Đặc điểm lời nói trên các phương tiện truyền thông đại chúng nga những năm gần đây

ỒC DIÉM LỊI NĨI TRÈN CÀC PHaONG TIÈN TRUN
THỊNG DAI CHÙNG NGA N H Q N G N À M G A N DAY
Dinh Thi Thu Huyén
Khoa Ngón ngù va Vàn hồ Nga,
DHNN, DHQGHN
De tié'p nị'i bài vié't "Vài net ve bién trang tié'ng Nga trèn càc
phUdng tien truyén thóng dai chung (PTTTDC)" [Dinh Thi Thu
Huyén, 2003] vói du dinh xern xét ky ludng hdn ve nhiìng qua trình
ngịn ngiì dang dién ra trong tiéng Nga hien dai ò càc cà'p do ngón
ngtì khàc nhau dUdc phàn ành qua càc PTTTDC, trong bài vié't này
chùng tói muó'n de càp sàu hdn dé'n nhiìng dac diém cùa Idi nói tiéng
Nga qua càc loai PTTTDC dién tu - phàt thanh va truyén hinh. Dị là
nhiìng dac diém ngO àm nhu trong àm, càch phàt àm, ngtì dieu hay
tó'c do Idi nói v.v.
Theo nhan xét xàc dàng cùa hoc già ngùòi Nga la. A. Lomko su
phàt trién cùa càc PTTTDC vào t h é k y 20 va dac biet là vào nùa sau
cùa nò dà làm cho càc phUdng tien này tra thành kénh phd bién thịng
tin chinh trong xà hói hien dai. Hdn thè', nùa sau cùa t h è ky 20 con
dành dà'u viec siic nang truyén thóng ngày mot de nang hdn lèn vai
càc PTTTDC dién tu. Theo két qua cùa càc cuoc diéu tra thi trong
nhtìng thap ky gàn day co dén 70-80% lUdng thóng tin dai chùng dUdc
ngUdi dàn tié'p nhan qua càc kénh phàt thanh, truyén hình, trong khi
chi co 20-30% là qua bào chi. Thém vào dò, ò Nga do già bào chi va
phi dem dén nhà tàng manh vào thdi bau cài tò nén nhiéu già dinh
ngi Nga khóng con co khà nàng dat mua bào dai han nhu truóc
day. Tàt cà càc yé'u tò' trén dàn dén vai trò hé't sue quan trong cùa
dai, ti vi trong cuoc só'ng cùa ngUdi dàn, dac biet là ngUdi dàn Nga
trong nhtìng nàm gàn day, ành hudng to lón cùa chùng trong viec
hình thành ngịn ngtì, lUdng tu va càc chn mUc ngón ngtì nhU càch
phàt àm, ngtì diéu cùa ho. Khịng the phù nhan ràng khà nàng tàc
dịng cùa càc chu^n mUc ngịn ngtì trén càc PTTTDC dién tu dị'i vói

431


khan, tbinh già là lón hdn nhiéu so vói bào vié't, bdi le cùng vói càc
chUdng trinh phàt thanh. truyén hinh ngUdi nghe. ngUdi xem nhan
dUdc. khòng chi khài nièm. thuàt ngtì ma cà àm diéu cùa càu, trong
àm. càch thùc phàt àm càc t\i. Day, qua thUc, là phUdng tién hé't sue
htìu biéu trong viec hình thành ngịn ngtì cùa nhtìng ai nghe, xem
chùng [H.A. JloMKo].
PTTTDC dà, dang va se dUdc dòng dào khan, thinh già, dòc già
tié'p nhan nhU ngi thày, nhu mot uy tin ngón ngtì va khn màu de
bàt chc. Song hién nay theo nhan dinh chung cùa càc nhà ngịn
ngtì. ngUdi Nga dang phài dị'i mat vói sU suy thồi chung cùa chà't
lUdng su dung ngón ngtì trén càc PTTTDC ma mot càch tu nhién
nhà't dUdc phàn ành lai trong ddi song ngón ngtì hàng ngày cùa xà
bòi, trong "tinh trang" cùa tiéng Nga. [KD.H. Kapayjioe].
Co thè ké ra mot so' dac diém chinh cùa Idi nói trén càc phUdng
tien truyén thóng dién tu Nga nhU sau:
1.

432

Toc do lịi nói hình thifịng hi phà vài lai nói t r ị nén
n h a n h hoTa. Xhàn dinh này cùa càc chun già ngịn ngtì, dóng
thdi ctìng là lịi than phién cùa nhiéu ngUdi dàn khi xem vò
tuyén, hoac nghe dai dà dUdc nhiéu cuoc nghién cùu mói nhà't
chùng minh. Va qua thàt, néu ai dà tùng dUdc xem càc chUdng
trình, nhà't là chUdng trình Thịi sU, khi Lién xị chua sup do va
ctìng chUdng trình này hdn mot chuc nàm gàn day hàn se de
dàng nhàn thà'y su thay dị'i lón trong tó'c dị Idi nói cùa phàt

thanh vién, dong thdi cùng co the là bình luan vién, bién tàp
vién cùa chUdng trình. Mot trong nhtìng ngun nhàn cùa hien
tUdng này rị ràng x't phàt tu suy nghi cùa nhtìng ngi làm
chUdng trình cho ràng de thu bùt dUdc khan, thinh già dé'n vói
kénh cùa minh ho phài co' gang trong mot thdi lUdng phàt song
han hep truyén tài càng nhiéu thòng tin ve càc sU kien dang
khịng ngiìng dién ra trén khàp the giói càng tị't. Ró ràng khia
canh noi dung. lUdng thịng tin càn truyén tài dUdc nhtìng ngUdi
làm chUdng trình quan tàm nhiéu hdn so vói chà't lUdng Idi nói
cùa ngi dàn chUdng trình, dé'n thài dị cùa ngi nghe, ngi
xem dị'i vói càch^ho trun dat nhtìng thịng tin dị. Toc do Idi
nói lón hdn con dàn dén hien tUdng nhiidc hoà (tue su yé'u di va
thay doi phàt àm cùa càc nguyén àm d vi tri khòng mang trong
àm) cùng tàng cao (va ngUdc lai, bién tUdng này lai cùng góp


phàn thùc day toc do lịi nói nhanh hdn). Dong thòi khi phàt àm
càc tu va càu xuà't hien tinh trang bò qua càc àm hoac cà àm
tié't: KOon(e)pamueHbiù - "thuòc ve hdp tàc" [vi du dàn theo B.F.
KocTOMapOB, 275].
2.

Ngùf d i e u co n h i é u sai l e c h so vcfi c h u à n myic tié'ng N g a va
p h ò n g t h e o ngùf d i e u c ù a t i é n g A n h v a Anh-My. Nhtìng
lech lac ngtì diéu này co thè nhan thà'y nhiéu nhà't trèn càc kènh
truyén hinh, càc dai phàt thanh dành cho thanh nièn. Vi du
[dàn theo KocxoMapoB, 275]: no oÓJiacmu doj/cdb na loee - "trong
tinh co mUa ị p h ì a Nam", 3moM MÒI saKannueaeM - "chùng ta
ké't t h ù c tai day" - ngtì diéu lèn bà't ngị (accidental rise) ị
nhtìng tu dUdc nhà'n manh. Tuy nhién ben canh nhtìng y kién

cho ràng càc phàt thanh vién co' tinh nói sai ngtì diéu cùng co
nhtìng Idi bénh vUc, chi ra nhtìng nguyén nhàn khàch quan dàn
dé'n tinh trang trén. Dò là quan diém xuà't phàt tu thUc té bàn
thàn cùa nhà ngịn ngtì hoc lu.L. Vorotnikov, ngi cho ràng
nhtìng nàm gàn day co mot lUdng lón ngUdi khịng qua dào tao
dac biet trong linh vUc khan ngtì tiéng Nga, nhung là nhtìng
ngi co hoc thùc dà tùng nghién cùu ngoai ngù, va chù yé'u là
tié'ng Anh tai càc trUÒng dai hoc, dén làm viec tai càc ed quan
phàt thanh, truyén hình. Khi dUdc hoc tai càc trUÒng dai hoc,
dac biet là càc trUÒng chuyèn ngù, ho dUdc day do can than va
mot vài loai ngtì dieu tié'ng Anh hi buoc phài hoc dé'n mùc thành
tu dòng. Va khi phàt thanh vién hay ngUÒi dàn chudng trinh doc
mot vàn bàn dà dUdc soan thào bang tiéng Nga ngtì diéu tiéng
Anh dà "nàm long" tu dòng bàt ra bòi le anh ta chi dUdc hoc co
mot loai kh^u ngtì - tiéng Anh ma thịi [lO.JI. BOPOTHHKOB]. Tuy
nhién, theo chùng tói. Idi bién minh trén co le chi thich hdp dò'i
vdi mot so' nguòi dàn chUdng trình. Dị'i vói nhieu ngi, nhà't là
nhtìng ai dang làm viec trèn càc kènh truyén hình dành cho
thanh nièn, thài do "sinh ngoai" trong ngtì dieu, phàt àm, viec
co' y nói sai ngtì diéu khịng phài là khịng co. Va de khàc phuc
dUdc tinh trang trén nhtìng ngUdi dàn chUdng trinh càn phài y
thùc dUdc su lèch lac trong ngù dieu cùa minh, y thùc dUdc ràng
ngtì diéu lai càng cùa ho khié'n ngi nghe rà't khó chiù, dị là
lịi, va ho phài rèn luyen Idi nói tié'ng Nga cùng nhU dà tùng
dUdc hoc lịi nói tié'ng Anh. [lO.Jl. BopoTHHKos]
433


3.

Càc lòi sai trong àm rat pho biè'n va chié'm vi tri quan
trong nhà't trong càc loai lòi n g ù àm. Chùng tòi xin dUdc
dàn
ra
mot
so'
vi
du
[theo
www.gramota.ru/negovori.html7pll_ml298.htm
va
www.gramota.ru/negovori.html7Dl6 m0599.html ve nhùng lòi
su dung trong àm cùa nhùng ngUÒi dàn chUdng trinh cùng nbu
cùa càc nhà chinh tri, quan chùc, doanh nhàn v.v. trén càc
chUdng trình phàt thanh, trun hình:

M. Simonova, ngi dàn chUdng trình (chUdng trinh "Chào buoi
sàng" phàt song trén kénh ORT ngày 18/12/1998) ".../^enapTaMen™
esHìTibi nojx oxpaHy" (phài là esH^mbi) - "... Càc vu dà dUdc bào ve".
V. Voroshilov, ngUÒi dàn chUdng trình (chUdng trình "Cài gì? ị
dàu? Khi nào7" phàt song trén kènh ORT ngày 19/12/1998).
"...IlpHMHTe MOH co6ojie3Hoea'HUH..." (phài là codone'SHoénun) - "... Hay

nhan nhtìng Idi chia buon cùa tói"
V. Vulf, ngi dàn chUdng trình (chUdng trình "Qua càu bac"
phàt song trèn kènh ORT ngày 19/5/1999) "Ona [Oypuesa] y^e Tor;ia
Ha\ajia yBJieKaxbca BOJICHÓOJIOM" (phài là Hanand) - "Co à'y (Furtseva)
ngay tu khi dị dà bàt dàu say me mịn bóng chun".
B. Yeltsin, cUu Tong thó'ng Nga, trong chUdng trình "Tin tue"
buoi 18h, ngày 13/12/1998, kènh RenTV "...KoHCTHxyuiw — 3TO crycTOK

HzieH. M HToGbi Ha ACJie peanHSoeaTb Kancayio H3 HHX, nyotcnd BpcMa" "Hién phàp là sU tàp trung nhùng y tuòng. Va de thUc hien mòi y
tUdng (trong so' dò) trén thUc té càn phài co thòi gian". B. Nemtsov,
chinh tri già, dai "Tiéng vong Matscdva", phịng và'n trUc tiép ngày
8/4/1999 "H nyotcHĨ' oómecTBCHHoe MneHne" — "Va càn phài co y kién xà
boi" (phài là Hy'ofCHo),
lu. Luzhkov, thi trng thành phị' Matscdva trong chUdng trình
"Chùng ta" kènh RTR ngày 17/5/1998 "... pasjxejicHHQ npbvie'ù" (phài
là npbiJié, day là mot lịi phàt àm nàng khịng the chà'p nhàn dUdc
trong ngịn ngtì vàn hoc, trong àm npbijié chi dUdc dùng trong ngón
ngù nghiép vu) - "... sU phàn chia Idi nhuàn".
M. Evdokimov, nghe sì san khà'u tap k! (kénh RTR, chUdng trình
"Càn ho cu" phàt song ngày 29/5/1999) "CnQupcKasi oÒJiacTHaa
434


(j)HJiapM0HHa MCHH Hc npu'uRjia" (phài là npuuHJid) - "Hòi khuyé'n nhac
tinh Sibiri dà khịng nhàn tịi".
Theo nhtìng dtì liéu ma nhà ngịn ngtì B.V. Krivenkadà thu thap
dUdc, nhtìng tu (dang tu) sau day hay bi doc sai trong àm nhà't: aeu3o
- "(hàng hai) tàu thóng bào, thịng bào ham", a(pe'pa
- ^'Viéc", 6eH3onpoedd - "ó'ng dàn xàng", ópoHupo'eaHHbiù - "(dUdc) hoc
thép", eojioedù - "tong cong, tong", raaonpoBo'^i - "ị'ng dàn ga",
3aHH'emú - "chié'm, gitì", noMe'peHue - "dU dinh", nanamb - "bàt dàu",
o6ecne\eHue - "(sU) dàm bào", oójieenu'mb - "giàm nhe, giàm bót khó
khan, xoa diu", onmdebiù - "(thc) bàn buon, bàn xi", npbiemú "dé'n, tdi", npuHsCemuii - "ké't nap, nhan, thóng qua", mponpoedị "(dng) ị'ng dàn", xoda'mácmeo — "(sU) lịi u càu, nài xin; già'y (còng
vàn, ddn, thu) càu", SKcne'pm - "chuyèn già, chuyèn vién". Càc tu trèn
dUdc phàt àm là aeu3o\ acpèpa, 6eH3onpdeod, óponupceanubiù, ea'/ioebiù,
2a3onpd6od, 3a'nMeiuú, Hauepe^Hue, uaMamb, odecneHe'Hue, jie'euumb,
o'nmoebiù, npbieiuú, npunnernú, mponpó'eod, xodamdùcmeo,
3'Kcnepm [B.B. KpHBCHKO, 32]

- Mot nhóm càc tinh dong tu cùng hay bi phàt àm sai vói trong àm
nàm b gò'c tu -nec-, -eeò- trong khi le ra trong àm cùa chùng phài nam
d bau tó (npoeQHHbiù, HanecéHHbiù), hoac b duòi {npueedeubi, eo3eedeHo\
enecend H T. n.); Dong tu Handirib - "bàt dàu" co mot he bién hoà trong
àm phùc tap va là dong tu co càc dang tu thuòng xuyèn bi phàt àm
sai: "no>Kap Handncn" (phài là nancuicH') - "dàm chày bàt dàu" (A.
MeABe;ieB) ; "...ndnaeiuiixcH neperoBOpOfi" (phài là HandeiuiixcH) — "...càc
cuoc dàm phàn dà bàt dàu" (A. CTenaHCHKo) ; "naHajiocb xeaTpajibHoe
flCHCTEo" (phài là nanandcb) - "buoi biéu dién san khà'u bàt dàu" (S.
Soloviov,
ngi
dàn
chUdng
trình,
kènh
RTR)
v.v.
[ />4

Dong h à n h vói nhùng loai lịi ké trèn, càc PTTTDC dién tu con là
ndi cung cà'p càc lòi phàt àm da dang khàc. Vi du nhu su
nhàm làn nguyén àm kép e hay e trong mot so'tu: ó... roBopHJi OH C
cejiiiHaMH 06 3KOHOMHMecK0H CTHXHH, npuHe'ciué HCMano 6e (phài là
npuHèciué) - ó... ịng nói vói ngi dàn trong làng ve hién tUdng
kinh té' dà mang dé'n khóng ìt tai hoầ (lịi phóng vién trong
chUdng trình "Tin tue", kénh RTR, ịTo nedoyMèuHoe, TO cxporoe
jiHuoà (phài là HedoyMe'uHoe) - "gUdng mat khi thi phàn vàn, khi
435

thi nghiém khàc" (lòi cùa bién tàp vién bào MN Zhilin trong
chUdng trình "Tong ké't", kènh ORT) [vi du dàn theo O.A. JTanreBa
(1), 61]; hay sU khòng tuàn theo chuàn mUc ngòn ngù trong càch
doc phu àm cùng hay mém b vi tri trc "e" trong nhùng tu co
ngn gị'c ngoai lai («CHanana npeKpaxHTe Tporarb npfajccy» (phài là
npeccy) - "Dàu tién bay thòi ngay dòng dé'n bào chf (B. Nemtsov
trong chUdng trình "Tà'm gUdng"), "3TO, óesycjiOBHO, TOMHBIH
mfsJpMun" (phài là mepunn) - "Day, dì nhién, là thuàt ngù chinh
xàc" (B. Berezovski trong chUdng trình "Nhàn vàt trong ngày")
v.v. Tuy nhién ve và'n de này co le cùng càn nói rị hdn.
Trong suò't lich su tié'ng Nga tu thòi Pie Dai de' cho dé'n nay tu
ngoai lai tu càc thù tié'ng khàc nhau khóng ngùng du nhap vào tié'ng
Nga, nhiéu tu trong so' do co chùa phu àm dùng trUóc nguyén àm "e".
Va viec chuyèn phu àm trUóc nguyén àm này sang tié'ng Nga thành
cùng hay mém luòn là mot và'n de khó giài qu't, nhà't là trong thịi
diém bién nay khi càc tu ngoai lai, chù yé'u tu tié'ng Anh, dang ó at
tran vào tié'ng Nga. Khi xem xét và'n de này O.A. Lapteva [O.A
JlanreBa (3), 29-35, (4), 58-64] dà chi ra 2 xu huóng chinh trong viec
lUa chon càch doc phu àm b vi tri trUóc "e" b nhùng tu co nguon gò'c
ngoai lai. Thù nhà't, hién nay pham vi bién the trong càch phàt àm co
xu hng mị rong trong lịi àn tié'ng nói thng ngày. Chùng ta co the
nghe thà'y càc phu àm dùng trUóc "e" trong nhùng tu nhU meppop(l),
meppopu3M(2), mepaKmO); KOMnbìomep(4), K0MnbìomepHbiù(5), meMn(6),
6ymep6pod(7), Mucmep(8), demeKmue(9), mepMocd 0), mendemiund 1),
Modejib(12), jiudep(13), KodeKC (14), K0HmeKcm(15) va nhiéu tu khàc dUdc
phàt àm ò cà hai phUdng àn cùng va mém. Mac dù trong mot so
trUÒng hdp càc tu dién chinh àm chi dua ra duy nhà't mot phUdng àn
phàt àm, phUdng àn con lai dUdc coi là sai, vi du nhU trong càc tu (6),
(7), (8), (9), (11), (12), (14) phu àm chi dUdc phàt àm cùng, trong khi
nhùng trng hdp nhU (10), (13) - chn mUc ngón ngtì chi cho phép

phu àm trUóc "e" dUdc phàt àm mém.
Thù hai, dị là hién tUdng tu vung hồ mot phUdng àn phàt àm
nào dò chié'm Uu the trong thuc hành lịi nói, tue b mot so' tu, mot so
nhóm tu co the nhan thà'y xu hUóng chung thién ve mot càch phàt àm
hoac cùng hoac mém. Xu hng này thng ké't hdp vói xu hudng mị
436


ròng pham vi bién the phàt àm. Vi du nhU trong ngịn ngù cùa phàn
dịng ngi dàn chUdng trinh, càc chinh tri già noi tié'ng mot so' tu co
gò'c npecc: npecca - "bào chi, giói bào chi", npecc-KOH^epenifun ' "cuoc
bop bào", penpeccuH - "(sU, cuoc, vu) dàn àp, tran àp", KOMupecc "(mié'ng) gac", 3Kcnpecc - "xe, tàu tò'c hành; (phàn dàu cùa tu ghép) toc,
nhanh, chịp nhồng" v.v. cum pe dUdc phàt àm cùng. Day là phUdng
àn phàt àm dUdc coi là khịng chn. Song cùng nhu trong nhiéu
trng hdp khàc sU noi tiéng cùa nhùng ngUÒi dàn chUdng trinh, càc
chinh tri già v.v. bồn tồn co the sé góp phàn, trong mot thòi gian
ngàn, thay doi chuàn mUc phàt àm cùa nhùng tu này. PhUdng àn
phàt àm cùng con chié'm Uu thè' ị nhùng tu vói pe nhu: óepem - "mù
noi", KoppeKmno - "chuàn, chinh xàc", peùmum - "(viec, sU) xép bang,
xé'p loai; thù bac"; hay b nhùng tu vói ne: ópioHerriKa - "ngi phu ntì
toc den", MamunepuR - "mày móc, thièt bi, ho mày, ed quan",
(peHeiueóejibHbiù- "dùng mot,- hdp thịi trang; lich sU, sang trong",
zeHemuHecKú - "(thc vé^ di truyén hoc, gen hoc", vói ce: Koncepebi "do bop, thuc pham dóng bop", óaccén - "bé bdi". NgUdc lai cùng co
nhùng nhóm tu co xu hUóng phàt àm mém, nhU tu onepzuH va càc tu
phài sinh cùa nò: 3HepeemuKa - "nàng lUdng hoc, ngành nàng lUdng",
MuHmon3Hepao - "Bò nàng lUdng" màc cho chuàn mUc ngón ngù co
khuyé'n cào ne chi dUdc phàt àm cùng.
Nhu vay là, dùng nhU O.A. Lapteva [O.A JlanxeBa (4), 64] dà nhàn
xét, "vUdng quò'c chuàn mUc" cùa tié'ng Nga dang bi lung lay. Vàn hồ
lịi nói cùa nhùng ngi dang cịng tàc trong càc ed quan trun thịng

dai chùng nói riéng va cùa ngi dàn Nga nói chung ro ràng dang b
trong tinh trang khịng mà'y sàng sua. Hién trang x'ng dó'c cùa vàn
hồ lịi nói tié'ng Nga là nói lo ngai khịng chi cùa càc nhà ngòn ngù
hoc ma con cùa chinh phù Nga, cùa moi tàng lóp trong xà bịi Nga.
Hién trang này trén càc PTTTDC nói chung va trèn càc dai phàt
thanh, càc kénh trun hình nói riéng là bau qua cùa nhiéu yé'u to',
ma mot trong so'dò là chà't lUdng cùa bàn thàn nhùng ngUÒi tham già
vào viec làm nén càc chUdng trình. Khi nói ve chà't lUdng cùa nhùng
ngi dàn chUdng trình, càc phóng vién, Valeri Khazin - thành vién
cùa Hiép boi càc vàn sì Nga, nhà vàn va nhà chun nghiép trong
lình vUc quan he cịng dong, cùng nhU nhiéu ngUÒi khàc, khang dinh
ràng trUdc day trUÒng dào tao phàt thanh vién cùa Lién xó dà tùng
thc loai tị't nhà't. Càc phàt thanh vién dUdc huà'n luyen ky càng va
437


thù tiéng Nga ma ho nói là thù tiéng Nga tut vói. Ho là ngi dat
ra nhtìng chn mUc ma cà nUdc Nga Xó vié't vUdn tdi. He thị'ng
tun chon va dào tao cùng nhU he thó'ng càc hình phat vi càc lòi ma
càc phàt thanh vién màc phài hé't sue khàc nghiet (B. XasHH). Theo lòi
ké lai cùa mot trong nhùng hinh luan vién truyén hình xuà't sàc nhà't
Nina Eremina, ngUÒi dà tùng co 18 nàm làm viec trong muc Thè thao
cùa chUdng trình Thịi sU, mot làn do doc sai trong àm cùa mot tu ma
3 thàng lién bà khòng dUdc làm viec (H. EpeMHHa). Trong khi hién nay
ngi ta coi viec ngi dàn chUdng trình nói sai khịng dàng sd nhU
trc kia (tham chi ị Anh con co nhùng trng trun hinh ndi ngi
dàn chUdng trình con dUdc day nói sai de gay bà't ngd cho khan già va
nhị vay tàng tinh hà'p dàn cùa chUdng trình). Viec nói sai cùng khịng
bi phat nang nhU trc nùa. Theo lịi cùa I. Strakhov - ngi dàn
cbudng trinh tin tue "Vesti" cùa kénh RTR, khi màc mot lòi sai

nghiém trong ho co the chi bi trù lUdng 300 rùp (khồng 150.000
VND) [pressa/145.htm].
Thịi Lién xị càc nhàn vién bào chi, phàt thanh, trun hình
thng xun dUdc càc chun già tié'ng Nga tu và'n, trong so' ho co
nhùng tèn tuoi nói tié'ng nhU S.I. Ozhegov, R.I. Avanesov, D.I.
Rozental v.v. Mot loat giào trình, tu dién-sàch tham khào ve tié'ng
Nga vàn hoc dành riéng cho càc nhàn vién PTTTDC dUdc xuà't bàn.
Ho thng dUdc kiém sồt ve mat trình dị, ky tht nói, nghe tht
dién x't, khié'n ho ln phài co' gang nàng cao khà nàng nghiép vu
cùa minh. Tà't nhién vào thòi dò moi chuyèn ddn giàn hdn vi so' lUdng
dai phàt thanh, truyén hình cùng nhU so' lUdng càc phàt t h a n h vién it
hdn hién nay nhiéu làn.
Ngày nay vói sU già tàng ghè góm cùa so' lUdng càc ed quan
PTTTDC (khié'n càc trUÒng dai hoc chi ddn giàn là khòng kip dào tao
dù nguòi cho chùng), vdi nhùng bc ngoat quan trong dien ra trong
dịi sị'ng xà boi Nga hdn muòi nàm gàn day, dà co nhtìng sU thay doi
to lón ve nhàn lUc trong càc ed quan này. The cho cho càc phàt thanh
vién chuyèn nghiép là càc bình luan vién, bién tàp vién, nhùng ngi
dàn cbUdng trinh, ma phàn lón dà dUdc dào tao chuyèn ngành phóng
vién. Ho tre trung, hà'p dàn, thù vi, tài nàng, song phàn lón lai thiéu
nhùng phàm chat thiét yé'u cùa mot phàt thanh vién chàn chinh - dò
là vàn hồ lịi nói, là trình dị ngịn ngù cao, là nghe tht trình dién.
Chun ngành phóng vién dàng tiéc là khòng cung cà'p day dù nhùng
438


ky nàng chinh àm, dò là lòi khàng dinh cùa nhiéu ngUòi trong dò co
càc nhà ngòn ngù hoc nhU V.N. Belousov, B.V. Krivenko va phàt
thanh vién lào thành cùa kénh truyén bình ORT I. Kirillov [B.H.
BeJioycoB, B.B. KpHBCHKo, H. KHpHjijioe].

Hdn the tinh chà't còng viec cùa càc phàt thanh vién, ngi dàn
chUdng trình cùng co nhiéu thay dịi. TrUdc day phong càch cùa càc
phàt thanh vién thuòng trinh trong, it thè hién càm xùc. Ho trình
dién nghe thuàt doc cùa minh khi doc theo già'y nhùng bài do ngUÒi
khàc vié't. Giị day thay thè' nhtìng chUdng trình dUdc dàn dUng va ghi
àm, ghi hình tu trUdc dà xuà't hién nhiéu chUdng trình dUdc trun
hình trUc tié'p (càc cuoc phịng và'n, lịi bình luan trUc tié'p, càc chUdng
trình trị chun, chUdng trinh thịi sU trUc tié'p v.v.). Trong loai hình
cịng viec này, di nhién, càc lịi lịi nói là rat de xày ra.
Trình dị vàn hồ Idi nói con chUa cao ị dai da so' phàt thanh
vién, ngi dàn chUdng trình, cịng vói ngun tàc ddn giàn ma nhiéu
ngi trong so'ho tuàn thù - "Tói nói (hoac vié't) nhU tói co thi' va dac
diém cùa loai hình cịng viec giàu tinh bà't ngị dà góp phàn ve lèn mot
bue tranh ngón ngù hịn dịn, xa rịi chn mUc trèn càc PTTTDC.
Thài dị thiéu y thùc, tràch nhiem dị'i vdi trình do cùa bàn thàn này
là mot nguyén nhàn quan trong dàn dé'n viéc màc lòi thuòng xuyèn
trong lòi àn tiéng nói cùa nhùng ngi làm phàt thanh, trun hình
khié'n khan, thinh già phàn nàn ve chà't lUdng còng viec cùa ho va
khié'n nhiéu ngi ngồi nhìn lai qua khù vói sU nuò'i tiéc nhùng tèn
tuoi càc phàt t h a n h vién huyén thoai nhU lu.B. Levitan, O.S.
Vysotskaia, V.M. Leontieva v.v.
Song nguyén nhàn sàu sa hdn dàn dé'n tinh trang vàn hồ lịi nói
khịng mà'y sàng sua cùa nhùng ngi dang làm viec tai càc PTTTDC
nói riéng va cùa ngi dàn Nga nói chung ma càc nhà ngịn ngù hoc
chi ra, dò là nhùng lo hong trong còng tàc dào tao cùa nhà trUÒng
Nga, nhàn thùc giao tié'p (KOMMyHHKaxHBHoe co3HaHHe) cùa ngi Nga.
R5 ràng rang ngi Nga coi trong viec biét tò't ngoai ngù hdn là bièt
tiéng me de. Ngoai ngù dUdc xem là càn thiét, nguòi ta tu hào vi nàm
vtìng ngoai ngù, trong khi chang ai dUdc khen vi biét tié'ng Nga tò't
(A.C. CrepHHH). Thài dò coi trong bùt ngù hdn khàu ngtì trong dào tao

pho thịng cùng là mot nguyén nhàn khié'n cho tinh trang vàn hồ lịi
nói cùa ngi dàn nói chung va cùa càc phàt thanh vién nói chung b
trong tinh trang khịng mà'y sàng sua (B.H. KOHLKOB).

439


Vi vay de nàng cao vàn hồ lịi nói cùa nhàn vién càc PTTTDC
nói riéng va ngi dàn Nga nói chung, diéu quan trong là phài thay
doi nhùng càch nghi trèn, phài khié'n tồn dàn Nga nghi ràng tié'ng
Nga khịng chi là mot mòn hoc chàng mà'y ai Uà thich trong trng
hoc ma là mot vị'n quy vàn hồ - dàn toc càn dUdc tran trong va nàm
vùng. Quan tàm hdn dé'n viec day vàn hồ khàu ngù, thay dịi thài do
coi trong bùt ngù hdn khàu ngù là hUdng di càn thié't giùp nàng cao
trình do vàn hồ lịi nói cùa ngi dàn nói chung va càc PTTTDC nói
riéng. Nhùng ai hay phài tham già vào càc chUdng trình phàt thanh,
trun hinh (phàt thanh vién, ngi dàn chUdng trình, hay càc chinh
tri già, càc nhà boat dịng nhà nc, doanh nhàn v.v.) là nhùng ngi
trc tién phài chàm lo cho vàn hồ lịi nói cùa minh. Bịi khóng the
qn dUdc ràng càc phUdng tién truyén thòng dién tu dà, dang va sé
luòn là nhùng phUdng tién chù yé'u tuyén trun vàn hồ khàu ngù
cho ngi dàn. Ben canh nhùng bién phàp dà néu, de tàng chà't lUdng
lòi àn tié'ng nói cùa càc phàt thanh vién, ngồi viec bàn thàn ho phài
y thùc dUdc sU càn thié't phài khòng ngùng tran doi càc ky nàng àn
nói, càc kién thùc ngịn ngù, ma ngay càc dai, càc kénh truyén hình
cùng phài co nhtìng bién phàp nghiém khàc hdn trong viec tié'p nhàn,
dào tao, xù ly càc lòi ma càc phàt thanh vién, nhtìng ngi dàn
chUdng trình màc phài. Dị'i vói ngi nói tié'ng Nga nói chung O.A.
Lapteva con kéu goi ni dUdng, phàt trién trong minh càm nhan
riéng ve sU phù hdp, thich hdp ngòn ngù de co sU lUa chon nhùng

phUdng àn dùng dàn trong lịi àn tié'ng nói cùa minh [O.A. JlanxeBa (4),
64] (ve càc nguyén nhàn va bién phàp khàc phuc tinh trang vàn hồ
lịi nói 'u kém trén càc PTTTDC Nga xin xem thém [Dinh Thi Thu
Huyén, 2003]).
Con trong lue tinh trang tiéng Nga trén càc PTTTDC vàn con
nhiéu và'n de bà't càp va ngay cà lòi nói cùa càc phàt thanh vién vị'n
vàn dUdc coi là chuàn mUc de chùng ta noi theo cùng khòng phài lue
nào cùng "chuàn" thi nhùng ngUÒi Nga va nhà't là chùng ta, nhùng
ngi nc ngồi nghién cùu tié'ng Nga phài dUa vào dàu de tìm dUdc
càu tra lịi dùng day? Theo lòi cùa còng tàc vién chinh cùa Vién ngòn
ngù mang tèn Vinogradov thuòc Vien hàn làm khoa hoc Nga, Tong
bién tàp cùa website "Tiéng Nga", luHa Saphonova thi càch tò't nhà't
là chùng ta phài tu minh xem tu dién. Tuy nhién càn phài biét ràng
nhùng tu dién dUdc xuà't bàn càch day vài chuc nàm co the dà co chùa
440


nhiéu chuàn mUc cu, khòng con phù hdp. Ben canh dò dòi khi càc tu
dién khàc nhau cùng co thè dUa ra nhtìng càch dành trong àm khàc
nhau. Nguyén nhàn cùa hien tUdng này là do quan diém khàc nhau
ve khài nièm chn mUc ngón ngtì cùa càc nhà tu dién hoc. Co nhtìng
ngi cho ràng chn mUc khịng thè thay dịi va càn phài phàt àm
mot tu gió'ng hét nhU nò dà tùng dUdc phàt àm càch day 200 - 300
nàm. Vi du nhU trong trUÒng tu dpyofcumb - "ké't ban" - thóng thng
dUdc phàt àm vdi trong àm b àm tié't thù 2 - òpyofcumb, song trong tu
dién Tu dién hàn làm lón 17 tàp, thi vi tri trong àm này dUdc coi là
cùa khàu ngù va dùng ra phài là ịpyjfcumb. Tu trèn dà hành chùc vói
trong àm này vào the ky 19. Mot so' nhà nghién cùu khàc lai cho ràng
chuàn mUc là sU phàn ành nhùng thay dịi cùa he thó'ng. Nhùng thay
doi dị co thè do nhùng quy luàt ngòn ngù nhU quy luàt tUdng tu, quy

luàt tièt kiém tao ra. Ben canh dò con co thè co nhùng tu dién chi ddn
giàn là co chat lUdng kém. Lai co nhùng tu dién dUdc xuà't bàn làn
dàu càch day 30-40 nàm song khi tài bàn khóng co sua chùa cùng
khóng nhàc dén diéu này khié'n nhiéu ngi nhàm tng nhùng quy
tàc trong dị dà dUdc càp nhat.
Hién nay dà xuà't hien càc tu dién phàt àm va trong àm mói cùa
càc tàc già co uy tin dà tùng tham già vào bién soan càc tu dién loai
này cho nhàn vién càc PTTTDC thòi Lién xò (K. C. ropòaneBHH.
CjioBapb TpyztHOCTeH npoHSHOiueHHa H y^iapeHHH B coBpeMCHHOM pyccKOM
fl3b!Ke. Cn6.: «HopHHT», 2000; O. JI. ArecHKo. PyccKoe cjiOBecHoe
y;tapeHHe. CnoBapb HMCM coócTBeHHbix. M.: 3HAC, 2001; M. B. 3apBa.
PyccKoe cjiOBecHoe y/iapeHHe. CjiOBapb HapHuaxejibHbix HMCM. M.: 3HAC,
2001 V.V.). Tuy nhién diéu kién de mua dUdc nhtìng c'n tu dién này
dị'i vói giào vién, hoc sinh, sinh vién Viet Nam co thè nói là rà't hiè'm,
song trong nhùng trUÒng hdp này sinh nghi ngò ve càch phàt àm hoac
trong àm cùa mot tu nào dò chùng ta co thè vào tra cùu tai website
httt'J lgramota.ru. Càch phàt àm va trong àm cùa tu chùng ta quan
tàm sé dUdc dUa ra dUa vào nhùng tu dién này.
Ngoài ra ban con co thè dUa ra nhùng càu hòi cùa minh ve bà't ky
và'n de nào ben quan dé'n tiéng Nga cùng tai website néu trèn. Càc
chuyèn già cùa ho phàn tu và'n ngòn ngù sé co' gang cho ban càu tra
lòi xàc dàng. Vi du n h u ben canh rà't nhieu càc càu hòi ve ngù ngbia
cùa càc tu, càch su dung chùng, càc yé'u tò'ngù phàp v.v. Khi xem xét

441


muc n à y c h ù n g tói c ù n g gap mot so'càu hịi cùa ngi N g a ve càch dat
trong à m d a n g nhU:
Bonpoc JVe 1 4 0 8 6 0 TJIQ cxaBHTb y/iapeHHe: "cHèr Ae'no" HJIH "cHèT

Zieno'"? OpjioB A.H.
OTBCT cnpaBOHHOM cjiy^6bi pyccKoro H3biKa npaBH.ribHo: cnem deno\
Bonpoc JVs 140962 KaK npasHJibHO nocraBHTb y/iapeHHe B
cnoBocoHexaHHH "Ha nojie": HE' nojie HJÌH Ha no'jie?
OTBCT cnpaBOMHOH cjiy>K6bi pyccKoro fl3biKa /lonycxHMo: na' none H
HO none.
Bonpoc ^9 1 4 0 9 6 5 KaK npaBuribHO nocTaBHTb y;iapeHHe B GJIOBC
"sBOHHUib"? 3apaHee cnacHÓo. LUKOJibnafl O.B.
OTBCT cnpaBoqnoH cjiy^6bi pyccKoro nsbiKa HpaBHJibHo: 3eoHu'uib.
N h u vay là t r o n g bài vié't nhò n à y c h ù n g tòi d à de càp dé'n n h ù n g
và'n de cùa Idi nói tiéng Nga t r è n càc P T T T D C dién t u - ndi p h à n ành
t r ì n h dị v à n hồ lịi nói nói c h u n g cùa ngUdi d à n N g a va dóng thịi là
ndi t r u y é n bà n h ù n g c h u a n mUc ngòn n g ù cho dịng dào ngi dàn
Nga. Tiéng Nga, di góc dị là mot h e thó'ng va cà'u t r ù c k h ò n g thay
doi rò rét, song lai boc lo n h ù n g k h à c biét d à m n e t so vdi trc day
qua lịi à n tié'ng nói cùa ngi d à n Nga ị càc cà'p do k h à c n h a u cùa
thUc h à n h ngòn ngù. [B.H. LUanoujHHKOB]. N h ù n g gì d à n é u t r é n cho
thà'y r à n g , t u y là cà'p dò ngòn ngù it bién dòi song t r o n g n g ù à m vàn
co t h e n h à n thà'y n h ù n g bién chuyèn k h à rò net. C ù n g vdi x à bòi Nga,
tié'ng Nga, co t h è nói, cùng d a n g ò giai doan c h u y è n doi, giai doan
chùa n h i é u bà't òn. Song giai doan n à y chàc c h à n sdm m u o n sé phài
qua di va c h ù n g tòi tin chàc r à n g nUóc Nga c ù n g nhU tié'ng N g a sé lai
co nhtìng n g à y on dinh, tịt dep.

TÀI LIÈU THAM KHÀO
1.

2.

3.

4.

442

BcioycoB B.H. Hoebiù «IJuaManuon», unu PyccKùH peHb e poccúcKux
cpedcmeax Maccoeó uncpopMai^uu I!
www.gramota.ru/mag_new.html7id =67
BopOTHHKOB l O . J l . O HCKOTOpblX OCOÓCHHOCTHX H3bIKa Cpe^CTB MaCCOBOH

HH{j)opMauHH // www.gramota.ru/rlefir.html7p3.htm
EpeMHHa H. HYPERLINK " />cgi-bin/tvbrowser.cgi7func=page_arh_subs_read&num= 17
3apBa M.B. O nonb3e cnoeapeù (cneiiuanbuo ịnn pomuuKoe paduo u
meneeudeuuH) Il w w w . g r a m o t a . r u / m a g _ a r c h . h t m l ? i d = 1 7


5. KapayjiOB lO.H. Kynbmypa penu uH3biKoeasi KpumuKa II
www.gramota.ru/rlefir.html7p6.htm
6. KHpHJiJioB H. npofpeccuoHony nexuM enympenHú apmucmusM II tvdigest.ru/review.php?id=l 7
7. KoHbKOB B.H. HenHìomcnnu CMMMoaiinbUiUKcmu pyccKoeo H3biKll
www.gramota.ru/journals.html?m=mirrs&n=2001-03&id=246
8. KpHBeHKO B.B. TQK aoeopnm na meneeenuu II PyccKaji penb, JVb 1,
1995.
9. JlanreBa O.A (1). CnymaeM paòuo u meneeusop. Il PyccKaji penb, N^ 4,
1996.
10. JlanxeBa O.A (2). O cnoeecnoM yòapeuuu II PyccKaH penb, N2 5, 1997.
11. JlanxeBa O.A (3). 3eyHum mpịo WIUJ\ÌM2KO? Il PyccKafl penb, JS9 4,
1998.
12. JlanxeBa O.A (4). Seynum mpịo unu MHZK II PyccKaa penb, jNfo 5,
1998.

13. JloMKO ^.A. PyccKuù H3biK 6 menepadu03(pupe II
www.gramota.ru/rlefir.html7p9.htm
14. CxepHHH A.C. PyccKuù H3biK e CMM II www.learningrussian.gramota.ru/journals.html7m=mirrs&n=200302&id=494#ul
15. XasHH B. Mbi ece —pbi H3biKa II
www.monitor.nnov.ru/2001/number48/art34.phtml
16. UlanouiHHKOB B.H. O ueKomopbix oceuHOcmnx coepeMennó pyccKó
peuu II www.gramota.ru/rlefir.html7plO.htm
17. />18. />19. www.rtr.spb.ru/pressa/145.htm
20. Dinh Thi Thu Huyén. Vài net ve hien trang tié'ng Nga trèn càc
phiiang tien truyén thóng dai chùng II Ky 'u Hịi nghi Khoa hoc
Nù làn thù 8. Tr. 321-332. Ha Noi, 2003.

443