ta ã nghiên c u k v ti n hoa nh . Trong thuy t ti n hoađ ư ĩ ê ê ỏ ê ê
còn 1 v n â đê ữ n a m hôm nay chung ta s a e đê â đê đê a c p n l m sang t s phat sinh v phét ti nỏ ư a ê
c a to n b sinh gi i trên trai u a ô ơ đâ đt o chính l TI N HOÁ La Ế ỚN

Hoạt động GV Hoạt động HS Nội dung

- Thế nào là tiến hố lớn ?

- Thơng qua KN chúng ta biết
thời gian diễn ra q trình tiến
hố lớn rất lâu dài, vậy người ta

nghiên cứu tiến hoá lớn ntn ?

Yêu cầu HS quan sát hình 31.1
rút ra nhận xét về đặc điểm của
sinh giới trên quan điểm của
tiến hoá lớn

- Tại sao sinh giới lại ngày càng
đa dạng ?

- Hãy kể tê các đơn vị phân
loại trên loài mà em biết ?
- Tốc độ tiến hoá hình thành
lồi ở các nhóm sinh vật có
giống nhau khơng ?

- Dựa vào sơ đồ hình 31.1 cho
biết chiều hướng tiến hoá về
mặt cấu trúc cơ thể của các
nhóm sinh vật ?

Nhớ lại kiến thức đã học trả lời

Suy nghĩ , dựa vào SGK trả lời

Quan sát , nhận xét
Suy nghĩ , trả lời

Dựa trên sơ đồ hình 31.1 trả lời

Suy nghĩ trả lời

Suy nghĩ giải thích

I. Tiến hố lớn và vấn đề
phân loại thế giới sống :
 1. Khái niệm tiến hoá lớn :

Là quá trình biến đổi trên qui
mơ lớn , trải qua hàng triệu năm
làm xuất hiệ các đơn vị phân
loại trên loài .

2. Đối tượng nghiên cứu :

- Hoá thạch

- Phân loại sinh giới thành các
đơn vị dựa vào mức độ giống
nhau về các đặc điểm hình
thái , hố sinh , sinh học phân
tử .

3. Đặc điểm về sự tiến hoá
của sinh giới :

- Các lồi SV đều tiến hố từ tổ
tiên chung theo kiểu tiến hoá
phân nhánh tạo nên sinh giới
vô cùng đa dạng.

- Các nhóm lồi khác nhau có
thể được phân loại thành các
nhóm phân loại : Lồi – Chi –
Bộ - Họ - Lớp – Ngành – Giới
- Tốc độ tiến hoá hình thành
lồi ở các nhóm sinh vật khác
nhau .

</div>
(69)<div class='page_container' data-page=69>

Hướng dẫn HS đọc SGK Tự nghiên cứu

cơ thể .

II. Một số nghiên cứu thực
nghiêm về tiến hoá lớn : SGK

4. Củng cố : Câu 3 SGK

5. Dặn dò : Trả lời các câu hỏi SGK và đọc trước bài 32

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 31

KIỂM TRA 1 TIẾT

</div>
(70)<div class='page_container' data-page=70>

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 34

BÀI 32: NGUỒN GỐC SỰ SỐNG
 I. MỤC TIÊU:

1. Kiến thức :

- Trình bày được thí nghiệm của Milơ chứng minh các hợp chất hữu cơ đơn giản đã có rthể được
hình thành như thế nào khi trái đất mới được hình thành.

- Giải thích được các thí nghiệm chứng minh quá trình trùng phân tạo ra các đại phân tử hữu cơ từ
các đơn phân .

- Giải thích được các cơ chế nhân , phiên mã, dịch mã đã có thể được hình thành như thế nào.
- Giải thích được sự hình thành các tế bào ngun thuỷ đấu tiên.

2. Kỹ năng :

- Kỹ năng lập sơ đồ thông qua hoạt động điền sơ đồ câm

- Kỹ năng hình thành giả thiết khoa học thơng qua việc tìm hiểu về 1 số giả thiết về sự xuất hiện
chất hữ cơ đầu tiên trên trái đất .

3. Thái độ, hành vi:

- Tăng lòng yêu khoa học và say mê nghiên cứu khoa học.

II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:

Tranh minh hoạ có trong SGK hoặc các tranh ảnh có liên quan đến bài học mà GV và học sinh sưu
tầm được.

III. TRỌNG TÂM:

Tiến hoá hoá học

IV. TIẾN TRÌNH BÀI HỌC:
 1. Kiểm tra bài cũ:

- Những căn cứ để hình thành các nhóm phân loại trên lồi

- Những nghiên cứu về tiến hoá lớn cho thấy một số chiều hướng tiến hoá nào?

- Tại sao bên cạnh những lồi có tổ chức cơ thể rất phức tạp vẫn tồn tại những lồi có cấu trúc klhá
đơn giản?

2. B i m i:a ơ

Hoạt động của Thầy và Trò Nội dung
- Cho học sinh điền vào sơ đồ câm

về các giai đoạn tiến háo của thế
giới sống ( Gv tự vẽ sơ đồ câm căn
cứ vào sơ đồ bên)

Các
chất vô
cơ

Các hợp

</div>
(71)<div class='page_container' data-page=71>

-Tiến hố hố học là gì ? Bao gồm
những sự kiện nào?

- Gv yêu cầu học sinh đọc SGK và
cho biết những nhân tố nào tác động
lên giai đoạn hình thành các chất
hữu cơ đơn giản từ các chất vơ cơ?
( Nhân tố hố học và nhân tố vật lí:
nguồn năng lượng nguyên thuỷ)
- Từ chất hữu cơ đơn giãn đã tiếp
tục diễn ra quá trình gì để hình
thành hợp chất hữu cơ phức tạp
hơn? Nêu tên một số hợp chất?
- từ những đại phân tử hữu cơ quá
trình tiến hoá được tiếp diễn như tế
nào?

- Gv giới thiệu thí nghiệm của Milơ
và Fox ( điều kiện giống quả đất
thời nguyên thuỷ)

- Cơ chế nhân đôi và cơ chế dịch
mã trong giai đoạn tiến hoá hoá học
đã được các nhà khoa học mô tả

như thế nào?

- Trong điều kiện của trái đất hiện
nay, liệu các hợp chất hữu cơ có
được hình thành từ chất vô cơ
không? Tại sao?

- Hãy mô tả quá trình tiến hố hình
thành tế bào sơ khai từ các đại phân
tử hữu cơ xuất hiện trong nước ?
- lưu ý từ TB sơ khai -> các loài
ngày nay có sự tác động của các
nhân tố tiến hố

I. TIẾN HỐ HỐ HỌC:

- Q trình hình thành các chất hữu cơ đơn giản từ các chất vô
cơ

- Quá trình trùng phân tạo nên các đại phân tử hữu cơ
* Sơ đồ tiến hoá hoá học:

Các
nguồn

Q tự Trùng
Nhiên phân

CLTN

* Thí nghiệm của Milơ và của Fox

Điện 1500C

Cao 1800C

thế

II. TIẾN HOÁ TIỀN SINH HỌC:

- Các đại phân tử xh trong nước và tập trung với nhau thì các
phân tử lipit do đặc tính kị nước sẽ lập tức hình thành nên lớp
màng bao bọc lấy các đại phân tử hữu cơ -> giọt nhỏ liti khác
nhau ( Côaxecva) CLTN Các tế bào sơ khai CLTN Các tế bào
sơ khai có các phân tử hữu cơ giúp chúng có khả năng Tđc và
E,có khả năng phân chia và duy trì thành phần hoá học .
- Từ các tB sơ khai THSH các loài ngày nay

Nhân tố TH

3. Củng cố :

- Sự phát sinh và tiến hoá của sự sống trải qua những giai đoạn nào ? Đặc điểm tiến hoá của mỗi
giai đoạn?

- Tại sao ngày nay sự sống khơng được hình thành theo phương thức hoá học được nữa?

4. HDVN:

Tiến hoá
hoá học

Tiến hoá
tiền sinh
học

Tiến hoá
sinh học

Các chất
khí trong
khí quyển
nguyên
thuỷ

Chất hữu cơ
đơn giản

( Aa, Nu, 
đường đơn, 
axít béo )

Các đại phân
tử

( Pơlipeptit, 
axít nuclêic)

Các loại

phức hợp
các phân tử
hữu cơ

Phức hợp các phân tử
hữu cơ có thể tự sao và
dịch mã ( ARN và 
pôlipeptit được bao bọc 
bởi màng bán thấm )

Hỗn hợp
H2, CH4,
NH3

Axít amin Mạch

</div>
(72)<div class='page_container' data-page=72>

Trả lời các câu hỏi cí bài
* Soạn bài mới :

- Hố thạch là gì? Nêu vai trị của hố thạch trong nghiên cứu lịch sử tiến hoá của sinh giới?

- Hãy chứng minh những biến đổi địa chất luôn gắn chặt với sự phát sinh và phát triển của sinh giới?
- Trình bày đặc điểm địa lí khí hậu của trái đất qua các kỉ địa chất và những đặc điểm của các lồi
sinh vật điển hình của các kỉ và các đại địa chất ?

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 35

SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SINH GIỚI QUA CÁC ĐẠI ĐỊA CHẤT

I. Mơc tiªu:
 1. KiÕn thøc:

- Häc sinh ph¶i hiĨu râ khái niệm hóa thạch, nguồn gốc hóa thạch và ý nghĩa của việc nghiên
cứu hóa thạch.

2. Kĩ năng:

- Phõn tớch c mi quan h gia nhng biến cố của khoa học, địa chất với su thay đổi của sinh
vật.

3. Thái độ:

- Nhận thấy rõ về hoá thạch và su phân chia địa chất.
 II. Phơng tiện dạy học:

- C¸c hình ảnh hóa thạch trong SGK .
 III. Phơng pháp dạy học:

- Vn ỏp phỏt hin - ging giải
 IV. Trọng tâm kiến thức:

- Hóa thạch và su phân chia thời gian địa.

V. Tiến trình lên lớp:

1. ổn định lớp:
 2. Kiểm tra bài cũ:

Hoạt động của thầy và trị Nội dung
 - Giảng giải - vn ỏp

+ Theo em, hóa thạch là g×?

+ Cơ thể sinh vật đợc tạo nên bởi
những thành phần nào? Khi chết đi
thành phần nào bị các vi sinh vật phân
hủy?

+ GV trình bày su hình thành mỗi
dạng hóa thạch và thơng báo su tồn tại
của chong trong đất.

+ Minh häa bằng h/a các dạng hóa
thạch còn nguyên vẹn (SGK)

+ Nghiên cứu hóa thạch có ý nghĩa
gì?

Ví dụ: Phát hiện hóa thạch là bò sát -->
Khí hậu khô.

+ GV giải thích các khái niệm:

I. Hóa thạch:
1) Định nghĩa:

Hóa thạch là di tích của sinh vật sống trong các thời
đại trớc, tồn tại trong các lp t ỏ.

2) Sự hình thành hóa thạch :

- Sinh vật chết đi, phần mềm bị phân hủy, phần cứng cũn
li trong t:

+ Đất bao phủ ngoài, tạo khoảng trống bên trong -->
hóa thạch khuôn ngoài.

+ Cỏc cht khoỏng lấp đầy khoảng trống, hình thành
sinh vật bằng đá --> hóa thạch khn trong.

- Sinh vật đợc bảo tồn ngun vẹn trong băng, hổ phách,
khơng khí khơ ...

3) ý nghÜa :

- Xác định đợc lịch sử xuất hiện, phát triển, diệt vong của
sinh vật.

- Xác định tuổi của các lớp đất đá chứa chong và ngợc lại.
- Nghiên cứu lịch sử của va quả đất.

</div>
(73)<div class='page_container' data-page=73>

Hoạt động của thầy và trị Nội dung
* Su phóng xạ: Hiện tợng cỏc ngt bc

xạ xuyên qua và ion hóa các ngtử của
ngtố khác.

* Su phân r· kh«ng phơ thuộc vào
ngoại cảnh.

* Chu ku b¸n r·: TG ẵ lợng ngtố
phóng xạ ban đầu bị phân rÃ.

Đồng vị: các ngtử có cùng số Proton
nhng khác số nơtron.

+ Cn c vo những thay đổi gì của địa
chất để xác định thời gian?

+ GV lấy các ví dụ tơng ứng.
+ Lần lợt giíi thiƯu ë bµi sau.

1.Phơng pháp xác định tuổi đất và hóa thạch:

- Dua vào lợng sản phẩm phân rã của các ngun tố phóng
xạ (Ur235, K40) --> chính xác đến vài triệu năm --> đợc sử

dụng để xác định mẫu có độ tuổi hàng tỉ năm.

- Dua vào lợng C đồng vị phóng xạ (C12, C14) --> chính

xác vài trăm năm --> đợc sử dụng đối với mẫu có độ tuổi
< 50000 năm.

2. Căn cứ phân định thời gian địa chất:

- Dua vào những biến cố lớn về khí hậu, địa chất để phân
định mốc thời gian địa chất:

+ Mặt đất nâng lên, hạ xuống.

+ Đại lục di chuyển theo chiều ngang.
+ Su chuyển động tạo noi.

+ Su phát triển của băng hà.

- Dua vo những biến cố trên và các hóa thạch điển
hình--> lịch sử su sống chia làm 5 đại: Thái cổ, Nguyên sinh, Cổ
sinh , Trung sinh, Tân sinh.

4. Cñng cè:

- Hoá thạch có ý nghĩa gì? Ví dụ minh ho¹.

- Căn cứ vào đâu, các nhà khoa hoc đã phân chia lịch sử quả đất làm các Đại, Kỷ?
5. HDHS học ở nhà:

- Tham khảo l/s su sống qua các đại Thái cổ, Nguyên sinh, Cổ sinh.
- Mối quan hệ giữa khí hậu, địa chất với sinh vật.

6. Rót kinh nghiƯm:

………...
………...
………...
………

</div>
(74)<div class='page_container' data-page=74>

Tiết 36

Bài 34: SỰ PHÁT SINH LOÀI NGƯỜI
I.Mục tiêu:

-Nêu được những đặc điểm giống nhau giữa người với vượn người ngày nay.
-Giải thích được những đặc điểm thích nghi đặc trưng cho lồi người.

- Giải thích được q trình hình thành lồi người Homo sapiens qua các giai đoạn chuyển
tiếp.

-Giải thích được thế nào là tiến hóa văn hóa và vai trị của tiến hóa văn hóa trong q trình
phát sinh, phát triển lồi người.

II.Phương tiện : Tranh phóng to Bảng 34; Hình 34.1-34.2

III.Phương pháp: Vấn đáp tìm tịi, Quan sát tìm tịi.

IV/ Tiến trình:

1. Ổn định

2. Kiểm tra bài cũ:

- Hóa thạch là gì? Nêu vai trị của hóa thạch trong nghiên cứu lịch sử phát triển của sinh giới.

3. Bài mới:

Vµo kØ Đệ tam (65tr) của Đại Tân sinh, cùng với sự phân hóa các lớp thú, Chim, Côn
trùng là sự xuất hiện các nhóm linh trởng và cách đây khoảng 1.8 triệu năm, vào kỉ Đệ tứ
thì loài ngời xt hiƯn..

Su xuất hiện lồi ngời là một q trình tiến hóa lâu dài về thời gian ...Bài học hơm nay chong ta sẽ đi
tìm hiểu lồi ngời đã phát sinh ntn?

Hoạt động GV-HS Nội dung
Đặt vđề: Q trình t.hóa của lồi người bao

gồm 2 g.đoạn: t.hóa Sh và t.hóa văn hóa.
? Cho biết con người thuộc vào nhóm phân
loại nào

Giới ĐV(Animalia)- Ngành ĐVCDS
(Chordata) – Lớp thú (Mammalia)- Bộ linh
trưởng (Primates)- Họ người
(Homonidae)-Chi,giống người (Homo)- Loài người
(Homo sapiens)

? Bằng chứng nào xếp con người vào vị trí
phân loại như vậy?

Hướng dẫn học sinh tìm những điểm giống
giữa người và thú, giống-khác giữa người và

vượn

(Bảng 34, Hình 34.1)

lồi người có được các đặc điểm thích nghi
nổi bật khác với các loài vượn ở những điểm
nào?

-Kthước trung bình của bộ não tăng dần
(1350 cm3)dẫn đến xuất hiện khả năng tư

duy, ngơn ngữ và tiếng nói.

-Xhàm ngắn dần cùng với những biến đổi về
răng, thích nghi với việc ăn tạp giúp con
người sống sót tốt hơn,

-k/năng sinh sản cao hơn do đó tránh được

Quá trình t.hóa của lồi người bao gồm 2 g.đoạn:
T/hóa hình thành người hiện đại-t/h của lồi người
từ khi hình thành cho đến ngày nay

I. Q trình phát sinh lồi người hiện đại:.

1.Bằng chứng về nguồn gốc động vật của loài
người.

a) Sự giống nhau giữa người và động vật có vú
(thú).

* GPSS: Người và thú giống nhau về thể thức cấu
tạo:

- Bộ xương gồm các phần tương tự, nội quan ...có
lơng mao, răng phân hóa (cửa, nanh, hàm), đẻ con
và ni con bằng sữa.

- Cơ quan thoái hóa: ruột thừa, nếp thịt ở khóe
mắt....

* Bằng chứng phơi sinh học: p/triển phơi người lặp
lại các g/đoạn pt của đv. Hiện tượng lại giống...

chứng tỏ người và thú có chung 1 nguồn gốc.

b.Các đặc điểm giống nhau giữa người và vượn
người ngày nay:

Vượn người ngày nay bao gồm: Vượn, đười ươi,
gorila, tinh tinh.

-Vượn người có hình dạng và kích thước cơ thể gần
giống với người (cao 1,7- 2m, nặng 70-200kg),
khơng có đi, có thể đứng bằng 2 chân sau, có
12-13 đơi x.sườn, 5-6 đốt cùng, bộ răng gồm 32 chiếc.
-Đều có 4 nhóm máu ( A,B,AB,O )

</div>
(75)<div class='page_container' data-page=75>

Hoạt động GV-HS Nội dung

nạn diệt vong như 1 số loài khác,
1vợ-1chồng-> chăm sóc con tốt hơn

-Đi thẳng bằng 2 chân giải phóng đơi tay để
hái lượm, sử dụng và chế tạo công cụ lao
động cũng như chăm sóc con cái

-Sự tiêu giảm lơng trên bề mặt cơ thể giúp
loài người giảm được nguy cơ nhiễm các sv
kí sinh gây bệnh.

? Vậy cách thức các nhà khoa học n/c về q
trình PS lồi người ntn?

- Giới thiệu sơ đồ :

- Parapitec: giữa kỉ thứ 3 cđ 30tr

- Vượn người cổ đại Ôxtralopitec: cuối kỉ
thứ 3 (5-7tr) đi bằng 2 chân, hơi khom;
1,2-1,4m; 20-40kg, biết sử dụng cành cây... tự
vệ...

? -Loài người hiện đại H.sapiens đã tiến hóa
từ lồi vượn người Ơxtralơpitêc qua các lồi
trung gian nào?

+ H.habilis (người khéo léo): não khá pt
(575cm3) biết sdụng công cụ bằng đá.

+ H.erectus (người đứng thẳng) hình thành
cđ 1,8tr năm; tuyệt diệt cđ khoảng 20 vạn
năm, đây là loài tồn tại lâu nhất

+ H.sapiens (người thông minh) là nhánh
duy nhất còn tồn tại, phát triển.

Nhánh khác như H.neanderthalensis bị cạnh
tranh nên tuyệt chủng cđ 3vạn năm

? Đi thẳng bằng 2 chân đã đem lại cho lồi
người những ưu thế tiến hóa gì?

? Q hương loài người?

* Bằng chứng về ADN ti thể , nst Y  ủng

hộ thuyết đơn nguồn.

cấu tạo nhau thai, chu kì kinh 28-30 ngày, t/gian
mang thai 270-275 ngày, mẹ cho con bú đến 1 năm.
-Biết biểu lộ tình cảm vui buồn, giận dữ.. biết dùng
cành cây để lấy thức ăn.

-Bộ gen của người giống với tinh tinh 98%.

 chứng tỏ người có quan hệ họ hàng rất gần với
vượn người và gần gũi nhất với tinh tinh. Mặt
khác người và vượn có nhiều điểm khác nhau
t/hóa theo 2 hướng khác nhau (vượn ngày nay

không phải là tổ tiên trực tiếp)

Từ các bằng chứng về hình thái, giải phẩu, sinh học
phân tử  xác định mối quan hệ họ hàng, vẽ được

cây chủng loại phát sinh loài người, chỉ ra được đặc
điểm nào trên ct người được hình thành trước trong
q trình tiến hóa, đặc điểm nào mới xuất hiện.

=> Chứng minh loài người có nguồn gốc từ
ĐVCXS: Thuộc lớp thú (Mammalia)– Bộ linh
trưởng (Primates)- Họ người (Homonidae)- Chi
người (Homo)- Loài người (Homo sapiens)

2. Các dạng vượn người hóa thạch và q trình
hình thành lồi người.

- Từ lồi vượn người cổ đại Ơxtralopitec có 1 nhánh
t.hóa hình thành nên chi Homo để rồi sau đó tiếp
tục t.hóa hình thành nên lồi người H.Sapiens
(người thơng minh)

(H.habilis  H.erectus  H.sapiens)

*Địa điểm phát sinh loài người:

+Thuyết đơn nguồn: Lồi người H.Sapiens được
hình thành từ lồi H.erectus ở châu Phi sau đó phát
tán sang các châu lục khác ( nhiều người ủng hộ )
+Thuyết đa vùng: Loài H.erectus di cư từ châu Phi

sang các châu lục khác rồi từ nhiều nơi khác nhau
từ lồi H.erectus t.hóa thành H.Sapiens

II. Người hiện đại và sự tiến hóa văn hóa.

Người hiện đại có những đặc điểm thích nghi nổi
bật: + Bộ não lớn (TWTK của hệ thống tín hiệu thứ
2)

+ Cấu trúc thanh quản phù hợp cho phép phát triển
tiếng nói

+ Bàn tay với các ngón tay linh hoạt giúp chế tạo và
Vượn- đười ươi

Gorila-Tinh tinh

ParapitecPropliopitec

(30tr) Đriopitec Oxtralopitec
 (5-7tr)

chi Homo
* Chi Homo hình thành lồi người qua các gđ: H. habilis 

</div>
(76)<div class='page_container' data-page=76>

Hoạt động GV-HS Nội dung

sử dụng cơng cụ lao động...

 Có được khả năng tiến hóa văn hóa: Di truyền tín

hiệu thứ 2( truyền đạt k/nghiệm...) XH ngày càng

phát triển (từ công cụ bằng đá sử dụng lửa tạo

quần áo chăn ni, trồng trọt....KH,CN

-Nhờ có t.hóa văn hóa mà con người nhanh chóng
trở thành lồi thống trị trong tự nhiên, có ảnh hưởng
nhiều đến sự t,hóa của các lồi khác và có khả năng
điều chỉnh chiều hướng tiến hóa của chính mình.
4. Củng cố:

-Đọc phần tổng kết
- Trả lời câu hỏi SGK.

5. HDVN: - Trả lời các câu hỏi SGK – Đọc :Em có biết

- Chuẩn bị bài 35-Mơi trường và các nhân tố sinh thái

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : .2 / ..2/ .2009
Ngày dạy : .4 / .2. / 2009

Tiết 37

MÔI TRƯỜNG SỐNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

I.Mục tiêu:

</div>
(77)<div class='page_container' data-page=77>

-Nêu được khái niệm môi trường sống của sinh vật,các loại môi trường sống

-Phân tích được ảnh hưởng của một số nhân tố sinh thái vô sinh và huuwx sinh của môi trường tới
đồi sống sinh vật.

-Nêu được khái niệm giới hạn sinh thái ,cho ví dụ

-Nêu được khái niệm ổ sinh thái,phân biệt nơi ở với ổ sinh thái,lấy ví dụ minh họa.

-Rèn luyện được kĩ năng phân tích các yếu tố mơi trường và xây dựng được ý thức bảo vệ môi
trường thiên nhiên.

II.Phương tiện dạy học

Tranh phóng to hình 35.1,35.2
III.Trọng tâm

-Khái niệm về môi trường sống của sinh vật,phân biệt 2 nhóm nhân tơ sinh thái vô sinh và hữu
sinh.

-Khái niệm về giới hạn sinh thái và ổ sinh thái

-Sự thích nghi của sinh vật với ánh sáng ,nhiệt độ cảu mơi trường.

IV.Tiến trình bài giảng

1.Ổn định lớp

2.Bài cũ: Không kiểm tra bài cũ

3.Bài mới:

Hoạt động cuả giáo viên và học sinh Nội dung
Gv:Treo hình ảnh cây trên đồi vấn đáp hs:

Theo em có những yếu tố nào tác động đến
cây?tác động đó ảnh hưởng tới cây như thế
nào?

Những yếu tố bao quanh cây ,ảnh hưởng tới
cây gọi là môi trường.Vậy môi trường sống của
sinh vật là gì?

Gồm các loại mơi trường nào?

GV.Các yếu tố bao quanh sinh vật gọi là nhân
tố sinh thái.Vậy có những nhóm nhân tố sinh
thái nào?

GV.Nhân tố vô sinh gồm những loại nào?
GV:Nhân tố hữu sinh bao gồm các nhân tố nào?
Trong các nhân tố trên nhân tố nào ảnh hưởng
lớn nhất tới sinh vật?vì sao?

GV:Giới hạn sinh thái là gì?Thé nào là khoảng
thuận lợi,khoảng chống chịu?

Hãy nêu thêm một số ví dụ về giới hạn sinh thái

I.MÔI TRƯỜNG SỐNG VÀ CÁC NHÂN TỐ
SINH THÁI

1.Khái niệm và phân loại môi trường
 a.Khái niệm

Môi trường sống cuả sinh vật là bao gồm tất 
cả các nhân tố xung quanh sinh vật,có tác động
trực tiếp hoặc gián tiếp làm ảnh hưởng tới sự 
tồn tại , sinh trưởng ,phát triển và mọi hoạt 
động của sinh vật.

b.Phân loại

1.Môi trường nước

2.Môi trường đất
3.Môi trường sinh vật

2.Các nhân tố sinh thái

</div>
(78)<div class='page_container' data-page=78>

của sinh vật?

Vẽ đồ thị giới hạn sinh thái về nhiệt độ của cá
rơ phi của Việt Nam?

Tìm hiểu giới hạn sinh thái của sinh vật có ý
nghĩa gì?

Gv:Đưu một ví dụ:Trên cùng một cây,có nhiều
lồi chim sinh sống ở độ cao khác nhaucây
xem là nơi ở của sinh vật nhưng mỗi bộ phận
của cây có một lồi sinh sống riêngổ sinh
thái.Vậy ổ sinh thái là gì?

-Gv: so sánh ổ sinh thái và nơi ở?Nêu ví dụ?
Gv:ổ sinh thái không chỉ là nơi ở mà là cách
sinh sống của lồi đó:ví dukiếm ăn bằng cách
nào,ăn mồi nào?kiếm ăn ở đâu…?

GV:theo em tại sao nhiều loài sống chung với
nhau trong cùng một khu vực mà khơng cạnh
tranh nhau?

Nêu ví dụ?tìm hiểu về ổ sinh thái có ý nghĩa gì?
GV:u cầu h/s quan sát tranh và rút ra đặc
điểm thích nghi của sinh vật với ánh sang?

Gv:Hãy nêu ví dụ và giải thích :nhiệt độ ảnh
hưởng tới kích thước cơ thể?

Gv.yêu câu học sinh lấy them ví dụ và trả lời
câu hỏi lệnh sgk?

b.Nhân tố hữu sinh:vi sinh vật,nấm,động

vật,thực vật và con người.

II.GIỚ HẠN SINH THÁI VÀ Ổ SINH THÁI
1.Giới hạn sinh thái:là khoảng giá trị xác 
định của một nhân tố sinh thái mà trong 
khoảng đó sinh vật có thể tồn tại và phát triển.

-Khoảng thuận lợi:là khoảng của các nhân tố
sinh thái ở mức độ phù hợp cho sinh vật sinh
thực hiện các chức năng sống tốt nhất

-Khoảng chống chịu:khoảng của các nhân tố
sinh thái gây ức chế cho hoạt động sống của
sinh vật.

2.Ổ sinh thái:Là không gian sinh thái mà ở đó 
những điều kiện mơi trường quy định sự tồn tại 
và phát triển không hạn định của cá thể của 
loài.

-Ổ sinh thái gồm:ổ sinh thái riêng và ổ sinh
thái chung

-Sinh vật sống trong một ổ sinh thái nào đó thì
thường phản ánh đặc tính của ổ sinh thái đó
thong qua những dấu hiệu về hình thái của
chúng

-Nơi ở:là nơi cư trú của một lồi

III.SỰ THÍCH NGHI CỦA SINH VẬT VỚI
MƠI TRƯỜNG SỐNG

1.Thích nghi của sinh vật với ánh sáng

-Thực vật thích nghi khác nhau với điều kiện
chiếu sáng của môi trường.

Có hai nhóm cây chính:cây ưa sáng và cây ưa
bóng

-Động vật:dùng ánh sáng để định hướng,hình
thành hướng thích nghi:ưa hoạt động ban ngày
và ưa hoạt động ban đêm.

2.Thích nghi của sinh vật với nhiệt độ

a.Quy tắc về kích thước cơ thể:Động vật đẳng 
nhiệt vùng ơn đới có kíchthước > động vật 
cùng lồi ở vùng nhiệt đới

b.Quy tắc về kích thước các bộ phận tai ,đuôi, 
chi…

V.Củng cố: yêu cầu học sinh đọc kết bài và trả lời cau 5 trang155
VI.HDVN: Học bài cũ và xem bài mới

………...
………...
………...

………...

Ngày soạn : 9 / 2 / 2009
Ngày dạy : 11 / 2 / 2009

</div>
(79)<div class='page_container' data-page=79>

QUẦN THỂ SINH VẬT VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC

CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ

I.MỤC TIÊU

Sau khi học xong bài này học sinh cần:

-Trình bày được thế nào là một quần thể sinh vật,lấy được ví dụ minh họa vè quần thể

-Nêu được các mối quan hệ:hỗ trợ,cạnh tranh trong quần thể ,lấy được ví dụ minh họa và nêu được
nhân và ý nghĩa sinh thái của mối quan hệ đó.

II.PTDH

-Tranh phóng to hình 36.1-4 SGK
III.TRỌNG TÂM

-Khái niệm quần thể sinh vật

-Quan hệ hỗ trợ và quan hệ cạnh tranh trong quần thể

IV.TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG

1.Ổn định lớp

2.Bài cũ:nêu một số ví dụ nêu lên mối tương quan giữa sinh vật với môi trường?phân biệt nơi ở
và ổ sinh thái?

3.B i m i:a ơ

Nội dung
Q/s hình a,b,c h36.1 nhắc lại :khái niệm

quần thể là gì? nêu thêm một số ví dụ?

Thế nào là nơi sống của quần thể?

Các cá thể trong quần thể có mối quan hệ
với nhau như thế nào?

Gv: chia lớp lam 2 nhóm: nhóm 1 tìm hiểu
quan hệ hỗ trợ

Khái niệm Ví dụ Ý nghĩa

I. QUẦN THỂ SINH VẬT VÀ QUÁ TRÌNH
HÌNH THÀNH QUẦN THỂ

1.QUẦN THỂ SINH VẬT

Tập hợp các cá thể cùng loài

+ sinh sống trong một khoảng không gian xác định
+ thời gian nhất định

+ sinh sản và tạo ra thế hệ mới
2.Qúa trình hình thành quần thể

Cá thể phát tánmơi trường mớiCLTN tác độngcà
thể thích nghiquần thể

II.QUAN HỆ GIỮA CÁC CÁ THỂ TRONG
QUẦN THỂ

1. Quan hệ hỗ trợ: quan hệ giữa các cá thể cùng
loài nhằm hỗ trợ nhau trong các hoạt động sống
-Ví dụ:hiện tượng nối liền rễ giữa các cây thơng
Chó rừng thường quần tụ từng đàn…..

-Ý nghĩa:+đảm bảo cho quần thể tồn tạ ổn định
+ khai thác tối ưu nguồn sống

+ tăng khả năng sống sót và sinh sản
2. Quan hệ cạnh tranh: quan hệ giữa các cá thể
cùng loài cạnh tranh nhau trong các hoạt động
sống.

</div>
(80)<div class='page_container' data-page=80>

Hs:theo dõi nội dung sgk và hình ảnh trả lời
Nhóm 2 tìm hiểu quan hệ cạnh tranh

Khái niệm Ví dụ Ý nghĩa
Hs:theo dõi nội dung sgk và hình ảnh trả lời
Gv: cho đại diện nhóm trả lờibổ sung
Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi lệnh mỗi
phần

tranh thức ăn,nơi ở,bạn tình….

-Ý nghĩa:+duy trì mật độ cá thể phù hợp trong
quần thể

+đảm bảo và thúc đẩy quần thể phát triển

V.CỦNG CỐ

- Qua bài học hôm nay em rút ra ứng dụng thực tế gì?
 VI. HDVN

- Học bài cũ và xem bài mới

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : 16 / 2 /2009
Ngày dạy : 17 / 2 / 2009

Tiết 39

BÀI 37 :

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT

I. Mục tiêu: Học bài này học sinh cần

1. Kiến thức :

Nêu được các đặc trưng cơ bản về cấu trúc dân số của quần thể sinh vật, lấy ví vụ minh họa.

2. Kỹ năng

</div>
(81)<div class='page_container' data-page=81>

3. Thái độ

Từ các đặc trưng cơ bản của quần thể học sinh áp dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống

II. Thiết bị day học

- Hình 37.1, 37.2, 37.3, 37.4 SGK
- Máy chiếu, máy vi tính

- Phiếu học tập

III. Tiến trình tổ chức dạy học
 A, Kiểm tra bài cũ:

1/ Quần thể là gì? Cho ví dụ

2/ Trình bài các mối quan hệ trong quần thể?

B, Bài mới:

Hoạt động của thầy và tro Nội dung

Một quần thể có những đặc trưng cơ bản
như thế nào?

Học sinh trả lời lệnh trong SGK trang 161.
HS:

+TLGT thay đổi theo điều kiện MT

+Do đặc điểm sin sản và tập tính đa thê ở
ĐV

+ TLGT phụ thuộc vào chất lượng chất
dinh dưỡng tích lũy trong cơ thể

Học sinh trả lời lệnh trang 162
Lệnh 1:

A: Dạng phát triển
B: Dạng ổn định
C: Dạng suy giảm

Dưới cùng : Nhóm tuổi trước sinh sản
Giữa: Tuổi sinh sản

Trên: Sau sinh sản
Lệnh 2:

A: ít; B: vừa phải; C: Quá mức
Học sinh đọc bảng 37.2

Học sinh trả lới lệng trang 164

+ Các cá thể cạnh tranh thức ăn, nhiều các

thể bé thiếu thức ăn sẽ chậm lớn và sẽ bị
chết.

+ Các con non mới nở bị các lớn ăn thịt,
nhiều khi cá bố ăn thịt luôn cá con của
chúng.

+ Hai hiện tượng trên dẫn tới quần thể
điều chỉnh mật độ cá thể.

I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH

Tỉ lệ giới tính: là tỉ lệ giữa số lượng các thể được
và cái trong quần thể

Tỉ lệ giới tính thay đỗi và chịu ảnh hưởng của
nhiều yếu tố như: môi trường sống, mùa sinh sản,
sinh lý. . .

Tỉ lệ giới tính của quần thể là đặc trưng quan trọng
đảm bảo hiệu quả sinh sản của quần thể trong điều
kiện mơi trường thay đổi.

II. NHĨM T̉I

Quần thể có các nhóm tuổi đặc trưng nhưng thành
phần nhóm tuổi của quần thể luông thay đổi tùy
thuộc vào từng loài và điều kiện sống của môi
trường.

III/ SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

Có 3 kiểu phân bố

+ Phân bố theo nhóm

+ Phân bố đồng điều SGK
+ Phân bố ngẫu nhiên

IV: MẬT ĐỘ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

Mật độ các thể của quần thể là số lượng các thể
trên một đơn vị hay thể tích của quần thể.

Mật độ cá thể có ảnh hưởng tới mức độ sử dụng
nguồng sống trong môi trường, tới khả năng sinh
sản và tử vong của cá thể.

IV. Củng cố

V. Về nhà : trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa, chuẩn phần tiếp theo
Đáp án phiếu học tập

</div>
(82)<div class='page_container' data-page=82>

………...
………...

Ngày soạn : 23 / 2 / 2009
Ngày dạy : 24 / 2 / 2009

Tiết 40BÀI 38 :

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT

(TT)

I. Mục tiêu :

Khi học bài này học sinh phải:

1. Kiến thức :

Học sinh cần :

Nêu được khái niệm kích thước quần thể, những yếu tố ảnh hưởng tới kích thước của quần thể.
Khái niệm tăng trưởng quần thể, ví dụ minh họa 2 kiểu tăng trưởng quần thể

2. Kỹ năng :

Rèn kỹ năng phân tích cho học sinh, nhận thức đúng về chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình.

3. Thái độ :

Giúp các em hiểu rõ hơn về các biện pháp bảo vệ quần thể góp phần bảo vệ mơi trường.

II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh

1. Chuẩn bị của học sinh: Nghiên cứu bài trước ở nhà, tìm thêm 1 vài biện pháp bảo vệ quần thể
góp phần bảo vệ mơi trường.

2. Chuẩn bị của giáo viên :Tranh phóng to các hình 38.1-4 SGK

III. Hoạt động dạy – học

1.Ổn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ: (5 phút)

Thế nào là mật độ cá thể của quần thể? Mật độ cá thể có ảnh hưởng tới các đặc điểm sinh thái khác
của quần thể như thế nào ?

3. D y b i m i :ạ a ơ

Nội dung lưu bảng Hoạt động Thầy Hoạt động Tro
V. Kích thước của quần thể sinh

vật

1.Kích thước tối thiểu và kích thước
tối đa

-Kích thước của QTSV là số lượng cá
thể đặc trưng (hoặc khối lượng hay
năng lượng tích lũy trong các cá thể)
phân bố trong khoảng khơng gian của
QT

-Ví dụ: QT voi 25 con, QT gà rừng
200 con ….

-Kích thước tối thiểu là số lượng cá
thể ít nhất mà QT cần có để duy trì và
phát triển

-Kích thước tối đa là giới hạn cuối
cùng về số lượng mà quần thể có thể

đạt được, phù hợp với khả năng cung

Nội dung 1 :
Hoạt động 1:

Hs ng/c thơng tin SGKvà hình vẽ
38.1 trả lời câu hỏi sau thế nào là
kích thước của quần thể sinh vật?
kích thước tối thiểu và kích thước
tối đa? Nêu ví dụ .

</div>
(83)<div class='page_container' data-page=83>

cấp nguồn sống của môi trường

2.Những nhân tố ảnh hưởng tới 
kích thước của QT sinh vật 
a. Mức độ sinh sản của QTSV

Là số lượng cá thể của QT được sinh
ra trong 1 đơn vị thời gian

b.Mức tử vong của QTSV

Là số lượng cá thể của QT bị chết
trong 1 đơn vị thời gian

c. Phát tán cá thể của QTSV

- Xuất cư là hiện tượng 1 số cá thể rời
bỏ QT mình  nơi sống mới

- Nhập cư là hiện tượng 1 số cá thể
nằm ngoài QT chuyển tới sống trong
QT

VI.Tăng trưởng của QTSV

-Điều kiện môi trường thuận lợi:
Tăng trưởng theo tiềm năng sinh học
(đường cong tăng trưởng hình chữ J)
-Điều kiện mơi trường khơng hồn
tồn thuận lợi:

Tăng trưởng QT giảm (đường cong
tăng trưởng hình chữ S)

VII. Tăng trưởng của QT Người

-Dân số thế giới tăng trưởng liên tục
trong suốt quá trình phát triển lịch sử
-Dân số tăng nhanh là nguyên nhân
chủ yếu làm cho chất lượng môi
trường giảm sút,  ảnh hưởng đến chất
lượng cuộc sống của con người.

Hoạt động 2

Hs ng/c thơng tin SGKvà hình vẽ
38.2 trả lời câu hỏi có mấy nhân tố
ảnh hưởng tới kích thước của QT
sinh vật, nhân tố nào làm tăng số

lượng, nhân tố nào làm giảm số
lượng cá thể? vì sao?

Nội dung 2

Hoạt động 3 : Hs ng/c thông tin
SGKvà hình vẽ 38.3 trả lời câu hỏi
nguyên nhân vì sao số lượng cá thể
của QTSV luôn thay đổi và nhiều
QTSV không tăng trưởng theo
tiềm năng sinh học.

Nội dung 3

Hoạt động 4 : Hs ng/c thông tin
SGK và hình vẽ 38.4 trả lời câu
hỏi dân số thế giới đã tăng trưởng
với tốc độ như thế nào? Tăng
mạnh vào thời gian nào?Nhờ
những thành tựu nào mà con người
đã đạt mức độ tăng trưởng đó ?

4. Kết luận :Những nhân tố nào
ảnh hưởng đến kích thước của
QTSV? nhân tố nào làm thay đổi
số lượng cá thể ?

Hs thảo luận và trả lời
dựa vào SGK

Có 4 nhân tố ảnh
hưởng : mức độ sinh
sản, mức độ tử vong,
xuất cư và nhập cư,
trong đó 2 nhân tố làm
tăng sl cá thể là : sinh
sản và nhập cư, 2 nhân
tố còn lại làm giảm sl cá
thể

Hs thảo luận và trả lời
dựa vào SGK

Do điều kiện ngoại cảnh
luôn thay đổi

Hs thảo luận và trả lời
dựa vào SGK

Có 4 nhân tố ảnh

</div>
(84)<div class='page_container' data-page=84>

5. Tổng kết đánh giá (5 phút)

Hs trả lời câu hỏi trắc nghiệm ( khoanh tron câu đúng nhất )

1.Kích thước của QT phụ thuộc vào 4 yếu tố, nhưng 2 nhân tố làm tăng số lượng cá thể là

A. sinh sản và di cư B. sinh sản và nhập cư
C. sinh sản và tử vong D.tử vong và xuất cư

2. Kích thước của QT phụ thuộc vào 4 yếu tố, nhưng 2 nhân tố làm giảm số lượng cá thể là

A. sinh sản và di cư B. sinh sản và nhập cư
C. sinh sản và tử vong D.tử vong và xuất cư

3.Vì sao nhiều QTSV khơng tăng kích thước theo tiềm năng sinh học

A. điều kiện ngoại cảnh quá thuận lợi B. điều kiện ngoại cảnh không thuận lợi
C. nguồn sống dồi dào D.tỉ lệ sinh tử cao

4.Người ta thả 1 số cá thể gà vào 1 khu vườn sau một thời gian nhận thấy lúc đầu số lượng cá 
thể tăng nhưng sau đó chậm lại, nguyên nhân làm giảm số lượng cá thể gà là

A. nguồn thức ăn dồi dào, nơi ở rộng B.môi trường không bị ô nhiễm
C. nguồn thức ăn cạn kiệt, nơi ở hẹp D.sức sinh sản của QT tăng cao

5.Tăng trưởng theo tiềm năng sinh học của QT khác với tăng trưởng thực tế như thế nào?

A.Cản trở của điều kiện môi trường B.Điều kiện môi trường

C.Nguồn sống của môi trường dồi dào D. Nguồn sống của môi trường cạn kiệt

Đáp án : 1B, 2D, 3B, 4C, 5A.

6. Hướng dẫn về nhà :

Hs học bài, trả lời các câu hỏi cuối bài, xem trước bài mới

………...
………...

Ngày soạn : 2 / 3 / 2009
Ngày dạy : 3/ 3 / 2009

Tiết 41

BÀI 39: BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT
 I.Mục tiêu

1. Kiến thức

Sau khi học bài này, học sinh cần

- Nêu được các hình thức biến động số lượng của quần thể, lấy được ví dụ minh họa

- Nêu được các nguyên nhân gây nên biến động số lượng cá thể trong quần thể và nguyên nhân
quần thể tự điều chỉnh về trạng thái cân bằng

- Nêu được cách quần thể điều chỉnh số lượng

</div>
(85)<div class='page_container' data-page=85>

2. Kỹ năng

- Rèn kỹ năng phân tích, so sánh, khái qt hóa

- Rèn kỹ năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn

3. Thái độ

Giáo dục học sinh lòng yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên

II.Phương pháp

- Nêu và giải quyết vấn đề
- Thảo luận nhóm – trực quan

III.Phương tiện

- GV: H39.1-3, bảng 39

- GV: sưu tầm tài liệu về sự biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật

IV.Tiến trình bài giảng

1.Ổn định lớp
 2.Kiểm tra bài cũ

a. Thế nào là kích thước của quần thể? Nêu những nhân tố ảnh hưởng đến kích thước của quần thể
sinh vật

b. Thế nào là tăng trưởng quần thể? Lấy ví dụ minh họa 2 kiểu tăng trưởng quần thể

3.Mở bài

Vì sao nhà nước khuyến khích nơng dân trồng 2 vụ lúa xen 1 vụ màu?

4. Phát triển bài

NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG THẦY HOẠT ĐỘNG TRÒ

I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢN

CÁ THỂ

1.Khái niệm

Biến động số lượng cá thể của
quần thể là sự tăng hoặc giảm
số lượng cá thể

2. Các hình thức biến động số 
lượng cá thể

a. Biến động theo chu kỳ
* Khái niệm

Biến động số lượng cá thể của
quần thể theo chu kỳ là biến
động xảy ra do những thay đổi
có chu kỳ của điều kiện mơi
trường

* ví dụ:

Biến động số lượng nhỏ Thỏ,
Mèo ở rừng Canada

Biến động số lượng Cáo ở
đồng rêu phương Bắc

Biến động số lượng cá Cơm ở
biển Peru

b. Biến động số lượng không
theo chu kỳ

* Khái niệm

Biến động số lượng cá thể của
quàn thể không theo chu kỳ là
biến động xảy ra do những
thay đổi bất thường của môi
trường tự nhiên hay do hoạt

- Quan sát

-Là sự tăng hoặc giảm số
lượng cá thể

- Lắng nghe

- Thỏ là thức ăn của Mèo rừng
- Số lượng Thỏ tăng  số lượng

Mèo rừng tăng do thức ăn dồi
dào

-Biến động số lượng cá thể của
quần thể theo chu kỳ là biến
động xảy ra do những thay đổi

có chu kỳ của điều kiện môi
trường

- Thỏ bị bệnh u nhầy do nhiễm
virut

</div>
(86)<div class='page_container' data-page=86>

động khai thác tài nguyên quá
mức của con người gây nên
* Ví dụ ở Việt Nam

- Miền Bắc: số lượng bò sát và
Ếch, Nhái giảm vào những
năm có giá rét ( nhiệt độ<8 0 c)

- Miền Bắc và Miền Trung: số
lượng bò sát, chim, thỏ.. giảm
mạnh sau những trận lũ lụt

II. NGUYÊN NHÂN GÂY 
BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU 
CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ 
THỂ CỦA QUẦN THỂ

1.Nguyên nhân gây biến động 
số lượng cá thể của quần thể

a. Do thay đổi của các nhân tố
sinh thái vơ sinh ( khí hậu, thổ
nhưỡng…)

- Nhóm nhân tố khơng phụ
thuộc mật độ quần thể

- Các nhân tố sinh thái vô sinh
ảnh hưởng đến trạng thái sinh
lí –mức sinh sản,mức tử vong,
di cư và nhập cư- BĐ số lượng
-Anh

b. Do sự thay đổi các nhân tố
sinh thái hữu sinh( cạnh tranh
giữa các cá thể cùng đàn, số
lượng kẻ thù ăn thịt)

- Nhóm các nhân tố hữu sinh
luôn bị chi phối bởi mật độ cá
thể của quần thể nên gọi là
nhóm nhân tố sinh thái phụ
thuộc mật độ quần thể
- Các nhân tố sinh thái hữu
tính ảnh hưởng rất lớn tới khả
năng tìm kiếm thức ăn, nơi
ở….

2. Sự điều chỉnh số lượng cá 
thể của quần thể

- Quần thể sống trong mơi
trường xác định ln có xu
hướng tự điều chỉnh số lượng

cá thể bằng cách làm giảm
hoặc kích thích làm tăng số
lượng cá thể của quần thể
- Điều kiện sống thuận lợi

quần thể tăng mức sinh sản +
nhiều cá thể nhập cư tới  thức

hoạt động khai thác tài nguyên
quá mức của con người gây
nên

- Quan sát

- Hoàn chỉnh bảng 39 SGK

- Là những thay đổi của nhân
tố sinh thái vô sinh của môi
trường và nhân tố sinh thái hữu
sinh trong quần thể

- Nhóm các nhân tố hữu sinh
ln bị chi phối bởi mật độ cá
thể của quần thể nên gọi là
nhóm nhân tố sinh thái phụ
thuộc mật độ quần thể
- Các nhân tố sinh thái hữu
tính ảnh hưởng rất lớn tới khả
năng tìm kiếm thức ăn, nơi
ở….

- giúp các nhà nông nghiệp xác
điịnh đúng lịch thời vụ để đạt
được năng suất cao trong trồng
trọt và chăn nuôi

</div>
(87)<div class='page_container' data-page=87>

ăn nơi ở thiếu hụt  hạn chế gia

tăng số lượng cá thể

3. Trạng thái cân bằng của 
quần thể

Trạng thái cân bằng của quần
thể khi số lượng các cá thể ổn
định và cân bằng với khả năng
cung cấp nguồn sống của mơi
trường

sâu bọ, chuột…

- Vì mật độ cá thể của quần thể
có ảnh hưởng tới mức sinh sản
và tử vong của cá thể

-Trạng thái cân bằng của quần
thể khi số lượng các cá thể ổn
định và cân bằng với khả năng
cung cấp nguồn sống của môi
trường

5. Củng cố

1.Phân biệt biến động theo chu kỳ và biến động không theo chu kỳ

2. Nêu nguyên nhân gây nên biến động số lượng cá thể của quần thể và nguyên nhân quần thể tự
điều chỉnh về trạng thái cân bằng

6.Kiểm tra đánh giá

Câu 1: Trạng thái cân bằng của quần thể đạt được khi
A.có hiện tượng ăn lẫn nhau

B.số lượng cá thể nhiều thì tự chết

C.số lượng cá thể ổn định và cân bằng với nguồn sống của môi trường
D.tự điều chỉnh

Câu 2: Sự biến động số lượng cá thể của quần thểdo:
A.tác động của con người

B.sự phát triển quần xã

C.sự tác động nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh
D.khả năng cạnh tranh cao

Câu 3: Biến động nào sau đây là biến động theo chu kỳ

A.số lượng bò sát giảm vào những năm có mùa đơng giá rét
B.số lượng chim, bò sát giảm mạnh sau những trận lũ lụt

C.nhiều sinh vật rừng bị chết do cháy rừng

D.ếch nhái có nhiều vào mùa mưa

Câu 4: Trường hợp nào sau đây cho thấy sinh vật biến động không theo chu kỳ
A.chim di trú mùa đông

B.động vật biến nhiệt ngủ đông

C.số lượng ruồi muỗi nhiều vào các tháng xuân hè
D.số lượng thỏ ở Oxtraylia giảm vì bệnh u nhầy
Câu 5: Nhân tố sinh thái hữu sinh

A.khí hậu, thổ nhưỡng

B.nhiệt độ,ánh sáng, số lượng kẻ thù ăn thịt

C.là nhóm nhân tố khơng phụ thuộc mật độ quần thể
D. là nhóm nhân tố phụ thuộc mật độ quần thể

7. Dặn dò

Yêu cầu học sinh về nhà

+ Nêu các mối quan hệ giữa các loài trong quần xã? Cho ví dụ

</div>
(88)<div class='page_container' data-page=88>

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 40

QUẦN XÃ SINH VẬT VÀ MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN XÃ SINH VẬT
I/. Mục tiêu bài giảng:

- Kiến thức: Học xong bài này học sinh cần phải:

+ Nêu được khái niệm về quần xã sinh vật và cho ví dụ
+ Biết được một số đặc trưng cơ bản của quần xã sinh vật
+ Thấy được mối quan hệ giữa các loài trong quần xã
- Kỹ năng: Quan sát, phân tích, so sánh

- Thái độ: Giáo dục học sinh lòng yêu thiên nhiên, biết bảo vệ mơi trường sống, giáo dục học
sinh tinh thần đồn kết.

II/. Chuẩn bị:

</div>
(89)<div class='page_container' data-page=89>

2). Học sinh: Xem trước bài 40, xem loại kiến thức về các dạng quan hệ giữa các lồi sinh vật

III/. Tiến trình bài giảng:
1). Kiểm tra bài cũ:

- Biến động cá thể của quần thể là gì? Có mấy dạng? Nêu ngun nhan của sự biến động đó?
- Nghiên cứu biến động số lượng cá thể của quần thể có ý nghĩa gì? Ví dụ minh hoạ?

2). Bài mới:

Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung

VD: Trong 1 thửa ruộng
Lúa

Sâu Ốc
Caù

Quần xã

I/. Khái niệm về quần xã sinh
vật:

Quần xã sinh vật là một tập hợp
các quần thể sinh vật thuộc
nhiều loài khác nhau, cùng sống
trong một không gian và thời
gian nhất định ⇒ Quần xã có
cấu trúc tương đối ổn định. Các
sinh vật trong quần

HOẠT ĐỘNG THẦY HOẠT ĐỘNG TRÒ NỘI DUNG GHI

⇒ Vậy thế nào là quần xã sinh
vật ?

Hỏi: Hãy cho VD về quần xã khác
Hỏi: Đặc trừng về thành phần loài
trong quần xã thể hiện qua đâu ?
Hỏi: Số lượng lồi và số lượng cá
thể của mỗi lồi nói lên điều gì ?
VD: Trong ao ni cá tra gồm cá
tra, cá sặc, cá lóc … lồi có số lượng

nhiều là cá tra ⇒ loài ưu thế.
Hỏi: Thế nào là lồi ưu thế ?
Cho ví dụ?

Hỏi: Ở những ngọn đồi của tỉnh
Lâm Đồng (VD: Đà Lạt) có loại cây
nào đặc trưng ? Tại sao ?

Hỏi: Thế nào là loài đặc trưng ?
Hỏi: Quan sát hình 40.2 và mơ tả sự
phân tầng của thực vật trong rừng
mưa nhiệt đới

Hỏi: Từ nguồn đất ven bờ biển

Đáp: Nêu khái niệm

Đáp: Quần xã ao, quần xã
rừng …

Đáp: Số lượng loài, số lượng
cá thể của loài, loài ưu thế và
loài đặc trưng

Đáp: Mức độ đa dạng của
quần xã, sự biến động, ổn định
hay suy thoái của quần xã

Đáp: Nêu khái niệm

Trong ruộng trồng lúa thì lúa là
lòai ưu thế

Đáp: Cây thơng . Vì ở nước ta
chỉ có vùng này là có thơng
nhiều

Đáp: Nêu khái niệm
Đáp: Quan sát và mơ tả

Xã thích nghi với môi trường
sống của chúng.

II/. MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ
BẢN CỦA QUẦN XÃ:

1/. Đặc trưng về thành phần lồi
trong quần xã:

Thể hiện qua:

* Số lượng loài và số lượng cá
thể của mỗi loài: là mức độ đa
dạng của quần xã, biểu thị sự
biến động, ổn định hay suy thối
của quần xã

* Lồi ưu thế và lồi đặc trưng:
- Lồi ưu thế có số lượng cá thể
nhiều, sinh khối lớn hoặc do

hoạt động của chúng mạnh
- Lồi đặc trưng chỉ có ở một
quần xã nào đó hoặc lồi có số
lượng nhiều hơn hẳn các loài
khác trong quần xã.

</div>
(90)<div class='page_container' data-page=90>

→ ngập nước ven bờ → vùng
khơi xa thì

Đáp: Có sự khác nhau ở mỗi
vùng

trong rừng mưa nhiệt đới
- Phân bố theo chiều ngang
VD: + Phân bố của sinh vật từ
đỉnh núi →

HOẠT ĐỘNG THẦY HOẠT ĐỘNG TRÒ NỘI DUNG GHI
sự phân bố của sinh vật như thế

naøo ?

Hỏi: Sự phân bố các cá thể trong
không gian của quần xã diễn ra theo
những chiều nào ?

Hỏi: Sự phân bố các cá thể trong
khơng gian của quần xã có ý nghĩa
gì ?

PP: GV phát phiếu học tập cho học
sinh thảo luận theo mẫu bảng 40
SGK

Sau khi học sinh báo cáo giáo viên
thống nhất lại

VD: Ong mắt đỏ diệt sâu đục thân
⇒ hiện tượng khống chế sinh học
Hỏi: Thế nào là khống chế sinh
học ?

Đáp: Chiều thẳng đứng và
chiều ngang

Đáp: Giảm bớt mức độ cạnh
tranh giữa các loài và nâng cao
hiệu quả sử dụng nguồn sống
của mơi trường

HS: Thảo luận → điền vào
phiếu học tập → báo cáo
HS: Về nhà học bảng 40 SGK

Đáp: Nêu khái niệm

Sườn núi → chân núi
+ Từ đất ven bờ biển →
vùng ngập nước ven bờ →

vùng khơi xa

III/. QUAN HỆ GIỮA CÁC
LOAØI TRONG QUẦN XÃ
SINH VẬT:

1/. Các mối quan hệ sinh thái:
Gồm quan hệ hỗ trợ và đối
kháng

- Quan hệ hỗ trợ đem lại lợi ích
hoặc ít nhất khơng có hại ho
các lồi khác gồm các mối quan
hệ: Cộng sinh, hội sinh, hợp tác
- Quan hệ đối kháng là quan hệ
giữa một bên là lồi có lợi và
bên kia là loại bị hạ, gồm các
mối quan hệ: Cạnh tranh, ký
sinh, ức chế, cảm nhiễm, sinh
vật này ăn sinh vật khác

2/. Hiện tượng khống chế sinh
học:

Khống chế sinh học là hiện
tượng số lượng cá thể của một
loài bị khống chế ở một mức
nhất định do quan hệ hỗ trợ
hoặc đối kháng giữa cá lồi
trong quần xã

4/. Củng cố: 4’

- Trả lời câu hỏi SGK trang 180

- Hoặc dùng một số câu hỏi trắc nghiệm
Câu 1: Trong quần xã rừng U Minh, lồi đặc trưng là:

a. Rắn b. Chim c. Cây Tràm
d. Cá

Câu 2: Trong quần xã ao ni cá tra, lồi ưu thế là lồi:

a. Cá Lóc b. Cá Tra c. Cá Sặc
d. a, b, c đúng

Câu 3: Vi khuẩn lam và nốt sần rễ cây họ đậu là quan hệ:

</div>
(91)<div class='page_container' data-page=91>

Câu 4: Sự phân tầng của thực vật trong rừng mưa nhiệt đới là:

a. Đặc trưng về số lượng loài b. Đặc
trưng về thành phần lồi

c. Đặc trưng về phân bố cá thể trong không gian của quần xã d. Đặc trung về
mối quan hệ sinh thái

câu 5: Sự phân bố cá thể trong khơng gian của quần xã có ý nghĩa:

a. Giảm sự cạnh tranh, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn sống b. Nâng cao hiệu
quả sử dụng nguồn sống

c. Giảm sự cạnh tranh d. Bảo vệ
các lồi động vật

5/. Dặn dò: (1’)

Về nhà đọc trước bài 41 và tìm ví dụ ở địa phương hoặc trong nước về diễn thế sinh thái

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 41

Bài 41: DIỄN THẾ SINH THÁI
I- Mục tiêu bài giảng:

Sau khi học bài này học sinh phải:
1. Nêu được khái niệm diễn thế sinh thái
2. Phân biệt được các loại diễn thế sinh thái

3. Nêu được tầm quan trọng của việc nghiên cứu diễn thế sinh thái

II- Phương tiện:

Tranh vẽ phóng to hình 41.1; H41.2 và H41.3

III- Tiến trình bài giảng:
A) Kiểm tra bài cũ:

1. Thế nào là một quần xã sinh vật? Nêu sự khác nhau giữa quần xã sinh vật và quần thể sinh vật?
2. Các đặc trưng cơ bản của quần xã sinh vật là gì? Hãy lấy vị dụ minh họa các đặc trưng cơ bản
của quần xã sinh vật?

B) Giảng bài mới:

Hoạt động của thầy và trị Nội dung

*Hoạt động 1: Tìm hiểu về khái niệm diễn thế
sinh thái.

- Giáo viên: chia lớp thành các nhóm rồi yêu cầu
các nhóm nghiên cứa SGK và quan sát sơ đồ
H41.1; H41.2, mỗi nhóm hãy thực hiện các
nhiệm vụ sau:

+ Phân tích đặc điểm môi trường và đặc điểm
sinh vật trong 2 sơ đồ đó?

+ Lập sơ đồ diễn thế sinh thái?
+ Nêu khái niệm diễm thế sinh thái?

I - Khái niệm về diễn thế sinh thái

</div>
(92)<div class='page_container' data-page=92>

- Học sinh:

+ Đặc điểm mơi trường:

● Giai đoạn tiên phong: Khí hậu khơ, nóng, đất
khơng được che phủ...

● Giai đoạn giữa: Khí hậu mát và ẩm, chất dinh
dưỡng trong đất tăng dần....

● Giai đoạn cuối:
+ Đặc điểm sinh vật:
● Giai đoạn tiên phong:
● Giai đoạn giữa
●Giai đoạn cuối:

+ Sơ đồ diễm thế sinh thái

Môi trường1 Các quần thể 1
Môi trường 2 Các quần thể 2
Môi trường 3 Các quần thể 3

*Hoạt động 2: Tìm hiểu các loại diễn thế sinh
thái:

- Giáo viên: hãy đọc SGK và nêu những điểm
khác nhau cơ bản giữa các loại diễn thế?

- Học sinh: Trả lời theo 2 ý sau:

+ Môi trường khởi đầu của diễn thế khác nhau
như thế nào?

+ Quá trình diễn thế diễn ra qua các giai đoạn
nào?

( Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tìm hiểu
mục này bằng việc hoàn thành bảng 41 SGK)

* Hoạt động 3: Tìm hiểu nguyên nhân gây ra 
diễn thế.

- Giáo viên: Hãy tham khảo SGK và cho biết
nguyên nhân gây ra diễ thế? lấy ví dụ minh hoạ?
- Học sinh:

+ Ngun nhân bên ngồi: sự thay đổi của mơi
trường vật lý, nhất là thay đổi khí hậu, mưa bão,
lũ lụt, hạn hán, núi lữa, sóng thần...

+ Nguyên nhân bên trong: Cạnh tranh thức ăn,
cạnh tranh nơi ở...

*Hoạt động 4: Tiềm hiểu ý nghĩa của việc nghiên
cứu diễn thế sinh thái

quần xã qua các giai đoạn tương ứng với sự biến
đổi của môi trường.

II- Các loại diễn thế sinh thái:

1. Diễn thế nguyên sinh:

- Diễn thế nguyên sinh là diễn thế khởi đầu từ mơi
trường chưa có sinh vật.

- Quá trình diễn thế diễn ra theo các giai đoạn
sau:

+ Giai đoạn tiên phong: Hình thành quần xã tiên
phong

+ Giai đoạn giữa:giai đoạn hỗn hợp, gồm các
quần xã thay đổi tuần tự

+ Giai đoạn cuối: Hình thành quần xã ổn định

2. Diễn thế thứ sinh:

- Diễn thế thứ sinh là diễn thế xuất hiện ở mơi
trường đã có một quần xã sinh vật sống.

- Quá trình diễn thế diễn ra theo sơ đồ sau:
+ Giai đoạn đầu: Giai đoạn quần xã ổn định
+ Giai đoạn giữa: Giai đoạn gồm các quần xã thay
đổi tuần tự.

+ Giai đoạn cuối: Hình thành quần xã ổn đinh
khác hoặc quần xã bị suy thoái.

III- Nguyên nhân gây ra diễn thế:

1. Nguyên nhân bên ngoài: Do tác động mạnh mẽ
của ngoại cảnh lên quần xã.

2. Nguyên nhân bên trong: sự cạnh trang gay gắt
giữa các loài trong quần xã

IV- Tầm quan trọng của việc nghiên cứu diễn thế
sinh thái:

</div>
(93)<div class='page_container' data-page=93>

pháp khắc phục những biến đổi bất lợi của môi
trường, sinh vật và con người.

C) Củng cố: Giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng kiên thức vừa học trả lời các câu hỏi ở cuối bài.
………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 42

HỆ SINH THÁI

I. MỤC TIÊU

- Trình bày được khái niệm hệ sinh thái, nêu đựơc ví dụ về hệ sinh thái và phân tích vai
trò của từng thành phần cấu trúc trong hệ sinh thái

- Nâng cao trình độ nhận thức về bảo vệ mơi trường
II. PHƯƠNG PHÁP

Thảo luận nhóm Hs - Hỏi đáp - Diễn giảng

III. PHƯƠNG TIỆN

Hình 42.1, 42.2, 42.3 SGK phóng to
IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP

1. Ổn định lớp – Kiểm tra bài
2. Mở bài

3. Dạy bài mới

Nội dung bài Hoạt động của thầy Hoạt động của trị

I. Khái niệm hệ sinh thái

Hệ sinh thái bao gồm quần xã sinh
vật và sinh caûnh

VD: Hệ sinh thái ao hồ,đồng ruộng,
rừng……

Hệ sinh thái là một hệ thống sinh
học hoàn chỉnh và tương đối ổn định
nhờ các sinh vật luôn tác động lẫn
nhau và đồng thới tác động qua lại với
các thành phần vô sinh

Trong hệ sinh thái , trao đổi chất
và năng lượng giữa các sinh vật trong
nội bộ quần xã và giữa quần xã – sinh
cảnh chúng biểu hiện chức năng của 1
tổ chức sống

Treo bức tranh phong cảnh có
các thành phần của hệ sinh thái
và yêu cầu: hãy nêu các thành
phần có trong bức tranh

Ghi nhận thành 2 cột vô và hữu
sinh: điểm giống nhau của các
thành phần

Hình ảnh bức tranh là 1 hệ sinh
thái. Vậy hãy nêu khái niệm hệ
sinh thái ?. Cho ví dụ 1 vài hệ
sinh thái xung quanh chúng ta?
Hãy dẫn chứng hệ sinh thái
biểu hiện chức năng của tổ chức
sống

Vậy hệ sinh thái có cấu trúc

Thảo luận nhóm 2
HS

Nêu các thành

phần có trong
tranh

Theo dõi và bổ
sung

Nêu khái niệm hệ
sinh thái và nêu ví
dụ

HS khác bổ sung
ví dụ

</div>
(94)<div class='page_container' data-page=94>

II. Các thành phấn cấu trúc của hệ
sinh thái

Gồm có 2 thành phần

1. Thành phần vô sinh ( sinh cảnh ):
+ Các yếu tố khí hậu

+ Các yếu tố thổ nhưỡng

+ Nước và xác sinh vật trong môi
trường

2. Thành phần hữu sinh ( quần xã
sinh vật )

Thực vật, động vật và vi sinh vật

Tuỳ theo chức năng dinh dưỡng
trong hệ sinh thái chúng được xếp
thành 3 nhóm

+ Sinh vật sản xuất: … ( SGK)
+ Sinh vật tiêu thụ: … ( SGK)
+ Sinh vật phân giải: … ( SGK)

III. Các kiểu hệ sinh thái trên trái
đất

Gồm hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh
thái nhân tạo:

1. Hệ sinh thái tự nhiên: gồm
a. Trên cạn: … ( SGK)

b. Dưới nước: + nước mặn: …
( SGK)

+ nước ngọt: … ( SGK)
2. Hệ sinh thái nhân tạo: … ( SGK)
Hệ sinh thái nhân tạo đóng góp vai
trò hết sức quan trọng trong cuộc sống
của con người vì vậy con người phải
biết sử dụng và cải tạo 1 cách hợp lí

gốm những thành phần nào ?
Dựa vào hình 42.1 SGK hãy
trả lời câu hỏi lệnh

Thế nào là thành phần vô
sinh và thành phần hữu sinh
Thành phần vô sinh gồm
những yếu tố nào ?

Các yếu tố của thành phần
hữu sinh

Dựa vào yếu tố nào để phân
ra các nhóm sinh vật ?. Các
nhóm sinh vật này có mối quan
hệ gì với nhau ?

Ở mỗi nơi trên trái đất có
những hệ sinh thái rất khác
nhau. Vậy có những kiểu hệ
sinh thái nào trên trái đất?
Ghi phần trả lời của học sinh
thành nhóm tự nhiên và nhân
tạo

Hãy trả lời câu hỏi lệnh SGK
Con người đã tác động như thế
nào lên các hệ sinh thái trên trái
đất? Và chiều hướng diễn biến
của các hệ sinh thái ngày nay?
Vậy thì ngay từ bây giờ chúng
ta phải làm gì dể bảo vệ mơi
trường trê trái đất này?

Nhấ mạnh ý thức bảo vệ môi
trường cho học sinh

Nêu 2 thành phần
+ Thành phần vô
sinh

+ Thành phần
hữu sinh

Trình bày điểm
phân biệt thành
phần vơ sinh và
hữu sinh ( đã có
học ở lớp 10 )
Dựa vào nội
dung SGK nêu
mối quan hệ và
các yếu tố trong
thành phần hữu
sinh

Thảo luận tìm
nêu các hệ sinh
thái trên trái đất
Dụa vào nội dung
SGK trả lời

Trả lời theo từng
suy nghĩ

Tự nêu ra các
biên pháp của cá
nhân

4. Củng cố:

1. Trái đất khơng phải là 1 hệ sinh thái kín bởi vì

A. các lồi thực vật , tảo và các vi khuẩn quang hợp hấp thu năng lượng từ mặt trời, và
nhiệt năng từ sinh quyển trên trái đất thốt ra ngồi vũ trụ

B. con người đã làm ô nhiễm bầu khí quyển, thuỷ quyển……

C. vi khuẩn có thể sống được trên những ngọn núi tuyết phủ quanh năm nhờ gió có thể
mang chất dinh dưỡng đến cho chúng

</div>
(95)<div class='page_container' data-page=95>

A. tăng nồng độ cacbonic B. giảm nồng độ oxi
C. tăng nhiệt độ khí quyển D. làm thủng tầng ơzơn
3. Nhân tố cbhủ yếu chi phối phân bố thảm thực vật trên trái đất là
A. ánh sáng B. nhiệt độ C. nước D. đất
4. Có mấy loại mơi trường sống

A. 2 B. 3 C. 4 D. 5

5.Vào mùa đơng ở nước ta muỗi ít chủ yếu vì

A. ánh sáng yếu B. thức ăn yếu
B. nhiệt độ thấp D. khơng đủ độ ẩm

5. Dặn dò

- Học bài - Trả lời câu hỏi 1, 2, 3, 4 trang 190 SGK

- Chuẩn bị bài 43 “ Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái“: thế nào là chuổi và lưới thứa
ăn?. Phân biệt 3 tháp sinh thái

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 43

Bài 43: TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI

I- Mục tiêu bài giảng:

Sau khi học bài này học sinh phải:

- Nêu được khái niệm chuổi thức ăn và cho ví dụ minh hoạ.
- Nêu được khái niệm lưới thức ăn và cho ví dụ minh học.
- Phân biệt được các bậc dinh dưỡng.

- Nêu được khái niệm tháp sinh thái, phân biệt được các dạng tháp sinh thái.
II- Phương tiện dạy học:

- Tranh vẽ hình 43.1 đến hình 43.3
III- Tiến trình bài giảng:

A- Kiểm tra bài cũ:

1. Thế nào là hệ sinh thái? Tại sao nói hệ sinh thái biểu hiện chức năng của một tổ chức sống?
2. Hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo có gì giống nhau và khác nhau?

B- Giảng bài mới:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung
* Tìm hiểu về trao đổi vật chất trong quần xã

sinh vật

+Giáo viên: Hãy nghiên cứu sơ đồ ở SGK và
cho biết

- Chuỗi thức ăn là gì?

- Lưới thức ăn và chuỗi thức ăn có gì khác
nhau?

- Lấy ví dụ về chuỗi thức ăn và lưới thức ăn?
+ Học sinh:

I- Trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn:

- Một chuỗi thức ăn gồm nhiều lồi có quan

hệ dinh dưỡng với nhau và mỗi lồi là một
mắt xích của chuỗi.

</div>
(96)<div class='page_container' data-page=96>

+ Giáo viên: Ngiên cứu SGK, cho biết bậc
dinh dưỡng là gì? Phân biệt các bậc dinh
dưỡng có trong một lưới thức ăn? Hiểu biêt
về chuổi thức ăn và lưới thức ăn có ý nghĩa
gì?

+ Học sinh:

*Tìm hiểu tháp sinh thái:

+ Giáo viên: Tháp sinh thái là gì? Phân biệt
các loại tháp sinh thái?

tiếp nữa là động vật ăn động vật.

+ Chuỗi thức ăn gồm các sinh vật phân giải
mùn bã hữu cơ, sau đến các loài động vật ăn
sinh vật phân giải và tiếp nữa là các động vật
ăn động vật.

2. Lưới thức ăn:

- Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn có
nhiều mắt xích chung.

- Quần xa sinh vật càng đa dạng về thành
phần lồi thì lưới thức ăn trong quần xã càng

phức tạp.

3. Bậc dinh dưỡng:

- Tập hợp các lồi sinh vật có cùng mức dinh
dưỡng hợp thành một bậc dinh dưỡng.

- Trong quần xã có nhiều bậc dinh dưỡng:
+ Bậc dinh dưỡng cấp 1(Sinh vật sản xuất)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2(Sinh vật tiêu thụ bậc
1)

+ Bậc dinh dưỡng câp 3(Sinh vật tiêu thụ bậc
2)

...
+ Bậc dinh dưỡng cấp cao nhất:

II- Tháp sinh thái:

- Để xem xét mức độ dinh dưỡng ở từng bậc
dinh dưỡng và toàn bộ quần xã, người ta xây
dựng các tháp sinh thái.

- Tháp sinh thái bao gồm nhiều hình chữ nhật
xếp chồng lên nhau, các hình chữ nhật có
chiều cao bằng nhau, cịn chiều dài thì khác
nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
- Có ba loại tháp sinh thái:

+ Tháp số lượng:
+ Tháp sinh khối:
+ Tháp năng lượng:
C - Củng cố:

Giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đẵ học trả lời các câu hỏi cuối bài

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 44

</div>
(97)<div class='page_container' data-page=97>

1/ Kiến thức

- Nêu khái niệm niệm khái qt về chu trình sinh địa hố. Nêu được các nội dung chủ yếu
của chu trình cacbon, nitơ, nước.

- Nêu được khái niệm sinh quyển, các khu sinh học trong sinh quyển và lấy ví dụ minh họa
các khu sinh học đó.

- Giải thích được ngun nhân của một số hoạt động gây ô nhiễm môi trường, từ đó nâng
cao ý thức bảo vệ mơi trường thiên nhiên.

2/ Kó năng

Phát triển năng lực quan sát, phân tích, so sánh, khái qt hố
 3/ Thái độ

Yêu thích nghiên cứu về sinh thái học
có ý thức bảo vệ mơi trường sống
II- PHƯƠNG TIỆN

1/ Chuẩn bị của GV

Tranh vẽ hình 44.1, 44.2, 44.3, 44.4. 44.5
2/ Chuẩn bị của HS

Chuẩn bị bài trước ở nhà
III- PHƯƠNG PHÁP

Hỏi đáp – diễn giảng – thảo luận
IV – TIẾN TRÌNH BAØI GIẢNG
1/ Oån định lớp : kiểm tra sĩ số
2/ Kiểm tra bài cũ

- Thế nào là chuỗi và lưới thức ăn ? cho ví dụ minh họa về 2 loại chuỗi thức ăn.
3/ Bài mới

NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG CỦA GV HOẠT ĐỘNG CỦA HS
I- Trao đổi vật chất qua chu

trình sinh địa hóa

- Chu trình sinh địa hố là
chu trình trao đổi các chất

trong tự nhiên.

- Một chu trình sinh địa hố
gồm có các phần: tổng hợp
các chất, tuần hoàn vật chất

- Vòng bên ngồi thể hiện
điều gì?

- Vòng bên trong thể hiện
điều gì?

- Trao đổi vật chất giữa quần
xã và mơi trường vơ sinh được
thực hiện qua q trình nào?
- Theo chiều mũi tên trên hình
44.1 hãy giải thích một cách
khái quát sự trao đổi vật chất
trong quần xã và chu trình
sinh địa hố.

- Chu trình sinh địa hố là gì?
bao gồm các thành phần nào?

- Quan sát hình 44.1

- Thể hiện chu trình sinh địa
hố

- Thể hiện trao đổi vật chất

trong QX

- Quá trình sinh vật hấp thụ vật
chất và năng lượng từ mơi
trường ngồi vào cơ thể SV và
phân giải xác SV từ chất hữu
cơ thành chất vô cơ.

</div>
(98)<div class='page_container' data-page=98>

trong tự nhiên, phân giải và
lắng đọng một phần vật chất
trong đất , nước.

II- Một số chu trình sinh địa
hố

1/ Chu trình cacbon

- Cacbon đi vào chu trình
dưới dạng cabon điôxit
( CO2) .

- TV lấy CO2 để tạo ra chất
hữu cơ đầu tiên thông qua
QH.

- khi sử dụng và phân hủy các
hợp chất chứa cacbon, SV trả
lại CO2 và nước cho mơi
trường

- Nồng độ khí CO2 trong bầu
khí quyển đang tăng gây thêm
nhiều thiên tai trên trái đất.

2/ Chu trình nitơ

- TV hấp thụ nitơ dưới dạng
muối amôn (NH4+) và nitrat
(NO3-) .

- Các muồi trên được hình
thành trong tự nhiên bằng con
đường vật lí, hóa học và sinh
học.

- Nitơ từ xác SV trở lại môi
trường đất, nước thông qua
hoạt động phân giải chất hữu
cơ của VK, nấm,…

- Hoạt động phản nitrat của
VK trả lại một lượng nitơ
phân tử cho đất, nước và bầu
khí quyển.

3/ Chu trình nước

- Nước mưa rơi xuống đất,
một phần thấm xuống các

- Dạng cacbon đi vào chu trình
là gì?

- Bằng những con đường nào
cacbon đã đi từ mơi trường
ngồi vào cơ thể SV, trao đổi
vật chất trong QX và trở lại
MT khơng khí và mơi trường
đất?

- Có phải lượng cacbon trong
QX được trao đổi liên tục theo
vòng tuần hồn kín hay
khơng? vì sao?

- Nguyên nhân gây nên hiệu
ứng nhà kính?

- TV hấp thụ nitơ dưới dạng
nào?

- Mô tả ngắn gọn sự trao đổi
nitơ trong tự nhiên?

- Lượng nitơ được tổng hợp từ
con đường nào là lớn nhất?

- Hãy nêu một số biện pháp
sinh học làm tăng hàm lượng
đạm trong đất để năng cao

năng suất cây trồng và cải tạo
đất?

- Nêu nội dung chủ yếu của
chu trình nước?

- Quan sát hình 44.2 và các
kiến thức sinh học đã học
- CO2

- Cacbon đi từ môi trường vô
cơ vào QX: TV hấp thu, qua
QH tạo nên chất hữu cơ

- Cacbon trao đổi trong QX:
thông qua chuỗi và lưới thức
ăn

- Cacbon trở lại môi trường vô
cơ: qua hô hấp và quá trình
phân giải của VSV

- Khơng, mà có một phần lắng
đọng hình thành nhiên liệu hố
thạch,…

- Tham khảo SGK và những
hiểu biết để trả lời

- Quan sát hình 44.3

- NH4+ và NO3

-- Tham hảo SGK trả lời
- Con đường sinh học

- Qua hiểu biết và SGK để trả
lời.

</div>
(99)<div class='page_container' data-page=99>

mạch nước ngầm, một phần
tích lũy trong sơng , suối, ao ,
hồ,…

- Nước mưa trở lại bầu khí
quyển dưới dạng nước thơng
qua hoạt động thốt hơi nước
của lá cây và bốc hơi nước
trên mặt đất.

III- Sinh quyeån
1/ Khái niệm SQ

SQ là tồn bộ SV sống trong
các lớp đất, nước và khơng
khí của TĐ.

2/ Các khu sinh học trong
sinh quyển

- Khu sinh học trên cạn: đồng
rêu đới lạnh, rừng thông

phương Bắc, rừng rũng lá ôn
đới,…

- khu sinh học nước ngọt: khu
nước đứng ( đầm, hồ, ao,..)và
khu nước chảy ( sông suối).
- Khu sinh hoc biển:

+ theo chiều thẳng đứng: SV
nổi, ĐV đáy,..

+ theo chiều ngang: vùng
ven bờ và vùng khơi

- Nêu các biện pháp bảo vệ
nguồn nước?

- Sinh quyển là gì?

- Nêu tên và đđ của các khu
sinh học trong SQ?

- Bằng những hiểu biết
hs có thể trả lời.

- Tham khảo SGK để trả
lời

- HS trả lời ( thơng qua gợi ý
của GV)

4/ Củng cố

- Nêu khái niệm về chu trình sinh địahố, chu trình cacbon, chu trình nitơ, chu trình nước trong tự
nhiên.

- Những nguyên nhân làm cho nồng độ khí co2 trong bầu khí quyển tăng? Nêu hậu quả và cách
hạn chế.

- Nêu các biện pháp sinh học để nâng cao hàm lượng đạm trong đất nhằm cải tạo và nâng ca
năng suất cây trồng.

5/ Dặn dò

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

</div>
(100)<div class='page_container' data-page=100>

BÀI 45: DỊNG NĂNG LƯỢNG TRONG HỆ SINH THÁI
I.Mục tiêu bài học:

1. Kiến thức

Saukhi hoïc xong bài học sinh cần

-Mô tả được một cách khái quát về dòng năng lượng trong hệ sinh thái

-Khái niệm về hiệu suất sinh thái

-Giải thích được sự tiêu hao năng lượng giửa các bậc dinh dưỡng
2. Kĩ năng

Có thể giải thích được sự tiêu hao năng lượng ở các bậc dinh dưỡng
3. Thái độ

Nâng cao ý thức bvảo vệ môi trường thiên nhiên
II.Chuẩn bị:

Giáo viên: Giáo viên: Tranh vẽ hình 45.1,45.2,45.3 SGK
Học sinh: Chuẩn bị bài trước

III.Tiến trình bài giảng

A.Ổn định lớp_kiểm diện

B.Kiểm tra bài củ Nội dung kiểm tra

1-Trình bày khái quát thế nào là chu trình sinh điạ các chất?
2-Nêu diễn biến của chu trình nitơ?

3-Thế nào là sinh quyển?
C.Giảng bài mới

NỘI DUNG LƯU BẢNG HỌAT ĐỘNG DẠY HỌC
THẦY TRỊ
I.Dịng năng lượng trong hệ sinh thái

1. Phân bố năng lượng trên trái đất
-Mặt trời là nguồn cung cấp năng lượng
chủ yếu cho sự sống trên trái đất

-Sinh vật sản xuất chỉ sử dụng được những
tia sáng nhìn thấy(50% bức xạ) cho quan
hợp

-Quang hợp chỉ sử dụng khoảng 0,2-0,5%
tổng lượng bức xạ để tổng hợp chất hữu cơ
2. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái
-Càng lên bậc dinh dưỡng cao hơn thì
năng lượng càng giảm

-Trong hệ sinh thái năng lượng được truyền
một chiều từ SVSX qua các bậc dinh
dưỡng, tới mơi trường, cịn vật chất được
trao đổi qua chu trình dinh dưỡng

II.Hiệu suất sinh thái

-Hiệu suất sinh thái là tỉ lệ % chuyển hoá

-Phổ ánh sáng chiếu
xuống hành tinh gồm
những dải chủ yếu nào?
-Cây xanh có thể được
đồng hoá loại ánh sáng
nào và chiếm bao nhiêu
%?

Vì sao càng lên bậc
dinh dưỡng cao hơn
năng lượng càng giảm
dần? Yêu cầu Hs quan
sát hình 45-2 SGK
Hướng dẩn học sinh
thực hiện lệnh trong
SGK

Tia hồng ngoại ,
dãy sáng nhìn thấy
Cây xanh chỉ sử
dụng được tia sáng
nhìn thấy và chỉ sử
dụng
khoảng0,2-0,5%

HS trực quan SGK
và trả lời

</div>
(101)<div class='page_container' data-page=101>

năng lượng qua các bậc dinh dưỡng trong
hệ sinh thái

Hiệu suất sinh thái của bậc dinh dưỡngsau
tích luỹ được thường là 10% so với bậc
trước liền kề

Theá nào là hiệu suất
sinh

thái?

Phần lớn năng lượng bị
tiêu hao do đâu?

Là tỉ lệ % chuyển
hoá năng lượng qua
các bật dinh dưỡnh
HS trả lời hơ hất,
tạo nhiệt

D.Củng cố bài

1.Ngun nhân chính gây ra sự thất thoát năng lượng trong hệ sinh thái?

2.Trong một hệ sinh thai sinh khối của mỗi bậc dinh dưỡng được kí hiệu bằng các chữ cái.
Trong đó A= 500Kg B=5Kg C=50Kg D=5000Kg

Hệ sinh thái nào có chuổi thức ăn sau là có thể xảy ra?
A .A -> B-> C-> D B. C ->A-> B-> D
C. B-> C ->A-> D D. D ->A-> B-> C
 E. Hướùng dẫn về nhà. Chuẩn bị bảng 46.1-3

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...

Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 46

ÔN TẬP PHẦN TIẾN HÓA VÀ SINH THÁI HỌC
 I.MỤC TIÊU:

- Kiến thức:

+ Khái qt hóa tồn bộ nội dung kiến thức của phần tiến hóa.

+ Phân biệt thuyết tiến hóa của Lamac và thuyết tiến hóa của Ñacuyn.

+ Biết được nội dung của học thuyết tiến hóa tổng hợp và cơ chế tiến hóa dẫn đến hình thàn lồi mới.
+ Biết được nội dung sinh thái học từ cá thể đến quần thể,quần xã và hệ sinh thái.

- Kỹ năng: phân tích, tổng hợp , so sánh.

- Thái độ: có ý thức học tập nghiêm túc , chuẩn bị thi học kì II
II. PHƯƠNG PHÁP: Diễn giảng, thảo luận, hỏi đáp.

III. PHƯƠNG TIỆN:

1.Chuẩn bị của thầy: Hình 47.1, 47.2, 47.3 ,47.4 bảng 47, giấy A0.
2.Chuẩn bị của trò: + Ơn lại kiến thức phần tiến hóa, và sinh thái học.
+ Đọc trước bài.

IV. TIEÁN TRÌNH BÀI GIẢNG:
 1. Ổn định kiểm tra:

-Kiểm tra ss.
- Kiểm tra bài cũ.
2.Mở bài:

3.Baøi môui:

NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG THẦY HOẠT ĐỘNG TRỊ

</div>
(102)<div class='page_container' data-page=102>

I.Tóm tắt kiến thức cốt lõi:

* Chướng I: Bằng chứng và cơ chế tiến
hóa.

1)Bằng chứng tiến hóa:

-Bằng chứng giải phẩu so sánh.
-Bằng chứng phơi sinh học.
-Bằng chứng địa lí sinh vật học.
-bằng chứng tế bào học và sinh học
Phân tử.

2)Tóm tắt học thuyết tiến hóa 
của Lamac:

-Mơi trường sống thay đổi chậm hình
đặc điểm thích nghi.

3)Tóm tắt học thuyết tiến hóa của
 Đacuyn:

-Vai trò của CLTN.

- Những cá thể có biến dị thích nghi sẽ
Được giữ lại,những cá thể có biến dị
khơng

Thích nghi sẽ bị đào thải.

4)Tóm tắt ND thuyết tiến hóa tổng 
hợp

hiện đại:

-Tiến hóa nhỏ.
-Tiến hố lớn.

-CLTN, nhân tố tiến hóa,di-nhập gen,
các

Yếu tố ngẫu nhiên và ĐBthay đổi tần
số alenthay đổi thành phần KG của QT
-Các cơ chế cách li trước và sau hợp tử.
-Sự hình thành lồi mới.

* Chương II:Sự phát sinh và phát triển
của sự sống trên Trái Đất.

1)Tiến hóa hóa học.
 2)Tiến hóa tiền sinh học.
 3)Tiến hóa sinh học.

B.SINH THÁI HỌC.

I. Tóm tắt kiến thức cốt lõi:

* Chương I:Cá thể và quần thể sinh vật:
- Kn và đặc điểm môitrường sống.
- Kn và đặc điểm nhân tố sinh thái
- Kn và đặc điểm quần thể sinh vật.
* Chương II:Quần xã sinh vật.

- Kn và đặc điểm của quần xã sinh vật.
-Kn và đặc điểm của diễn thế sinh
thái.

* HĐ 1: Tóm tắt 
kiến thức cốt 
 cốt lõi và câu hỏi ôn 
tập.

- Chia lớp thành
2 nhóm lớn ,
Thảo luận 7! với nội
dung:

+ N1: tóm tắt nội
dung:

-bằng chứng tiến hóa.
-Thuyết tiến hoá của
Lamac,

DacuynVà hiện đại
-Câu hỏi ôn tập 1,2,3
+ N2: tóm tắt nội
dung:

- Tiến hóa hóa học.
- Tiến hóa tiền sinh
học.

- Tiến hóa sinh học.
- Câu hỏi ôn tập 4, 5,
6.



GV theo dõi, quan sát



GV củng cố , sửa bài
tập.

B.PHẦN SINH THÁI
HỌC:

* Hđ 2: Tóm tắt kiến 
thức cốt lõi và

Chia nhóm thảo

luận

Nghien cứu sách
giáo khoa

ơn lại kiến thức và
ghi câu

trả lời vào giấy
A0.

Cử đại diện trình
bày

Nhóm còn lại
nhận xét

HS tiếp tục chia
nhoùm TL,

</div>
(103)<div class='page_container' data-page=103>

* Chương III:Hệ sinh thái, sinh quyển và
bảo vệ mơi trường.

- Kn và đặc điểm của hệ sinh thái.
- Kn và đặc điểm của sinh quyển.



liên hệ bảo vệ mơi trường

câu hỏi oân taäp.

GV tiếp tục chia 2
nhóm lớn, TL với
ND:

+N1:Tóm tắt kiến
thức chương I, II,
III và câu hỏi ôn tập
số 1.

+N2: Tóm tắt kiến
thức chương I, II,
III và câu hỏi ôn tập
số 2.



GV nhận xét, củng
cố.

báo cáo

IV/Củng cố :Hệ thống lại kiến thức phần A, B.
V/Dặn dò:

- Nộp bài thu hoạch.

- Chuẩn bị bài ôn tập tiếp theo.

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 47
THI HỌC KỲ I

………...
………...
………...
………...

Ngày soạn : ... / ... / ...
Ngày dạy : ... / ... / ...

Tiết 48
THI HỌC KỲ II

</div>

giáo án sinh 12 sinh học 12 lý chí thành thư viện giáo dục tỉnh quảng trị

<i>Ngµy so¹n:</i>

<i><b> </b></i>

<i><b> TiÕt 1 </b></i>

<i>Ngµy giảng:</i>

<i><b>Phần năm: </b></i>

<i><b>DI TRUYềN HọC</b></i>

<i><b>C</b></i>

<i><b> </b></i>

<i><b>h</b></i>

<i><b> </b></i>

<i><b>ơng I: </b></i>

<i><b>cơ chế di truyền và biến dị</b></i>

<i><b> </b></i>

<i><b>Bài 1: </b></i>

<i><b>1.Mục tiêu bài dạy:</b></i>

<i>- Hc sinh phi nm c khái niệm gen, cấu trúc của gen.Thấy đợc</i>

<i>thông tin di truyền chính là trình tự các nuclêơtit trên gen.</i>

<i>- Hiểu và nắm đợc khái niệm, đặc điểm của mã di truyền. </i>

<i>- Mơ tả đợc các bớc trong q trình nhõn ụi ADN.</i>

<i><b>2.Ph</b></i>

<i><b> ơng tiện dạy học:</b></i>

<i>- Mỏy chiu projecto và phim nhân đơi ADN... </i>

<i>-Tranh vẽ phóng hình 1.2 hoặc mơ hình lắp ghép nhân đơi ADN.</i>

<i><b>3.</b></i>

<i><b> ổ</b></i>

<i><b> n định tổ chức:</b></i>

<i>- KiÓm tra sÜ số- chuẩn bị sách, vở học của học sinh.</i>

<i>- Giới thiệu về chơng trình môn học- Phơng pháp học tập bộ môn.</i>

<i>- Yêu cầu của bộ môn.</i>

<i><b>4. Kiểm tra bài cũ:</b></i>

<i><b>5. Giảng bài mới:</b></i>

<i><b>Bi 1: gen, mó di truyn v q trình nhân đơi adn</b></i>

<i><b>*</b></i>

<i>Em hãy nêu khái niệm gen?</i>

<i><b>*</b></i>

<i>Theo em 1 ph©n tư ADN</i>

<i>chøa 1 hay nhiỊu gen?Gt </i>

<i><b>*</b></i>

<i>Quan sát hình 1.1 và nội</i>

<i>dung phần I.2 SGK em hÃy</i>

<i>nêu cấu trúc chung của gen</i>

<i>cấu trúc?</i>

<i>(số vùng, vị trí và chức năng</i>

<i>của mỗi vùng)</i>

<i>+ ở sinh vật nhân sơ gen cấu</i>

<i>trúc có vùng mÃ hoá liên tục</i>

<i>còn sinh vật nhân thực thờng</i>

<i>xen kẽ đoạn mÃ hoá (êxôn) là</i>

<i>đoạn không mÃ hoá</i>

<i>(intron)</i>

<i> gen phân mảnh</i>

<i><b>*</b></i>

<i> Có 4 loại Nu cấu tạo nên</i>

<i>ADN và khoảng 20 loại axit</i>

<i>amin cấu tạo nên prôtêin.</i>

<i>Vậy từ ADN </i>

<i> prôtêin ??? </i>

<i><b>* </b></i>

<i>Với 4 loại Nu mà 3Nu tạo</i>

<i>thành 1 bộ ba</i>

<i> có bao nhiªu</i>

<i>bé ba( triplet) ?</i>

<i>+ Trong 64 bé ba( triplet) cã</i>

<i>3 bé ba kh«ng m· ho¸ aa</i>



<i>61 bé ba m· ho¸ aa( codon)</i>

<i><b>* </b></i>

<i>C¸c bé ba trong sinh giíi</i>

<i>cã gièng nhau kh«ng?</i>

<i><b>* </b></i>

<i>Mỗi 1 bộ ba chỉ mã hoá 1</i>

<i>axit amin(đặc hiệu) khoảng</i>

<i>20 loại axit amin mà có 61</i>

<i><b>I.Gen:</b></i>

<i><b>1. Khái niệm:</b></i>

<i>- Gen là 1 đoạn phân tử ADN mang thông tin</i>

<i>mÃ hoá 1 chuỗi pôlipeptit hay 1 ph©n tư ARN.</i>

<i><b>2. CÊu tróc chung cđa gen cÊu tróc:</b></i>

<i>a) Vùng điều hoà:</i>