Hiện trạng và ảnh hưởng của kinh tế người mường ở vùng đệm tới công tác bảo tồn vườn quốc gia cúc phương

MtBammKmam

Bp GIAO DUG VA OAO TAO
DAI HOC QUOC GIA HA NOI
TRl/CJNG DAI HOC KHOA HOC XA HOI & NHAN VAN

•

"SO

eg—

I ^ ^ BB • • a a B) I

TRAN HONG THU

HIEN TRANG VA ANH HUdNG
CUA KINH TE NGlid! AAUdNG 6 VUNG DEM
«

Tdl CONG TAC BAG TON VaON QUOC GiA CUC PHl/ONG

LUAN VAN THAC SI KHOA HOC LiCH SIT
CHUYEN NGANH DAN T O C HOC

Mdso:503U)

Ngiroi hirdmg d^n khoa hoc: TS. HOANG LUONG
f-;'

-•••:^' l i C C Q : ; 0 ( : G

' ^ i A HA N O I i

1 It

ISNGTAMTIICNGTIN.THUViEN

t

HA NOI - 2


LC)I CAM ON

Khi tien hanh thuc hien ban luan van nay, chung toi da nhan duac rat
nhi^u SI! khuyen khich d6ng vien, giiip da chi bao ciia cac thdy giao thuoc bo
mon Dan toe hoc (khoa Su, tmcmg Dai hoc Khoa hoc Xa hoi va Nhan van); Ban
lanh dao Vircm Quoc gia Cue Phucmg, can bo va nhan dan cac huyen Nho Quan,
Thach Thanh, Yen Thuy, Lac Sorn cung cac ban cung lam viec tai Du an Bao ton
Cue Phuong (FFI). Chiing toi xin tran trong cam cm sii giup da nhiet tinh do.
Chung toi cung xin gui Idi cam on chan thanh den ong ba Rosenthal, nhung
nguai da dem lai cho toi ca hoi va y tuang de thuc hien 66 tai nay. Chung toi xin
danh lai cam an dac biet tai chu nhiem du an bao ton Cue Phuong Douglas B.
Hendrie, nguai da khuyen khich va tao ra't nhieu dieu kien de cho toi thuc hien
dugc de tai nay cung nhu cho phep toi su dung cac ket qua nghien cuu cua du an,
cua ban than ong trong cuon luan van cua minh. Lai cam an dac biet nha't ciia toi
la danh cho nhung giiip da chi bao tan tinh ciia thay giao TS. Hoang Luang,
nguai da true tiep huong dan toi hoan thanh ban luan van nay.
Do kien thuc ciia ban than con nhieu han che nen dii chiing toi da het sue
CO gang nhimg ban luan van nay khong th6 tranh khoi cac thieu sot. Chung toi
rat mong nhan duac su chi giao cua cac thay, cac nha nghien cuu di truac va cac

ban dong nghiep. Xin chan thanh cam an.
Tdc gid


MUC LUC
Trang
Phan ma dau
L Tinh cap thiet cua d^ tai

5

2. Lich su nghien cuu van di

6

3. Muc dich nghien cuu

10

4. Nguontai lieu

11

5. Phuang phap nghien cuu

11

6. Dong gop cua luan van

15

7. Ket cau luan van

16

Chuong 1: Dac diem Ui nhien va dan cu vung dem Vuon
Quoc gia Cue Phuang
LI.

Dac diem tu nhien vung dem Vudn Quoc gia Cue Phuong

17
17

l.LL Khai niem vung dem

17

1.1.2. Dac diem tu nhien vimg dem Vuan Quoc gia Ciic Phuang

19

L2. Dan cu viing dem

24

1.2.1. Su phan bo dan cu a vung dem Vuan Quoc gia Ciic Phuang

24

1.2.1.1. Su phan bo dan cu a viing dem Vuan Quoc gia Cue Phuang

24

1.2.1.2, Nguai Muang vung dem Vuan Quoc gia Cue Phuong

27

1.2.2. Ca sa ha tang a viing dem Vuan Quoc gia Ciic Phuang

32

Chuong 2: Hien trang dcri song kinh te cua ngucri Mucmg a viing
dem Vucm Quoc gia Cue Phuang
2 J.

Kinh te nong nghiep.

42
42

2.1.1. Trong trot

42

2.1.2. Channuoi

56

2,2.

59

Kinh te chiem doqt tu nhien

2.2. L Hailuom
2,2.2, San ban va danh ca
2.3. Thu cong nghiep - trao doi hang hod - dich vu

59
64
65


1. Thu cong nghiep

65

2. Trao ddi hang hoa va cac dich vu khae

67

Chuong 3. Anh hudng cua nen kinh te viing dem tdl cong tac
bao ton Vudm Quoc gia Cue Phuong

69

3Jy Vai trd cua kinh te chiem doqt tu nhien trong
ddi song cua cong dong Muong viing dem

69

3.2. Anh huong cua nen kinh te viing dem toi cong tdc bao
ton Vudn Quoc gia Cue Phuong

IS

3.3. Cac gidi phap bao ton riing a Vudn Quoc gia Ciic Phuong

82

3.3.2. Mot so phong tuc tap quan va tin nguong ve viec bao t6n mng
cua dongbao Muang vung dem Vuan Quoc gia Ciic Phuang.

82

3.3.L Cac giai phap bao t6n i-img a Vuan Quoc gia Cue Phuang

84

Ket luan

94

Thu muc
Phu luc


PHAN M 6 D A U

1. Tinh cap thiet ciia de tai

Van di moi tmcmg la mot v&i d^ ngay cang tra nen quan trong trong dori
song xa hoi ciia eon nguod, Ciing vai sir gia tang kinh t6 a cac quoc gia thi dien
tieh rimg tu nhien tren the giai ngay cang giam manh, dac biet la dien tieh cac
khu rijrng nhiet d6i. Do che phu ciia riing a Viet Nam nam 1943 la 43% nhung
den nay da giam chi con 28%, tham chi c6 nhirng nai nhu Tay Bac chi con lai 9
—10% [69;24]. Mot phan la do chien tranh tan pha, eon lai phan Ion la bai tac
dong eiia eon nguai. Tuf nam 1962, nha nuac Viet Nam da xay dung mot he
thong cac khu rimg dac dung nham bao ton tinh da dang ciia cac he sinh thai.
Mac dau vay, cac kliu riing van tiep tuc bi tan pha. Nguyen nhan chii yeu ciia
hien tuang nay la do nhung nguai dan song xung quanh cac khu rimg, ma phan
Ian trong so ho la nguai dan toe thieu so, c6 dai song kinh te kho khan, phu
thupe vao thien nhien va vao cac san pham rung. Them vao do, ho eon mang tap
quan du canh, du eu dot nuang lam rdy. Giai quyet dai song cho nguai dan vimg
dem gdn lien vai viec bao ton rimg la mot van di quan trong dat ra cho cac Vuan
Quoc gia va khu bao t6n thien nhien a Viet Nam.

Trong do, Ciic Phuang la Vuan Quoc gia duac thanh lap dau tien a Viet
Nam tu nam 1962 danh dau cho su ra dai ciia he thong cac Vuan Quoc gia va
khu bao ton thien nhien sau nay. Vuan Quoc gia Ciic Phuang cung nhu hang loat
cac khu bao t6n khae a Viet Nam dang gap phai rmixng van di de doa den sir ton
tai ciia minh. Khu vue viing d6m Vucm Quoc gia Ciic Phuang eo mot so lugng
16n dan cu sinh song, trong do han 60% dan so la ngirai dan toe Muang. Da so
nguai Muong a day song trong tinh trang ngheo kho va dir6i miie ngheo kh6.
Ddi song phu thuoc nhieu vao viec thu luam cac san pham ning. Trc"»g nhung
nam vua qua, cong dong dan cu nay eo anh huong khong nho den cong tin bao


t6n Vucfn Qud'c gia. De gop ph£n nho vao viec giai quyet van de kho khan nay,

chiing t6i da manh dan lua chon di tai "Hien trang va Anh huong cua kinh te
nguofi Muong vung d6m t6i cong tac bao t6n Vucm Quoc gia Ciic Phuong" lam
de tai nghien ciiu ciia minh. Nghien cuu thuc trang kinh te xa hoi viing dem ciia
cac Vudn Quoc gia va khu bao ton thien nhien de tii do de ra giai phap cho van
d^ bao ton iiing la mot va'n di kha mai me va kho khan. La mot trong nhung
thanh vien nghien cuu kinh i6 xa h6i ciia Du an Bao t6n Ciic Phuang nen trong
qua trinh nghien eihi, chiing toi da nhan dugc su giiip da rat Ion ciia Ban lanh
dao Vuan Quoc gia Ciic Phuang va nhan dan viing dem.

2. Lich su nghien cuu van de

Nghien cuu cac cong dong nguai song ven va trong cac viing sinh thai tiir
lau da dugc cac nha nghien cuu trong nuac va nuac ngoai tien hanh de danh gia
sir tac dong ciia nhirng cong d6ng nay tai nguon tai nguyen thien nhien hay noi
mot each khae la nghien cuu loi song va ung xu doi vai moi truang song ciia
nguai dan ban dia. Co the k6 den nhimg tac pham nhu "Nhung nguai nong dan
trong mng: Phat trien kinh te va nen nong nghiep viing dat kho canh tac a Bac
Thai Lan'' ciia B. Johnsin (1978); I.E. Spencer vai "Du canh a Dong Nam A"
(1966); "Chiing ta da an mat lirng" ciia Condominas; "Nong nghiep va su dung
tai nguyen trong mot cong dong nguai Kenya thuoc iijmg mira mien xuoi"' ciia
See Chung Chin; "Ai dang an ning?: dan so, tinh hien dai va nan pha iiing a
Dong Nam A" ciia Alberto Gomes...0 Viet Nam, nghien eiin ve each ling xu ciia
mot dan toe doi vai moi tmang song xung quanh dugc xem la mot trong iihiing
doi tugng nghien cuu cua dan toe hoe. Cac noi dung do eo the tim thay trong cac
tac pham viet v6 nhieu dan toe hoac trong nhiing chuyen kha v6 mot dan toe nhu
"Cac dan toe thieu so a Viet Nam" ciia tap th6 can bo Vien Dan Toe hoe; "Nguai
Dao a Viet Nam" ciia Be Viet Dang, Nguy6n Khae Tung, Nong Tmng, Nguyen


Nam Tien; "Nguori H'mong va the gi6i thuc vat" cua Didp Dinh Hoa... Tuy

nhi6n, n6i dung nay chi chiem mot phin khong dang k^ trong cac tac phim dan
toe hoc. Tii trudre d6ri nay, nghien eun v^ kinh t6 xa hoi gan liin voi cong tac bao
ton thuong dugc xem la mot khai nifm thuoc linh vue lam hoc xa hoi. Cac nha
lam hoc-da nghien ciiu v^h di nay nhu mot tac nhan gay anh huong dgn he sinh
thai i-itag nhung van chua quan tam d6ri linh vue toe ngucri ma trong khi d6 g&i
100% so dan cu sinh song trong khu bao ton thien nhien hoac tren viing d6m cua
khu bao ton thien nhien la dong bao thuoc dan toe it nguod. Cac nghien cuu ve
kinh ti xa hoi viing dem cua khu bao ton thien nhien thucmg dugc tien hanh vao
thai di6m xay dung luan chung kinh te - ky thuat va hau nhu da qua mot thai
gian dai vai biet bao thay doi. Ngay tai Vuon Quoc gia Ciic Phuang, mot Vuan
Quoc gia vao loai hang dau trong he thong cac Vuon quoc gia va khu bao ton
thien nhien Viet Nam, cong tac nghien cuu ve kinh te xa hoi viing dem da dugc
thuc hien each day han chue nam va van de toe nguai ciing sir phu thuoc vao tai
nguyen riing cua cac cong dong dan cu van chua dugc quan tam nghien cuu. Vao
khoang thai gian 1984-1986, de phue vu cho de an "Xay dung va phat trien kinh
te nong lam nghiep tren dia ban Vuan Quoc gia Ciic Phuong", mot so thong tin
ve kinh ti xa hoi da dugc thu thap. Cac nha xay dung de an mai chi quan tam
chu yeu den nhung ho dan song trong ranh giai Vuan nham phue vu cho cong
tac chuyen dan. Nghien cijru kinh t6' xa hoi ciia toan vimg eu dan chua dugc di
sau nghien cuu. Vuan Quoc gia Ciic Phuang c6 nguon tai nguyen phong phii nen
da thu hiit dugc rat nhieu su quan tam ciia cac nha dong, thuc vat hoe. Trong cac
cong trinh nghien ciin cua minh, cac tac gia hau nhu khong de cap d6ri su anh
huong ciia dieu kien kinh te xa hoi tcri viec bao ton tai nguyen dong thuc vat.
Luan an pho tien sy khoa hoe "Nghien cuu tinh da dang thuc vat a Vuon Quoc
gia Ciic Phuang" ciia ong Nguyln Ba Thu, nguyen giam doe Vuan Quoc gia Ciic
Phuang CO d^ cap tdi diiu kien kinh te xa hoi ciia viing minh nghien eiin. Nam
1998, Nguyin Tii Hong v<5i luan an thae sy khoa hoe giao due de tai: "Buae diu
nghien eihi tac dong cua dan eu viing dem den Vuan Quoc gia Ciic Phuang" da

bu6c din tim hieu tinh hinh eh^t lugng euge song cua dan eu viing d6m. Nhiing
thong tin v^ kinh ti xa hdi or day con sa sai va tac gia chi quan tam chu yeu t6i
v ^ d^ dan so. Nam 1996, du an bao t6n Ciic Phuang dugc thanh lap vai cac
chuong trinh nhu nang cao nhan thiic, nghien ciiu nhan nuoi loai cay van, nghien
Clin sinh hoc va mot chuong trinh Ion ve dieu tra kinh t6 xa hoi da dugc thuc
hien trong hai nam. Qua hai nam, du an da thu thap dugc mot khoi lugng thong
tin kha Ion vi kinh ti xa hoi trong viec sir dung tai nguy6n riing cua dan eu viing
d6m. Nhung thong tin nay m6i chi dugc su ly wi so lieu tho va nang v6 dinh
lugng hon v^ dinh tinh. Vao then ky nhiing nam 1990, ciing vai su dSu tu nu6c
ngoai vao van di bao ton tai nguyen riing nhiet doi cua Viet Nam, cac nghien
cuu ve ngucfi dan toe it nguai a cac Vuon Quoc gia va khu bao ton thien nhien da
it nhieu dugc tien hanh. Co the ke den mot so bao cao nhu "Su phu thuoc eiia
nguai dan vao cac san ph^m riing" (cac bao cao PRA ve nhiing nguai dan song a
viing dem Vuan Quoc Gia Ciic Phuang va kliu bao ton thien nhien Na Hang, tinh
Tuyen Quang"; "People in a Park: The human ecology of the Dan Lai ethnic
minority in the Pu Mat Nature Resei-ve, Nghe An Province, Vietnam" ciia nhom
nghien cuu A. Teny Rambo, Le Trong Ciic, Dao Trong Hung, Tran Diie Vien.
Cac bao cao nay it nhieu da quan tam d6ri nhiing cong dong nguai song a ven
cac khu bao ton thien nhien.

Nguai Muong la mot trong so nhiing dan toe dugc nhieu nha nghien eiin
trong va ngoai nu6e dac biet quan tam. Dau the ky 20, nghien ciin dan toe
Muong dugc nhieu nha nghien ciiu nguai Phap quan tam vai muc dich phue vu
cho cong cuoc cai tri ciia Phap tai Dong Duong. Do la nhiing nghien eun ve mot
vai lang Muong nhu "Nhung ghi ehii ve nguai Muong a Tinh Son Tay" cua C.
Cheon hay nghien eiin tr6n mot dia ban rong ion hon nhu "Tinh Mucmg Hoa
Binh" cua H. Ke ong, "Nguoi Muong a tinh Hoa Binh" cua P. Grossin. Trong
thcfi ky nay ciing eo mot so bai viet ve nguai Muang cua mot so nha nghien cuu
trong nude dang tai tren cac tap chi nhu Nguyln Van Ngoe vai "Nguoi Muang"

8


dang tren tap chi Nam Phong so 95 nam 1925; "Hoa Binh quan lang su luge" ciia
Quach Dieu tren Nam Phong s6 100 nam 1925. C6ng trinh nghien eiin c6 tinh
tdng quat nha't, quan trong nha't ve toan b6 nnom ngudi Muong a Viet Nam phai
ki d6ri cuon "Ngucri Muong - dia ly nhan van va xa hoi hoc" cua Jeane Cuisinier
dugc xua't ban vao nhiing nam 1940. M6t cuon sach nghien eun ma theo pho
giao su Tii Chi la "mot cuon dan t6c chi dien hinh va d^y dii nha't vi toe ngudi
Muong" vao thai diem do va cho tai hien nay. Trong cuon sach nay, ba da trinh
bay nhiing quan sat va nhiing tu lieu thu dugc v6 con nguai, nep song va phong
tuc tap quan cua toe ngucfi Muong a Viet Nam. Cuon sach gom 2 phdn: phan I
giai thieu vi vi tri dia ly, ve ngu5i Muang vai toe danh va cac dac diem nhan
chung, su phan bo ciia ho cung vai cac hoat dong kinh te, trang phue, nha a.
Phan II di sau vao xa hoi hoe va d5i song ton giao nhu cac moi quan he trong gia
dinh, xa h6i va cac nghi thuc thuc ton giao tien hanh khi tang ma va thuc hien
cac hoat dong kinh te.

Sau nay, cac chuyen khao ve dan toe Muong ngay cang nhieu len. Co
nhiing chuyen khao d6 cap den nhiing net chung nha't nhu phan "Dan toe
Muong" trong cuon cac dan toe thidu so Viet Nam" hoac di sau vao nghien cuu
cac va'n d^ eu th6 nhu xac dinh nguon goe toe Muong vai cac bai viet nhu
"Trong lich su nguai Viet va ngucri Muong la hai dan toe hay la mot dan toe" cua
Nguyen Luang Bich (tap chi DTH so 2/ 1974); "Gop phan tim hieu moi quan he
Viet Muong trong lich su" eiia Nguyln Duong Binh (thong bao DTH so 1/
1973); "van d^ Proto — Viet Muang trong lich su Viet Nam va Dong Nam A
thdi CO dai" cua Pham Due Duong (sach: Nhimg va'n di ngon ngii hoc va ngon
ngii Phuang D6ng, Vien Ngon ngii hoe 1986)...Nghien cuu ve kinh te xa hoi
nguai Muang ciing c6 kha nhieu bai viet nhu "Xa hoi va mgng dat vung Muang
trude Cach Mang Thang Tam" cua Mae Ducng dang tren tap chi Nghien Ciin

Lich Su so 37, 38 nam 1962, bai "Ve tinh hinh mong da't Muang tru6e Cach
Mang Thang Tam" ciia Nguyin Duong Binh tren tap chi Dan Toe Hoc so 2 nam


1977, "M6t s6 vail de ve kinh te xa hoi viing Mucng eiia RodomxiRen (tap chi
DTH s6' 4/1977).., Trong s6' cac nha dan tdc hoc c6 quan tam d6n dan toe
Mucmg phai ke d6'n pho giao su Nguydn Tic Chi (Tr£n Tii:). Vai cuon "Hoa van
Mucng", ong da nghien ciin mot each ti mi cac each det vai ciing nhu nghe thuat
trang tri cua ngucri Muong trong nhiing chiee cap vay cua cac ba, cac chi va cho
rang nhiing hoa van nay c6 nhieu net tuang dong vai hoa van trang tri cua trong
dong Dong Son. Ngoai ra, ong con viet cac chuyen khao ve ngudi Muang nhu
"Xung quanh hinh thiic khai thae mgng lang" dang tren tap chi Nghien Ciiu Lich
Sii so 133 nam 1970 ciing nhieu bai viet khae dugc tap hgp trong cuon "Gop
phan nghien cuu van hoa va toe nguai" xua't ban nam 1995. Cac bai viet va
chuyen khao ve nguai Muong ciia ong nhu "Hoa van Muong", nghien cuu ve
mong lang, vii tm luan Muong qua dam tang... dugc tap hgp trong cuon "Nguai
Muong a Hoa Binh" do Hoi Khoa hoe lich su xuat ban nam 1996.

Co thi noi, dan toe Muang da dugc kha nhidu nha nghien cuu trong va
ngoai nuac dac biet quan tam den. Cac chuyen khao vi nguai Muang da de cap
den hau het cac khia canh van hoa toe nguoi va cac each thuc ung xu (thich
nghi) cua ho vai tu nhien, moi tiirang va xa hoi. Ta't ca cac bai viet vi nguai
Muong la mot kho tu lieu v6 gia di chiing toi eo mot cai nhin t6ng quat va kha
day dii ve toe nguai Muong a Viet Nam trong qua khu va hien tai ciing nhu
nhirng tri thiic quy bau eiia ho trong ung xu vai moi truang tu nhien khi chiing
toi bat tay vao nghien ciiu nguai Mucng hien dai duai goe do phue vu cho cong
tac bao ton thien nhien.

3. Muc dich cua de tai va pham vi nghien cuu

Trong cuon luan van nay, chiing toi khong c6 tham vgng tim hieu ddy dii
moi mat ve cuoc song ciia ngudi Muong bai vi cac nghien ciiu chuyen sau v6
ngucfi Muong cua cac nha khoa hoc tru6c da kha nhieu. Chiing toi chi mong

10


muon khae hoa mot biic tranh ve nen kinh te Muong hien tai a khu vue Vuon
Quoc gia Ciic Phuang, tim hieu miic d6 phu thuoc cua ngucd dan vao cac san
pham inng va tren eo sa do dua ra nhiing y kien d^ xua't cac phuang hudng giai
quyet va'n de phat tri^n kinh ti va bao ton tai nguyen. Qua do chiing toi muon
dong gop mot phdn cong siic nho be vao c6ng tac bao t6n tai nguyen thien nhien
a Vucm Quoc gia Ciic Phuang.
Doi tugng nghi6n ciiu cua de tai nay la hien trang dai song kinh ti ciia cac
nhom nguori Muong thuoc cac huyen Nho Quan (Ninh Binh), Yen Thuy, Lac Son
(Hoa Binh) va Thach Thanh (Thanh Hoa), nhiing huyen thuoc vao du an viing
dem ciia Vuon Quoc gia Ciic Phuang.

4. Nguon tai lieu

Nguon tai lieu chu yeu dugc su dung trong de tai la tai lieu dien da dugc
thu thap qua cac dgt khao sat tai dia ban nghien cuu trong thai gian 3 nam ruai.
Ben canh do, luan van eon su dung cac ghi chep, cac bai viet vi ngudi Muong
ciia cac hoe gia trong va ngoai nuac (bao gom cac sach, bao, tap chi, thong bao
khoa hoe, bao cao khoa hoe...), cac luan van ciing nhu luan an khoa hoe dugc liru
giii tai cac thu vien va tai Vuon Quoc gia Ciic Phuong va du an bao ton Ciic
Phuang... Ciing nhu cac so lieu thong ke, bao cao thong ke ve kinh te xa hoi eiia
cac huyen Nho Quan, Yen Thuy, Lac Son va Thae Thanh trong nhiing nam tu
1996 den 1998.

5. Phuang phap nghien cuu.

Ca sa ly luan cua chii nghia Mac Le Nin chinh la n6n tang tir tuang cua
luan van.

11


Di thu thap cac tai li6u tai dia ban nghien ciiu phue vu cho luan van,
chiing toi da su dung mot s6 mot so phuang phap nghien eun sau day:

5.1 Phuong phap dien da dan toe hoc.

Phuang phap di^n da dan toe hoe la phuong phap nghien ciiu chinh dugc
su dung trong de tai nay. Trong suot thdi gian khoang 3 nam lam viec tai Vuon
Quoc gia Ciic Phuong, chiing toi da danh nhieu thdi gian di cac lang thuoc viing
dem nham quan sat tim hieu, phong van va hoa minh vao cuoc song cua dong
bao Mucng noi day. Ben canh do chiing toi thu thap cac so lieu thong ke eiia cac
huyen va cac xa thuoc viing dem Vucn nham b6 sung cho cac tai lieu dien da
cua minh.

5.2 Nghien cthi bang hot

Ciing vai sir c6 van ciia tien sT Lam Ba Nam, giang vien khoa lich su,
truang Dai hoe PQioa hoe Xa hoi va Nhan van va cac chuyen gia ciia trung tam
nghien ciiu dia ly nhan van, chiing toi da xay dung mot khung bang hoi vai tieu
de "Phieu dieu tra kinh t6' xa hoi ve viec su dung tai nguyen riing tai cap cong
dong" (phan phu luc) nham thu thap nhiing thong tin dinh lugng ve dai song cua
dan cu va miie do phu thuge cuoc song vao tai nguyen riing eiia dan eu dia
phuang. Bang hoi da dugc dem ra thu nghiem tai hai thon viing ddm la thon Nga

1 va thon Bai Ca thuge xa Cue Phuang, huyen Nho Quan. Sau khi thu nghiem va
sua doi cho phii hgp, chiing toi da su dung bang hoi nay dieu tra 45 lang viing
d6m vdi hon 700 ho dan Cac lang va cac ho nghien ciiu dugc lua chon mot each
ngau nhien nham dam bao dugc tinh khach quan cua qua trinh dieu tra. Dau
tien, chiing toi diing the thiic bat tham chon ra 45 lang tren tong so khoang 140
lang viing ven (chiem 32%). Sau do, ciing vdd viec ti6'n hanh phong van can bo
xa va thon ve tinh hinh kinh ti xa hoi chung cua thon trong nam, chiing toi tien

12


hanh ve mot sa do thon v6i d% dii cac ho. Cac ho dugc danh thii tu mot each
ngSu nhien. M6i mot th6n,chiing toi xay dung mot bang ma so rieng.Tra tren
bang ma so se xac dinh dugc danh sach cac ho dieu tra tren so do. a moi thon,
chiing toi ti6'n hanh di^u tra khoang 10% so ho theo bang hoi da dugc lap san.
Bang hoi dugc nhap vao may tinh va xu ly theo chuong trinh Excel.

5.3 Danh gid nhanh co su tham gia cua ngu&i ddn.(Participatory

Rural

Appraisal)

Trong qua trinh nghien ciiu, chiing toi sil dung them phuang phap danh
gia nhanh eo su tham gia cua ngucri dan nham bii dap cho nhiing han che ve
thong tin do phuong phap bang hoi mang lai. Do la sir thieu hut ve tinh da dang
eiia cac san pham ning dugc thu lugm va tinh t6 chiie eiia ngudd dan trong qua
trinh thu lugm nhiing san pham nay. Phuang phap danh gia nhanh eo sir tham gia
cua nguai dan la mot phuang phap nghien ciiu ban cau tnie nhung tap trung va
CO he thong dugc thuc hien tai cac cong dong bai cac chuyen gia da nghanh va

thanh vien cua cac cong dong dia phuong. Day la mot ky thuat nghien ciiu dugc
phat trien vao cuoi nhung nam 1970 va dau nhirng nam 1980 bai cac nha nghien
ciiu phat trien quoc te. Phuang phap nay c6 uu diem la nguai dan tu danh gia v6
tinh hinh cua chinh ban than minh va dua ra cac bien phap phat trien kinh te sat
vdri thuc te dia phuang. Nhuge diem cua phuang phap nay la phu thuge nhieu vao
trinh do nhan thiic eiia ngucfi dan dia phuong. Do do viec xay dung cac cong eu
va viec ap dung cac ky thuat thu thap thong tin la r^t quan trong,

Cac cong eu thu thap thong tin dugc su dung bao gom:
1. Luge su thon ban: tim hieu khai quat ve qua trinh hinh thanh va phat trien cua
thon khao sat.
2, Sa do thon: Xac dinh vi tri dia ly cua thon trong moi tuang quan vai Vudn
Quoc gia Ciic Phuang.

13


3. Bi^u do diin bien dan so va so ho: Tim hieu tinh hinh bien dong dan so cua
dia phuang va siic ep ciia gia tang dan so t6i Vudn Quoc gia Ciic Phuang.
4. Bi^u do di6n bien ca csfu su dung d^t: Tim hieu nhiing thay doi vi eo cau su
dung d£it cua ngudi dan dia phuong va tiem nang dfit dai cua cong dong.
5. Bieu do diln bien ca e^u thu nhap: tinh hinh kinh ti eiia dia phuang qua cac
thdd ky va u6c lugng miie thu nhap ve riing ciia ngudi dan dia phuong the hien
qua bieu do nay.
6. Lich thdi gian: xac dinh cac thdd di^m cu th^ ciia viec thu lugm cac san pham
riing ciing nhu so lugng khai thae cua ngudfi dan.
7. Ma tran quan tam nham tim hieu muc dich khai thae cua nguoi dan. (Ma tran
la mot cong eu thu thap thong tin trong phuong phap PRA. No bao gom nhieu
cot va nhieu hang. Noi dung eiia cac cot va cac hang nay chinh la nhiing tieu
chi can danh gia. Giao diem a cac hang va cac cot se la diem so. Diem so

dugc tinh tii 0-10 do nguai dan tu thao luan va ly giai. Diem so cang cao thi
tieu chi do dugc danh gia cao va nguge lai.)
8. Ma tran tham gia nham danh gia vai trd ciia cac liia tu6i va giai trong qua
trinh khai thae san pham.
9. Ma tran mau thuan trong huong dung tai nguyen: tim hieu nhiing mau thuan
cua nguoi dan dia phuang vai cac doi tugng va cac to ehiie khae trong qua
trinh khai thae san pham.
10.Ma tran hgp tac trong hudng dung tai nguyen: xem xet miie do hgp tac, cac
loai hinh hgp tac cua nguai dan, cac luat le trong khai thae (neu eo), cac
phong tuc tap quan cua nguoi dan trong qua trinh khai thae cac san pham
rimg,
11.Diem manh, diem yeu, trien vgng va han che (strongness, weakness,
opportunity and limitation) cua thon trong moi quan h6 vai Vudn Quoc gia
Ciic Phuang de thu thap nhirng y kien dong gop ciia ngudfi dan dia phuang
nham giiip Vudn Quoc gia Cue Phuang dieu chinh lai each thiic va bien phap
bao v6 rung va nang cao cha't lugng cuoc song cho ngudd dan viing dem.

14


Phuang phap nay dugc ap dung tai 12 thon thuge 2 huyen Nho Quan va
Thach Thanh theo phuang phap lua chon dinh hudng. Tieu ehi lua chon thon
khao sat phu thuge vao miie khai thae cac san pham riing ciing nhu cac dieu kien
dia ly va kinh ti xa hoi cua dia phuang nhu vi tri dia ly (khoang each tu thon den
ranh giai Vudn Quoc gia Ciic Phuang), dia hinh, thanh p h ^ dan toe... M6i thon
se mdi khoang 25-30 ngudfi dan, trong do khoang 40% la phu nu, vai d^y du
thanh phan cac dan toe va phan bo din trong thon. Nhimg ngudi dan nay do
trudng thon gidi thieu va khong qua tre (20 tudi tro 16n), hieu biet ve tinh hinh
dia phuang, manh dan, nhiet tinh, khach quan va c6 y thiic trach nhiem..

Bang 1. Cac thon khao sat theo phuang phap PRA (1)

stt

Thon

Xa

Huven

Ngay khao sat

Ghi chii

1

Sam 3

Ciic Phuang

Nho Quan

17-18/10/97

Thuc tap

9

Nga 1

Cue Phuang

Nho Quan

18-19/11/97

Trong Vudn

3

Ao Luan

KyPhii

Nho Quan

18-19/11/97

Vung dem

4

Dong Quan

Ciic Phuang

Nho Quan

21-22/11/97

Vung dem

5

Bong Lai

Van Phuang

Nho Quan

21-22/11/97

Viing dem

6

Mong 1

Y6n Quang

Nho Quan

24-25/11/97

Vung dem

7

Bong

Y6n Quang

Nho Quan

24-25/11/97

Viing dem

8

Thanh Tan

Thanh Yen

Thach Thanh

21-22/12/97

Viing dem

9

Thanh Trung

Thanh Yen

Thach Thanh

21-22/12/97

Viing dem

10

Bien

Thach Lam

Thach Thanh

24-25/12/97

Trong Vudn

11

Ngheo

Thach Lam

Thach Thanh

2425/12/97

Trong Vudn

12

Cao Dang

Thach Lam

Thach Thanh

26/12/97

Viing dem

6. Dong gop cua luan van

Cung cap them nguon tu lieu dien da moi ve nguoi Muong viing dem

15


Vudn Quoc gia Ciic Phuong.
-

Khae hoa biic tranh kinh ti, va danh gia tac d6ng din tai nguyen riing eiia
cong dong ngudi Mudng song trong viing d6m. Tir do de xua't mot so giai
phap cho viec phat trien kinh te xa hoi ket hgp v6i bao t6n thien nhien, trude
mat la gop phin bao ton Vudn Quoc gia Ciic Phuang.

7. Ket cau luan van:

Ngoai phan m6 d^u, ket luan va phu luc, noi dung ehinh cua luan van dugc ehia
lam 3 chuong:

Chuong 1: Dae diem tu nhien va dan cu viing dem Vudn Quoc gia Ciic Phuang.
Chuong 2: Hien trang dai song kinh te ngudi Mudng viing d6m Vudn Quoc gia

Ciic Phuang
Chuong 3. Anh huong cua nin kinh te viing dem vai Viec bao ton Vudn quoc gia
Ciic Phuang


CHUONG 1: DAC DIEM TIT NHIEN VA DAN ClJ VUNG DEM V U Q N
QUOC GIA c u e PHUONG

1.1. Dac diem tu nhien vung dem Wuim Quoc gia Cue Phuang

1.1.1 Khai niem viing dem

H6 sinh thai va canh quan moi trudng cua cac khu bao ton thien nhien
luon bi tac dong do cac hoat dong tiir phia ben ngoai khu bao ton do la viing
dem. Vung dem la mot khai niem kha mai. Theo Maekirmon 198L1986 thi viing
dem la mot "vung da't nam ngoai khu bao ton hay vudn quoc gia, tai do viec sir
dung dat dai phan nao dugc han che, nham tao thanh mot vanh dai bao ve bo
sung cho khu bao ton, dong thai giiip cho nhan dan sinh song trong viing dugc
bii dap phan nao nhihig thiet thoi do viec thanh lap cac khu bao ton do gay ra"

Ngay 13 thang 7 nam 1993, quyet dinh so 1586 LN/KL ciia Cue Kiem
Lam (Bg Nong Nghiep va PTNT) da dua ra mot khai niem ve vung dem trong
do "vung dem la vung tiep giap vai khu bao ve bao quanh toan bg hay mot phan
cua khu bao ve. Viing dem nam ngoai dien tieh eiia khu bao ve va khong thuoc
quyen quan ly sir dung cua ban quan ly bao ve".

Cuon "thuat ngii: lam nghiep" xua't ban nam 1996 tai nha xua't ban nong
nghiep ciing dua ra mot khai niem ve viing dem ma theo do "Vung dem la viing
iimg hoac da't dai eo dan cu sinh song bao quanh hoac nam sat ranh giai cac khu
inng dac dung hoac khu bao ton thien nhien. Viec thanh lap viing dem nham lam

giam ap luc cua dan dia phuong doi vai khu vue can dugc bao ve"

Ta't ca cac khai niem neu tren diu khang dinh vung dem la viins da't bao

^JUNGlAM•^;i0h^7^•..•Mii•''|•

17

L


quanh cac khu bao ton thien nhien c6 y nghia tao thanh vanh dai bao quanh khu
vue nay d^ lam giam hoac loai tru: su xam nhap do sire ep eiia nguai dan len khu
bao t6n thien nhien, han ch6' su tan pha din thien nhien. Viec xay dung viing
dem da ma r6ng nai sinh song cua mot s6 loai eo trong khu bao ton tao nen
nhiing Igi ich to Ion vi mat sinh hgc nhung ciing phai quan tam den Igi ich kinh
ti xa hoi. Phai xay dung cac ca che ehinh sach de giai quyet cac mau thuan va
Igi ich giiia nhan dan dia phuong va khu bao t6n thien nhien, bu dap phan nao
nhung ma't mat cua nhan dan khi thanh lap khu bao t6n va cai thien dugc dieu
kien song va cha't lugng moi tmdng ciia nhan dan dia phuang dong thdri dam bao
cac quyen Igi tmy6n thong eiia nhan dan dia phuang v6 da't dai va van hoa.
Ngoai ra cac nhu cau t6i thieu ve nong lam san cho nhan dan trong viing ciing
phai dugc dap ung. Can eii vao Igi ich sinh hoc, Igi ich kinh te xa hoi...tren cac
yeu to khi hau, dia hinh, quy da't dai de xac dinh ranh giai va quy mo vung dem
cho hgp ly. Moi Vuan Quoc gia, moi khu bao ton deu eo quy dinh ve pham vi
ranh giai khae nhau phu thuge vao dac diem dia hinh ciia timg khu vue. Viing
dem phai dam duong dugc cac ehiie nang va nhiem vu sau day:
+ Chiic nang sinh thai: Nham ma rong pham vi sinh song va cu tiii cho cac loai
hoang da, phat trien sinh thai viing dem.
+ Chiie nang kinh te xa hoi: Viec quan ly, sii dung viing dem nham dap ung yeu

cau toi thieu cac san pham nong lam nghiep cho nhan dan dia phuang, de hg
khong phai khai thae dat dai, chat don lam san, san ban chim thii trong khu bao
ton thien nhien. Viec su dung da't dai a day khong dugc gay mau thuan voi he
sinh thai tu nhien cua khu bao ve
+ Lam la chan cho khu bao ve, ngan ngiJa su xam nhap tir xa, tii ngoai vao khu
bao ton thien nhien.
Can eii vao ehiie nang va nhiem vu ciia viing dem nhu tren, Vudn Quoc
cria Cue Phuang da xac dinh viing d%m cua minh la dai dat bao quanh Vudn,
each ranh giai Vudn tiir 1 din 3 km. Tai khu vue phia Bac ciia Vudn eo tme giao

18


thong 12 A chay dge theo ranh gi6i ciia Vudn nen pham vi viing dem dugc tinh
tii dudng 12 A trdr vao Vudn cho den hd't xa Ngoe Luang. Phia dong bac bao gom
toan bg xa Y6n Quang, Ky Phii, Van Phuang, Ciic Phuang. Phia Nam tii dudng
di Thanh Y6n- tra vao ranh giai cua Vudn va mot phan xa Thanh My. Doan nay
each ranh gidi cua Vudn khoang 3km. Phia Tay va Tay Nam bao gom dia phan
cua hai xa An Nghia va Thach Tugng. Dia hinh trong ranh giai viing d6m kha
phiic tap, doi niii xen ke dong ruong va thuge pham vi cua 15 xa nen viec vach ro
chinh xac ranh giai viing d6m cua Vudn con nhieu tranh luan.

Hien nay, tinh da dang phong phii ciia he dong thile vat Ciic Phuang ciing
dang bi de doa nghiem trong do viec khai thae va sir dung qua miie cua ngudfi
dan dia phuang noi day. Viec xay dung viing dem xung quanh khu vue bao ve eo
y nghia quan trong giup bao ve nguon tai nguyen thien nhien va phan nao dap
ung nhiing nhu cau v6 sii dung cua nguoi dan dia phuang.

1.1.2. Dac diem tu nhien viing dem Vuan Quoc gia Cue Phuong

Khu riing nguyen sinh Ciic Phuang dugc phat hien nam 1959. Nam 1962,
Thii tudng Chinh phii da ra quyet dinh so 72 TTg ngay 7 thang 7 nam 1962 ve
viec thanh lap Vuan Quoc gia (VQG) Ciic Phuang. Nhiem vu ehinh eiia VQG
Ciic Phuang la: (1) quan ly, bao ve nguyen ven tai nguyen eiia khu riing bao gom
bao ve toan bg he sinh thai eon nguyen ven, bao ve va phue hoi cac loai dong
thuc vat quy hiem, cac loai dac him eiia Vudn va bao ve cac di san van hoa,
thang canh trong khu rung; (2) To ehiie nghien ciiu khoa hgc thuc nghiem va
khoa hoc eo ban v6i muc dich bao ton thien nhien; (3) Tien hanh cac dich vu
khoa hoe va tham quan du lich; va (4) Phoi hgp vai cac dia phuang xay dung va
bao ve viing dtm cua Vudn.

19


Vudn Qu6c gia Ciic Phuang nam a phia Tay Nam Ha Noi eo toa do dia ly
nam trong khoang tii 20^15 d6'n 20^25 vi do Bac, tii 105^31 d6'n 105^41 kinh do
Dong each Ha Noi 120 km va each bien Dong 60km. Xuoi theo quoc 16 1 A, qua
Dong Van, Phu Ly ghi d^n c^u Gian Khua't, re vao dudng quoc 16 12 qua Gia
Vien, Nho Quan chiing 35 km, gap nhung day niii nhaip nh6 lien mot dai do
ehinh la Vudn Quoc gia Ciic Phuang. Nam tren dia gidi eiia ba tinh Hoa Binh,
Ninh Binh va Thanh Hoa vai di6n tieh la 22.200 ha, VQG Ciic Phuang la mot
di^m xanh nho nhoi giiia bon be dan eu d6ng diic ciia khu vue dong bang Bac
Bg. Toan bg khu vue Ciic Phuang c6 hinh elip vdi chieu dai khoang 30km, rong
8-10km va dugc ehia ra ba khu vue ehiie nang:
-

Khu bao ton nguydn ven: 20.754 ha

-

Khu dan eu: 721 ha

-

Khu chuyen dung: 734 ha
Nam trong viing dat tao thanh do van dong tao son ky Kimeri (cuoi ky Jura,

diu ky Bach Phan), Ciic Phuang thuoc phiic he da voi Trial tmng, bac Ladoni,
tang Dong Giao eo lien he vdi dang da voi Tay Bde Viet Nam [54; 36]. 3/ 4 dien
tieh Ciic Phuang la niii da v6i eo do cao tmng binh 350 met d6'n 400 met (dinh
cao nha't la 656 met) va thap dan ve hai phia Tay Nam va D6ng Nam. Ngoai song
Buoi a phia Tay Nam, Ciic Phuang eon e6 nhieu suoi can eo nu6e vi miia mua,
CO nhieu 16 hiit, hang dong dien hinh cho loai dia hinh Karst. Bao quanh Vudn
Quoc gia la nhiing canh dong hep xen lan doi niii ciia cac huyen Thach Thanh
(Thanh Hoa), huyen Lac Son, Yen Thuy (tinh Hoa Binh) va viing dong chiem
triing xen doi niii ciia huyen Nho Quan (Ninh Binh). Viing niii da v6i Ciic
Phuang la mot bg phan cua canh cung da v6i Tay Bac -D6ng Nam eiia mien Bac
Vi6t Nam chay tii Mge Chau d6'n Ninh Binh. Cac day niii chay tit Tay Bac xuong
Dong Nam khep lai tao thanh cac thung lung kin ngan each vai dong bang Bac
Bg lam cho Oic Phuang eo mot dieu kien khi hau dac biet. Nhiet do binh quan
nam 6 day thap hon va lugng mua va do am trong khong khi cao hon cac viing
xung quanh.

20


Da't ciia Ciic Phuang bao gom hai nhom chinh. Nhom A la cac loai da't

phat trien tren da voi hoac tren cac san ph^m chiu anh hudng Cac bon nat nhieu.

Trong nhom nay lai eo 4 loai bao gom da't Renzin den, vang xam, vang do tren

da voi va loai da't Macgalit- Feralit vang. Nhom B la cac loai da't phat tridn tren
da't khong v6i hoac tren cac san pham it chiu anh hudng Cac bon nat va chii yeu
la cac loai da't Feralit vang phat trien tren sa thach, Azgilit va diep thach set. Da't
nai day eo do toi xop cao tren 50%, c6 nai dat den 80%, eo ham lugng mun Ion,
ham lugng set tha'p kha thuan Igi cho su sinh tmdng phat trien ciia cac tham thuc
vat.

Ciic Phuang c6 khi hau nhiet d6i gio mua. Theo ket qua t6ng hgp 15 nam
quan trde ciia cac tram khi tugng Ciic Phuang (tram Bong tai trung tam rimg
nguyen sinh, tram Dang nam a riing thii sinh va tram Nho Quan, each rimg
20km), nhiet do trung binh nam eiia Ciic Phuang la 20,6^C trong do nam cao
nha't la 21,2^C (1966) va nam thap nhat la 19,9^C (1971). Nhu vay nhiet do binh
quan hang nam tuang doi cao va 6n dinh rat thuan Igi cho su phat triSn eiia he
thuc vat. Lugng mua binh quan hang nam ciia Cue Phuang tuang doi ion bien
dong tii 1800mm- 2400mm, do am trong khong khi cao tu 80-90%. Miia mua
ciia Ciic Phuang keo dai tii thang 4 den thang 11. Day la nhiing thang eo lugng
mua tu 100mm tra len. Vao mua kho, lugng mua giam ro ret, lugng mua vao
thang cao nha't chua dugc 50mm. Mua it cong vai nhiet do thap lam cho khi hau
Ciic Phuang tuang doi khae nghiet v6 miia kho. Vudn Quoc gia Ciic Phuang nam
trong khu vue khi hau nhiet d6i gio miia, chiu anh hudng bai gio Dong Bac vi
mua d6ng, gio Dong Nam vi miia he. Ngoai ra, trong nhieu ngay he eon eo gio
Lao thoi manh, tuy vay do dieu kien dia hinh, gio sau khi vugt qua cac yen ngua
va hem niii sau vao riing da bi doi hucng ra't nhieu va toe do gio la l-2m/s.
Nhimg yeu to khi hau tren eo anh huong ra't Ion den he thuc vat va thai vu san
xua't ciia ngudfi dan dia phuong khu vue nay.

21

Do dia hinh Karst nen a Ciic Phuang c6 ra't it dong chay tren b6 mat duy

chi CO mOt con s6ng Budi d phia Tay Nam ciia Vudn la c6 nudre quanh nam eon
lai phan Ion la cac khe can chi eo nu6c ve miia mua. Vao miia mua, phan Ion
nu6c mua dugc iiit vao cac 16 hiit theo he thong suoi ng^m chay ra cac viing bao
quanh Vudn c6 the tao thanh cac h6 chiia nudrc -Ion phue vu cho san xua't nong
nghiep eiia cac cong dong dia phuang. He thong ho Yen Quang (dugc xay dung
nam 1968 vai 4 ho chiia nu6c Ion), ho Ngge Luang, Ho Trae... da cung ca'p nuac
quanh nam tao dieu kien thuan Igi cho eu dan cua cac xa ven Vudn canh tac
nong nghiep. Ngoai ra xung quanh Ciic Phuang eon ra't nhieu v6 nuac trao ra tu*
he thong suoi ngam trong do phai ki den v6 nuac nong Dong Trao duai chan
Qiien Thach. Day la v6 nuac nong c6 nhiet do 37-40^C da dugc khai thae di san
xua't nuac khoang dem lai nguon Igi cho dong bao a day. Song Buoi, doan chay
qua Vudn 4 km la mot mon qua thien nhien ban tang cho mot khu vue niii da v6i
it dong chay nhu a nai day. V6i hinh thiic dan thuy nhap dien tmyen thong,
nguai Mudng noi day da xay dung cac egn nuac dua nuac ti^r s6ng len tirai cho
viing dong mgng. Cac egn nuac dugc xay dung bang cac vat lieu san c6 ciia dia
phuang nhu buong, g6, day iimg khong ehi mang lai nguon nuac cho dong bao
ma eon thu hiit nhieu du khae tai day thucng thiic, Dong song khong ehi tuai
tieu cho eu dan cac xa ven song ma eon la nai de dong vat eo the xuong uong
nuac va dong thai mang lai nguon thuy san doi dao cho cong dong Muang sinh
song a khu vue nay.

Ta't ca cac dieu kien tu nhien do da gop phan tao cho Cue Phuang eo mot
he dong thuc vat tuai tot va da dang.
Theo thong ke, he d6ng thuc vat Cue Phuang bao gom
- Thuc vat bac cao c6 mach: 1984 loai
-

Dong vat c6 vii: 88 loai trong do c6 38 loai doi

-

Chim: tren 300 loai

-

Bo sat: 36 loai

22


-

Luong cu: 17 loai

-

C6n trung: tr6n 1800 loai

(so lieu thong ke cua Yuan Quoc gia Cue Phuang)

Ciic Phuang la kieu riing kin la rong thudng xanh mua nhiet d6i dien hinh
cho nhiing viing tha'p a mien Bac Viet Nam, trong khu vue nhiet d6i gio miia
D6ng Nam A v6\ thanh phan chii yeu la cac cay than go cao Ion mge thanh nhieu
tang tan. Do dac diem dia hinh dac biet la c6 hai day niii song song khep dan lai
tao thanh the ngo hem, Ciic Phuang da dang tay don nhan luong thuc vat tu bon
phuang tu dong vao day. Vai dien tieh la 22.200ha, nho hon dien tieh mien Bac
gan 700 lan va nho hon dien tieh ca nuac la 1500 lan nhung he thuc vat Ciic

Phuang chiem mot ty le kha Ion: 76,6 %s6 hg - 48,6% so ehi -30% so loai eiia
mien Bac va 68,9% so' hg- 43,6 % so ehi- 24,6 % s6' loai eiia Viet Nam. Vai
thanh phdn thuc vat phong phii va la nai gap go eiia nhieu luong thuc vat. Cue
Phuong xiing dang la phong tieu ban song phue vu cho viec tham quan, nghien
ciiu khoa hoc, hgc tap cho cac nha khoa hoc a khap nai.

He dong vat cua Ciic Phuang ciing het siic phong phii va da dang. Chuong
trinh nghien ciiu vi Dai cua du an bao ton Ciic Phuang da thong ke dugc tai 38
loai dai sinh song trong Vuan trong so do eo nhung loai mai c6 gia tri khoa hgc
cao. Va Ciic Phuang tra thanh diem nong ve da dang dai thuge bac nhat khu vue
chau A. Ben canh do, Ciic Phuang con la moi trudng song cho nhidu loai thii dac
hihi va CO nguy ca tuyet chiing cao nhu voge mong trdng, cay van, chon muc, soe
bung do... Ngoai ra con c6 nhiing loai thii Ion nhu bao ga'm, son duong, ga'u
ngua, Ign inng... Chim a Ciic Phuang rat da dang va c6 nhieu mdu sac. Cac loai
chim quy nhu ga 16i, ga sao, phugng hoang da't... dang ra't edn sir bao ve eiia con
nguai. 36 loai chim a day chiem ty le cao, t6i 40% tong so loai kiem ke dugc
tren toan quoc tuy nhien s6 lugng ca the it. 12 loai chim dugc liet ke trong sach

23


do Viet Nam. Cac ghi chep vi bo sat ciia Ciic Phuang ghi nhan Ciic Phuang eo
17 loai ran trong do c6 nhung loai rdn quy hiem nhu ho mang, ho chiia, cap
nong, cap nia, ran luc, tran ga'm... Dong vat thuy sinh ciing dang dugc nghien
ciiu Of Ciic Phuang. Nai day la moi tmdng song t6't cho mot loai ca dac hiin thuge
hg ca Nheo - ca Niee Hang. Day la loai ca song of cac hang sau va vao miia mua
thi theo dong nuac ra ngoai kiem an.

The giai c6n triing lai cang phong phii va da dang v6i han 1800 loai thuge
200 hg va 30 bg. Vao thang 4-5, Ciic Phuang nhu rue ra hon bdfi muon ngan

canh budm khoe sde.

1.3. Dac diem ve dan cu vimg dem

L3J. Sitphdn bo dan cu viing dem Vuan Quoc gia Cue Phuong,

1.3,1.1. Phan bo dan cu viing dem Vudn Quoc gia Ciic Phuong.

VQG Ciic Phuang nam trong dia phan ciia 15 xa va mot thi tran thuge bon
huyen, ba tinh vai dien tieh viing dem la 145 km^. Tong so dan khu vue vung
dem la 70.620 khau, 14.132 hg gia dinh, ma phan da dan so la dan t6c Mudng.
Trong do bao gom ca xa Thach Lam nam trong ranh giai ciia Vudn vai 389 hg
va 2204 khau (tinh den thang 9 nam 1996) v6i 99,8% dan so la nguai dan toe
Mudng sinh s6'ng df day tii ra't lau d5i. Qua phan tieh 754 bang hoi dugc sii dung
trong nghien ciiu kinh te xa hoi eiia du an bao ton Ciic Phuang cho tha'y ca'u tnie
dan so thuge dien tre trong do gan mot nira so dan la du6i 15 tuoi va hon mot
nua so dan trong d6 tuoi lao dong (tii 15 den 60 tuoi). Su phan bo dan cu tren dia
ban viing dem dugc the hien trong bang dudfi day.

24


Bang 2: DSn s6 viing dem Vucm Quoc gia Cue Phuong-1996

St

Huyen

Xa

Nhan

t

So ho

Dan toe Muomg

khau
Cue Phuong

2729

596

2674 (98%)

2

Yen Quang

5997

1180

3299 (55%)

3

KyPhii

4940

926

4446 (90%)

4

Van Phuong

3991

899

32 (0,8%)

1080

801 (18%)

1

5

Nho Quan

Yen Thuy

T.T

Hang 4453

Tram
6

Lac Thinh

5251

921

4200 (80%)

7

Yen Lac

5268

1117

1756 (33%)

8

Phu Lai

2904

559

2178 (75%)

9

Yen Tri

6193

1324

3901 (63%)-

10

Ngoe Luong

8808

1766

3699 (42%)

11 Lac Son

An Nghia

6331

1197

6015 (95%)

12

Yen Nghiep

4832

842

4687 (97%)

4079

773

3875 (95%)

13 Thach Thanh Thanh M y
14

Thanh Yen

2840

523

2793 (98%)

15

Thach Lam

2204

389

2183 (99,08%)

70.620

14.132

46.539 (65,9%)

Tong cong

(Nguon: so lieu thong ke cua 4 huyen vung dim vd so lieu dieu tra cac xd)

Quy mo cac ho of day kha lorn do tap quan thich "dong con nhieu chau" va
tu tucrtig thich con trai cua dong bao noi day. Trung binh m6i ho vung nay c6
khoang 5-6 ngudi trong do ho nhieu nhat c6 d6'n 12 nhan khau. Huyen Y6n Thuy
la noi CO quy mo ho gia dinh thzfp nhsit v6i 5,2 ngudi/ho, huyen Nho Quan tmng

25