Phân loại và giải các bài toán hóa học lớp 8 và lớp 9 theo một phương pháp chung góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn hóa học trung học cơ sở

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
…………

NGUYỄN THỊ VÂN ANH
PHÂN LOẠI VÀ GIẢI CÁC BÀI TỐN HĨA HỌC LỚP 8 VÀ LỚP 9
THEO MỘT PHƢƠNG PHÁP CHUNG GĨP PHẦN NÂNG CAO
HIỆU QUẢ DẠY VÀ HỌC MƠN HĨA HỌC TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HOÁ HỌC
CHUYÊN NGÀNH: Lý luận và phƣơng pháp dạy học
(Bộ mơn Hố học)
Mã số: 60.14.10
Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Vũ Ngọc Ban

HÀ NỘI - 2012


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÍ HIỆU
ĐLBTKL

Định luật bảo toàn khối lƣợng

ĐLBTNT

Định luật bảo toàn nguyên tố

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PTHH

Phƣơng trình hố học

PƢHH

Phản ứng hóa học

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

2


MỤC LỤC
Lời cảm ơn

i

Dạnh mục các ký hiệu, chữ viết tắt

ii

Danh mục các bảng

v

Danh mục các biểu đồ

vi

MỞ ĐẦU...............................................................................................................

1

1. Lý do chọn đề tài................................................................................................ 1
2. Lịch sử nghiên cứu............................................................................................

2

3. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài....................................................................

2

3.1. Mục tiêu của đề tài.......................................................................................... 2
3.2. Nhiệm vụ của đề

2

tài.........................................................................................

2

4. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................ 2
5. Khách thể nghiên cứu và đối tƣợng nghiên cứu................................................

2

5.1. Khách thể nghiên

3

cứu......................................................................................

3

5.2. Đối tƣợng nghiên cứu.....................................................................................

3

6. Câu hỏi nghiên cứu............................................................................................

3

7. Giả thuyết nghiên cứu.......................................................................................

3

8. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................... 3
9. Đóng góp mới của đề tài.................................................................................... 5
10. Cấu trúc của luận văn.......................................................................................
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI....................... 5
1.1. Cơ sở lý luận của việc nâng cao chất lƣợng, hiệu quả quá trình dạy và học

5

mơn Hóa học THCS............................................................................................... 5
1.1.1. Q trình dạy học.........................................................................................
1.1.2. Chất lƣợng dạy học......................................................................................

6

1.1.3. Một số biện pháp đổi mới để nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học ở

6

THCS. ...................................................................................................................
1.2. Bài tập hóa học................................................................................................ 6

3


1.2.1. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong q trình dạy và học mơn

7

hóa học THCS...............................................................................................

10

1.2.2. Lựa chọn và phân loại bài tập hóa học ........................................................ 11
1.2.3. Thực trạng việc sử dụng bài tốn hóa học ở trƣờng THCS.........................

11

1.3. Phƣơng pháp chung giải bài tốn hóa học THPT...........................................

12

1.3.1. Các cơng thức cần thiết khi giải bài tốn hóa

13

học........................................

18

1.3.2. Quan hệ giữa số mol các chất phản
ứng.......................................................
1.3.3. Phƣơng pháp chung giải bài tốn hóa học THPT........................................

19

Tiểu kết chƣơng 1..................................................................................................

19

Chƣơng 2: LỰA CHỌN, PHÂN LOẠI CÁC BÀI TỐN HĨA HỌC LỚP

19

8, LỚP 9 VÀ GIẢI THEO PHƢƠNG PHÁP CHUNG GIẢI CÁC BÀI

20

TỐN HĨA HỌC, THPT...................................................................................
2.1. Tổng quan chƣơng trình mơn hóa học THCS.............................................

20

2.1.1. Nội dung chƣơng trình hóa học THCS...................................................

21

2.1.2. Mục tiêu chƣơng trình hóa học THCS......................................................

29

2.2. Hệ thống các bài tốn hóa học lựa chọn, phân loại và giải theo phƣơng 35
pháp chung...................................................................................................

42

2.2.1. Oxi – Khơng khí.................................................................................

48

2.2.2. Hidro – Nƣớc...........................................................................................

56

2.2.3. Dung dịch...................................................................................................

64

2.2.4. Các loại hợp chất vô cơ...........................................................................

70

2.2.5. Kim loại ................................................................................................

72

2.2.6. Phi kim ....................................................................................................

75

Bài tốn tổng hợp hóa vơ cơ..............................................................................

81

2.2.7. Hóa học hữu cơ.......................................................................................
Hidrocacbon........................................................................................................

82

Dẫn xuất hidrocacbon....................................................................................
Bài tốn tổng hợp hóa hữu cơ........................................................................

4

82


2.3. Sử dụng hệ thống các bài tốn hóa học biên soạn trong dạy học mơn hóa
học lớp 8 và lớp 9..........................................................................................

83

2.3.1. Sử dụng hệ thống bài tốn hóa học theo các mức độ nhận thức và tƣ duy
trong việc xây dựng nhận thức mới, kĩ năng mới............................................

83

2.4.2. Sử dụng hệ thống bài tốn hóa học theo các mức độ nhận thức và tƣ duy

84

trong việc vận dụng, củng cố kiến thức, kĩ năng.............................................

85

2.4.3 Sử dụng hệ thống bài toán hóa học vào việc kiểm tra, đánh giá kiến thức,

85

kĩ năng của học sinh..........................................................................................

85

Tiểu kết chƣơng 2...........................................................................................

85

Chƣơng 3:THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.......................................................

85

3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm..............................................

85

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm.............................................................

85

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm.........................................................

87

3.2. Chuẩn bị thực nghiệm..............................................................................

87

3.2.1. Chọn địa bàn, đối tƣợng thực nghiệm...............................................

87

3.2.2. Kiểm tra mẫu trƣớc thực nghiệm..........................................................

89

3.3. Quá trình tiến hành TNSP...................................................................

96

3.3.1.Tiến hành thực nghiệm..........................................................................

97

3.3.2. Kết quả thực nghiệm..............................................................................

98

3.3.3. Xử lý kết quả thực nghiệm...................................................................

100

3.3.4. Phân tích kết quả thực nghiệm............................................................

102

Tiểu kết chƣơng 3...........................................................................................
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................................
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................
PHỤ LỤC..............................................................................................................

5


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả đề kiểm tra đầu vào tại lớp TN và ĐC..................

88

Bảng 3.2. Kiểm chứng để xác định sự tƣơng đƣơng của các nhóm .................

88

Bảng 3.3. Thống kê điểm kiểm tra các đề số 2 và số 3.....................................

90

Bảng 3.4. Bảng phân loại kết quả kiểm tra đề số 2...........................................

90

Bảng 3.5. Bảng phân loại kết quả kiểm tra đề số 3..........................................

91

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất luỹ tích đề kiểm tra số 2
-lớp 8.................................................................................................................

91

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất luỹ tích đề kiểm tra số
3-lớp 8................................................................................................................

92

Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất luỹ tích đề kiểm tra số
2-lớp 9................................................................................................................

92

Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất luỹ tích đề kiểm tra số
3-lớp 9................................................................................................................

93

Bảng 3.10. Giá trị của các tham số đặc trƣng....................................................

98

6


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ
Trang
Hình 3.1: Đồ thị biểu diễn đƣờng lũy tích đề kiểm tra số 2-Lớp 8................

94

Hình 3.2: Đồ thị biểu diễn đƣờng lũy tích đề kiểm tra số 3-Lớp 8................

94

Hình 3.3: Đồ thị biểu diễn đƣờng lũy tích đề kiểm tra số 2-Lớp 9................

95

Hình 3.4: Đồ thị biểu diễn đƣờng lũy tích đề kiểm tra số 3-Lớp 9................

95

Hình 3.5. Biểu đồ tổng hợp phân loại kết quả kiểm tra đề số 2.....................

96

Hình 3.6. Biểu đồ tổng hợp phân loại kết quả kiểm tra đề số 3.....................

96

7


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong dạy học hóa học, một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển năng
lực nhận thức tƣ duy cho HS là việc giải các bài tập hóa học. Đối với HS cấp THCS
thì Hóa học là mơn học mới vì đến lớp 8 các em mới bắt đầu tiếp cận với môn học
này. Vốn kiến thức của các em cịn ít ỏi, việc rèn luyện kĩ năng kĩ xảo về hóa học,
nhất là việc giải bài tốn hóa học gặp nhiều khó khăn. Hiện nay có nhiều sách tham
khảo hóa học cho HS lựa chọn, tuy nhiên số câu hỏi và bài tốn hóa học nhiều và đa
dạng, các tác giả lại đƣa ra nhiều cách giải khác nhau làm cho học sinh và ngay cả
một số giáo viên cũng cảm thấy lúng túng trong việc lựa chọn, phân loại và nhất là
trong việc giải các bài tốn hóa học. Các giáo viên cũng nhƣ học sinh ln mong
muốn có đƣợc những câu hỏi, bài toán tốt với những cách giải dễ dàng, thuận tiện để
nâng cao hiệu quả học tập. Do vậy, việc lựa chọn, phân loại bài tốn hóa học, và đặc
biệt việc có một phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học là thực sự cần thiết và
có ‎nghĩa thực tiễn.
Gần đây, trong cuốn sách “Phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học trung
học phổ thơng” [2], tác giả đã hệ thống hóa và đƣa ra một phƣơng pháp chung để giải
các bài tốn hóa học. Đó là phƣơng pháp dựa vào quan hệ giữa số mol của các chất
phản ứng và các công thức biểu thị quan hệ giữa số mol chất với các đại lƣợng
thƣờng gặp nhƣ khối lƣợng, thể tích, nồng độ… của chất. Quan hệ giữa số mol của
các chất phản ứng dễ dàng thiết lập đƣợc khi học sinh đã viết và cân bằng các
phƣơng trình hóa học cịn số cơng thức hóa học cần thiết khi giải bài tốn hóa học
khơng nhiều (4 cơng thức chính), do đó việc giải bài tốn hóa học theo phƣơng pháp
trên là đơn giản, thuận tiện đối với học sinh.
Với mong muốn vận dụng phƣơng pháp chung nêu trên để giải các bài tốn
hóa học ở cấp THCS, chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Phân loại và giải các bài tốn
hóa học lớp 8 và lớp 9 theo một phương pháp chung góp phần nâng cao hiệu quả

dạy và học mơn hóa học trung học cơ sở”.
2. Lịch sử nghiên cứu.
Cho đến nay, đã có nhiều tác giả nghiên cứu tìm hiểu các phƣơng pháp giải
các bài tốn hóa học, tuy nhiên việc đƣa ra một phƣơng pháp chung để giải các bài

8


tốn hóa học ở THCS thì chƣa đƣợc quan tâm . Trong tài liệu “Phƣơng pháp chung
giải các bài toán hóa học THPT”, tác giả đã hệ thống và đƣa ra một phƣơng pháp giải
các bài tốn hóa học đơn giản và dễ sử dụng đối với học sinh. Việc áp dụng phƣơng
pháp chung trong việc giải các bài toán hóa học cấp THPT đã đƣợc trình bày ở một
số luận văn thạc sĩ sƣ phạm hóa học [4, 22]. Bản luận văn này tiếp tục áp dụng
phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học THPT để giải các bài tốn hóa học ở
cấp THCS.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài.
3.1. Mục tiêu của đề tài
Nghiên cứu cơ sở lựa chọn, phân loại các bài tốn hóa học và phƣơng pháp
chung để giải các bài tốn hóa học, từ đó áp dụng đối với các bài tốn hóa học lớp 8
và lớp 9 nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học mơn hóa học ở THCS.
3.2. Nhiệm vụ của đề tài.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc nâng cao chất lƣợng hiệu quả quá trình
dạy và học; nghiên cứu cơ sở lựa chọn và phân loại các bài tập hóa học, ý nghĩa và
tác dụng của bài tập hóa học trong việc dạy và học mơn hóa học ở trƣờng THCS.
- Điều tra thực trạng việc sử dụng bài tốn hóa học ở trƣờng THCS.
- Nêu phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học THPT và vận dụng
phƣơng pháp chung đó để giải các bài tốn hóa học trong chƣơng trình hóa học lớp 8
và lớp 9 giúp nâng cao chất lƣợng dạy và học mơn Hóa học ở cấp THCS.
- Thực nghiệm sƣ phạm, đánh giá hiệu quả và tính khả thi của đề tài.
4. Phạm vi nghiên cứu.

Những bài tốn hóa học thuộc chƣơng trình THCS .
5. Khách thể nghiên cứu và đối tƣợng nghiên cứu.
5.1. Khách thể nghiên cứu.
Quá trình dạy học mơn hóa học tiến hành ở 2 trƣờng:
- Trƣờng THCS Lê Lợi- Quận Hải An - TP Hải Phòng
- Trƣờng THCS Ngọc Hải- Quận Đồ Sơn - TP Hải Phịng
5.2. Đối tượng nghiên cứu.
- Các bài tốn hóa học trong chƣơng trình hóa học cấp THCS.

9


6. Câu hỏi nghiên cứu.
Cơ sở lựa chọn, phân loại các bài tập hóa học là gì?
Phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học, THPT là phƣơng pháp nào? Có
thể áp dụng phƣơng pháp đó để giải các bài tốn hóa học THCS, góp phần nâng cao
hiệu quả dạy và học mơn Hóa học ở cấp THCS hay khơng?
7. Giả thuyết nghiên cứu.
Lựa chọn, phân loại và sử dụng tốt phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa
học THPT để giải các bài tốn hóa học lớp 8 và lớp 9 sẽ góp phần nâng cao hiệu quả
dạy và học mơn Hóa học ở trƣờng THCS.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc nâng cao chất lƣợng dạy và học mơn hóa
học THCS ; ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học; cơ sở lựa chọn và phân loại các
bài tập hóa học; phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học THPT.
- Nghiên cứu thực trạng việc sử dụng các bài toán hóa học ở trƣờng THCS
thơng qua việc lấy phiếu thăm dò ý kiến của giáo viên và học sinh ở một số trƣờng
THCS ở thành phố Hải Phòng.
- Thực nghiệm sƣ phạm, dùng phƣơng pháp thống kê để xử lý kết quả thực
nghiệm, đánh giá hiệu quả và tính khả thi của đề tài.

9. Đóng góp mới của đề tài.
- Đề tài đã tiến hành lựa chọn, phân loại các bài tốn hóa học THCS và giải
chúng theo một phƣơng pháp chung. Đây là nguồn tƣ liệu tốt cho giáo viên và học
sinh tham khảo, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học mơn hóa học, THCS.
10. Cấu trúc của luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội
dung luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Lựa chọn, phân loại các bài tốn hóa học lớp 8, lớp 9 và giải theo phƣơng
pháp chung giải các bài toán hóa học, THPT.
Chương 3: Thực nghiệm sƣ phạm

10


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận của việc nâng cao chất lƣợng, hiệu quả q trình dạy và học
mơn Hóa học THCS.
1.1.1. Q trình dạy học
Q trình dạy học nói chung, q trình dạy học hóa học nói riêng gồm hai hoạt
động cơ bản, gắn bó chặt chẽ và thống nhất với nhau là hoạt động dạy và hoạt động
học.
Hoạt động dạy là toàn bộ hoạt động của thầy trong quá trình dạy học nhằm
truyền thụ các kiến thức cho HS, làm cho HS nắm vững kiến thức và kỹ năng, trên cơ
sở đó phát triển năng lực nhận thức tƣ duy hình thành thế giới quan khoa học cho HS.
Hoạt động học là toàn bộ hoạt động của HS nhằm tiếp thu các kiến thức dƣới
sự tổ chức, điều khiển của thầy nhằm tìm hiểu, khám phá, lĩnh hội kiến thức, để từ đó
hình thành quan điểm duy vật biện chứng, đạo đức và nhân cách của HS.
Quá trình dạy học bao gồm các thành tố: mục tiêu dạy học, nội dung dạy học,

phƣơng pháp dạy học, phƣơng tiện dạy học và kiểm tra đánh giá, chúng có mối quan
hệ tác động qua lại và điều chỉnh lẫn nhau. Muốn nâng cao chất lƣợng dạy học của
mơn học thì cần thiết phải đổi mới từng thành tố của quá trình dạy học.
1.1.2. Chất lượng dạy học
Trong giáo dục, chất lƣợng giáo dục không phải đƣợc biểu hiện qua việc
ngƣời học đọc đƣợc bao nhiêu quyển sách, làm đƣợc bao nhiêu bài tập,..mà điều
quan trọng nhất là thơng qua q trình giáo dục đó ngƣời học thay đổi đƣợc những gì
về mặt nhận thức, về động cơ học tập, thái độ và hành vi học tập. Nhƣ vậy, chất
lƣợng giáo dục sẽ đƣợc biểu hiện tập trung nhất ở nhân cách của ngƣời học- ngƣời
đƣợc đào tạo, đƣợc giáo dục.
Chất lƣợng dạy học là một bộ phận hợp thành quan trọng của chất lƣợng giáo
dục. Chất lƣợng dạy học có thể hiểu là chất lƣợng giảng dạy của ngƣời dạy và chất
lƣợng học tập của ngƣời học, trong đó chất lƣợng dạy học đƣợc biểu hiện tập trung
nhất ở chất lƣợng học tập của ngƣời học. Ngƣời học là ngƣời quyết định chính đến
chất lƣợng dạy học. Muốn nâng cao chất lƣợng dạy học thì đồng nghĩa với việc phải
nâng cao chất lƣợng học tập của ngƣời học.

11


Lý luận dạy học hiện đại đã chỉ ra rằng: Ngƣời học trong q trình đào tạo
khơng chỉ là đối tƣợng của hoạt động dạy mà còn là chủ thể của hoạt động lĩnh hội tri
thức, kỹ năng, kỹ xảo. Trong các hình thức tổ chức học tập thì việc tự học có một vai
trị quan trọng ảnh hƣởng trực tiếp đến chất lƣợng dạy học. Do vậy việc bồi dƣỡng
ngƣời học phƣơng pháp luận khoa học, phƣơng pháp nghiên cứu và phƣơng pháp tự
học sẽ giúp ngƣời học phát triển những phẩm chất và năng lực hoạt động trí tuệ sáng
tạo, chính là dạy phƣơng pháp nhận thức để tìm ra tri thức.
1.1.3. Một số biện pháp đổi mới để nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở THCS.
Chất lƣợng, hiệu quả của q trình dạy học hóa học phụ thuộc vào nhiều yếu
tố nhƣ nội dung chƣơng trình đào tạo, hệ thống sách giáo khoa, điều kiện cơ sở vật

chất phục vụ quá trình dạy và học, đổi mới phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh
giá.v.v.. Trong phạm vi bản luận văn này chúng tôi chỉ đề cập đến tầm quan trọng
của bài tập hóa học trong giảng dạy mơn hóa học, trong đó tập trung vào việc lựa
chọn, phân loại và phƣơng pháp giải bài toán hóa học để góp phần nâng cao hiệu quả
của việc dạy và học mơn hóa học.
1.2. Bài tập hóa học
1.2.1. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong q trình dạy và học mơn hóa
học THCS.
Bài tập hóa học có ý nghĩa, tác dụng to lớn, thể hiện ở các mặt sau:
- Làm chính xác hóa các khái niệm, giúp học sinh hiểu sâu sắc các khái niệm
đã học. Học sinh có thể học thuộc lịng các khái niệm nhƣng nếu không thông qua
việc giải bài tập, học sinh chƣa thể nắm vững đƣợc các khái niệm đã thuộc.
- Bài tốn hóa học mở rộng sự hiểu biết một cách sinh động, phong phú và
không làm nặng nề khối lƣợng kiến thức của HS.
- Ôn tập, củng cố các kiến thức cơ bản một cách thƣờng xuyên và hệ thống
hóa các kiến thức hóa học một cách thuận lợi nhất.
- Thúc đẩy thƣờng xuyên sự rèn luyện kỹ năng kỹ xảo, sử dụng ngơn ngữ hóa
học. Việc giải quyết các bài tập hóa học giúp học sinh tự rèn luyện các kỹ năng viết
phƣơng trình hóa học, nhớ các ký hiệu hóa học, hóa trị của các nguyên tố, kỹ năng
tính tốn,...góp phần vào việc giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho HS.

12


- Khi giải một bài tốn hóa học bắt buộc học sinh phải suy lý, quy nạp, diễn
dịch, loại suy, qua đó phát triển năng lực nhận thức, rèn trí thơng minh cho HS.
- Thơng qua giải bài tập hóa học sẽ rèn luyện cho HS tính kiên nhẫn, trung
thực trong lao động học tập, tính sáng tạo khi xử lý các vấn đề đặt ra, qua đó giáo dục
tƣ tƣởng, thái độ cho các em.
- Liên hệ với thực tiễn đời sống, sản xuất hóa học, qua đó giúp HS thấy đƣợc

vai trị quan trọng của hóa học đối với đời sống sản xuất, rèn cho HS tính chính xác
của khoa học và nâng cao lịng u thích mơn học.
1.2.2. Lựa chọn và phân loại bài tập hóa học
Hiện nay số lƣợng câu hỏi và bài tốn hóa học trong sách giáo khoa và các tài
liệu tham khảo rất phong phú và đa dạng. Để phục vụ tốt cho việc dạy và học mơn
hóa học mơn hóa học cần phải lựa chọn những bài tập bám sát nội dung chƣơng
trình, mục tiêu của mơn học, những bài tập có nội dung phong phú, nặng về bản chất
hóa học, khơng lắt léo đánh đố về mặt toán học. Bên cạnh những bài tập cơ bản cần
có những bài tập tổng hợp sâu sắc, phát triển trí thơng minh, sáng tạo, khơi dậy niềm
say mê hứng thú học tập của HS. Ngồi những bài tập có hƣớng dẫn giải cần phải có
các bài tự luyện, giúp HS tự học, phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS. Sau khi đã
lựa chọn đƣợc các bài tập thì việc phân loại chúng có ý nghĩa quan trọng.
Có nhiều cách phân loại bài tập hố học dựa theo các tiêu chí khác nhau:
- Dựa vào khối lƣợng kiến thức hay mức độ đơn giản, phức tạp có thể chia
thành: bài tập dạng cơ bản, bài tập tổng hợp.
- Dựa vào tính chất của bài tập có thể chia thành: bài tập định tính và bài tập
định lƣợng.
- Dựa vào hình thái hoạt động của học sinh khi giải bài tập có thể chia thành:
bài tập lý thuyết và bài tập thực nghiệm.
- Dựa vào kiểu bài hoặc dạng bài có thể chia thành: bài tập xác định công thức
phân tử của hợp chất; tính thành phần phần trăm của hỗn hợp; nhận biết, tách các
chất ra khỏi hỗn hợp, điều chế...
- Dựa vào nội dung có thể chia thành: bài tập nồng độ, điện phân, áp suất...
- Dựa vào chức năng có thể chia thành: bài tập kiểm tra sự hiểu và nhớ; bài tập
đánh giá các khả năng: vẽ sơ đồ, tìm tài liệu, tổng kết...; bài tập rèn luyện tƣ duy khoa

13


học (phân tích, tổng hợp, quy nạp, diễn dịch...)

Trong đề tài này, chúng tôi đƣa ra cách phân loại bài tốn hóa học theo các
mức độ nhận thức, tƣ duy của học sinh dựa trên thang bậc của nhận thức. Việc đƣa ra
các tiêu chí đánh giá q trình nhận thức và tƣ duy có nhiều quan điểm:

 Đánh giá trình độ phát triển tư duy của học sinh theo Bloom
Giáo sƣ Bloom đã đƣa ra sáu mức độ nhận thức theo thứ tự từ đơn giản đến
phức tạp:
Biết: Đây là cấp độ thấp nhất của kết quả học tập trong quá trình nhận thức,
yêu cầu HS nhớ lại những kiến thức đã học một cách máy móc và nhắc lại.
Hiểu: Là khả năng nắm bắt đƣợc ý nghĩa của tài liệu, khả năng diễn giải, giải
thích hay suy diễn.
Vận dụng: là khả năng sử dụng thông tin, chuyển đổi kiến thức từ dạng này
sang dạng khác, tức là sử dụng các kiến thức đã học vào một tình huống, hồn cảnh
mới.
Phân tích: là khả năng chia nhỏ tài liệu ra thành các hợp phần cấu thành để
hiểu rõ hơn cấu trúc của nó.
Tổng hợp: là khả năng hợp nhất các thành phần để tạo thành một tổng thể
mới. Ở mức độ này HS phải sử dụng những gì đã học để tạo ra một cái gì đó hồn
tồn mới.
Đánh giá: là khả năng xác định giá trị của tài liệu: biện minh, phê bình hoặc
rút ra kết luận.

 Đánh giá trình độ phát triển tư duy của học sinh theo quan điểm của giáo sư
Nguyễn Ngọc Quang
Việc đánh giá trình độ phát triển tƣ duy của HS thơng qua q trình dạy học
mơn hóa học bản chất là chúng ta cần đánh giá: Khả năng nắm vững những cơ sở
khoa học một cách tự giác, tự lực, tích cực, sáng tạo của HS; trình độ phát triển năng
lực nhận thức và năng lực thực hành trên cơ sở nắm vững những cơ sở khoa học.
Căn cứ vào chất lƣợng của q trình lĩnh hội và kết quả của nó, trình độ nắm
vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo đƣợc chia thành 4 mức độ:

- Trình độ tìm hiểu: Nhận biết, xác định, phân biệt và nhận ra kiến thức cần
tìm hiểu.

14


- Trình độ tái hiện: Tái hiện thơng báo về đối tƣợng theo trí nhớ hay ý nghĩa
( kiến thức tái hiện).
- Trình độ kỹ năng: Vận dụng kiến thức vào thực tiễn bằng cách chuyển tải
chúng vào những đối tƣợng và những tình huống quen thuộc ( kiến thức kỹ năng).
Nếu đạt đến mức tự động hóa gọi là kiến thức kỹ xảo.
- Trình độ biến hóa: Vận dụng kiến thức vào thực tiễn bằng cách chuyển tải
chúng vào những đối tƣợng và tình huống quen thuộc nhƣng đã bị biến đổi hoặc chƣa
quen biết.
Đối chiếu thấy hai quan điểm trên có nhiều điểm tƣơng đồng và phù hợp với
Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đã chỉ đạo dạy học bám sát chuẩn kiến
thức, kỹ năng theo các cấp độ: Nhận biết, Thông hiểu và Vận dụng (vận dụng ở mức
cơ bản) và Vận dụng sáng tạo ( vận dụng ở mức nâng cao).
- Nhận biết : Đây là mức độ, yêu cầu thấp nhất của trình độ nhận thức, thể
hiện ở chỗ HS chỉ cần nhớ hoặc nhận ra khi đƣợc đƣa ra hoặc dựa trên những thơng
tin có tính đặc thù của một khái niệm, một sự vật, một hiện tƣợng.
- Thông hiểu : Là khả năng nắm đƣợc, hiểu đƣợc ý nghĩa của các khái niệm,
sự vật, hiện tƣợng ; giải thích, chứng minh đƣợc ý nghĩa của các khái niệm, sự vật,
hiện tƣợng ; là mức độ cao hơn nhận biết nhƣng là mức độ thấp nhất của việc thấu
hiểu sự vật, hiện tƣợng.
- Vận dụng : Là khả năng sử dụng các kiến thức đã học vào một hoàn cảnh cụ
thể mới: HS phải biết vận dụng kiến thức, biết sử dụng phƣơng pháp, nguyên lí hay ý
tƣởng để giải quyết một vấn đề nào đó. Đây là mức độ vận dụng cao hơn mức độ
thông hiểu trên, yêu cầu áp dụng đƣợc các quy tắc, phƣơng pháp, khái niệm, ngun
lí, định lí, cơng thức để giải quyết một vấn đề trong học tập hoặc của thực tiễn.

- Vận dụng sáng tạo): Là khả năng phân tích, đánh giá, tổng hợp, sắp xếp,
thiết kế lại thông tin ; khai thác, bổ sung thông tin từ các nguồn tƣ liệu khác để sáng
lập một hình mẫu mới.
Trong bản luận văn này, chúng tơi sẽ lựa chọn các bài tốn hóa học THCS
theo các tiêu chí đã đề ra và phân loại các bài tốn hóa học đã lựa chọn theo các mức
độ nhận thức, Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đã chỉ đạo .

15


1.2.3. Thực trạng việc sử dụng bài tốn hóa học ở trường THCS
Để tìm hiểu thực tế quá trình dạy và học ở trƣờng THCS, chúng tôi đã tiến
hành khảo sát giáo viên và học sinh ở các trƣờng THCS trên địa bàn Quận Hải An và
Quận Đồ Sơn dƣới hình thức phát phiếu tham khảo ý kiến của GV (Phụ lục 2) và
phiếu thăm dò ý kiến HS (Phụ lục 3).
Kết quả khảo sát cho thấy:
- Đối với GV: Lấy ý kiến tham khảo của 40 GV
+ 100% GV cho rằng việc sử dụng bài tốn hóa học trong dạy học là rất cần
thiết vì qua đó giúp HS nhớ đƣợc kiến thức lý thuyết, rèn kỹ năng hóa học, vận dụng
kiến thức vào việc giải bài tập, giải thích các hiện tƣợng xảy ra trong đời sống.
+ GV thƣờng hƣớng dẫn HS giải các bài tốn hóa học trong các tiết ơn tập,
luyện tập (87,5%), ít sử dụng các bài tốn hóa học trong các giờ lên lớp dạy bài mới
(25%).
+ 97,5% GV sử dụng nguồn bài tập từ các tài liệu có sẵn nhƣ sách giáo khoa,
sách bài tập, các tài liệu tham khảo khác và 80% GV sử dụng các bài tập đã có sẵn lời
giải hoặc hƣớng dẫn giải.
+ Phần lớn GV không theo một phƣơng pháp chung nào mà theo những
phƣơng pháp giải khác nhau (95%).
- Đối với HS: Khảo sát 160 HS.
Phần lớn các em (80%) khơng thích giải các bài tốn hóa học vì cho rằng bài

tốn hóa học khó, nhiều dạng bài tập, nhiều cách giải khác nhau, các em ít đƣợc
luyện tập rèn kỹ năng làm bài. Trên lớp thầy cơ khơng hƣớng dẫn giải các bài tốn
hóa học theo một phƣơng pháp chung nào mà mỗi dạng bài có cách giải khác nhau
nên các em bị lúng túng, khó xử lý hay vận dụng khi gặp một bài toán mới.
Từ thực trạng trên chúng tôi nhận thấy, việc lựa chọn phân loại các bài tốn
hóa học và giải chúng theo một phƣơng pháp chung là một yêu cầu cần thiết đối với
GV và HS trong quá trình dạy và học mơn Hóa học ở THCS.

1.3. Phƣơng pháp chung giải bài tốn hóa học THPT
Để giải các bài tốn hóa học, trƣớc hết cần phân tích nội dung của bài tốn và
biểu thị nội dung đó bằng các PTHH. Khi đã viết và cân bằng đƣợc các PTHH, dễ
dàng thiết lập đƣợc mối quan hệ giữa số mol của các chất đã tham gia hay hình thành

16


sau phản ứng, nhờ đó tính đƣợc số mol của “ các chất cần tính tốn” khi biết số mol
của “các chất có số liệu cho trƣớc”. Tuy nhiên, trong bài tốn hóa học các số liệu cho
trƣớc thƣờng khơng phải là số mol của các chất mà là khối lƣợng, thể tích, nồng độ,...
của các chất và mục đích của bài tốn hóa học cũng khơng phải là xác định số mol
“ các chất cần tính tốn ” mà là xác định khối lƣợng, thể tích, nồng độ,… của các
chất đó. Nhƣ vậy, để giải các bài tốn hóa học, ngoài quan hệ giữa số mol của các
chất phản ứng, cịn cần phải dựa vào một số cơng thức chuyển đổi khối lượng, thể
tích, nồng độ, v.v… của chất ra số mol và ngược lại.
1.3.1. Các công thức cần thiết khi giải bài tốn hóa học
Để chuyển đổi các đại lƣợng nhƣ khối lƣợng, thể tích, nồng độ của chất ra số mol
chất, ta sử dụng 4 công thức chính:
STT

Cơng thức

1

m=n.M

2

Vo = n. 22,4
CM 

3

Số mol chất
m
n
M

n

n ct
V

Vo
22, 4

n ct  V.CM

C% 

m ct

.100%
m dd

n ct 

1
C%
.m dd .
M ct
100%



m ct
.100%
V.d



1
C%
.V.d.
M ct
100%

4

Trong đó, các cơng thức 1, 2, 3, 4 biểu thị:
+ Quan hệ giữa khối lƣợng (m), khối lƣợng mol (M), số mol (n) của chất.
+ Quan hệ giữa thể tích khí ở điều kiện tiêu chuẩn (Vo) với số mol khí (n).

+ Quan hệ giữa nồng độ mol (C M), số mol chất tan (nct), thể tích dung dịch (V).
+ Quan hệ giữa nồng độ phần trăm (C%), khối lƣợng chất tan (mct) và khối
lƣợng hay thể tích dung dịch (mdd, V).
Ghi chú:
Trong cơng thức (3), V tính bằng lít cịn trong cơng thức (4), V tính bằng ml, d
tính bằng g/ml.

17


Áp dụng các công thức trên cho trƣờng hợp hỗn hợp các chất, ví dụ hỗn hợp 2
chất có khối lƣợng là m1, m2, khối lƣợng mol là M1, M2, số mol là n1, n2 ta có:

M hh 

mhh n1.M1  n 2 .M 2

n hh
n1  n 2

1.3.2. Quan hệ giữa số mol các chất phản ứng
Ví dụ 1: Xét phản ứng: aA + bB  cC + dD
Gọi số mol các chất A, B, C, D đã tham gia hay hình thành sau phản ứng lần lƣợt là
nA , nB , nC , nD . Ta có hệ thức:

nA nB nC nD



a

b
c
d
Dựa vào hệ thức này ta có thể xác định đƣợc số mol của một chất bất kì khi biết số
mol của các chất khác đã tham gia hay hình thành sau phản ứng:

a
a
a
n A  .n B  .n C  .n D
b
c
d

;

nD 

d
d
d
nA  nB  nC
a
b
c

v.v...

Ví dụ 2: Xét một dãy biến hóa sau:
2A + 5B  C + 3D

(1)

3C + E  2G + 4H

(2)

2H + 3I  5K + 3M

(3)

Giả thiết các phản ứng đều xảy ra hoàn toàn. Hãy thiết lập quan hệ giữa số mol
của các chất bất kì đã tham gia phản ứng, thí dụ giữa nK và nA ?
Giải
Để thiết lập mối quan hệ giữa n K và nA, ta xuất phát từ chất K và xét mối quan hệ
giữa K và A thông qua các chất trung gian H, C. Cụ thể theo các phản ứng (3), (2) và
(1) ta có:

5
4
1
nK  nH ; nH  nA ; nC  nA
2
3
2

5 4 1
5
 nK  . . nA  nA
2 3 2

3

Ví dụ 3: Hịa tan hồn toàn 2 kim loại Mg và Al vào dung dịch H2SO4 lỗng, vừa đủ
thu đƣợc một chất khí và dung dịch A. Thêm dung dịch NaOH vào dung dịch A tới
dƣ đƣợc kết tủa B.
Thiết lập quan hệ giữa khối lƣợng hỗn hợp, số mol chất khí và khối lƣợng kết tủa với
số mol các kim loại trong hỗn hợp đầu.

18


Giải Các PTHH xảy ra:
Mg +

H2SO4 

MgSO4

+

H2

(1)

2Al + 3H2SO4  Al2(SO4)3 + 3H2

(2)

MgSO4 + 2NaOH  Mg(OH)2 + Na2SO4

(3)

Al2(SO4)3 + 6NaOH  2Al(OH)3 + 3Na2SO4

(4)

Al(OH)3 + NaOH  NaAlO2 + 2H2O

(5)

Chất khí sinh ra là H2 , kết tủa B là Mg(OH)2 . Đặt số mol của Mg, Al trong
hỗn hợp đầu lần lƣợt là x, y. Ta có:
mhh = 24x + 27y
3
Theo (1) và (2): n H2  x  y
2
Theo (1) và (3): n Mg(OH)2 = x

(a)
(b)
(c)

Các phƣơng trình (a), (b) và (c) biểu thị các quan hệ cần tìm.
Qua các ví dụ trên, nhận thấy khi đã viết và cân bằng đƣợc các PTHH thì dễ
dàng thiết lập đƣợc quan hệ giữa số mol của các chất phản ứng. Dựa vào các quan hệ
này và các công thức đã nêu ở phần 1.3.1 có thể giải quyết đƣợc các bài tốn hóa học.
Điều này sẽ đƣợc chứng tỏ một cách rõ ràng chi tiết ở phần 1.3.3 tiếp theo.
1.3.3. Phương pháp chung giải bài tốn hóa học THPT
Từ các ví dụ ở phần 1.3.2, nhận thấy các bài tốn hóa học có thể chia thành hai loại:
- Các bài toán liên quan đến phản ứng của một chất qua một giai đoạn hay một

dãy biến hóa (ví dụ 1, ví dụ 2)
- Các bài tốn liên quan đến phản ứng của một hỗn hợp chất (ví dụ 3)
Các bài toán liên quan đến phản ứng của một hỗn hợp chất đƣợc gọi là các bài toán
hỗn hợp, cịn các bài tốn liên quan đến một chất đƣợc gọi là các bài tốn “khơng hỗn
hợp”.


Loại bài tốn “khơng hỗn hợp”
Phƣơng pháp giải các bài toán loại này là: Lập biểu thức tính đại lượng mà

bài tốn địi hỏi rồi dựa vào quan hệ giữa số mol của “chất cần tính tốn” với số
mol của “chất có số liệu cho trước” và dựa vào các cơng thức để giải.
Ví dụ 1: Hịa tan hồn tồn 2,8 g sắt trong axit Clohidric . Tính thể tích khí hidro thu
đƣợc ở đktc?

19


Giải:

Fe + 2HCl  FeCl2 + H2

Theo công thức (2): VH2 = 22,4 . n H2
Số mol của “chất cần tính tốn” ( n H ) có thể tính dựa vào số mol của “chất có số liệu
2

2,8
= 0,05 mol  VH = 0,05 . 22,4 = 1,12 lít
56

cho trƣớc” (nFe): n H = n Fe =

2

2

Ví dụ 2: Hịa tan 4,05 g Al bằng một lƣợng vừa đủ dung dịch HCl thu đƣợc khí A.
Dẫn tồn bộ khí A qua bột CuO nung nóng, dƣ thì thu đƣợc m g Cu. Tính m?
Giải:
2Al + 6HCl 
 2AlCl3 + 3H2
t
H2 + CuO 
 Cu + H2O
o

(1)
(2)

mCu = 64.nCu

3
3 4,05
Ở đây, theo (1) và (2): n Cu = .n Al  .
 0, 225mol
2
2 27
 mCu = 64.0,225= 14,4 g


Loại bài tốn hỗn hợp

Phƣơng pháp giải loại bài tồn này là: Đặt ẩn số, lập hệ phƣơng trình và giải hệ
phƣơng trình để tìm ra các u cầu bài tốn.
- Ẩn số thường đặt là số mol của các chất trong hỗn hợp.
- Các phương trình được thiết lập bằng cách biểu thị mối quan hệ giữa các số liệu
cho trong bài ( sau khi đã quy đổi ra số mol chất, nếu có thể được) với các ẩn số.
- Giải các phương trình để xác định các ẩn số, rồi từ đó suy ra các yêu cầu khác
nhau của bài tốn.
Ví dụ 3: Hịa tan hết 20 g hỗn hợp CuO và Fe2O3 cần 200 ml dung dịch HCl 3,5M .
Tính khối lƣợng của mỗi oxit trong hỗn hợp đầu.
Giải:

CuO + 2HCl  CuCl2 + H2O
Fe2O3 + 6HCl  2FeCl3 + 3H2O

(1)
(2)

Đặt số mol CuO và Fe2O3 trong 20 g hỗn hợp lần lƣợt là x và y, ta có:
mhh = 80x + 160y = 20

(a)

nHCl = 3,5. 0,2 = 0,7 = 2x + 6y

(b)

Giải (a) và (b) thu đƣợc: x = 0,05 ; y = 0,1

20


 mCuO = 80. 0,05 = 4 g ;

mFe2O3 = 160. 0,1= 16 g

* Nhận xét: Qua 3 ví dụ trên nhận thấy cách giải các bài toán hỗn hợp và “khơng hỗn
hợp” có điểm khác nhau nhƣng chúng đều thống nhất ở chỗ là đều dựa vào quan hệ
giữa số mol chất đã tham gia hay hình thành sau phản ứng và dựa vào các công
thức biểu thị quan hệ giữa số mol chất với các đại lƣợng thƣờng gặp nhƣ khối
lƣợng, thể tích, nồng độ...của chất để giải. Đó chính là nội dung của phƣơng pháp
chung giải các bài tốn hóa học THPT.
Chú ý:
Phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học nêu trên dựa vào quan hệ giữa
số mol của các chất đã tham gia hay hình thành sau phản ứng. Ở đây cần phân biệt
số mol chất đã phản ứng với số mol chất có ban đầu. Có thể xảy ra 3 trƣờng hợp
sau:
1. Trường hợp các phản ứng xảy ra hoàn toàn và các chất phản ứng lấy đủ.
Trong trƣờng hợp này các chất đều phản ứng hết, nghĩa là số mol chất đã phản
ứng bằng số mol chất có ban đầu và việc tính tốn có thể dựa vào số mol có ban đầu
của bất kì chất nào.
Ví dụ 4: Hịa tan 0,8 gam CuO trong 200 ml dung dịch HCl 0,1M. Tính khối lƣợng
muối tạo thành.
CuO + 2HCl  CuCl2 + H2O

Giải:

mCuCl2 = 135.n CuCl2
Theo đề bài: nCuO = 0,01 ; nHCl = 0,02

Nhƣ vậy, theo phản ứng thì 2 chất lấy vừa đủ và cùng phản ứng hết. Do đó, n CuCl có
2

thể tính theo nCuO hoặc nHCl và đều bằng 0,01 mol.
Suy ra

mCuCl2 = 1,35 g

2. Trường hợp các phản ứng xảy ra hồn tồn và các chất phản ứng có chất dư,
chất thiếu.
Trong trƣờng hợp này chỉ có chất thiếu phản ứng hết, nghĩa là số mol chất
thiếu đã phản ứng chính bằng số mol của nó ban đầu và việc tính tốn chỉ có thể dựa
vào số mol có ban đầu của chất thiếu.
Xét phản ứng: aA + bB  cC + dD

21


nA
n
> B thì A cịn dƣ, B phản ứng hết, việc tính tốn dựa vào chất B.
a
b
n
n
- Nếu A < B thì B cịn dƣ, A phản ứng hết, việc tính tốn dựa vào chất A.
a
b
Ví dụ 5: Đốt cháy 6,4 g đồng trong bình chứa 2,24 lít khí oxi (đktc). Tính khối lƣợng
- Nếu

đồng (II) oxit thu đƣợc.
Giải:

n Cu = 0,1mol ; n O = 0,1 mol
2

t
2Cu + O2 
 2CuO
o

0,1
2

<

0,1
1

 Cu phản ứng hết, O2 còn dƣ, số mol CuO tính theo số mol ban đầu của Cu:
nCuO = nCu = 0,1 mol  mCuO = 0,1. 80 = 8 g
3. Trường hợp các phản ứng xảy ra khơng hồn tồn ( do hiệu suất phản ứng
khơng bằng 100% hoặc do thời gian phản ứng không đủ)
Trong trƣờng hợp này, không những chất dƣ mà cả chất thiếu cũng chƣa phản
ứng hết và việc tính tốn khơng thể dựa vào số mol có ban đầu của bất kì chất nào.
Cần phải đặt số mol của một 1 chất nào đó đã phản ứng là n và việc tính tốn phải
dựa vào giá trị n đó.
Ví dụ 6: Nung 50 g CaCO3 , sau một thời gian thu đƣợc 32,4 g chất rắn. Tính % khối
lƣợng CaCO3 đã bị phân hủy.

Giải:

CaCO3

t

 CaO + CO2
o

Số mol CaCO3 ban đầu: n CaCO =
3

50
= 0,5mol
100

Nếu hiểu chất rắn chỉ là CaO, có nghĩa là phản ứng xảy ra hồn tồn, thì:
mCaO = 56 . 0,5 = 28 g  mâu thuẫn với đề bài
Nhƣ vậy, phải hiểu chất rắn gồm CaO và CaCO3 dƣ, nghĩa là phản ứng xảy ra khơng
hồn tồn.
Đặt số mol CaCO3 đã nhiệt phân là n, ta có:
m (chất rắn) = mCaO + mCaCO

3

dƣ

= 56n + 100(0,5-n) = 32,4  n= 0,4

Vậy % lƣợng CaCO3 đã bị phân hủy là:

0, 4
.100%  80%
0,5

22


Ghi chú: Với bài toán cho lƣợng cả hai chất tham gia phản ứng thì hiệu suất phản ứng
tính theo chất phản ứng thiếu.
*

*

*
Hiện nay, hình thức thi trắc nghiệm ngày càng phổ biến mà đặc điểm của loại
hình kiểm tra này là số lƣợng câu hỏi nhiều vì thế mà thời gian làm bài rất ngắn. Để
nâng cao hiệu quả làm bài, học sinh phải biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo các kiến
thức đã học. Ngoài việc áp dụng phƣơng pháp chung giải các BTHH, học sinh cần
kết hợp, vận dụng hợp lí các định luật sẵn có trong hóa học như: định luật bảo
tồn khối lượng, định luật bảo toàn nguyên tố,... để giải nhanh các BTHH.
* Định luật bảo toàn khối lƣợng: “Tổng khối lượng các chất tham gia phản
ứng bằng tổng khối lượng các chất tạo thành sau phản ứng”.
Ví dụ 8: Cho 10,95g hỗn hợp (Mg, Zn) vào dung dịch HCl dƣ thấy thoát ra 4,48 lít
khí (đkc) .Cơ cạn hỗn hợp sau phản ứng thu đƣợc hỗn hợp muối khan có khối lƣợng
bằng bao nhiêu ?
Giải :

Mg + 2HCl 
 MgCl2 + H2

Zn + 2HCl 
 ZnCl2 + H2

Áp dụng ĐLBTKL, ta có: mKim loại + mHCl = m hh muối + mH

2

Ở đây : nHCl = 2 n H = 2. 0,2 = 0,4 mol
2

 mhh muối = 10,95 + 0,4 . 36,5 – 0,2 . 2 = 25,15 g
* Định luật bảo tồn ngun tố: “Trong các phản ứng hóa học, các ngun
tố ln được bảo tồn nghĩa là tổng số mol nguyên tử của một nguyên tố bất kì trước
và sau phản ứng ln bằng nhau”.
Ví dụ 9: Khử hồn toàn 24 g hỗn hợp CuO và FeO bằng H2 dƣ ở nhiệt độ cao thu
đƣợc 17,6 g kim loại. Tính khối lƣợng nƣớc tạo thành.
Giải:

CuO 
Cu
 H2
+ H2 O

 

FeO 
 Fe
Gọi số mol H2O tạo thành là a. Áp dụng ĐLBTNT đối với oxi ta có:
nO (trong oxit) = n O(trong H2O) = a
hay

24  17,6
 0, 4  a  m H2O = 18 . 0,4 = 7,2 g
16

23


Ghi chú: Cũng có thể giải bài tốn trên theo ĐLBTKL: moxit  mH2 = mkim loại + m H2O
hay 24 + 2a = 17,6 + 18a  a = 0,4  m H2O = 18 . 0,4 = 7,2 g
Tiểu kết chương 1
Trong chƣơng 1, chúng tơi đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài,
bao gồm:
- Cơ sở lý luận của việc nâng cao chất lƣợng, hiệu quả q trình dạy và học
mơn hóa học THCS.
- Ý nghĩa của bài tập hóa học, cơ sở lựa chọn và phân loại bài tập hóa học.
- Thực trạng của việc sử dụng bài tốn hóa học ở trƣờng THCS.
- Phƣơng pháp chung giải các bài toán hóa học THPT.
Đây là những cơ sở lí luận và thực tiễn định hƣớng cho chúng tôi nghiên cứu, lựa
chọn, phân loại và vận dụng phƣơng pháp chung giải các bài tốn hóa học THPT để
giải các bài tốn hóa học THCS.

24


CHƢƠNG 2
LỰA CHỌN, PHÂN LOẠI CÁC BÀI TỐN HĨA HỌC LỚP 8, LỚP 9
VÀ GIẢI THEO PHƢƠNG PHÁP CHUNG GIẢI CÁC BÀI TỐN
HĨA HỌC, THPT
2.1. Tổng quan chƣơng trình mơn hóa học THCS

2.1.1. Nội dung chương trình hóa học THCS
Chƣơng trình hóa học ở THCS đƣợc dạy ở lớp 8: 2 tiết/tuần; lớp 9: 2 tiết/tuần,
bao gồm các nội dung sau:
Lớp 8: 2 tiết/tuần x 35 tuần = 70 tiết
Tổng số
tiết
1

Lí
thuyết
1

Ơn,
luyện tập
0

Thực
hành
0

Kiểm
tra
0

1. Chất. Ngun tử. Phân tử

15

10

2

2

1

2. Phản ứng hóa học

9

6

1

1

1

3. Mol và tính tốn hóa học

11

7

3

0

1

4. Oxi. Khơng khí

10

7

1

1

1

5. Hidro. Nƣớc

13

8

2

2

1

6. Dung dịch

11

6

3

1

1

70

45

12

7

6

Tổng số
tiết
1

Lí
thuyết
0

Ơn,
luyện tập
1

Thực
hành

0

Kiểm
tra
0

1. Các loại hợp chất vô cơ

19

13

2

2

2

2. Kim loại

9

7

1

1

0

3. Phi kim. Sơ lƣợc về bảng

13

9

2

1

1

4. Hidrocacbon. Nhiên liệu

11

8

1

1

1

5. Dẫn xuất của hidrocacbon.

17

10

3

2

1

Chương
Mở đầu

Lớp 9: 2 tiết/tuần x 35 tuần = 70 tiết
Chương
Ôn tập đầu năm

tuần hồn các ngun tố Hóa
học

Polime.

25