Vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài đối với công nghiệp hoá hiện đại hoá ở việt nam

ĐẠI
QUỐC GIA HÀ NỘI
■ HỌC
•
m
KHOA KINH TẾ
-------- c s Q i s o ...........

"Ki

N G U Y Ề N M INH

VAI TRỊ CỦA ĐẦU Tư TRỰC TIẾP NƯỚC NGỒI
ĐỐI4 VỚI CƠNG NGHIỆP
HỐ,* HIỆN
ĐẠI
m
w
m HỐ
ở VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC sĩ KHOA HỌC KINH TẾ

ị

Chuyên ngành: Kinh tế chính trị xã hội chủ nghĩa
Mã số: 5.02.01

Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ TRẤN ĐÌNH THIÊN

HÀ NỘI - 2001

1


M Ụ C LỤ C

Trang
MỞ ĐẦU

3

C h ư ơ n g ỉ : ĐẨU T ư TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI: MỘT s ố VẤN

ĐỂ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ

6

1.1. Lịch sử phát triển vằ bản chất của đẩu lư nạrc tiếp nước neồi

6

ì.2. Vai trị của đầu tư trực tiếp nước neồi đối với q trình cổng
n c h iệ p h o á

21

1.3. Kinh nghiệm của m ột số nước về thu hút và sử dụng đẩu tư trực
liếp nước n eo ài

Chương 2:

25

VAĨ TRÒ CỨA ĐẦU TƯ TRỤC TIẾP NƯỚC NGỒI

ĐỐI VỚI CƠNG NGHIỆP HỐ, HIỆN ĐẠĨ HOÁ Ở NƯỚC TA TRONG
GIAI ĐOẠN ĐỔI MỚỈ VỪA QUA

36

2.1. Bối cảnh và m ục tiêu cơn í nghiệp hố, hiện đại bố của nước ía

36

2.2. Thực Irạnu đầu lư irựe tiếp nước ngồi và vai trị cúa nó đối với

tiến trình cơne nehiệp hố ở nước ta irong thời ni an qua

44

2.3. M ột số vấn đề đặt ra cho hoại đ ộ n <4đầu tư trực tiếp nước naồi
nhằm m ục tiêu cơng nchiệp hố. hiện đại hố ở nước la tron«
thời ỵian q ua

Chương 3:

69

THƯ HÚT VÀ s ử DỤNG CÓ HĨỆC QUẢ ĐẦU TƯ

TRỰC TIẾP NƯỚC NGỒI PHỤC v ụ CƠNG NGHIỆP HỐ, HIỆN

ĐẠI HOA Ở NƯỚC TA TRONG G U I ĐOẠN TÓI

79

3.1. M ột số quan điểm định hướng thu hút và sử dụníĩ có hiệu quả
đầu tư trực tiếp nước ngồi

83

3.2. Một số ậ ả i pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả hoại độnn đầu
tư trực liếp nước n£;oà] đối với sự nahiệp Cơnc nghiệp hố, hiện
dại hố của nước ta

88

KỂT LUẬN

98

TÀI LIỆU THAM KHÂO

100

2


MỎ ĐẨU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỂ TÀI

Đ ả n g ta đã xác định: M ục tiêu của cóng n s h iệ p hoá. hiện đại hoá ]à xãv
dưng nước ta thành m ột nước cống n sh iệp có cơ sở vậí chấi - kỹ Ihuậi hiện
đại, cơ cấu k in h lế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ
phái triển củ a lực lượng sản xuất, đời sống vậl chất và tinh thần cao, quốc
phịnìí, an n in h vừng chắc, dân giàu, nước m ạnh, xã hội cơn« bàng, dán chủ.
vãn m in h . R a sức phán đấu đến năm 2020 đưa nước ta cơ bản trờ ihành mồl
nước cồ n g nuhiệp.
Sư n g h iệ p cng n ỗhiờp hoỏ, hin i hoỏ l m ộl quá trình lâu dài, m ột
quá trình lạo nên sự chuyển biến của nền kinh lế theo hướnu CO' cấu kinh tế
đạt IV troné cồng nehiệp trong lônü sản phẩm quốc nội (G D P ) ngàv càn ”
lânsi v t Irng nụng n ỗh iờp ngy cng giỏm , tạo nên sự thay đổi cơ bản Lừ
lao đ ộ n e thủ CÔIỈ£
sắ n với khoa học và
c là chính sane
c sử dung
. c sức iao độ• n "
o w
cônq n g h ệ tiên tiến, hiện đại. thu hẹp đánìỉ kể khoảny cách về uinh độ phái
triển uiữa thành thị và nơn» ihơn. ciữa các vùníi của đấl nước nhàm iióp phẩn
đưa đất nước la phái triển mạnh mẽ, bền vữn£.
Đ á v là m ộ t sự nghiệp khó khãn và đầy thách thức và càng khó khăn hơn
khi nước ta tiến hành cơng nghiệp hố, hiện đại hố ironíì điều kiện liềm lực
kinh tế. kho a h ọ c kỹ thuật rất thấp.
Có n h iều yếu tố bảo đảm cho sự thành cono tronq co n s cuộc cỏnc
n ghiệp hoá. h iện đại hoá. Những yếu tố trước hếl phải k ể đến là vốn, cơnq
ĩiíĩhệ. thị ìm ờ n g , n gu ồn nhân lực..., trong đó. vốn là vếu lố cn thit hng
u. T u y vn tro n ỗ nước là quyết định nhưng vốn n s o à i nước có vai trị quan
Irọniì. T r o n s các n c u ồ n vốn từ bên níĩồi. neu ồn vốn lừ đẩu tư trực tiếp cỏ
nhiều ưu thế. Đ ầu tư trực liếp nước nỉiồi khơni! chỉ đầu lu' vốn mà cịn đẩu
tư c ơ n e n s h ệ và tri thức kinh doanh... Thêm nữa. đầu tư trực liếp nước nuồi

là hình thúc đầu rư khơrm sâ y nên tình Irạne nợ cho nước nhân đầu tư.

3


V ì vậy, đ ẩu tư trực liếp nước ngồi có vai trị rất quan trọne đối với q
trình c ỏ n g n g h iệ p hoá. hiện đại hố.
TYonìi m ấ y nãm vừa qua, dưới Lác động của cuộc khủng hoảng lài chính tiền tệ ờ c h á u Á- đ ộng thái đầu tư trực liếp nướu ngoài vào V iệt N am bị suy
eiảrn m ạ n h . Đ iểu đ ỏ lác độníĩ irực liếp đến thành lích lãng irưởntĩ của nền
k m h t ế c ũ n u n h ư triển vọnti của q u á Irình cơng ng hiệp hoá. hiên đại h o á xéi
về dài hạn. Bước vào giai đoạn mới cúa q Irình cơng nghiệp hố. hiện đại

hố, chúníz ta đứng trước thời cơ. thách thức mới. từ đó cũng đặt ra yêu cầu
và m ụ c tiêu m ới đối vói đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Trốn đ ây là những cơ sở để lựa chọn đề tài: "Vai trò của đầu tư trực liếp
nước n g o à i đối với công n g hiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam".
2. TÌNH HÌNH NGHIÊN c ứ u LIÊN QUAN ĐEN ĐỂ TÀI LUẬN VÃN
T ừ khi Luật đầu rư trực tiếp nc nỗoi ti Vit N am c ban hnh,
h o ại đ ộ n n đ ẩu tư tm c tiếp nước riìĩồi đã thu hút sự quan tám chú ý của các
cấp. các n g à n h , nhiều nhà quản lý, n h à kinh doanh, nhà k h o a học. Đ ã có rất
n h iều hội nghị, hội thảo kh o a học được lổ chức, nhiều đề lài ntỉhiên cứu cấp
n hà nước, cấp ngành, m ột số sách, luận án, bài rmhiên cứu đãnií irên các báo,
lạp chí... n g h iê n cứu về đẩu tư trực tiếp nước ntĩoài tại Việl N am . Tuy nhiên,
n h ữ n g cơnÊỉ, irình đó cịn có m ộ t số hạn c h ế về tính hệ thống, cập nhậl và
điều đ án ũ chú ỷ ]à ít có cơn " trình ĩiìĩhiên cứu m ối quan hệ giữa đầu tư trực
liếp nước níiồi và cỏ ne n eh iệp hố. hiện đại hố với tính cách là một đoi
tượng c h u y ê n biệt.
3. ivruc TIÊU NGHIÊN c ứ u

- Làm rõ bản chất cua đầu tư trực liếp nước ngồi, mối quan hệ và vai trị

của đ ầu iư Irực tiếp nước nsồi đối với cỏníi nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước la.
- P h â n tích, đánh giá thực ư ạ n g đầu tư trực Liếp nước niĩồi lại nước la
tronc thời cían qua và xu hướng irong thời gian tới.
- Đ ề x u ấl m ộ t số giải ph áp chủ yếu thu hút và sử d ụ n s có hiệu quả đầu
tư U'ực liếp n ư ớ c ngồi phục vụ cơng cuộc cơng níihiệp hố. hiện đại hoá ở
nước ta.

4


4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN c ứ l!
- Đối tượng: Những vấn đề cơ bản về đầu lư trực tiếp nước ngồi và vai
irị của nó đối vói sự nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hố ở nước ta.
- Phạm vi: Phân lích dưới cóc độ kinh tế học chính Irị các khía cạnh
quan hệ sản xuất trong đẩu lư irực liếp nước ngồi, khơng đi vào nbũTỉL: vân
đề có tính n ghiệp vụ. Các vấn đề đề cập, phán lích chủ yếu tập trunu vào đối
iượnu nước nhân đẩu tư.

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u
L uận văn sử dụng m ộ t số phương pháp sau:
- Phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sứ;

- Phươnii pháp irừu tượng hố khoa học;
- Phương pháp lơ gích và lịch sử;
- Phương pháp phán tích hệ ihống, lổng hợp;
- Phương pháp thống kê so sánh kết hợp với m ỏ p h ỏ n ‘4 dự báo và phân
tích ihực chứng.
6. ĐĨNG GĨP CỦA LUẬN VÃN
- G óp phần làm sáng lỏ bản chấl của đẩu lư trực liếp nước ngồi và
nhừniỊ lác độn g của nó đối với cóng nghiệp hố. hiện đại hố ở nước ta.

- Đ ề xuất m ột số ỉỉiải pháp thúc đẩy việc thu húi và sứ đ ụ n e có hiệu quả
đầu tư trực tiếp nước ngồi phục vụ cơng cuộc cơng n eh iệp hố, hiện đại hố
trong thời gian tới.
7. KẾT CẤU

Mở đầu.
Chương ỉ : Đầu tư tiạre liếp nước ngoài: Một số vấn đề lý luận và kinh

nghiệm quốc tế.
C hương 2 : Vai trò của đẩu tư trực tiếp nước nỉỊồi đối với cơng n eh iệp

hố. hiện dại hố ỏ' nước ta troníi ui ai đoạn đổi mới vừa qua.
Chỉửmg 3: Thu hút và sử dụníĩ có hiệu quả đẩu lư irựe liếp nước ngồi
phục vụ cỏnỵ, niĩhiệp hố, hiện đại hố ở nước la Irone í>iai đoạn tó i.

Ké7 luận.
Tài liệu tham khảo.

5


CHƯƠNG 1
ĐẦ U T ư TR Ự C TIẾP NƯỚC NG O ÀI:
M Ộ T SỐ VẤN Đ Ể LÝ LU Ậ N VÀ KINH N G H IỆM Q UỐ C TẾ

1.1. LỊCH SƯ PHẮT TRIỂN VÀ BẢN CHẤT CỦA ĐẨU T ư TUựC TIẾl*

NƯỚC NGOÀI

1.1.1. Đầu tư trực tiếp nước Rgồi

Mọi q trình sản xuấl, mọi quốc gia nhất là nhừ ns nước cịn lạc hậu
chưa hồn thành q trình ne nghiệp hố đều có nhu cầu về vốn. Khống
có vốn hoặc thiếu vốn sẽ khơiìu thể diễn ra quá trình sản xuấi hoặc tác độnỵ
liêu cực đèn quá uinh sản xuất. Nhưnq, vốn kliồn» phải ỉà m ộl nguồn lực vồ
tận. Hơn nữa, sự khan hiếm về vốn cịn lăn s thêm bởi q trình cơng nghiệp
hố ngàv càne Ịan rộne ở các nước đanc phái Iriển, bởi nhu cẩu xâv dựng
lại sau chiến tranh, bởi quá trinh cơ cấu lại lực lượng sản xuâì ở các nước
cồnti nehiệp phát triển.
Vốn có thể được huy độns, từ irons nưổc và nước nsồi. ironu đỏ
nsíUồn vốn trone: nước m ang tính quyết định, vón nước nsrồi có vai irị quan
irọng. Niĩuồn vốn bên nsồị được ihu húl thống qua nhiều hình thức: lài trợ

/-

phát triển chính thức («Ồm viện irợ phái iriển chính thức-O D A và các hình
ihức khác), niĩuổn vay lu' nhân (líu đụn» lừ các n e â n hàng thươnu m ại) và

đầu tư irực liếp nước nsồi. Mỗi n«uồn vốn có đặc điểm riêng:.
-

N suồn tài trợ phát triển chính thức do các tổ chức quốc tế. chính phủ

(hoặc cơ quan đại diện chính phủ) cung cấp. Đặc điểm của loại vốn này là
sự ưu đãi về lãi suấl, khối lượng cho vay lớn, thời hạn vav tươm* đối dài. Để
giúp các nước đang phát iriển, tron« loại vốn nàv đã đành m ột lượng vốn
chủ vếu cho vốn viện trợ phái triển chính thức (ODA) - loại vốn có nhiều ưu
đãi. Trong OD A có m ột phần là viện Irợ khơng hoàn lại, thường chiếm
khoảng iĩần 25% tổng số vốn. Đ ây là điểm khác biệt «nữa viện trự và cho
vay. Tuy vậv, khỏng phải khoản OD A nào cũn" dễ dànu, nhất lã loại vốn do

6


các ch ính phủ cung cấp, nó thường eắn với những ràng buộc về chính irị. xã
hội, th ậm chí cả về quân sự...
- N guồ n vay tư nhân: nỵuồn vốn này thườne khỏng có nhữntỉ điểu kiện
r à n <4 b u ộ c như ODA. tuy nhiên, đây là loại vốn có thú tục vav rất khấi khe,
m ức lãi suâì cao, thời hạn ira nợ nsihiêm ngãi.
N hìn chung, sử dụng hai loại nauồn vốn irên đều để iại cho nền kinh lế
c ác nư ớc đi vay gánh nặng n ợ nần - một trong những yếu lố chứa đựng liềm
ẩn n»'uv cơ dẫn đến khủng hoảng, nhất là khủng hoảng về liền tệ.

- Nguồn vốn đầu lư trực tiếp nước niioài: Trong điều kiện nền kinh tế
hiện đại. đầu tư trực tiếp nước n sồi ià loại vốn có nhiều ưu đ iểm hơn các
loại vốn kể trên. Đối với các nước đang phát triển, khi khả năng lổ chức sản
xuất đ ạ t hiệu quả thấp thì ưu điểm đó càng rõ rệt. Trong điều kiện lồn cầu
hố và khu vực hố. n í u ồ n vốn từ nước ngồi niỊầy càniì phổ biến và có vai
trị khá lớn. Thu hút vốn đẩu lư lừ hên ntíồi. nhấi là đầu tư irực liếp được
nhiều nư ớ c phát triển và đang phái triển quan tàm.
V ốn đầu tư được sử dụng phục vụ nhữnịỊ m ụ c tiêu nhấí định. V iệc sử
d ụ n g đ ó được gọi là hoạt động đ ẩu tư. Có thể phân chia đẩu tư thành các

loại:
• Đ ẩ u tư phái triển sản xuất - kinh doanh, khoa học kỹ ihuậl, kết cấu

hạ lầng...
- Đ ẩu tư cơ bản. đầu tư vận hành.
- Đ ầ u iư n ^ ắn han, đầu tư dài hạn.
- Đ ầ u ĩư cián tiếp và đầu tư trực Liếp. Trong Lrườnc hợp đ ẩu lư gián liếp
(đầu lư q u a việc m

]ý và đ iều hành hoại động đầu tư m à chí căn cứ vào kết quả do họ phân tích
để th ẩm định nhữ ng dự án mà người trực tiếp quản lý, điều hành nêu ra.
Còn LroniỊ đầu tư irực liếp, n e ười bỏ vốn trực tiếp ửiam gia quản ]ý. điều
hành q u v trình thực hiện và luỳ theo hình thức cụ thế họ cỏ thể quy ết định
loàn bộ ho ạt động hoặc tham gia quyết định.

Tronc đầu tư irực liếp, người bỏ vốn ra có thể là imười tronỵ nước hoặc
nsười nước ngoài. Trường hợp vốn từ nước ngoài và ncười bỏ vốn để đẩu tư

7


là ne ười nước ngồi thì đó là đầu tư irựe tiếp nước ngoài. Như vậv, đẩu tư
irựe liếp nước ngoài là dạng đầu tư trực tiếp với vốn từ bên nsiồi vào những

nũành, nhữniì lình vực nào đó nhằm thực hiện m ục tiêu nhấí định.
Đ ầu tư trực liếp nước ngồi có nhiều ưu thế:
- K h ỏ n e chi' đẩu tư vốn m à còn đầu lư e ô n ‘4 n eh ệ và tri thức kinh

doanh nên eóp phần thúc đẩy nền kinh lế v cỏc nỗnh cụng nghip hin
i phỏt irin nhanh chúni.
- Khơnni gậy nơn tình trạng nợ cho nước nhận đẩu tư, trái lại nước nhận
đầu cịn có điều kiện để phát triển tiềm năng Ironu nước.
- Chủ thể đẩu tư Ulfe tiếp nước ngồi chủ vếu Ịà các cơniì ty xuvên

quốc uia, cổ liềm lực về kinh tế và khoa học - cơng ntỉhệ.
Do trực liếp tham íỉia quản ỉý, điều hành, tổ chức sản xuấl và chịu
trách n h iệm về đồ n g vốn cũng như kết quả sản xuất - kinh doanh, nên trước

khi đẩu tư, nhà đầu tư phải tính tốn kv các điều kiện cần thiếl cho việc

thực hiện dự án. Đây là ưu thê hơn hắn của loại vốn đẩu tư trực tiếp so vứi
các loại vốn vav khác.
Đ ầu tư trực tiếp nước niĩồi tồn tại dưới nhiều hình thức: chủ đẩu tư bỏ
vốn thành lập xí nshiệp 100% vốn của mình, mua lại lồn bộ hoặc một phần
xí Iiũhiệp cúa nước chủ nhà. cùntĩ ỵóp vốn với các đối lác nước chú nhà để
thành lập xí niíhiệp liên doanh, họp tác kinh doanh trên cơ sở hợp đồng, hợp
tác kinh doanh, bỏ vốn xâv dựns: cơng trình vận hành sau đó chuyển giao cho
nước chủ nhà theo hơp đồng thoả thuận giữa hai bên (BOT)....
Đ ẩu iư trực tiếp nước nsoài xuất hiện vào thời kỳ đẩu của chủ nuhla tư
bản dưới hình thức đầu tư vốn vào các thuộc địa để khai thác khoáng sản.
đồn điền phục vụ cho các nũành sản xuấí ở chính quốc. Trong thế kỷ XVỈL
XVIII và đầu th ế k ỷ XIX* các cỏns tỵ Anh, Hà Lan, Tâv Ban Nha... đã thiếl
lặp các cư sở khai thác lài nũuyên và irồruỉ trọi ở cháu Á và Mv Latinh

nhằm bóc lội n 2.uổn lài neuyên thiên nhiên và sức lao độnụ cúa nước thuộc

8


địa. Chú nghĩa đế quốc ra đời cuối Ihế kỷ XIX đã biến nhiều vùn ị: thuộc
châu Phi. Đônỉ:^ Nam Á và các nơi khác thành vùriiĩ
L. ảnh hưởn£ cúa mình.
Cùng với sư phát triển của lưc lượne sán xuất, đầu lư irựe liếp nước
nnồi cũny có sự chuvến biến, thay đổi vé phươnu thức, quy mô. Trái qua
lịch sứ phát triển, đầu tư Irực tiếp nước ngoài trở thành m ội tâì yếu kinh tế.

được lãng cườn 12 mạnh mẽ. mội hình thức hợp tác kinh tế quốc lế cố hiệu
quả. Niiày nay, các quốc gia đều cẩn đến nguồn dầu lu' Irực liếp nước niỊồi
với lính cách là m i n ỗ u o n lc q u ố c lế cần kiicii thác để lừng bước hội nhập
vào cộng đổn ũ q uốc tế. Niiay cà những nước có tiềm ỉ ực kinh tế. khoa học

kỹ thuậi cũng cần cỏ sự hợp tác đầu lư để eiái quyêì cỏ hiệu quá những ván
đổ đặt ra irên lĩnh vục kh o a h ọc - còn Si. nuhệ và vốn. Do vậy. các nước đều

quan lâm cạnh tranh quyết liệt trong việc thu hút đầu iư irực tiếp nước
m>oài.
Sự vận độniĩ, phái triển của đ ầu lư irực liếp nước nuoài bị chi phối bơi

lác đỏng của các quy luậi kinh lế. Thoại đầu, nó ỉà mội tronu nhừníi phương
thức Úm kiếm, khai thác các vếu lố cẩn thiết, hảo đảm cho sự lổn lại và phái
Iriến cúa nền sản xuấl tư ban chu nsihìa. Đ ến «iai đoan phái u iển nhâì định
củ a sán xuấi xã hội. đầu tư trực liếp nước nuoài lãnu lẽn là do q trình tích
tụ. lập Uunii vốn. Sự phái iriển của q irình phán cơni; lao độim trên quv
m ơ q uốc Lê' Lạo xa nhữníĩ cơ hội đẩu tư mới. Đ ổnc thời, dưới lác đ ộ n" của
nh iều yếu tố, đ ặc biệt là sự phái Iriển của khoa học và cơng níihệ. sự phát

lxien kinh tế, sự mở rộne giao lưu hợp tác kinh lế quốc tế. sự chi phối cua
quv luậl kinh lế, và nhất là nhữniì lợi ích kinh lế đã làm cho khỏnu iiian
hoại động của đẩu tư trực liếp nước ngoài ngày càng mở rơne.
Đó là xu hướng vận độnti khách quan của đầu tư irực tiếp nước
nsĩoài. N hữnii diễn biên cu Ihể của sự vận địn« của nó chịu SƯ chi phối
trực liếp của n h iề u nhân lố chín h irị - xã hội khác. Cùní: với sự thav dổi
của ho àn cản h lịch sử. thái độ. q u a n điểm đánh eiá bản chấi và các yếu tố

chi phối quá irình vận động của đấu t trc tip nc nỹoi cựnỗ cú s
thay i.

9


1.1.2.

Một số quan niệm và xu hướng vận động của đáu tư trực

liế p nc ngồi
1 .1 .2 .1 . Thời kỳ đầu của chủ rụihĩa tư ban đến ¿liai đoan mới hình
J

w

G-

•

thành hai hệ thốnu chính trị - xã hội đối lập. có nhiéu nhà lý luận đưa ra các
quan điếm về đầu tư Irực liếp nước ngoài, irons đó Lênin là nu ười phân lích
khá kỹ bàn chất của đầu tu' Irựe tiếp nước n so ài. Theo ỏng. do sự phái Iriển
đ ẩu iư trực tiếp nước ngoài gắn liền với lịch sử phát triển của chú nghía tu
bản nên trong hầu hết các trường hợp, đẩu tư trực tiếp nước ngồi được xem
như m ội cơníĩ cụ bóc lộụ là hình thức chiếm đoat của chú nghía lư bản.
Q irình tích tụ và Lập trung tư bản ỉà điều kiện quan trọng cho sự lớn
lẻn của tư bản, và, sự xuấi hiện tình trạng "tư bản th ừ a” n hư là m ộ l tất yếu.
Song, "nếu chủ n sh ĩa tư bản chú ý đến phái triển nông nchiệp. đến việc
nârm cao mức sơns, của quần chúng nhân dán... thì khơng thể có hiện iượnti
"tư bản thừa”". " C h ừ n í nào chủ n d ĩĩa ỈƯ bản vẫn còn ]à chỳ nỗfria t bỏn.
s l bn Iha vn cũn c dùnc, khống phải là để nântì cao m ứ c snu, ca
qun ch ỹn ỗ irons nc ú. vỡ nh th ế thì sẽ đi đến kết quả ià làm iỉiảm bớt
lợi nhuận của bọn tư bản, - mà là để làng thêm lợi nhuận bằng cách xuấl
k h ẩu t bn ra nc nỗoi, vo nhng nc ]c hu. T rong các nước lạc hậu
này, lợi nhuận thường cao. vì tư bản hãv cịn ít. ci á đất đai tươnc đối thấp,
tiền c ô n e hạ. nguyên liệu rẻ" [18. 456J. Như vậy, "tư bản thừa" khi ch Ún ti

nhìn thấy nhữn<ỉ "m ảnh đấl m àu m ỡ" m à lại đó ch ún g có khả năns: sinh lợi
cao. Lênin cho i'àng, xuất khẩu tư bản là đặc điểm k inh l ế của chủ nuhĩa tư
ban hiện đại (chủ n d i ĩ a tư bản độc quyền). T heo ơniĩ. "Đ iểm điển hình
của chu n g h ĩa tư bản cũ, tronu đ ó sự cạnh tranh tự do cịn ho àn lồn thống
trị, là việc xuất khẩu hàng hoa. Đ iểm điển hình của chú nghía tư bản mới
nhất, trong đó các tổ chức đ ộ c qu yén th ố n g trị, là việc xuất k h ẩu Ịư bản''
Ị 18, 455]. M ặc dù xu ấi khẩu tư bản xét về mặi lượng đồnu nỵh ĩa với việc
làm Sĩiàm m ộl phần nànir lực phái Iriển. ũiảm ból điều kiện tạo việc làm.
eiám khá nãníỊ cãi thiện mức sốnii cúa nước SƯ hữu IU' bản. nhưng lại iỊĨúp

10


các nhà lư bản thu được ịợi nhuận cao ở nước ngoài. Đối với nước nhập
khẩu lư ban đây là điều kiện quan irọng để thúc đẩv kinh tế, kỹ Ihl phái
irìến. scmu vé hậu q. trong khơng ít trường hợp, do năng lực lổn Lì Ihể kém
nên các nước này bị bóc lộl nhiều hơn, bị lệ thuộc hơn về kinh lế. kỹ thuậl
nước ngồi và khó tránh khỏi dẫn đến sự lệ ihuộc về chính trị - Như vậy.
"xuấi kháu iư bản" dưới dạng nhà sở hữu tư bản trực liếp tổ chức sản xuấl
ihực chất là một loại hình đẩu tư trực tiếp nước ngồi. "Các nước xuâi khẩu
tư ban hầu như bao giờ cũng cỏ khả năng thu được mộl số "khốn lợi” nào
đó" [18, 459]. Đặc điểm này là nhân tố kích thích các nhà tư bản có liềm
lực tích cực hơn troné việc đầu tư ra nước ngoài.
Từ khi Cách mạnc Tháng Mười Nỵa ìhành cơng, trên thố giới

hình

ihànlì hai lìệ thốnẹ chính trị - xã hội đối lập, thỉ đầu tư irực liếp nước noồi
đã có sự thay đổi về chất. Níiồi loại h'inh đang lồn lại, đã hình ihành mộl
loại hình mới - loại đầu tư chí có thể thực hiện khi nước nhận đầu tư chấp

thuận. Tronc loại hình nàv, cả nhà đẩu tư và nước nhận đẩu iư đều có li.
Tronỗ thi k u ca Chớnh quyn xụvit, Lờrỡin ch irươne sứ dunu đầu tư
irực tiếp nước ngồi dưới hình thức tô nhượng như là mội biện pháp để giải
quyết khó khăn và thúc đẩy kinh tế phát triển. Ơng cho ràng, lô nhượng về
thực chấl "là một giao kèo, mộl sự liên kết, một liên minh giữa chính quyển
nhà nước xôviết, nghĩa là nhà nước vỏ sản, với chủ nghía tư bản nhà nước".
Trong đó. nhà iư bản "kinh doanh theo phương thức tư bản để lấy lợi nhuận:
họ đỏng ý thoả thuận với chính quyền vơ sản để cốt ihu được lợi nhuận bấi
thường, lợi nhuận siêu ntiạch hoặc để có được loại n lĩ uyên liệu mà họ
khớng thể tìm được hoặc khó tìm được bằng cách khác. Chính quyền xơviết
cũne có lợi: lực lượng sản xuất phát triển, số ỉượng sản phẩm lánu ]ên nuay
hoặc trong mộl thời íĩian ngắn nhất.... Khi "du nhập" chú nuhìa lư bủn nhà
nước dưới hình thức tơ nhượnti. Chính quyển xôviết lãnu cường được nền
đại sản xuất đối lập với nén tiểu sản xuất, nền sản xuấl tiên tiến đối lập với
với nền sản xuất lạc hậu, nền sản xuất cơ khí hố đối lập với nền sản xuất
thú cơm;..." [ ỉ 9. 269, 279]. Đối với loại hình đầu lư mới này. nước nhận đầu

II


Lư k h ô n g những không bị áp đặt m à cịn lính tốn trước đư ợc nhữni; lợi ích
có thể m an g lại, những ngh ĩa vụ h ọ phải đóng góp. những cái íiiá họ phải
ira và cả thời hạn chấm dứl hợp đồng.
Cần lưu ý rằng, trước chiến tranh th ế giới thứ hai, đầu tư Irực liếp nước
nũoài chú yếu là từ các nước tư bản phái triển đổ vào các nước kém phái
triển và thuộc địa, cịn sau chiến iranh thế íĩiới thứ hai, đã xuất hiện sự dầu
tư lẫn nhau íriữa các nước tư bản p hát triển: xuất hiện nhũng nước vừa là nơi
cun g cấp n guồn vốn đ ầu tư ra nước ngoài, vừa là nơi Liếp nhận đầu tư trực
liếp nước ngoài, v ề ban chất, đây là m ội sự liên m inh kinh lế nhằm làm
lãnũ, quy mô, hay nàng lực cửa lu' bản để không những giành dược Ihế m ạnh

iro n ữs canh tranh m à cịn hiến nó Ihành c ơ nW
s cụ• thưc
thực
• hiên
• chu nsihïa
w
dãn mới.
N hư vậy. Lênin, m ộ l m ặl đã phác hoạ nên bức tranh khá rõ néi về
n nu ồn ìiốe và động CƯ của đầu lư trực liếp nước ngoài, m ặl khác, cng
k hng dinh, u l Irc Lip nc n ỗoi là nhân tố gó p phẩn Ihúc đẩy sự
phái triển của các bên có liên quan trực tiếp đến ho ạt động này.
1 .1 .2 .2 .

T rong tình Irạnũ có sự phân cách đártũ kể về ũiàu nu hèo uiừa

các quốc yia. đầu tư irựe liếp nước ngoài được nhiều người đánh giá như là
mội trong nhiều lối thoát cho các nước nghèo.
Sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế - xã hội giữa các nước làm
cho các nước nghèo phải chịu n h iều thưa thiệt và rất có thể Lrở thành nhân
tố cản irở sự phái triển củ a các nước giàu. Do đó, nhiều nhà ]ý luận cố g ắne
lý giải, lìm iối thốt cho tình trạng phân hố giàu nghèo, liêu biểu là
R .N urkse và A.Samueỉson.
R .N urkse cho rằng đầu tư trực tiếp nước ngoài là điểu kiện tạo nên lực
bứt phá khỏi n hữ n g k h ó khăn cản trở để các nước chậm phát triển cổ thể bắt
n hập vào qu ỹ d ao phát triển. Lý giải vấn để này, R .N urkse bất đầu lừ sự
phán lích "vịnũ luẩn quẩn của niĩhèo k h ổ ”. Theo ồng, xét về lượng cung,
nil ười ta ihấy khả n ăng tiết kiệm íl ỏi, nguyên nhân là do m ứ c thu nhập thực
tế thấp. M ức thu nhập thực lế thấp phán án h nãng suất lao động ihấp. Năng

12

suâì

lao

đ ộ n g thấp phần lớn do lình irạnii thiêu tư bản ¿Ịâv ra. Thiếu lư bản

lại là kết q uá củ a khá năng tiết kiệm ít ỏi đưa lại. Cứ như vậy. cái vòng luẩn
q uán được hình thành. Dù đầu lư irục Liếp nước ngồi irước hếl phục vụ cho
Ịựi ích cưa các nước cóng n ehiệp xưấl vốn chứ kh ôn g phải cúa nước nhạn
vốn nhưnu là nhân tố quan trọng, là giải pháp tích cực để nền kinh tế chậm
phái triển có thể "vươn đến những Ihị trường mới" cũns: như "khuyến khích
việc m ở rộnii kv thuật hiện đại và nhữnu phưưnu p h áp q uản lý có hiệu q u ả ”
và k h ô n s để lại cho nước nhận đáu tứ «ánh n ặng về n ợ nần 123. 25-26J.
Đ ầu tư trực tiếp nước ngoài ỉà kết qu ả hoàn loàn lự nhiên bơi hoạt
đ ộ n g lự do củ a các động cơ kiếm lợi nh uận [23. 27]. Sons;, nó là nu uốn

cune cấp một lượne vốn đánỵ kể cho cơnũ nghiệp hố, cho lăniỊ nán«4 suấi
lao độníi, tãnu thu nhập.... phấ vỡ sư khép kín của vịní; luẩn quẩn. Các dự
án đầu iư Irực liếp nước ngồi có thể đẩu lư để xây dựng kếl cấu hạ tầnuđ ào lạo cán bộ quản lý, công nhân kỹ thuật cho nước nhận đầu tư. Đa số các
hoại động của đầu tư Irực tiếp nước ngồi đểu đưa lại lợi ích cho cả hai
phía. N hưnẹ lợi ích này khơnũ, thổ đám hảo m ứ c cân bằnu uiyệí đối. Sự mất
cân hầnu dư ờn c như là m ộl lâì vốu kinh lê vì nó cũ ng chịu sự chi phối mạnh
m ẽ cúa CO' c h ế thị irường.
C ũn ẹ

như R .N u rkse. A.Sam uelson coi vốn là vếu lô quyếi định đảm

bảo cho lao độnụ có nànu sì cao, hay nói cách khác, là yếu lố có sức

m ạ n h nhất có thể ỉàm cho "vịnli luẩn q u ẩ n ” dễ bị phá vỡ. Ôni! cho rant;. tuy
bàn tav và khối óc của con người trên th ế iĩiới rất iỊÌốntĩ nhau nhưnu cơn Sĩ
n h ân các n ư ớc tiên tiến có trong tay nhiều tư bỉin hơn và do đó họ làm việc
có n â n g suấl cao hon nhiều so với cắc nước khác.
A .S am uelson n h ấn m ạnh răn<
4 . đa sô các nước đanii phái Inển đều
thiếu vốn, m ức thu nh ập thấp, chí đỏ sốnu ở m ứ c tối ihiểu. do đỏ khả nănì;
tích ] uỹ rất hạn chế. để tích luỹ vốn phải hy sinh liêu dùny ironii nhiều thập
kỷ. Nhưnũ cái khó ỉà ở đó: các nước n ụh èo nhất ũần như chí cỏ mức sốnạ.
lối thiểu. Với m ức thu nhập như vậy, việc giảm liêu dùnu hànt! níiày buộc
họ phải chịu đựnu iiian khổ to lớn về kinh lế. N hư vậy, nếu Lự Ihân vận
độrm. các nước n ụ h èo rất khó Ihốt khỏi cái "vịng luẩn quân".

13


So đỏ 1: Vòng luẩn quắn của các nước đang phát triển

Song, xét về mặt nào đó, chính nchịch ]ỷ trên lại là mộL trono nhữn”
điều kiện quan trọng để các nước ndhèo cỏ thể phái Iriển. A.Samuclson đặt
vấn đề: đối với các nước nehèo, nếu có nhiều irở ngại như vậy đổi với việc
cấu thành tư bản do nguồn lài chính trong nước, thì lại sao khơn LI dưa nhiều
hon vào nhừnc nguồn vốn nước neoài. Lý thuyết kinh lê đã nói rầng một
nước iĩiàu đã thực hiện hếl các dự án đầu tư có hiệu quả cao ở Iron ti nước có
Ihể làm lợi cho cả hai hên bằng cách đáu lư vào những dự án có hiệu qua
cao ở nước ngoài. A.Samuelson cho rànỵ: các nước ndhèo muốn phái triển
được nhất thiết phải có "cú hích" từ bên imồi nhằm phá vỡ cái "vịng luẩn
quẩn”. "Cú hích" đó chính là đầu tư trực tiếp nước ngồi,

VI

đầu tư irực tiếp

nước ngoài đáp ứng được các yêu cầu cúa phát triển mà nước nứhèo khônu
phái chịu sánh nặng nợ nn - nguv c ca khunỗ hong li chớnh.
im tns đối eiống nhau iront: quan điểm của R.Nurkse và A.Samuelson
là đánh giá cao vai trò của đầu tư Irực liếp nước ngoài đối với sự phát iriển
của các nước nd ìèo. cho rằng đẩu tư irực tiếp nước ngoài là lực ỉượim có
khả năng phá vỡ "vịng luẩn quẩn của nghèo khổ", lạo ra nhữnu điều kiện
cho sự phái triển mà không để lại nợ ĩiần.
1.1.2.3.

Trong thời kỳ nhữnũ năm liiữa thế kỷ XX-thời kỳ cả hệ Ihống

xã hội chủ niihĩa. lư bản chủ nghía đạl lới mộl trình độ phái triển nhất định,
cạnh tranh (ihi đua) kinh tế chú yếu diễn ra uiữa hai hệ ihốnsi, lnií vốn
14


đầu tư quốc tế cũng chỉ vận động trong nội bộ các nước cùng hệ thổnsi. Các
nước xã hội chủ nghĩa chuyển vốn cho nhau theo ý nghĩa là nguồn viện trợ,
Siiúp đỡ các nước cịn k h ó khãn. nhằm tạo ra những điều kiện cho sự phái
iriển đồng đều giữa các nước trong cùny hẹ thống. Vì vậy. cỏ nhữntí ns2n
vốn đã đưa lại hiệu quả kinh tế - xã hội rất thấp do chưa được lính lốn kỹ
khi tiến hành đầu lư. Trong nội bộ chủ nghía tư bản. hoạt độnu đầu tư diễn
ra Iheo chiều hướng khác: thu lợi nhuận hav giành quyền chi phối quá irình
sản xuất kinh doanh.
Nghiên cứu lý iuận về đầu lu trực tiếp nước ngoài nhà kinh tế học
Canada S.H .H vm er đã chia lý luận về lưu chuyển vốn quốc tế thành ]ý luận
lưu chuvển vốn quốc tế nói chung và lý luận đầu tư U'ực Liếp nước ngồi.

Ơng cho rằng, m ục đích của lưu chuyển vốn quốc tế nói chung là thu được
liền lãi cao. và với những phương liện chủ yếu ià vốn ùền lệ. Đối với đầu tư
Irực liếp, với phương tiện lưu chuvển vốn san xuấi và được đặi tronu mối
quan hệ với việc di chuyển quốc lố cứa các yếu tố kỹ thuậl, u i thức quản lý
và mức độ chi phối quá irình sản xuất kinh doanh, m ụ c đích cần đạl là thu
được lợi nhuận cao nhấl. H ym er đã đưa ra sự k h ác biệi vé hình thức vận
động của vốn như sau: Lưu chuyển vốn theo hình Ihức ihứ nhất vẫn m anu
lính giản đơn hơn. Sự vận động của tiền vốn ở đây chú yếu áp dụng hình
thức đầu tư chứng khốn và cho vay. T hồ n g thường dòng vốn này xuâĩ phát
từ nước giàu vốn sang các nước thiếu vốn. Hình thức vốn của đầu tư irực
liếp diễn ra đa đạnií hơn, có thể khai thác m ột lượng vốn cần cho đầu tư
ngay tại ihị trường vốn ỏ' chính nước chú nhà. hoặc dùng m ột số vốn đầu tư
tổn tại dưới dạng sản xuất vỏ hình của quyền sản xuất cơng nghiệp và bản
quyền kỹ thuật,.do đó chưa chắc đã có sự vận độn g tiền vốn trên ihưc tế và
chưa hẳn tiền vốn dã phải vận động lừ nước giàu vốn sang nước thiếu vốn.
Một số nhà lý ỉuận lại cho rằng đầu tư Irực tiốp nước ngoài về ihựe
chất là hình thức kéo đài "chu kỳ tuổi thọ sản xuất", "chu kỳ tuổi thọ kỹ
ihuậl" và "nội bộ hoá di chuyển kỹ thuật".

15


Bản châì kỹ thuậi của đầu ỉư trực liếp nưck- nuoài là m ội Iron" những
ván đề Ihu hút sự chú ý của nhiều n h à lý luân. Tuy có sự khác nhau về CO' sở
n gh iên cứu, p h ư ơ n s pháp phân lích và đối tượng xem xéL..., nhưnỵ, nhiều
n h à lý luận đã thốim nhấl kết luận: Iron 12 nền kinh lế hiện đại có m ộl sổ yếu
tố iiên quan đến kỹ Ihuậi sản xuấl kinh doanh đã buộc nhiều nhà sản xuấl
phai lựa chọn phư ơng thức đáu tư irưc tiếp ra nước nuoài như ià điều kiện
cho sự lổn tại và phái iriển cúa m ình. Về vấn để này, có thể lóm lấl ý kiến
cùa m ột số nhà lý luận như sau:

V iệc coi kỹ thuật là bàng h o á có thể m ua bán đã dẫn đến khuynh
hư ớng di chuyển kỷ ihuậí ra nước ngồi và kéo dài chu kỳ luổi ihọ cúa nó.
Trons, "lý luận chu kỳ luổi thọ sản xuất", Vernon cho rằng: mỗi sản phẩm,

lừ nỵhiên cứu phái minh đến liêu thụ trên thị irườnu. đểu phải irải qua các
iiiai đoạn irườnsí thành, hồn thiện, bão hồ và suy ihối; kỹ thuậl thể hiện
irên mỗi hàne hoá ỉỊồm bốn Ihời kỳ:
nhận vào. Irưởnii thành, hồn ihiện và
j
w

W

s-

suy ihối. Khi m ộ t kỹ thuật mới đư ợ c phát minh và áp dunu đẩu liên vào
sản xuấl tr o n í nước sỗ làm cho sản lượng sản phẩm thuộc loại này lănu lên
đáiìLỊ kể. Kv thuậl này đần dẩn được liêu chuẩn hoá, phổ cập hoá. Nếu kỹ
ihuậi Uctnu hiện đại thì lốc độ lâng sản lượng càng cao, do đó thị Irường
trong nước càng nhanh chóng bão h o à, irong kill đỏ nhu cẩu ở thị trườn<-j
cấc nước khác (nhất là các hước đan g phái triển) đối vói san phẩm này cịn
rất ỉứn. Trước thực tế này, nước phái m inh và đarm sơ hữu kỹ thuật mói sẽ
đẩu iư trực liếp ra nước nuồi để ch iếm lĩnh thị irường mới cho sản phẩm,
đồns; thời lợi đụ n g được níỊUồn lao độns, rẻ nhằm đại được tỷ suấl lợi nhuân
CHO nhất và kéo dài ch u kỳ tuổi thọ củ a kỹ thuật.

Theo Harvey, "Chu kv tuổi ihọ kỹ ihuật" gồm các íiiai đoạn: ]) Kỳ
thuậl mới ra đời. 2) Kiểm nghiệm , đánh yiá hiệu quá và kha nãniĩ phù hơp
cua kv thuật mới. 3) ú n g dụn« kỹ thuậi mới. 4) úhỉi d u n e rộne rãi kỹ thuậl
vào sản xuất đại trà làm tănLỉ nhanh sản lượng sản phẩm . Giai đoạn này có

ihề xem xél việc di ch u v ển .k ỹ Ihuậí ra nước níỊOài hay khỏns}. 5) Xuất hiện
sự bão hoà sản ph ẩm do kỹ Ihuật này sản xuấụ do đó cố liắnu di chuvển kỳ

16


thuật ra nước ngồi. 6) Thối hố của kỹ Ihuật, các hạng mục của kỳ ihuât
này mất vị trí ƯU thế dẫn đầu, tiến đến bị thay thế dần hoặc bị loại bỏ trên

ihê uiới. Việc di chuvển kỹ thuật đến các nước đan*Ị phái triển, ngồi monsi
m u ơn tãne lợi nhuận, kéo dài chu kỳ luổi Ihọ kỹ thuật..... các nước phái triến

cịn muốn có thêm nguồn vốn bù đắp kinh phí nghiên cứu và phái iriển,
cũng như chi phí cho sáng tạo kỹ thuật mới.
Trong xu thế phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, chu kỳ
tuổi thọ kỹ ihuật không ngừng bị rúl nuắn. do đó, khi kỹ thuật đỏ dạt tới
trình độ tiếp cận mức hoàn thiện nước sở hữu kv thuật mới phải kịp thời di
chuvển nó ra nước ngồi hoặc khu vực đang có nhu cầu để nó liếp lục phát
huy lác dụng kéo dài chu kỳ tuổi thọ. Đối với phía cun" cấp kv thuật, di
chuvển kỳ ihuật dưới hình thức đầu tư Irực liếp đồng nghĩa với việc kéo dài
chu k$' luổi thọ kỳ thuậl. chu kỳ luổi ihọ sản phẩm, cũng tức là kéo dài ihời
nian thu lợi nhuận cao từ việc sở hữu kỹ ihuậl. Đó là mộl irong nhữnu điều
kiện quan irọns thúc đẩy nghiên cứu kỹ thuậl mới, lãng cường ưu thế trong
cạnh tranh. Đối với phía liếp nhân kỹ thuậl. mặc dù phai Irả giá cho việc sử
dụng kỹ thuật cũ, nhưng so với việc tư nghiên cứu thì liếp nhận kỹ thuật có
ƯU điểm lổn ít thời gian để có được kỹ thuật, lì rủi ro và nhanh chỏnu rúí
nuán chu kỳ tuổi thọ kỹ thuâl để có thể thay thế kỹ thuật mới mà íl làng phí.
Đáy là điểu kiện để nhanh chóng rút ngắn khoảng cách, đuổi kịp và có ihể
vượt các nước đi trước.
Di chuyển kỹ thuật là một tất yếu kinh tế, diễn ra trước áp lực thay ihế

kỹ thuật mới. Trong mồi trường phái triển mạnh mẽ của khoa học kỹ Ihuậl,
chu kỳ tuổi thọ kỳ thuật ncắn đến mức có những kỹ thuât hoặc sản phẩm
chưa đến iỊĨai đoạn suy thối (thậm chí chưa đến giai đoạn hồn ihiện) đã bị
kỹ thuật mới hơn đào thải- Áp lực thay thế kỹ thuậi mới đã thúc đẩy việc
chuyển ciao kỹ thuât diễn ra cấp bách hơn.
Tuy nhiên, chuvển U'iao cho ai, chuyển giao như thế nào Luôn được các
nhà sỏ hữu kỹ thuật quan tâm và cân nhắc kỹ lưỡns. Nhà kinh lế học
Canada Rugman cho rằng, do đặc lính độc quyền của kỹ thuật, khơng thể

•\Ị Ị

Ũ

17


dưa ra cạnh tranh tự do trên thi trường nên buộc phải "nội bộ hoá" di
chuyển kỹ ihuột. lức là. phẩn lớn các nhà sở hữu kỹ Ihuậi hao íỉiờ cũng cố
uáng chí xãy dưng Ihị uư ờng uiao dịch k ihut trong ni h cụ n ỗ Iv xuyờn

quc gia. Phương thức đầu

IU'

Irực tiếp với nước ngoài đã

sử

dụng ưu thố kỹ

Ihuậl. tri thức kỹ Ihuật để chuvển uiao cho các xí nchiộp thuộc cịn*: IV là có
lợi nhấl. Đ ó là con đường ihuận lợi nhấl đế đưa kv thuạl (sán phám) lới thị
trường nước khác (kể cả kỹ ihuậi san xuất sản phẩm xuất khẩu ihưừng hay
bị ngãn irở bởi rào cản m ậu dịch). Việc chuyển giao kỹ ihuậl giữa công ly
m ẹ với công ty con của công ty xuyên quốc gia đảm bảo bản quyền không
bi sao chép, ỵiữ vữnỵ ưu th ế kỹ thuậl và khá nărm độc quvổn sản phẩm Irên
thị trường ihế ui ới. Từ những nãm cuối cúa ihặp niên I960, nhiều nước
đanu phái triển liến hành chiến lược cỏnsỉ ntrhiệp hoá thay thế nhập khẩu
với đ ặ c Irưnu cơ bản là Ihực thi các chính sách dùng hànq rào Ihuế quan và
các chính sách có lác dụng bảo hộ sản xuâì (rong nước mội cách iươnu đối
phổ hiến đối với các nuành kinh lê', cũn*: như chính sách khu vốn khích đối
với đầu lư irựe tiếp nước ngồi... Đ âv là cư hội để các cônu ly xuyên quốc
uia xâm nhập có hiệu quả thị Irườnt; các nước dang phát Iriổn thồnt: qua

việc lập các chi nhánh ở các nước này.
1 .1 .2 .4 . Trong những n ăm cuối thập niên 1980 đến nay, với sự kiện

hệ thống xã hội chủ nghĩa làm vào Ihối irào, lình vực đầu lư Irực liếp
nước ngoài chịu sự lác độ n g m ạnh của xu hướng thị lrường hố tồn cầu,
irony đó thị trường vốn quốc lế dưới hình thái đầu tư irực tiếp nước ngoài
cỏ sự biến đổi m ạnh mẽ. G iờ đáy k h ô n g chi' nhữ ng nước theo cơ c h ế kinh
tế thị irường truyền thốnu tham g ia ihị trườníi vốn đầu tư nói chung và
dưới hình thái đầu tư trực liếp nói riêng, m à các thành viên đã m ở rộne cả
ứ phía liếp nhận đầu tư (uồm cả nước phát iriển và đang phát iriển) và phía
đầu ur. Q uan trọng hơn là môi Irường cơ c h ế kinh lế nói chunu c ũ n ‘4 như
k h ơ n g k h í kinh doanh tạo d òn g di chuyển vốn đáu lư trực liếp đã irở nên
thuận lợi hơn. Đ ầu tư irực liếp nước nnoài dans, n g àv càrm trở thành loại
hoại đ ô n <4 kinh lế s ô i động Irên thê uiới, và được đặc irưnỉỊ hởi m ột số đ ặc
điểm cơ bản:

18


T h ứ nhái, lượng vốn đẩu lư trực tiếp nước ngồi Ixên Ihế giói có xu hướn <4

níiàv càng tăng: năm 1992 so với năm 1991 lănỉi 107,6%, 1993/1992 lãn bĩ
122.4%. 1994/1993 tảng 108,7%, 1995/1994 lãng 146-5%, 1996/1995 tàng
J0 L 8 % . 1997/1996 tãnu l i 8.7%. irong đổ các nước phái iriển luôn chiêm IV
irọnii chú ỵệu kể cả lượng vốn đầu tư ra lẫn lượnii vốn liếp nhận vào (xem
bảng 1).

Bảng 1: Tỷ trọng lượng vón đầu tu trực tiếp nước ngoài ỏ các
nước phát triển, thời kj; 1991 - 1997

Đơn vị; %
Năm

Vốn tiếp nhận

Vốn đầu tu’ ra nước ngồi

í 991

72.8

94.5

1992

65,3

89,5

1993

62.0

86,9

1994

60.0

8x1

1995

63,7

86.9

1996

57,9

85,0

1997

58.3

84.9

T h ứ hai, trong các nước đang phát triển, các nước châu Á thu hút

lượng vốn đầu tư tiTỊíc tiếp nước ngồi ỏ' m ức cao nhái. Tro nu lổng vốn đầu
iư trực tiếp vào các nước đang phái iriển thời kv 1985 - 1997, các nước châu
Á chiếm tỷmi ]ệ từ 51.9% năm 1985 lên tới 58.4% năm 1996 và 56.9% nãm
►

1997. Đ ỏng và Đ ô n g N am Á chiếm tỷ ]ệ lớn tron LỊ số vốn đầu tư trực tiếp
nước n^oài vào châu Á. Mức vốn đẩu lư vào khu vực này so vói íổnii vốn
đẩu lư vào châu Á tãnu từ 59,9% n ãm 1985 lên lới 88,7% năm 1996 và
88,9% năm 1997.

19


T h ứ b a , Mỹ, Anh, Đức, Pháp. Nhật Bản cung cấp chủ yếu lượng vốn

đẩu tư nước ngoài cũn<ỉ như là địa hàn tiếp nhận phẩn lớn vốn đầu tư irực
liếp nước ngồi của thế iỊÌỚi.
Tỉiời kỳ 1981 - 1983, nhóm 5 nước n ày chiếm 66.2% lnu s vn u

t ra nc nỗoi ca ton ih ui ới. đến Ihời k}; ỉ 984-1987 lên lới 72,3%.
Thời kỳ 1986 - 1991. Nlìậl Bán đầu tư lới 45 IV USD. Từ năm 1992 đến nay

MỸ ln đứĩìiỉ đầu thế uiới về xuấí khẩu, nháp khẩu vốn (nãm 1993, xuấl
kháu 70 tỷ USD, nàm 1995: 95 tỷ USD, chiếm 30% tổng vốn đầu tư loàn thế

2 1 ới). Năm 1995 Anh xuất khẩu 38 tv USD, Đức 36 tv USD, Pháp 18 IV
USD. Tính bình qn trong thập niên 1990 Anh xì khẩu vốn đạí mức 25 -

30 tỷ USD/năm, Nhật Bản xuất khẩu vốn đạl mức 25 tỷ USD/năm. Nhìn
chuna,, lừ thập niên 80 đến nay, Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhậl Bản luôn chiếm
iiần 80% lổng số vốn đầu tư irực tiếp ra nước ngồài của loàn thế si ới.
Về liếp nhận vốn dầu tư irực tiếp nước ngoài. 5 nước này chiếm
72 .5 % lổng vỏn liếp nhận của tồn thế giói thời kỳ 1981 - 1983 lên tứi

78.8% ihời kỳ 1984-1987. Tính bình qn từ íhập niên HO đến nay nhóm 5
nước nàv ỉn ch iếm lới 65% tổng vốn đẩu tư trực tiếp lừ nước ngoài vào
của toàn thế giới.
T h ứ lỉi\ c á c cơng ty, Lập đồn x u y ên quốc íĩia nsràv càng thể hiện vai

trò chi phối mạnh mê vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trên toàn thể giới.
Đến năm 1996 tồn thế giới có khoảng 44.508 cồng ty xuyên quốc gia
với 276.Ố59 chi nhánh, trong đó các nước phát triển có 36.380 CƠĨ11Ỉ ly

(chiếm 81.74%) và 93.628 chi nhánh (chiếm 33,84%). các nước đang phái
trien cỏ 7.932 eỏnẹ ty (chiếm 17,82%) và 1BO-771 chi nhánh (chiếm 65,34%).
Hiện nay, chiến lược chính của các cơnsì ty xun quốc gia là bành
irướníi mạnh ra nước ngồi bằn<4 cách đầu tư trực liếp dưới các hình thức:
lập liên doanh với mội hoặc nhiều đối lác ở nước nhận đầu lư, lập các chi
nhánh với 100% vốn của côns ly. họp nhất hoặc mua lại quyền sò' hữu của
một hãng (doanh nghiệp) nước nhận đầu tư, liên minh với mộl hoặc nhiều

20


cồng IV xuvcn quốc gia khác để đầu tư đến địa bàn thích hựp. Nhìn chung,

lượnũ von đầu tư Irựe liếp nước nuoài trên thố giới hiện nay chú yếu được
xuấl phái từ các công ty xuyên quốc gja.
T h ứ năm, sự chuyển hướni; càn bản của các nhà đẩu tư: Tronỵ những

nãm 1980 các nhà đầu tư thườn«; đầu lư vào các ngành sản xuấl sứ dụng
nhiều lao động, khai thác lài nguvơrụ và các ìmành san xuấl vặi chấl là chú
yêu. Gần đây. họ quan lâm nhi cu hơn đ ến việc đầu tư vào các lình vực sản
xuất có cơnu ntĩhệ cao, các ngành dich vụ và kết cấu hạ tầ n ‘4 , nhất là ngành
viễn thồnũ. điện,, nước, giao thông vận lải...

Thứ sún , nhu cầu liếp nhận đầu tư trực liếp nước nsìồi đ an u Lãnu lên
d án g kể Irên phạm vi tồn th ế iiiới. Và, cùnu với việc hình ihành các khu
vực lự do hoá đầu tư đã Lạo ra m ộl cục điên canh Iranh q u y ết liêl vé lình

vực này.
Tóm lại, sự phái triển của đầu tư trực tiếp nước niĩoài được quy dịnh
hỏi nhữnu quv luậl kinh tế khách quan với nhừnu điều kiện nhất định, là
mội ironu những m ặt biểu hiện ra hên nũồi của q trình phân cỏnu lao
động q uốc lế và xã hội ho á sức sản xuấi xã hội Irên quy m ô quốc lố. Sự thay
đổi thái độ đối với đầu tư trực liếp nước ngồi có thể xem là nhữm: bước
ihav đổi nhặn thức iheo hưứng ngày cànu phù hợp hon và chú độrti! hon của
con ni:ười đối với quy iuậl kinh tế khách quan. Xu hưứnũ nàv có ý nghĩa
quyếi định trong việc chi phối các biểu hiện vận động khác nhau cùa đẩu tư
trực tiếp nước ngồi.
1.2.

VAI TRỊ CỦA ĐẨU TƯ TRỰC TIẾP !VƯỊC NGỒI ĐỐI VỚ! Q

TRÌNH CĨNG NGHIỆP HOẢ
Về bản chất, đầu tư irựe liếp nước ngoài ]à sự gặp nhau về nhu cầu của

m ột bên là nhà đầu lư và mộl hên là nước nhận đẩu tư. C ác nước liến hành
nu n ẹhiệp hố có nhu cầu lán về đẩu tư trực liếp nước ỉmồi là do vai irị
sau đáy của nó đối với nước nhận dầu lư troné q trình cơng niỉhiệp hố.

21


1.2.1. Góp phần giải quyết có hiệu quả những khó khăn vể vỏn
Vịn là vếu íố cơ bản để liến hành cịng nghiệp hố và phái iriển kinh
lố ớ các nước nghèo và lac hậu. Nhưng, là nước nghèo Ihì khả nãne tích luỹ
h ay huy độnu vốn trơnu nước đổ lập iruim cho các m ục liêu cần ưu liên rấi

khó khăn. thị irường vốn Irong nước lại chưa phát triển. Trong thời kv đầu
tiến hành công ng hiệp hố, nhìn chung các nước đanu phát iriển đểu g ặp rất

nhiều khó khan: mức sốne ihấp. kiiả nãn <4 lích luỹ kém. kết cấu hạ lang
chưa phái u ĩển , công nghệ, kv thuàl lạc hậu, mức đấu tư Ihấp nên kém hiệu

quả. ít có điều kiện để xám nhập, mở rộne hợp tác kinh lếq u ốc iế. thiếu khả
náníi tiếp cặn với khoa học kỹ thuâl liên liến của thế iĩiới... Giải pháp của
các nước đanỵ phái triển là lìm đến các nguồn đầu lu' quốc lố. Tron il các
n ũuổn đầu lư q u ố c lế, vốn viện iro' tuv có mội số ưu đãi nhưng địi hỏi mội

số điều kiện ràng buộc về chính trị, xã hội, thậm chí cả vé quân sự đi kèm.
Cịn vốn va)' thì thủ tục khắt khe. lại phải chịu lãi suất cao. Khi khả năng

liếp cận thị irườníi cịn rất hạn chế, irình độ tổ chức sán xuất kinh doanh
eũrm như quản ỉý cịn thiếu kinh nghiệm thì việc đẩu iư (nhái là đối với vốn
.

vay nước nuoài) rai khỏ đạl hiệu quả. Đổi với vốn vay. dù đầu lư cỏ lãi hay

khònu hànỵ, nảm vẫn phải Ira mội mức lãi suấl nhấí định. Niiuổn VỐ11 được
đánh uiá có hiệu quả nhấí đối với giai đoạn đầu tiến hành công nghiệp huá
của các nước đang phái triển là vốn đẩu tư trực tiếp nước ngồi.
Tóm lại. đầu lư Uạíe tiếp nước ngồi ũóp phần ui úp các nước đaniì phái

triển khắc phục tình trạng thiếu vốn, nhờ đó giải quyết được mâu íhuẫn dừa
nh u cầu phát triển m ạ n h mẽ và n g u ồ n lực tài chính khan hiếm, đặc biệt là
trong thời kỳ đầu của q trình cơng nghiệp hố - ihời kỳ mà thơn y thường

địi hỏi dầu lư mộl tỷ ]ệ vốn lớn hơn các giai đoạn sau này và lớn hơn nhiều
lán khá nãniỊ của chính nền kinh tế ironiì nước. Nó là phương thức đầu lư

phù hợp với các nước đang phái iriển, tránh được lình Irang lích luỹ q
căng Ihẳng dản đến nhừníi méo mó về kinh tế.

22


1.2.2. G óp phần giải quyết vấn đề cịng nghệ, kỹ thuật
Các nhà đầu lư irực liếp nước ngoài bao giờ cũng đặl vấn đề lợi nhuận
cao và thu hồi vốn nhanh làm mục tiêu hàng đầu. Những cônsi nuhộ, kỹ
Ihuậl nhà đầu tư đưa vào thực hiện dự án đầu tư ỉà yếu lố trực tiếp chi phối
lợi ích của họ nên buộc nhà đẩu tư phải cán nhắc, lựa chọn nhữnụ kv thuật

có kha nãnu phái huy hiệu quả cho tới khi ihu hổi đú vốn và có lãi (lất
nhiên, khỏns; loại trừ mộl số trường hợp cá biệt). Ngay cả trong trường hựp
những công nỵhệ, kỹ thuật có thể đã đến lúc cầìi thay thế ở các nước phát
triển do chịu sự chi phối của quy luậl và sức ép thay thế kỹ thuậl có thể cịn

ià hiện đại. phù hựp với trình độ cua nước đang phái triển. Như vậy. với việc
công nuhệ. kỹ thuật được đưa vàò để thực hiện dự án đầu iư, các nước đaiìíi
phái triển tiếp cận được với cơng nghệ, kỹ thuật mới, liếi kiệm chi phí sản
xuất và nâng, cao khả năng cạnh tranh trên thị irường q u ố c lế.

1.2.3. Góp phần tạo ra việc làm và thu hút một lượng ỉớn lao động,
nâng cao chất lượng nguồn nhân lực
Các dự án đầu tư liạrc liếp nước ngoài có thể thu hút mội lượng lớn lao
độnu lrựt’ liếp và tạo ra nhiều việc lằirt cho các dịch vụ tưoĩm ứng. Cùng với

đẩu iư trưe tiếp nước ngoài, những kỹ thuâl; công nỉĩhê mới, kiến thức quản
lý kinh tế hiện đại được du nhập vào đã làm cho đội rmũ cán bộ nước nhận
đầu lư trưởng thành hơn về nâng lực quản ỉý phù hợp với nền sản xuấl hiện
đại. lực lượng lao độiìíì. quen dẩn với phong cách cơnq nựhiệp. hình thành

dẩn đội nsĩG nhữníi nhà doanh nghiệp ciỏi, cỏnỵ nhân kỹ thuậl lành nshề
được đào tạo, bội dưỡng làm chủ công nghệ, kỹ thuật tiên liến.
Sở dĩ chất iượng nguồn nhân lực được nâng cao là do:

- Cơng n«hệ, kỹ thuật mới được đưa vào địi hỏi phải bồi dưỡng, đào
lạo kiến thức chuyên món cho người lao động sử dụng cơnii nghệ, kỹ Ihuậl
đó đạí tiêu chuẩn chất lượng, phục vụ nhu cầu nâng cao sức cạnh tranh của
nhà đầu tư lại nơi đầu tư.
- Tron LỊ liên doanh với nựớe chủ nhà, nhà đầu tư khơn.í: Ihể đảm đươnu
lâì cả các cỏn ũ việc quản \ỷ m à phải sử đun tì cả nuưừi cua nước chủ nhà.

23


Đe náng cao hiệu quả tổ chức và quản lý, nhà đẩu lư phải đào lạo và hổi

dưỡng kỹ năng quản ]ý cho bên đối tác liên doanh. Đồng thời, irong quá
trình Iham SŨ dẩn dần học hỏi dược kinh nghiệm hổ ích.
1.2.4. Tác động m ạnh mẽ đến việc chuyển dịch co cáu kinh tê
N hàm m ục liêu nâng cao sức cạnh tranh, sinh nhiều lời, thu hổi vốn
nhanh, các nhà đầu lư đã lựa chọn những lĩnh vực. n^ành có lợi thế so sánh

để đầu lư. Bên cạnh đó. chính phú nước nhận đầu tư cũng thường có nhiều
chính sách ưu đãi, khuvến khích các nhà đầu tư đẩu tư vào một số ngành,
lĩnh vực kinh tế theo quy hoạch, "chiến lược phát triển kinh tế của đất nước
m ình. N hư vậy, dưới lác động của vốn, của khoa học - công nghệ, đầu tư

trực liếp nước ngồi có lác dộng mạnh mẽ đến việc chuvến dịch co’ cấu kinh
l í . Cư cấu ngành, cơ cấu kỹ ihuật, CO' cấu sản phẩm và lao động sẽ được

biến đổi theo chiều hưứng liến hộ.
1.2.5. Bảo đảm thị trường
Một imng những điều kiện vồ cùng quan irọng iront: quá irình đẩu tư
là phai phản tích kỹ khả nãng ứiị ư ư ờ ns. Đ ể b ảo đảm hiệu quả đổng vốn bỏ

ra, nhà đầu tư phải tính lốn kỹ lưỡng về cơ hội hay rủi ro của thị irưừng
được hình thành hởi khách hàng, nhà sản xuâì - kinh doanh trung ui an. nhà
sản xuấl h o ặc nsười cuniĩ cấp h àng hoá, đối thủ cạnh tranh, và về yếu lố
kinh lế, lài ng uy ên thiên nhiên, kỹ ihuậi, yếu tố chính trị, vãn hố - xã hội ở
nỵồi nước n h ận đầu tư có liên quan đến hoạt động đẩu tư của mình cũng
như ở nước nhận đấu tư. Có thể nói, Ihơntí thường, mỏi dự án đầu tư trực

tiếp nước ngồi đều được phán lích, lính tốn kỹ lưỡng để bảo đảm thị
irưừng ngoài nước nhận đáu lư và thị trường nước nhận đầu lư. Chẳỉìíì hạn,
có thổ nói cụ thể đến mạng lưới tiêu thụ hàng hố của nhà đầu tư và việc

nhà đẩu tư iỊÓp phần ỉàm cho hàng hoá sản xuất ở nước nhận đầu tư tiếp cận

nhiều hưn với thị trường các nước phát triển. Mỗi nhà đầu tư thườnn có mối

\

24


quan h ệ hoặc Ihậm chí kiểm sốt các đầu mối tiêu thụ h àn " hán buỏn. bán
IC ớ các nước phái triển và các nước khác ngoài nước nhận đầu tư, ihu tháp

đu'9 'c nhiều thông lin về nhu cẩu thị trường trong quá trình đầu lư CÜJQÜ như
ch uẩn bị đầu tư. Do ưu th ế đó. các sản phẩm là kếl quả cúa hoại độnu đẩu

lư nước nạồi ở các nước đane phái Iriổn có thể dễ dànc xuấi khấu vào thị
irirờnu các nước phát trien hoặc hất kỳ thị irườnu nào mà các nhà đẩu lư
nước ngồi có mối quan hệ. Đồnc, thời việc bn bán trong nội hộ công ty
cứa nhà đầu tu 'Cũng là mội con đường liêu thụ lớn các bộ phận sản phẩm
(phán công theo chiều dọc) sản xuất à các nước đang phái triển.

1.3. KỈNH NGHIỆM CUA MỘT s ổ NƯỚC VỀ THU HÚT VÀ s ứ DỤNG
ĐẨlỉ TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOẢI

Đẩu tư irưc tiếp nước ngoài ià mội con đường phái triển kinh lố của đất
nước. Ó nhiều nước irên th ế ui ới, đẩu tư trực tiếp nước nyồi uẩn như giữ
vai irị chú đạo Ironu nền kinh lố quốc dán. ớ nhiều nước châu Á. luỵ chưa

chiếm lỷ Irọng cao Irong lổng vốn đầu tư nhưng đầu lư irực liếp nước n«ồi
là u lố then chối để thực hiện chiến ]ưọ'c cơng nghiệp hố hướnq về xuất

khẩu, và quan trọng hơn. là cơ sỏ' chủ yếu để thực hiện bước ehuvển lừ nước
nơn í; niĩhiệp, khai ihác lài nsiuvên. xuất kháu nguyên liệu là chính sanu sản

xuấi và xuấl khẩu hàng cóng nghiệp chế lạo là chú yếu. Do vậy, mỗi nước
đều lìm cách thu hút và sử dụn« có hiệu quả đẩu tư trực tiếp nước ngồi
irong q irình phái triển kinh lế. ó lình vực này, bên cạnh n h ừ n e Ihành

cóng cịn có những vấn đề cần yiải quyếl, thậm chí phải Irả giá cho những
khiếm khuyết. Kinh nghiệm tronií lình vực hoạt độn ‘4 đẩu tư trực tiếp nước
ngoài của các nước cung cấp thêm cứ liệu để hiểu kỹ ban chấl của đấu lư

trực liếp nước nuoài, là cơ sỏ' để tham khảo, học hỏi nhữim thành cỏnu và né
tránh khiếm khuvếl.
Dưới đây chí nêu kính nẹhiệm thành cơnu cũn« như kinh nghiệm chưa
thành cơn o của Trung Q u ốc - nước có những chính sách chu ni;, chính sách

CO' hán hợp lý trong việc ihu húi đẩu tư trực tiếp nước ntioài m anu lại thành
cỏnu đánt; kể, ui úp cho đẩu tư Irực liếp nước niìồi LrcV ihành độnu lực phái

25