Nghiên cứu đánh giá tổng hợp các loại hình tai biến địa chất lãnh thổ việt nam

VIÊN KHOA HOC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
VIỆN Đ IA CHẤT

ĐỂ TÀI ĐỘC LẬP CẤP NHÀ NƯỚC

NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ TổNG HỢP
CÁC LOẠI HÌNH TAI BIÊN ĐỊA CHẤT LÃNH THỔ VIỆT NAM
VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÒNG TRÁNH
( g i a i đ o ạ n I I - c ấ c tìn h m iê n n ú i p h í a bắ c)

ĐỂ TÀI NHÁNH
MƠI TRƯỜNG ĐỊA HĨA

ẢNH HƯỞNG ĐẾN s ứ c KHỎE CỘNG ĐồNG
KHU Vực CÁC TỈNH M IEN n ú i p h í a bắc

C ơ QUAN THỰC

NHỮNG NGƯỜI THỰC H IỆN
ThS. Lám Thuý Hoàn, chủ nhiệm
TS. Trần Ván Dương
TS. Trần Trọng Huệ
ThS. Nguyễn Phú Duy én
KS. Nguyễn Đức Rời
ThS. Phạm Thái Nam.

CHỦ NHIỆM Đ Ể IẨ1

Hà nội 2004

D c lài dộc lập C N N : "N ghiên cứu dánh ạiá các loại ìùìììì lai biến... và các g ià i pháp phòng ĩránlỉ

”

M Ụ C LỤC

M Ở Đ Ầ U .....................................................................................................................

4

C h ư ơ n g I: Đ ặ c đ iế m t ự n h iê n , k in h té - x ã h ộ i
k h u vự c c á c tỉn h m iề n n ú i p h í a b ấ c ..........................................

8

1 .1 Đ ặ c điểm địa lý tự n h iê n ................................................................
1.2 Đ ặ c điểm kin h t ế - x ã h ộ i ...............................................................
I.3 . Đ ặ c điểm địa c h ấ t ...........................................................................

8
8
9

C h ư ơ n g II: H i ệ n t r ạ n g ơ n h iễ m p h ó n g x ạ m ô i tr ư ờ n g
k h u vự c c á c tìn h m iề n n ú i p h í a b ắ c .....................................

15

I I .1. C o c h ế hìn h th à n h x a k h í radon và bức xạ g a m m a tác h ạ i của
c h ú n g tó i sứ c k h ỏ e c o n n g u ô i và tiêu c h u ẩ n a n to à n c h o p h é p ......................

15

1 1.1 .1 . Co' ch ế hình thành bức xạ gamma......................................
1 1 .1 .2 C ơ ch ế hình thành xạ khí ra d o n .....................................
1 1 .1 .3 Tác hại cuả phóng xạ tói sức khỏe con người.................
1 1 .1 .4 Tiêu chuẩn an tồn phóng x ạ ............................................
1 1 .1 .5 Thiết bị đo phóng x ạ ............................................................
I I . 1 .5 .1 Thiết bị đo bức xạ gamma............................
I I . 1.5 .2 Thiết bị đo xạ khí radon..................................
11.1.5 .3 Thiết bị đo độ thẩm thấu khí cuả đất..............
11.1.5 .4 Thao tác ngoài hiện trường..............................

15
15
17
19
21
21
22
23
28

11.2 H i ệ n t r ạ n g ô n h iễ m p h ó n g x ạ
k h u vự c c á c tìn h m iề n n ú i p h í a B ắ c ...................................................

30

1 1 .2 .1. Kết quả thâm dồ khóang s ả n .......................................
I I .2.2. S ố liệu kha ỏ sát thực đi ạ ..................................................

ỉỉ.2 .3 Đ ánh giá hiện trạng ỏ nhiễm phóng xạ
khu vực các tỉnh miên núi pìĩiú B ắ c ....................................

30
33
52

C h ư o n g III: N g u y ê n n h â n , c ơ c h ê p h á t s in h ơ n h iễ m p h ó n g x ạ

khu vực các rình miền núi phía b ắ c........................

60

I I I . ỉ C á c m ỏ k h o á n g s ả n p h ó n g x ạ và k h o á n g s ả n c h ứ a x ạ .................
111.2 T ín h n ă n g p h ó n g x ạ c u ả c á c th à n h tạ o đ ịa c h ấ t ..............................
111.3 C á c đírt g ã V k iế n ta o và s ư h o ạ t đ ộ n g c u a c h ú n g ..........................

D i' ỉủi ììỉìá ìììì

"

M õ i ĩncờuạ d ịa hóa linh hưânạ ĩ ơi sức khỏe cộm'ỉ dồỉìq các Ỉìỉììì m in i núi p ìủ iì B a r

60
71
73

”

n

ỉ)c íị i dộc lập C N N : "N ghiên cứu đánh ỳ á các lo ại hình lai bi c h . . . và các íỊÌcii pháp plìịììạ ỉráiìh

I II.4

H ọ a t đ ộ n g k h a i th á c vù s ử d u n g cá c k h o á n g s ấ n p h ó n g x a

va khống sản chưá phóng x a .................................................................

77

C h ư ơ n g I V : P h â n v ù n g ỏ n h iễ m p h ó n g x a

khu vực các tình miền n ú i p hía b ắ c ................................................. 80
I V . 1. N g u y é n tắ c p h â n v ù n g ó n h iễ m b ứ c x ạ g a m m a ................................... 80
I V . 2. N g u y ê n tắ c p h á n v ù n g ô n h iễ m x ạ k h í r a đ o n tr o n g k h ó n g k h í

và trong k h í đất ............................................................................................

88

C h ư o n g V: M ộ t sô g i ả i p h á p p h ò n g tr á n h g i ả m n h ẹ ô n h iễ m x ạ

khu vực các rình miền n úi p hía b ắ c ....................

95

v . l . C á c g iả i pháp hành c h ín h .......................................................

95

V .2. C á c g i ả i p h á p k ỹ t h u ậ t ....................................................................

96

K Ế T L U Ậ N V À K I Ế N N G H Ị ................................................................

98

T À I L I Ệ U T H A M K H Ả O .......................................................................

101

D i’ ỉiỉi nhánh: " M ơ ỉ íníở tìíỊ d iiỉ hóa

(h lìiứhì

£

tớì sửi' klìơc C
ỘỈÌV (ỈỒ1ÌV

rát- ỉ!nil

mil'll ỈÌÌI! p ỉìiíì Dắc


cNN:

D í ’ tài dộc lập

"Nạlìién cừu đánh ÍỊÌĨ các loại ỉììììỉì U n h iến . . . và các ỳ á i pháp phịng ĩ r á ì ỉ ì ì

M ỏ ĐẨU
C á c n e u y ê n tố p h ó n s x ạ , đ ã c b iệ i là k h í p h ó n g x ạ r a đ o n là n h ữ n g n g u y ê n
t ố r ấ t n s u y h i ể m đ ố i với s ứ c k h o ẻ c ộ n s đ ồ n g . C h ú n g là m ộ t t r o n g n h ữ n g n s u y ê n
n h â n g â y r a c á c h iệ n t ư ợ n s v iê m đ ư ờ n g h ô h ấ p . đ ặ c b iệ t là v iê m p h ổ i v à u n g th u
p h ổ i; b ệ n h u n ° íh ư m á u ; s in h c o n d ị tậ t v à dị d a n s ... : tr o n g m ộ t s ố t r ư ờ n g h ợ p
n s h i ê m t r ọ n g c h ú n g c ó th ể g â y ra c á c b iế n đ ổ i về g ie n d i tr u y ề n . C á c c h ấ t p h ó n s
x ạ đ ặ c b i ệ t n g u y h iể m , n h ư n g g iá c q u a n c o n n a ười lại k h ô n s c ả m n h ậ n đ ư ợ c vì
c á c tia b ứ c x ạ k h ô n g c ó m ù i . vị, k h ô n g n h ìn , k h ô n g s ờ th ấ y v à c ũ n g k h ô n g p h á t
n h iệ t n s a y c ả vớ i m ộ t li ề u lư ợ n o đ ủ là m c h ế t n g ư ờ i v à c h i c ó m á y đ o m ó i p h á t
h iệ n đ ư ợ c s ự tồ n tạ i c u ả c h ú n s . D o v ậ y v iệ c n g h iê n c ứ u . k h o a n h v ù n g n g u y h iể n
p h ó n g x ạ đ ể b ả o v ệ s ứ c k h ỏ e c h o c ộ n g đ ồ n g là m ộ t v iệ c là m r ấ t c ầ n t h i ế t v à c ấ p
bách.
C á c tỉ n h m i ề n n ú i p h ía B ắ c h iệ n đan® đ ư ợ c c o i là k h u v ự c c ó t i ề m n ă n g
k h o á n g s ả n q u ý h i ế m ở n ư ớ c ta. V ớ i s ự c ó m ặ t c ủ a m ộ t s ố k h o á n g s ả n q u ý h i ế m
n h ư u r a n - đ ấ t h i ế m , c h ì - k ẽ m . đ á q u ý v à b á n q u ý , m a n g a n , th ủ y n g â n v à th iế c ...,
k h u v ự c n à y t ừ lâ u đ ã th u h ú t s ự q u a n tâ m n g h iê n c ú n c ủ a n h i ề u n h à đ ị a c h ấ t
t r o n g v à n s o à i n ư ớ c . T u y n h iê n , p h ầ n ló n c á c c h ư ơ n g tr ì n h n s h i è n c ứ u đ ị a c h ấ t từ
tr ư ớ c tớ i n a y t r o n g k h u v ự c c h ỉ m ó i tậ p tr u n g v à o m ụ c đ í c h t ì m k i ế m , t h ă m d ò v à
k h a i t h á c k h o á n g sả n ; v iệ c đ á n h g iá h iệ n t r ạ n s v à k h o a n h v ù n g ô n h i ễ m m ô i
t r ư ờ n g b ở i c á c n 211 y ê n t ố đ ộ c h ại c ó n g u ồ n g ố c tự n h iê n , đặc biệt là mơi trường
xạ c ị n c h ư a đ ư ợ c đ ề c ậ p tớ i m ộ t c á c h đ ầ y đ ủ .
C ù n g v ớ i n h ị p đ ộ k h a i th á c tài n g u y ê n th i ê n n h i ê n v à p h á t t r i ể n k i n h t ế trê n
đ ị a b à n c á c t ỉ n h m i ề n n ú i p h ía B ắ c , h iệ n tư ợ n g s u y t h o á i m ô i t r ư ờ n g , p h á v ỡ c â n
b ằ n g s i n h th á i đ a n g n g à y c à n g g ia tă n g . Đ â y là c á c v ấ n đ ề c ầ n đ ư ợ c a u a n tâ m
đ ầ y đ ủ v à k ị p th ờ i t r o n s th ờ i k ỳ c ô n 2, n g h i ệ p h ó a , h iệ n đ ạ i h ó a đ ấ t n ư ớ c g i ú p c h o
v i ệ c k h a i t h á c v à s ử d ụ n g lã n h th ổ m ộ t c á c h h ợ p lý.

Đ ể đ á n h g i á đ ú n g m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g c u ả c á c n g u y ê n t ố p h ó n g x ạ , đ ặ c b iệ t
l à k h í p h ó n g x ạ r a d o n t r o n g m ô i tr ư ờ n g tự n h iê n đ ố i với s ứ c k h ỏ e c o n n g ư ờ i , từ
đ ó đ ư a r a c á c g iả i p h á p p h ò n g t r á n h , b ả o v ệ m ô i tr ư ờ n g n h ằ m n â n g c a o c h ấ t
lư ợ n g c u ộ c s ố n g c ủ a n h â n d â n , g ia i đ o ạ n II c ủ a đ ề tài " N g h iên cứu đ á n h g i á
tỏ n g h ọp

c á c lo ạ i h ìn h ta i b iế n đ ịa c h á t lã n h t h ổ v iệ t n a m v à c á c p h ư ơ n g

pháp phịng chơng", đ ề tài n h á n h "M ơi trường địa hóa ảnh hưởng đến sức khỏe
cộng dồng khu vực cúc tỉnh miền núi phía bắc" đ ư ợ c g i a o n h i ệ m v ụ n g h i ê n c ứ u .
đ á n h g iá v à k h o a n h v ù n g m ứ c đ ộ n g u y h i ể m p h ó n g x ạ , đ ặ c b iệ t là k h í p h ó n £ x ạ
r a đ o n từ c á c n s u ồ n tự n h i ê n đ ố i với sứ c k h o ẻ c ộ n g đ ồ n g tạ i c á c t ỉ n h m i ề n núi
p h i á B ắc.
M ụ c tiê u c ủ a đ ê tà i n h á n h

1. N g h i ê n c ứ u n g u ồ n s ố c v à đ ặ c đ i ể m p h â n b ố c u a c á c n g u ồ n p h á t s in h
p h o n o x ạ tự n h iê n .
2. Đ i ề u tra . đ o đ ạ c h iệ n tr ạ n g m ô i tr ư ờ n g x ạ k h u v ự c n g h i ê n c ú n .
3. Đ i ề u tr a h iệ n t r ạ n s sứ c k h o e c ộ n s đ ồ n c tr o n e k h u vực.
4. K h o a n h v ù n s n s u y h i ế m p h ó n a x ạ tự n h iê n đ ố i với s ứ c k h o ẻ c ộ n a đ ổ n a .

Đ

i ’

!t)ì n h á ìììỉ:

"

M ơ i ỉ) u'ờni! di L Ì hỏa lỉnh hỉhhi^ lơ i sức khỏe cơììịì cỉồiìi: các tỉnh miên nùi p hia B ắ c

”


Dớ íà i dộc lập C N N : "N ẹhiân cừu dáììh ạiá cá c lo ại hình la i hiến... và rác íỊĨâi pháp pìiịiìỊỊ íì úìììì

5. Đ ư a ra c á c b iệ n p h á p p h ò n g tr á n h tác hại cua p h ó n s xa. íióp p h ẩ n b ả o vệ

s ứ c k h o e c u a c ư d á n đ a n g s i n h s ố n g t r o n s v ù n g ô n h iễ m .
N ộ i d u n g v à p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n cứ u

1. N ộ i dung của đề tài
]. N g h i ê n c ứ u đ ặ c đ i ể m đ ị a c h ấ t , k h o á n s s ả n v à k iê n tạ o
2. Đ iề u tr a s ứ c k h o ẻ c ộ n ẹ đ ồ n £
3. Đ o c ư ờ n g đ ộ b ứ c x ạ s a m m a m ậ t đ ất.
4. Đ o n o n e đ ộ r a d o n t r o n s k h í đ ấ t.
5. Đ o n ồ n g đ ộ r a d o n t r o n 2 k h ơ n ° k h í tron .2 n h à .
6 . Đ o n ổ n s đ ộ r a d o n t r o n s n ư ớ c s i n h h o ạ t.
7. Đ o đ ộ t h ẩ m th ấ u c ủ a đ ấ t.
8 . K h o a n h v ù n g c á c m ứ c đ ộ n g u y h i ể m p h ó n s xạ.
9. Đ ề x u ấ t m ộ t s ố g iả i p h á p p h ò n g t r á n h tá c h ai c ủ a p h ó r)° x ạ tự n h i ê n đ ố i
với s ứ c k h ỏ e n s ư ờ i d â n d a n s s i n h s o n s t r o n a v ù n s n h i ễ m xạ.
2. P h ư o n g p h á p n g h i ê n cứ u

a. Đ ô i tượng nghiên cứ u: C á c n g u ồ n p h á t s in h phóng; x ạ t ự n h iê n .
b. P hạm vi nghiên cứu
Đ ề tà i tr i ể n k h a i n g h i ê n c ứ u t r ê n p h ạ m vi c á c tin h m i ề n n ú i p h iá B ắ c . D o
đ i ạ b à n r ộ n g n ê n đ ề tà i c h ỉ t ậ p t r u n g c h ủ y ế u v à o c á c k h u v ự c c ó q u ặ n g p h ó n s x ạ
v à c á c k l i o á n s s ả n li ê n q u a n tớ i x ạ ; c á c k h u d á n c ư a g ầ n q u ặ n g p h ó n g x ạ , c á c
k h u v ự c d ự k i ế n d i d â n . d ự k i ế n x â y d ự n g t r u n g tá m c ụ m x ã , k h u đ ô th ị m ớ i m à

tr ê n b ả n đ ồ đ ịa c h ấ t v à k h o á n g s ả n đ ư ợ c x á c đ ị n h là c ó n g u y c ơ n h i ễ m x ạ c a o .
c. P h ư o n g p h á p n g h i ê n c ứ u

+ Phương pháp thu thập và thừa k ế tài liệu:
Đ ể p h ụ c v ụ c h o c ô n g t á c n g h i ê n c ú n đ ề tà i đ ã th u t h ậ p v à t h ừ a k ế c ó c h ọ n
lọ c c á c tài liệ u n g h i ê n c ứ u đ ã c ó . N h ữ n g tà i li ệ u c ầ n th u t h ậ p b a o g ồ m : k ế h o ạ c h
p h á t tr i ể n k i n h t ế v à x ã h ộ i c ủ a c á c t ỉ n h m i ề n n ú i p h iá b ắ c đ ế n n ă m 20 J 0 ; n h ữ n g
n a h i ê n c ứ u đ ị a c h ấ t , c á c b ả n đ ồ v à b á o c á o t ì m k i ế m , th ă m d ò s ơ b ộ c ũ n s n h ư chi
tiế t c á c m ỏ k h o á n g s ả n c h ứ a x ạ t r o n s k h u v ự c.
+ 1Phương pháp điều tra:
T i ế n h à n h đ iề u tr a s ứ c k h o ẻ c ộ n g đ ồ n g t r o n g k h u v ự c n g h i ê n c ứ u . C ô n g tá c
n à y n h ằ m m ụ c đ íc h x á c đ ị n h h i ệ n t r ạ n s sứ c k h o ẻ c ủ a n h â n d â n h i ệ n đ a n s s in h
s o n s tr o n g c á c k h u v ự c g ầ n q u ặ n g p h ó n g x ạ , t ừ đ ó đ á n h g iá m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g
c ủ a h iệ n tư ợ n g ô n h i ễ m m ố i t r ư ờ n 2 p h ó n g x ạ tớ i s ứ c k h o ẻ c ộ n o đ ồ n g t r o n g k h u
v ự c . L ậ p đ ư ợ c 3 0 0 p h i ế u đ i ề u tra .
+ Phương pháp khảo sát, đo vẽnq o ài thực địa:
- Khảo sút địa chất, khoáng sản và kiến rạo: n g h iê n c ứ u đ ặ c đ i ể m t h ạ c h
h ọ c củ a đất đá c h ứ a q u ạ n g p h ó n s x ạ và đ ất đ á v ây q u an h : x á c đ ịn h n s u ổ n £ốc
p h á t s in h c á c n g u ồ n p h ó n ơ x ạ : x á c đ ị n h đ ặ c tí n h p h ó n g x ạ c ủ a từ n g lo ạ i đ ấ t đ á .
- Đ o tổng xạ mặt đất: x á c đ ị n h c ư ờ n s đ ộ b ứ c x ạ g a m m a t r ê n m ặ t đ ấ t n h ằ m
đ á n h g iá h iệ n t r ạ n g b ứ c x ạ s a m m a m ặ t đ ấ t. x á c đ ịn h đ ặ c tín h p h ó n s x ạ c ủ a t ừ n s
th ê lo ạ i đ ấ t đ á p h ụ c v ụ c h o v iệ c k h o a n h v ù n g n g u y h iể m b ứ c x ạ e a m m a t r o n 2;
k h u vực. C ố n e tá c đ o x ạ m ặ t đ ấ t s ẽ t ậ p t r u n g c h ủ y ế u v à o c á c vùn® m ỏ p h ó n s x ạ .
c ác khu vực d á n c ư gần m ỏ . các k h u vực có đứt gãy hoạt đ ộ n e m ạ n h , các k h u vực
k in h t ế t r o n g đ i ể m v à c á c k h u v ự c d ự k i ế n x â y d ự iia t r u n s tâ m c ụ m x ã tro n s. k h u

D i' ỉàì nhánh: " M õi íníởìiX d ỉíỉ hỏa anh hưởìỊí* ĩ ớt sức khoe cộìiạ lĩồtiạ các ĨIÌÌỈÌ lììicn núi phía B ắc

"

s


D c là i dộc lập C N N : "Nghiên cứu clchììì ÌỊÌÚ các loại hình lai bi c h . . . và cúc g iai pháp phònạ í ỉ ánh

v ự c n s h i ẽ n c ứ u . B ứ c x ạ c a m m a m ậ t đ ấ t s ẽ đ ư ợ c đ o b ằ n s m á y đ o x ạ C P U 88 .
T o n e s ố đ i ể m đ o t o n s x a m ă t đ ấ t là 5 0 6 8 đ iể m .
- Đ o nồng độ radon trong khí đất và khởiií> khí: đ ư ợ c tiế n h à n h b ằ n g m á y
đ o tứ c th ờ i L U K 4 E d o C ộ n g h o à C z e c h sản x u ấ t n h ằ m m ụ c đ íc h đ á n h g iá h i ệ n
t r ạ n g v à k h o a n h v ù n g n g u y h iể m k h í p h ó n s x ạ r a đ o n tr o n g k h í đ ấ t. C ô n g lá c n à y
tậ p trim s ch ủ y ếu vào các k h u d ân cư s ầ n m ỏ p h ó n g xạ. các k h u vực c ó đứ t s ã y
h o ạ t đ ộ n 2 m ạ n h , c á c k h u v ự c k in h t ế tr ọ n g đ i ể m v à c á c k h u v ự c d ự k i ế n x â v
d ự n g t r u n e t â m c ụ m x ã tr o n g k h u v ự c n g h i ê n c ứ u . T ổ n g s ố đ i ể m đ o n o n e đ ộ
r a đ o n t r o n s k h í đ ấ t là 6 5 0 đ i ể m v à 6 5 2 đ i ể m đ o n ồ n c đ ộ r a d o n t r o n g k h ô n g k h í.
- Đ o nồng độ rađon trong nước: B a n s p h im d e t e c t o r v ế t, s ố l ư ợ n s 4 0 p h i m .
- Đ o độ thẩm thấu của đất: đ ư ợ c ti ế n h à n h b ằ n g m á y R A D O N - J O K d o
C ộ n g h o à C z e c h s ả n x u ấ t. M ụ c đ íc h c ủ a c ơ n g tá c n à y là đ ể x á c đ ị n h k h ả n ă n g
p h á t t á n c ủ a k h í p h ó n s x ạ r a đ o n tr o n g k h í đ ấ t v à o m ô i tr ư ờ n g , p h ụ c v ụ c h o v iệ c
đ á n h g iá h i ệ n t r ạ n g v à k h o a n h v ù n g n o u y h i ể m x ạ k h í r a đ o n t r o n g k h u v ự c . V ị trí
c á c đ i ể m đ o đ ộ t h ẩ m t h ấ u c ủ a đ ấ t sẽ đ ư ợ c th i ế t k ế t r ù n g lặ p v ớ i vị tr í c á c đ i ể m đ o
r a đ o n k h í đ ấ t. T ổ n s; s ố đ i ể m đ o đ ộ t h ẩ m th ấ u c ủ a đ ấ t 4 5 0 đ iể m .
+ Phương pháp phân tích và xử lý sơ liệu.
C á c m ẫ u đ o s ẽ đ ư ợ c p h â n tíc h b ằ n g c á c m á y p h â n tíc h c h u y ê n d ụ n g . T ro n ®
đ ó c á c m ẫ u đ o r a d o n tr o n g k h í đ ấ t v à tr o n g k h ơ n ơ k h í s ẽ đ ư ợ c p h â n tí c h b ằ n s
m á y p h â n tí c h t ự đ ộ n g L U K 4 E ; c á c m ẫ u r a d o n t r o n g n ư ớ c sẽ đ ư ợ c p h â n tí c h
b ằ n g m á y d ò v ế t h ạ t n h â n tạ i T r u n g T â m A n to à n b ứ c x ạ h ạ t n h â n - V i ệ n N ã n g
l ư ợ n s h ạ t n h â n . C á c k ế t q u ả s a u p h â n tíc h , đ ư ợ c x ử lý tr ê n m á y vi tín h b ằ n s c á c
p h ầ n m ề m c h u y ê n d ụ n g , c h ủ y ế u b ằ n s p h ầ n m ề m Golden Softwar version 7.0 v à
p h ần m ề m IL lw is
Kết q uả nghiên cứu

- B á o c á o t ổ n g k ế t.
- S ơ đ ổ tài liệ u th ự c t ế tỷ lệ 1 :5 0 0 .0 0 0 .
- S ơ đ ổ Đ ị a c h ấ t v à K h o á n a s ả n c h ứ a x ạ tỷ lệ ] : 5 0 0 . 0 0 0
- S ơ đ ồ h iệ n t r ạ n s ô n h i ễ m p h ó n g x ạ tỷ lệ 1: 5 0 0 .0 0 0 .
- S ơ đ ồ k h o a n h v ù n g d ự b á o m ứ c đ ộ n g u y h i ể m p h ó n g x ạ 1: 5 0 0 . 0 0 0 .
- Co' s ở d ữ liệ u đ ư ợ c lư u g iữ tr ê n đ ĩa C D .
H iệ u quả của đề tài:
K ế t q u ả n s h i ê n c ú n c ủ a đ ề tài s ẽ là m ộ t t r o n 2 c á c c ơ s ở k h o a h ọ c g ó p p h ầ n
đ ịn h h ư ớ n g c h o c ô n s tá c q u y h o ạ c h k h a i th á c v à s ử d ụ n g lã n h th ổ h ợ p lý v à b ề n
v ữ n g . C á c g iả i p h á p p h ò n g t r á n h m à đ ề tài đ ề x u ấ t, s ẽ p h ầ n n à o g i ú p đ ư ợ c n h ũ n g
n g ư ờ i d â n đ a n g s in h s ố n g tr o n g c á c v ù n g ô n h i ễ m p h ò n g tr á n h đ ư ợ c n h ữ n g h ậ u
q u ả đ á n g ti ế c c ó t h ể x ả y ra.
Đ ề tà i đ ư ợ c h o à n t h à n h d o tậ p th ể c á n b ộ k h o a h ọ c p h ò n g K h o á n g s ả n .
v iệ n Đ ị a c h ấ t , V i ệ n K H & C N V i ệ t N a m tr o n g d a n h s á c h d ư ớ i đ á y :
1. T h S . L â m T h ú y H o à n
" 4. T h S . N g u y ễ n P h ú D u y ê n
2. T S . T r ầ n V ă n D ư ơ n g
5. K S . N g u y ễ n Đ ứ c R ỡ i
3. T S . T r ầ n T r ọ n 2 H u ệ
6. ThS. P h ạ m T h á i N a m
N g o à i r a đ ề tà i c ò n n h ậ n đ ư ợ c s ự đ ó n g g ó n ý k iế n q u ý b á u c ủ a c á c đ ổ n s
n s h i ệ p tại c á c p h ò n g c h u y ê n m ô n tr o n g V iệ n Đ ị a c h ấ t.
N h â n d ị p n à y . tậ p th ê tá c c iả x in c h â n th à n h c ả m ơn.

D i' ĩủi ììỉìó ìììì '

"

M ói ĩn íở n i! iỉia Ììóíì (ỉìììì Ìììíơ ììii ĩ OI sức kììỏc rộn 1»đồìiạ các ĩìììh iììiẽìì níu p h ía B ắ c "
6

Đ i’ lùi dộc lập C N N : "N ghi ân cửu đánh giá cá c lo ại hình ĩa i bi ch... và cúc g iải pháp phòng tránh

Chương I
Đ Ặ C Đ IỀ M T ự N H IÊ N . K IN H T Ế - X Ã H Ô I
KHU V ự c CÁC TỈNH MIEN n ú i p h í a b ắ c
1.1 - Đ ặ c điếm địa lý tự nhiên
C á c tỉn h m i ề n n ú i p h ía B ắ c c ó đ ịa h ì n h k h á p h ứ c tạ p . c ó n h iề u d ã y n ú i c a o .
c a o t r u n s b ìn h , n ú i th ấ p v à c a o s ơ n n g u y ê n . Đ ị a h ìn h c a o n h ấ t là ở p h ía B ắ c - T â y
B ắ c . t h ấ p d ầ n v ề p h ía N a m - Đ ơ n a N a m . V ù n g n ú i c a o , c a o n g u y ê n đ á v ô i c ó q u á
t r ì n h x â m th ự c v à b à o m ò n x ả y r a r ấ t m ạ n h tạ o th à n h c á c d ạ n ° đ ị a h ì n h c a c x t ơ
đ ộ c đ á o . X e n g iữ a n ú i v à c a o n s u y ê n là c á c t h u n g lũ n g h o ặ c l ò n s c h ả o c ó b ề m ặ t
t ư ơ n s đ ố i b ằ n g p h ẳ n g . C a o n h ấ t là c á c d ã y n ú i th u ộ c d ải H o à n ® L i ê n S ơ n . c a o
t r ê n 2 5 0 0 m s o v ớ i m ặ t n ư ớ c b iể n , đ ỉn h c a o n h ấ t là đ ỉn h F a n s i f a n c a o tớ i tr ê n
3 0 0 0 m . T h ấ p h ơ n là k h u v ự c T ú lệ, T â y C ô n L ĩn h , c ó đ ộ c a o t r u n g b ìn h t ừ 1 7 0 0
m đ ế n 2 5 0 0 m . C á c d ã v n ú i t h u ộ c k h u v ự c Đ ô n s B ắ c th ư ờ n g t h ấ p h o n , c ó đ ộ từ
1 0 0 0 m đ ế n 1 6 0 0 m . Đ ị a h ìn h c ủ a c á c t ỉ n h m i ề n n ú i p h ía b ắ c c ó đ ặ c đ i ể m c h u n g
là t h ư ờ n g c a o . đ ộ d ố c lớ n , m ứ c đ ộ c h i a c ắ t s â u v à c h i a c ắ t n g a n g đ ề u lớ n , q u á
t r ì n h b à o m ò n v à x â m th ự c x ả y r a r ấ t m ạ n h d o v ậ y là m c h o v iệ c đ i lạ i, m ỏ' m a n s
v à 21 a o lư u r ấ t k h ó k h ă n .
K h í h ậ u c á c tỉn h m i ề n n ú i p h í a B ắ c m a n g đ ặ c tr ư n g c ủ a k h í h ậ u n h i ệ t đ ớ i
S 1Ó m ù a , c ó b iể u h iệ n h a i m ù a r õ rệ t. M ù a k h ô , lạ n h th ư ờ n g t ừ t h á n g 11 đ ế n
t h á n g 3 n ă m s a u , m ù a n à y th ờ i tiế t r ấ t k h ô h a n h , c ó th ể c ó m ư a p h ù n n h u n g
l ư ợ n s m ư a k h ô n g đ á n g k ể . M ù a m ư a n ó n g ẩ m th ư ờ n ơ từ th á n g 4 đ ế n t h á n g 10,
lư ợ n g m ư a k h á lớ n , tậ p t r u n g th ư ờ n g g â y lũ lụ t, x ó i m ị n đ ấ t ả n h h ư ở n g tớ i s ả n
xuất và đời sống.
D o đ ị a h ì n h c a o v à c ó s ự p h â n c ắ t lớ n n ê n c á c s ô n g ở m i ề n n ú i p h í a B ắ c
t h ư ờ n g h ẹ p l ò n g v à c ó đ ộ d ố c ỈĨÌ1, lắ m t h á c g h ề n h , lư u lư ợ n g d ò n s c h ả y lớ n , c h i a
là m h a i m ù a rõ rệ t. M ù a lũ t r ù n ? với m ù a m ư a , k h i c ó m ư a lớ n n ư ớ c d ồ n v à o

s ô n g , s u ố i r ấ t n h a n h g â y lũ đ ộ t n g ộ t. M ù a k h ô c á c s ô n g , s u ố i đ ề u ít n ư ớ c , t h ậ m
c h í c ó n h i ề u d ò n g s u ố i k h ô n s c ó n ư ớ c v à o m u à n ày .
1 .2 Đ ặ c điểm kinh tế - x ã hội
P h ầ n lớ n c á c tỉn h m i ề n n ú i p h í a B ắ c c ó n ề n k in h t ế vớ i đ i ể m x u ấ t p h á t
th ấ p , s ả n s u ấ t n ô n ơ . lâ m n g h i ệ p c h i ế m ư u th ế . N ề n s ả n x u ấ t h à n g h ó a đ a n g tro ns,
q u á t r ì n h h ì n h th à n h . T r ư ớ c th ò i k ỳ đ ổ i m ớ i , h ầ u h ế t c á c tỉn h m i ề n n ú i p h í a B ắ c
vói n ề n k i n h t ế p h á t tr iể n c h ậ m , lạ c h ậ u . T ừ n h ữ n ơ n ã m đ ầ u c ủ a t h ậ p n iê n 9 0 tr ở
lạ i đ â y n ề n k i n h t ế c ủ a c á c tỉn h đ a n g d ầ n d ầ n đi v à o t h ế ổ n đ ịn h , từ n g b ư ớ c t ă n g
tr ư ở n g , g ắ n liề n v ớ i n ề n k in h t ế th ị tr ư ờ n g . N h ì n c h u n o c ơ c ấ u k i n h t ế đ a n g c ó s ự
c h u y ê n d ịc h t h e o x u h ư ớ n g 2 Íả m d ầ n t ỷ t r ọ n s c ủ a k h u v ự c I v à tă n g d ầ n tỷ t r ọ n s
c ủ a k h u v ự c III.
T h ự c h iệ n c h í n h s á c h đ ổ i m ó i , n ề n k in h t ế c ủ a c á c tỉn h m i ề n n ú i p h ía b ắ c
đ ã th u đ ư ợ c n h ữ n g k ế t q u ả k h ả q u a n , tố c đ ộ t ã n s tr ư ở n g k in h t ế tư ơ n g đ ố i c a o . c ơ
c ấ u k in h t ế c h u y ể n d ịc h th e o h u ú n a tiế n b ộ . tạ o đ à c h o q u á tr ì n h c h u y ể n đ ổ i từ
n ề n k in h t ế t ự c u n g , tự c ấ p s a n s n ề n k i n h t ế h à n s h ó a . đời s ố n g c ủ a n h â n d â n
time, b ư ớ c đ ư ợ c n â n s c a o .

D e lủi n ìk ììiìĩ

M ơ:

ỈIỊỈ'0'ÌÌỰííìiỉ

hóa anh

hiC(i'ni>Ị01 sức khỏe cộm

;

dóng các ỉììììì

ÌÌÙCÌÌ ỉìú ì p ìú a B ắc
8


D c ỉủi dộc lập C N N : "Nghiên cứu cĩúìììì ạiá các loại hình lai biớỉì... và các giỏi pháp phịtìiI tránh

T r o n g n h ữ n g n à m c ầ n đ á y . c á c tin h m i é n n ú i. v ù n g s â u . v ù n g x a đ ã đ ư ợ c
D a n e v à n h à n ư ớ c đ ặ c b iệ t q u a n tâ m . C ó n h iề u c h í n h s á c h cu th ê đ ư ợ c b a n h à n h ,
là m t h a y đ ổ i b ộ m ặ t n ô n g th ô n m i ề n n ú i v à v ù n g đ ặ c b iệ t k h ó k h ă n n h ư : c h í n h
s á c h x o á đ ó i. e i ả m n g è o ; c h ư ơ n s trìn h 13 5 . N h ữ n g c h ín h s á c h n à y đ ã g i ú p c h o
n g à n h g i a o t h ô n g v ậ n tải. n s à n h đ iệ n lự c . n s à n h g iá o d ụ c v à n g à n h y t ế c ủ a c á c
tỉn h p h á t tr iể n . M ạ n g lư ớ i đ iệ n , đ ư ờ n s liê n tụ c đ ư ợ c n â n g c ấ p h o ặ c là m m ớ i đ ế n
tậ n th ô n . b ả n . Đ iề u n à y tạ o n é n c á c m ố i liê n h ệ k in h tế. v ă n h ó a eiĩra c á c t ỉ n h v à
T r u n g ư ơ n s . Đ ố i v ớ i n g à n h g i á o d ụ c , c ơ sỏ' v ậ t c h ấ t v à c h ấ t lư ợ n g g i á o d u e t r o n s
c á c t r ư ờ n s h ọ c đ ã đ ư ợ c n â n g c a o . S ố h ọ c s in h t h e o h o c ỏ' c á c c ấ p . b ậ c h ọ c n g à y
c à n s tă n g . T ỷ lệ h ọ c s in h c á c d á n tố c ít n g ư ò i n g à y m ộ t n h iề u . G i á o d ụ c p h á i
tr iể n to à n d i ệ n từ m ẫ u g iá o , p h ổ t h ô n 2 đ ế n b ổ tú c v ã n h o á v à t r u n g h ọ c c h u y ê n
n g h iệ p . N g à n h y t ế đ ã đ ã c ơ b ả n th ự c h iệ n tố t c á c c h ư ơ n s tr ìn h y t ế q u ố c g ia về
c h ă m s ó c s ứ c k h o ẻ b a n đ ầ u . M ạ n g lư ớ i y t ế h ầ u h ế t đ ã đ ư ợ c c ủ n g c ố v à p h á t tr iể n
từ c ấ p tỉn h tó i c ấ p c ơ sở. M ặ c d ù c ò n g ặ p n h iề u k h ó k h ã n n h ư n g n g à n h y t ế c á c
tỉn h đ ã d ạ t đ ư ợ c n h i ề u th à n h tí c h n ổ i b ậ t n h ư đ ã v à đ a n s d ậ p tắ t c ó h iệ u q u ả c á c
b ệ n h tiê u b i ể u c ủ a v ù n g n ú i n h ư : sốt ré t, b ư ỏ u c ổ . .. M ạ n g lư ớ i y t ế đ ã tớ i tậ n c á c
xã. C ác th ơ n b ả n đ ã có y tế th ô n bản.
D â n c ư c ủ a c á c tỉn h m i ề n n ú i p h ía B ắ c p h â n b ố k h ô n ơ đ ồ n g đ ề u tr ê n lã n h
t h ổ , n h ìn c h u n s m ậ l đ ộ d â n s ố th ấ p , g iữ a c á c tỉn h c ó s ự c h ê n h lệ c h đ á n g k ể v ề
m ậ t đ ộ . D â n c ư t h ư ờ n s tậ p t r u n g tư ơ n g đ ố i đ ô n g đ ú c ở c á c v ù n g th ấ p , đ ịa h ìn h
b a n s p h ẳ n ẹ , g ầ n n g u ồ n n ư ớ c h a y c á c th ị x ã , th ị trấ n , n ơ i g ầ n đ ư ờ n a e i a o th ô n g ,
n g ư ợ c lạ i ở c á c v ù n g c a o d â n c ư th ư a th ó t v à d o là c á c tỉn h m i ề n n ú i n ê n đ ạ i b ộ
p h ậ n d â n c ư s ố n g ở n ô n g th ô n . C á c tỉn h m i ề n n ú i p h ía B ắ c c ó r ấ t n h i ề u c á c d â n

tộ c a n h e m c ù n g s in h s ố n g n h ư : T à y , N ù n g , M ư ờ n g , T h á i, K in h , D a o , H ’ M ô n g ,
K h ơ - m íụ H à N h ì, L a H ủ , G iá y , L ào , Lự, M ả n g , P hù L á , K h á n h , C ố n ơ , X i L a , L a
H a . L ô L ố v à m ộ t s ố d â n tộ c th iể u s ố k h á c . D o n h iề u n g u y ê n n h â n k h á c h q u a n
k h á c n h a u n ê n c ó s ự c h ê n h lệ c h v ề tr ìn h đ ộ p h á t triể n v à m ứ c s ố n g g iữ a c á c d â n
tộ c , n h ấ t là g iữ a c á c d â n tộ c ở v ù n g t h ấ p với c á c d â n tộ c ở v ù n g c a o . C á c d â n tộ c
k h á c n h a u c ó n h ũ n g p h o n g tụ c , tậ p q u á n v à s in h h o ạ t k h á c n h a u . N g ư ờ i H ’ M ô n g ,
D a o v à m ộ t v à i d â n tộ c th iể u s ố k h á c là m n h à tr ê n s ư ờ n n ú i c ao , n h à là m th ấ p ,
c h ậ t c h ộ i, v ậ t liệ u là m th ư ờ n g đ ơ n g iả n , k i ế n tr ú c s ơ sài. C ò n n s ư ờ i T h á i, T à y ,
N ù n g , D a o Đ e n ... th ư ờ n g s ố n g ở n h ữ n g m i ề n n ú i th ấ p , s ố n g th à n h n h ữ n g q u ầ n c ư
đ ư ợ c g ọ i là b ả n , h ầ u h ế t h ọ s ố n g ở n h à s à n . c ó k iế n trú c c a o r á o . r ộ n g r ã i, t h o á n s
m á t h ơ n v à v ậ t liệ u là m n h à th ư ờ n g b ằ n g gỗ.
1.3 Đ ặ c đ iể m đ ịa chất
1.3 .1 Đ ặ c điếm địa chất-thạch học cúc thành tạo trầm tích
T h e o tài liệ u v ề đ ịa c h ấ t t h a c h h ọ c đ ư ợ c th ể h iệ n trê n b ả n đ ồ đ ịa c h ấ t tỷ lệ
1:5 0 0 .0 0 0 , ( T r ầ n Đ ứ c l ư ơ n s . 1 9 8 5 ) v ù n g n g h iê n c ứ u c ó m ặ t h ầ u h ế t c á c th à n h tạ o
đ ịa c h ấ t từ c ổ tới trẻ. S a u đ â y là t ó m lư ợ c m ộ t s ố đ ặ c đ i ể m c h í n h c ủ a c á c th à n h
tạ o đ ịa c h ấ t.
C á c đá trầm tích biển chất trước Cam bri ( A r - P R j là c á c th à n h tạ o c ổ n h ấ t
tr ê n k h u vực n g h i ê n c ứ u . b a o c ồ m c á c đ á bị b iế n c h ấ t c a o là: g n e is b io tit. đ á
p h iê n k ét tin h , q u a r tz it. đ á h o a . a m p h ib o li t. e n e i s và m i s m a t i t . t h u ộ c p h ứ c h ệ

D c íủì nììáìììì

Mơì

ĩỉ'iú>'ny(Iịlỉ hóa íììììì

hìCỜỉìg ĩớì sức khỏe cộìii* dốììạ cúc tinh niicn ỉìíii phiu B ắc
0

D é tài dộc lập C N N : “Nghiên cứu úátiỉì giá các ì oại hình tai bi ch... và các ẹiài pháp phòng tránh

S ò n g H o n e ( A r ) n ã m k ẹ p g iữ a s ò n g H ó n s và s ơ n g C h a y . T i ế p đ ó là c á c th à n h ta o
t r ầ m tíc h b iế n c h ấ t c a o t h u ộ c p h ứ c h ệ X u â n Đ à i ( P R p h á n b ố ỏ' T â y B ắ c Bộ.
C á c thành tạo trám tích lục nguyên carbonat bị biến chá) Proierozoi
m uộn-Cam bri sớm ( P R ?- € | ) c h ủ y ế u là đ á p h iế n b io t it- s r a n a t . đ á p h iế n 2 m i c a f ib r o l it x e n đ á p h iế n th ạ c h a n h - f e l d s p a t - b io ti t, c ó nơi c ị n g ặ p đ á p h i ế n - c a l c i t s e r ic i t- m u s c o v i t , P h á n b ố k h á r ộ n g rã i ỏ' v ù n g Sa P a v à Đ á Đ i n h , d ọ c t h u n e lũ n a
N ậ m C ô . T u ầ n G iá o . N ậ m M ứ c , d ả i L ụ c L i ê u - P h ú T h ọ v à b a o q u a n h r ìa k h ố i
g r a n i t o i d s ô n s C h ả y . C h ú n .2 đ ư ợ c x e m là p h ầ n tr ầ m tíc h t h ấ p n h ấ t c ủ a c á c đ ớ i
S óng L ơ và S ó n c M ã.
C á c thành tạo trầm rích Paleozoi (PZ) s ồ m c á c đ á t r ầ m tíc h b iế n c h ấ t th ấ p
O r d o v i c - S i l u r v à c á c đ á tr ầ m tí c h lụ c n g u y ê n - c a r b o n a t tu ổ i D e v o n . C á c đ á b iế n
c h ấ t c ó tu ổ i O r đ o v ic - S il u r g ồ m c á c đ á p h iế n s é t, p h iế n sét s e r ic it, p h iế n s é t v ô i
s ilic x e n c á t k ế t. c á t k ế t t u f / t u f o g e n p h â n b ố r ấ t h ạ n c h ế ỏ' n a m C h ợ R ã v à v ù n a
S in h V in h .
C á c t h à n h tạ o t r ầ m tíc h v à t r ầ m tí c h p h u n tr à o S ilu r - D e v o n t r o n s v ù n s
nghiên cứu gồm đá phiến sét, sét vôi, phylit, đá VƠI sét đen.

C á c t r ầ m tíc h lụ c n g u y ê n , c a r b o n a t D e v o n p h â n b ố k h á r ộ n g rã i tr o n g
v ù n g n g h i ê n c ứ u . C h ú n s g ồ m c á c t r ầ m tíc h lụ c n g u y ê n . lụ c n g u y ê n - c a r b o n a t v à
c a r b o n a t đ ô i k h i c h ứ a s ilic , m a n g a n .
C á c t h à n h t ạ o tr ầ m tíc h c a r b o n a t , lụ c n g u y ê n p h u n tr à o m a f i c , t r u n g tín h
P a l e o z o i m u ộ n đ ư ợ c p h â n c h i a v à o c á c k h o ả n g tu ổ i C a r b o n , C a r b o n - P e r m i , và
P e r m i m u ộ n . T ạ i k h u v ự c Đ ô n s B ắ c , c á c t t h à n h tạ o n à y p h â n b ố h ạ n c h ế ở p h ầ n
T â y B ắ c đớ i S ô n g H i ế n g ồ m 2 h ệ t ầ n g B ắ c S ơ n v à Đ ồ n g Đ ă n g c ó t h à n h p h ầ n
c a r b o n a t là c h ủ y ế u . K h u v ự c T â y B ắ c B ộ c ó 2 k iể u m ặ l c ắ t k h á c n h a u ở H o à
B ì n h - T h a n h H o á v à đ ớ i S ô n g Đ à . Ớ đớ i S ô n o Đ à c ó lo ạ t Đ á M à i - B ả n D iệ t, lo ạ t
C ẩ m T h u ỷ - Y ê n D u ỵ ê t. T ạ i K h u v ự c T â y B ắ c B ộ - Đ ớ i M ư ờ n g T è , c á c t r ầ m tíc h
lụ c n g u y ê n - n ú i lử a - c a r b o n a t p h á n b ố r ộ n ơ ở th ư ợ n g n g u ồ n lư u v ự c S ô n g Đ à v à
T áy N am Thị xã Lai Châu.

C á c trầm tích lục nguyên, lục nguyên - phun trào Mezozoi (M Z) b a o g ồ m
c á c đ á lụ c n g u y ê n , c á c t r ầ m tí c h p h u n tr à o tu ổ i T r ia s , ít h ơ n là J u r a v à K r e ta .
C á c t h à n h tạ o t r ầ m tíc h p h u n t r à o T r ia s g ồ m đ ủ c ả 3 t h ố n g , p h á n b ố k h á
r ộ n g t r o n a k h u v ự c n g h iê n c ứ u . K h u v ự c Đ ô n o B ắ c c á c th à n h tạ o c ó tu ổ i T r ia s
b a o g ồ m c á c đ á lụ c n g u y ê n n ú i lử a . đ á p h iế n s é t, c á t k ế t, b ộ t k ế t c u ộ i k ế t th u ộ c
lo ạ t S ô n a H iế n (T ị. 2 i7ỉ), h ệ tầ n g L â n P ả n a ( T 2a Ịp), h ệ t ầ n g V ă n L ã n g ( T :, n - r vì).
K h u v ự c T â y B ắ c c á c th à n h tạ o t r ầ m tíc h lụ c n g u y ê n b a o g ồ m c u ộ i k ế t, c á t k ế t.
b ộ t k ế t. p h iế n sé t. đ á vôi sé t, c á t k ế t tu f, b a s a l t p o r p h y r it, r y o lit t h u ộ c c á c h ệ t ầ n g
C ò N ò i (Tị cn). N ậ m T h ẳ m (T 2a nt), M ư ờ n g T ra i ( T : _3 mí). N á m M u ( T ?c nm).
K h u \'irc M ư ờ n g T è s ồ m c á c đ á p h iế n s é t đ e n . c á t k ế t. sét k ế t. b ộ t k ế t v à c á c lớ p
đ á v ị i. v ơ i sét t h u ộ c c á c h ệ t ầ n ạ L a i C h â u ( T S u ố i B à n g (T- n - r sb).

Dớ ỉủì ìììiã iiìi:

"

M ó i inrờnỉỉ d iíỉ

lìóiỉ àn ìì Ìiưởììạ ĩới sức khỏe cộnạ (ì(VIạ cúc linh ÌÌÙCÌÌ núi phiu

Bắc”
10


D i' là i dộc lập C N N : "Nghiên cừu ăúnh giá cá c lo ại hình ía i biên... và cúc giâi pháp phòng tránh "

C á c th à n h tạ o tr ầ m tíc h va t r ầ m tíc h n ú i lử a th u ố c 2 h ê J u r a v à K r e t a t r o n ”
k h u v ự c n g h i ê n c ứ u h iế m g ậ p ở Đ ô n g B ắ c m à p h ổ b iế n h ơ n ở T á y B ắ c với c á c hệ
t ầ n g V ă n C h á n (J 3-K j v c ). Y ê n C h á u ( K 2 y c ) , B ả n H a n g ( K 2b h )
C ú c trầm tích Kainozoi g ồ m c á c t r ầ m tíc h v à tr ầ m tíc h n ú i lử a P a l e o g e n

p h â n b ố r ấ t h ạ n h ẹ p t r o n s k h u v ụ c n g h i ê n c ứ u . g ồ m c ó h ệ t ầ n ẹ N ậ m B a y ỏ'
M ư ò n g T è v à h ệ tâns, P u T r a ỏ' T á y B ắ c B ộ. C á c h ệ tầ n g P h ù T i ê n v à Đ ì n h C a o
c h ì m d ư ớ i đ ổ n ° b ằ n ° S ô n s H ồ n g c h ỉ đ ư ợ c n g h i ê n cứ u th e o c á c tà i liệ u l ỗ k h o a n .
C á c đ á c h ủ y ế u 2 ổ m c u ộ i t ả n g k ế t. c á t k ế t. đ á p h iế n s é t n â u đ ỏ . t u f k h ố i k ế t . t u f
t r a c h y t. C á c t r ầ m tíc h N e o g e n p h â n b ố ỏ' d ọ c S ô n s H ổ n g v à S ô n g C h ả y b a o s ồ m
c u ộ i k ế t , s ỏ i k ế t đ a k h o á n s p h ứ c tạ p , đ ô i n o i x e n k ẽ c á t k ế t, b ộ t k ế t c h u y ể n lê n
t r ê n ]à c á t k ế t x e n b ộ t k ế t v à t r ê n c ù n s là c á t b ộ t k ế t, s é t k ế t v à đ á p h i ế n th a n .
T r o n s c á c th à n h tạ o t r ầ m tíc h k ể tr ê n thì c á c đ á tr ầ m tíc h b i ế n c h ấ t tr ư ớ c
C a m b r i v à c á c t h à n h tạ o t r ầ m tíc h lụ c n g u y ê n c a r b o n a t b ị b iế n c h ấ t P r o te r o z o i
m u ộ n - C a m b r i s ớ m là c á c t h à n h tạ o c ó ti ề m n ă n g p h ó n g x ạ c a o . N s o à i r a c á c
k h o á n g h o á p h ó n g x ạ c ò n ? ặ p n h i ề u t r o n g c á c t h à n h tạ o t r ầ m tíc h lụ c đ ịa (c á t k ế t,
s ỏ i. s ạ n k ỗ í. b ộ t k ế t ) , t r ầ m tí c h c h ứ a th a n (đ ó là c á c t r ầ m tíc h t h ẩ m t h ấ u t r o n a v ỏ
p h o n g h o á v à t r ầ m tí c h lấ p đ ầ y v ũ n g v in h g ồ m c á t sét, th a n b ù n c u ả c á c t h u n s
l ũ n g s ô n g ) v à t r ầ m tíc h h iệ n đ ạ i v e n b iể n c h ứ a c á c s a k h o á n s T i t a n - I l m e n i t ở
Q u ả n g N in h .
ỉ .3.2. Đ ặ c điểm địa chất thạch học thành tợo xâm nhập
C á c t h à n h t ạ o m a s m a x â m n h ậ p v à p h u n tr à o t r o n s v ù n g n g h i ê n c ú n đ ư ợ c
p h à n c h i a r a 5 g ia i đ o ạ n h o ạ t đ ộ n g c h ủ y ế u , tư ơ ns, ứ n g vớ i 5 n h i p m a g m a lớ n :
P a l e o - M e s o p r o t e r o z o i , N e o p r o t e r o z o i , P a le o z o i s ớ m - g iữ a , P a l e o z o i m u ộ n M e s o z o i s ớ m v à M e s o z o i m u ộ n - K a i n o z o i . M ỗ i n h ịp lớ n m a g m a g ồ m m ộ t s ố tổ
h ợ p x ắ m n h ậ p h o ặ c p h u n t r à o đ ư ợ c đ ặ c tr ư n g bở i m ộ t tổ h ợ p c ộ n g s in h t ự n h iê n
c á c đ á m a g m a g ầ n g ũ i n h a u v ề tư ớ n g , vị trí c ấ u tr ú c , th à n h ’p h ầ n v ậ t c h ấ t v à tu ổ i.
G ia i đoạn magma Paleo-M esoproterozoi.
H o ạ t độn® m a g m a t h u ộ c g ia i đ o ạ n n à y p h á t tr iể n th e o m ộ t q u y lu ậ t r õ r ệ t
đ ư ợ c đ ặ c tr ư n g b ở i c á c c á c tổ h ợ p m a g m a p h u n t r à o v à x â m n h ậ p s a u :
T ổ h ợ p b a z a n - đ i a b a s v à g a b r o - a m p h ib o li t, b a o g ồ m c á c đ á
o r t h o a m p h i b o l i t tr o n ơ c á c m ặ t c ắ t c ủ a h ệ t ầ n g N ú i V o i, S u ố i C h i ề n g v à c á c th ể
g a b r o i đ - a m p h i b o l i t c ủ a phức hệ Báo H à ( v2bh).
G ia i đoạn magma Neoproterozoi
G i a i đ o ạ n m a g m a N e o p r o t e r o z o i c ũ n g tư ơ n g tự n h ư g ia i đ o ạ n h o ạ t đ ộ n s
m a g m a p a l e o - M e s o p r o t e r o z o i . c á c t h à n h tạ o m a g m a th u ộ c s i a i đ o ạ n n à y c ó

t h à n h p h ầ n b iế n th i ê n từ m a f i c đ ế n s a lic . ớ m i ề n c ấ u tr ú c T â y B ắ c t r o n g g ia i
đ o a n h o ạ t đ ộ n s m a s m a n à y c ó phức hệ Po Sen ( ổỵ3ps) vớ i th à n h p h ầ n t h ạ c h h ọ c
c h ủ v ế u là đ io r it th ạ c h a n h . g r a n o đ i o r i t v à s r a n ít : phức hệ Xóm G iấu (ỵ3 xg) b a o
s ồ m G r a n i t ạ iầ u f e ls p a t k a li, e r a n i t p e s m a t i t phức hệ Mường Hum (vặ3 mh) g ồ m
s r a n í t k i ề m v à ẹ r a n o s y e n i t k iề m .
G ia i đoạn niaẹma Paleozoi sớin-giữa
G ia i đ o a n m a c m a n à y đ ư ợ c p h â n c h ia ra c á c tổ h ợ p m a g m a d ư ớ i đ á y :

D<’ lủ i nhánh:

"

M ó i ĩrườìì t ; (íị ũ hóa ílnh hườn c lới sức kììoc CỘIÌỊ1 iỉồnạ cúc null ììùéìì núi p hía D ắ c

”

11


D ê tài dộc ỉậ p C N N : tầNghiên cứu cỉátìlì íỉiú cúc lo ại lìiỉỉlì ía i b iế n . . . và các gicĩi pháp p h à n ? tránh

- T o h ợ p b a z a n - đ ia b a s va đ u n it - p e r i đ o tit - p y r o x e n i l tu ổ i P a le o z o i sớ in .
B a o 2 ồ m c á c th à n h tạ o p h u n t r à o b a z a n - đ ia b a s c ủ a h ệ tầ n g S ô n g M ã ị € 2sm), H à
G i a n s ( s 2 hiị)\ đ u n i t - p e r i e d d o t i t c u ả phức hệ N ú i Nưa { ơ j nn), P ắ c Nậm ịơ jp n ) ,
N ậm Bút ( ơ j nb). Đ i k è m c h ặ t c h ẽ v ớ i c á c tổ h ợ p n à y là c á c th à n h tạ o m a f i c v à
s a li c c ủ a c á c phức hệ Bó Xinh ( v ! bx). Chiềng Khương (y ô j ck) ở T â y B ắ c Bộ:
Bạch Sa ( v j bs) ở Đông Bắc Bộ .
- T ổ h ợ p a n đ e s i t - ry o lit v à đ io r it - g r a n o đ i o r i t - g r a n it
- T ổ h ợ p s r a n i t b io tit - g r a n i t h a i m i c a , b a o g ồ m c á c p h ứ c h ê S ô n g C h ả y
(ỵ r sc), v ớ i c á c d ạ n s đ á đ ặ c t r i m s là là g r a n it b io tit, s r a n i t hai m i c a . C h ú n g đ ặ c

t r i m s c h o lo ạ t m a g m a k i ề m v ô i. t h u ộ c k i ể u s - e;ranit. vớ i q u ặ n g h ó a đ iể n h ìn h là
S n - W - M o v à đ ấ t h iế m .
- T ổ h ợ p s r a n o đ i o r i t - g r a n it b io tit - g r a n i t h a i m i c a , b a o a ổ m c á c phức hệ
N gân Sơn ( ỵ / ns), Mường L á í ( ỵ / ml) với th à n h p h ầ n th ạ c h h ọ c c h ủ y ế u là
g r a n o đ i o r i t b io tit. g r a n i t d a n s p o r p h y r , g r a n it h a i m i c a c ó g r a n a t - c o r đ ie r it.
g r a n i t s á n s m ầ u . G r a n it o it M ư ờ n g L á t th u ộ c lo ạ t k i ề m v ô i, k iể u s - g r a n i t, với
q u ặ n ơ h o á đ ặ c tr ư n g là S n - W - M o ,A u . ..; G r a n i t N g â n S ơ n th u ộ c lo ạ t á k i ề m , k iể u
A - g r a n i t , v ớ i q u ặ n g h o á đ ặ c tr ư n g là P b - Z n . S n, A u . R E ...
- T ổ h ợ p đ a c i t - r y o li t v à g r a n o s y e n i t k i ề m , b a o e ồ m c á c t h à n h t ạ o p h u n
t r à o s a lic á k i ề m r y o ỉit, tr a c h y t c ủ a h ệ t ầ n g P ia P h ư ơ n s (S 2 - D j pp) v à c á c đ á x â m
n h ậ p á k i ề m - k i ề m c ủ a phức hệ P h ía M a ( s j pm), b a o g ồ m s y e n it k i ề m , s y e n it
n e p h e l i n , g r a n i t k i ề m , với q u ặ n s h o á đ ặ c tr ư n g là P b - Z n , Sn, A u , R E ... v à đ á
quy.
G ia i đoạn magma Paleozoi muộn- Mesozoi sớm
- T ổ h ợ p b a z a n - a n d e s i t o b a z a n - a n đ e s i t v à đ u n it - p y r o x e n i t, b a o g ồ m c á c
th à n h t ạ o p h u n t r à o b a z a n , a n d e s i t o b a z a n v à a n đ e s i t n ằ m k ẹ p tr o n g c á c t r ầ m tích
lụ c n g u v ê n - c a r b o n a t c ủ a h ệ tầ n g S ô n g Đ à ( Q - P , sđ), B ả n D iệ t ( C r P, bd)\ v à c á c
t h à n h tạ o x â m n h ậ p v ớ i th à n h p h ầ n s iê u m a f ic , m a f i c c ủ a phức hệ Bản Xang ( ơỹ'
bx), B ả n R i a f ơ5! br), vớ i q u ặ n s h o á li ê n q u a n v ô c ù n g p h o n e p h ú v à đ a d ạ n g là
A u . C u , N i v à P la tin .
- T ổ h ợ p b a z a n - r y o li t - t r a c h y t v à g a b r o - p e r iđ o tit, đ io rit - g r a n o đ i o r i t g r a n i t, b a o g ồ m c á c đ á p h u n t r à o m a f i c vớ i t h à n h p h ầ n th ạ c h h ọ c c h ủ y ế u là
b a z a n p o r p h y r i t , s p ilit th u ộ c h ệ t ầ n s c ẩ m T h ủ y ( P 2 ct), h o ặ c b a z a n - t r c h y t c ủ a h ệ
t ầ n a V i ê n N a m ( P i-T , vn). Đ i k è m c h ặ t c h ẽ với c h ú n g là c á c th à n h tạ o x â m n h ậ p
s iê u m a f i c - m a f i c c ủ a phức hệ Ba V ì (ơ - v / bv), s iê u m a f ic - s a lic c ủ a c á c phức
hệ C a o Bằng ( ơ - v52 cb), Điện Biên (ỵỏ?' đb). v ớ i q u ặ n g h o á đ ặ c tr ư n g ]à A u . Pb~
Z n . C u - M o , n h ó m Pt v à đ á q u ý .
- T ổ h ợ p r y o li t, ry o lit - đ a c i t v à g r a n o đ io r it, g r a n i t - g r a n o p h v r , b a o g ồ m
c á c đ á p h u n t r à o s a li c th u ộ c c á c h ệ t ầ n g K h ô n L à n g , L â n P ả n g , Đ ồ n o T r ầ u v à c á c
s r a n i t o i t x â m n h ậ p n ô n g t h u ộ c c á c phức hệ N ú i Đ iệìĩg (ỵ f nđ). Sơng M ã (ỵ/sm ),
c h ú n s đ ặ c t r ư n a c h o lo ạ t m a g m a k i ề m - v ô i (C A ), đ ô i k h i lo ạ t á k i ề m ( S A ), th u ộ c

k iể u s - g r a n it là c h ủ y ế u . K h o á n g s ả n liê n q u a n c h ủ y ế u là A u . đ á q u ý . S n, w . . .
- T ổ h ợ p b a z a n - r y o li t v à g a b r o - s r a n it , b a o g ồ m c á c p h u n t r à o c ủ a h ệ t ầ n a
M ư ờ n a T ra i v à p h u n t r à o t ir o n 2 p h ả n b a z a n - ry o lit c ủ a h ê t a n s S ỏ n s H iế n (Tj sh)

D í ’ Ỉiỉi nhúỉili: " M ơi trường ÍĨỈLỈ hóa ihìlì lufthii* ỉ ới sức kììịc cộ ỉ ì ạ (ĨỒHỊ> ("tie tỉtìh ììùêìi núi phía Bĩu

”

12


D c íài dộc lập C N N : "N ghiên cíùỉ đánh ậiá cá c lo ại hỉnh tai b iế n ... và các g ià ì pháp phòng tránh

Đ ) k è m c h ặ t c h ẽ v ớ i c h ú n e là c á c t h à n h tạ o x á m n h ậ p k iê u t ư ơ n g p h a n g a b r o íiran it c ủ a c á c phức hệ N ú i C h ú a ( v / nc). P h iu Bioc ( ỵ / pb). K h o á n g s a n liê n
q u a n c ó C u - N i t r o n g c á c đ á m a f i c , c ò n v ớ i c á c đ á g r a n i i c h ư a c ó b iể u h iệ n r õ
r à n s . k h ô n s lo ạ i t r ừ k h ả n ã n s c ó q u ặ n g h ó a S n - W .
G ia i đoạn magma mesozoi muộn - kainozoi
- T ổ h ợ p r v o li t - d a c i t p o r p h y r t h u ộ c c á c h ệ tầng. M ư ờ n g H ì n h ( J , - K ình).
v à c á c x á m n h ậ p n ỏ n a g r a n i t - g r a n o p h y r t h u ộ c c á c phức hệ Bản Muởng {'/(' bill).
Đ ặ c t r i m s c h o lo ạ t m a e m a á k i ề m . K h o á n g s ả n li ê n q u a n c ó k h ả n ă n g s i n h t h à n h
đ á q u ý và x ạ h iế m .
- C á c tổ h ợ p tư ơ n g p h ả n c ủ a p h u n t r à o b a z a n - o r t h o p h y r t h u ộ c h ệ t ầ n s
V ă n C h â n (J- - K vc) đi c ù n g vớ i c á c t h à n h t ạ o x á m n h ậ p t ư ơ n g p h ả n g a b r o đ i a b a s t h u ộ c phức hệ N ậm C h iế n (v6‘ nc) v à G r a n i t - g r a n o s y e n i t c ủ a phức hệ
Phu Sa Phin {yd pp) đ ặ c t r ư n g c h o k i ể u A - s r a n i t . Q u ặ n s h ó a l i ê n q u a n c h ủ y ế u
là P b - Z n . A u . M o v à x ạ h iế m .
- T ổ h ợ p p h u n tr à o r y o l i t - đ a c i t t h u ộ c h ệ tầ n g N s ò i T h i a ( K 2 nt) v ớ i c á c
x â m n h ậ p s a li c - á k i ề m c ủ a c á c phức hệ Yê Yên Sun (ỵệỗ‘ ys), r i a O ăc ( ỵ / po).
Đ ă c c h ư n g v ớ i c á c s ả n p h ẩ m q u ặ n s h ó a đ a d ạ n g p h o n s p h ú là S n , M o ? P b - Z n ,
T R ...
- T ổ h ợ p m a g m a k iể m với c á c đ á p h u n trà o k iề m (tra c h y t, le u c ito p h u r) củ a

h ệ tầ n g P u T r a ( P pi) v à c á c x â m n h ậ p k i ề m c ủ a c á c phức hệ P u Sam C á p (s62
ps), C h ợ Đ ồ n (s62 cđ). C h ú n g đ ặ c c h u n g c h o lo ạ t m a g m a k i ể m v ớ i q u ậ n s h ó a
đ iể n h ì n h là x ạ , đ ấ t h i ế m v à đ á q u ý [ 2 4 ].
1.3 .3 Đ ặ c điểm cấu trúc kiến tạo
V ù n g n e ,h iê n c ứ u trả i q u a h a i q u á t r ì n h k i ế n t ạ o c h ín h :
+ Q u á trìn h k iế n sin h ( A R -P Z ,)
+ Q u á t r ì n h b i ế n c ả i ( P Z 2- K Z ) b a o g ồ m c á c p h a c h í n h s a u :
- P h a t ạ o rift P a l e o z o i m u ộ n - T r i a s s ớ m đ ể lạ i d ấ u v ế t tr ê n lư u v ự c S ô n g Đ à .
- P h a t ạ o n ú i N o r i - C r e t a đ ể lạ i d ấ u v ế t t r ê n to à n b ộ k h u v ự c n g h i ê n c ứ u .
- P h a t ạ o n ú i H y m a l a i a ( K a i n o z o i ) : P h a n à y đ ó n g v ai tr ò c h í n h t ạ o n ê n b ì n h
đ ổ k iế n tr ú c k h u v ự c v à đ ị a h ìn h h i ệ n đ ạ i.
C á c p h a k i ế n t ạ o tr ư ớ c K a i n o z o i đ ó n g v ai tr ò tạ o s ự đ a d ạ n s v ậ t c h ấ t . P h a
k iế n tạ o K a i n o z o i đ ó n s v ai t r ò t ạ o c ả n h q u a n x á m th ự c
H o ạ t đ ộ n g tâ n k iế n tạ o

K h u v ự c T â y B á c V i ệ t N a m . b ìn h đ ồ k i ế n t r ú c c ủ a c á c đ ứ t g ã y k i ế n t ạ o p h á t
tr i ể n c h ủ y ế u là c á c đ ớ i đ ứ t g ã y p h ư ơ n g T â y b ắ c - Đ ô n s n a m , đ ớ i đ ứ t s ã y B iệ n
B iê n - L a i C h á u p h ư ơ n s á k i n h t u y ế n . H ầ u h ế t c á c đ ớ i đ ứ t g ã y t â n k i ế n t ạ o c h í n h
c u ả v ù n 2 T â y B ắ c đ ề u p h á t tr iể n k ế t h ừ a c á c đ ớ i đ ú t g ã y c u ả g ia i đ o a n tr ư ớ c . H ê
t h ố n s đ ú t g ã y tâ n k i ế n t ạ o b ậ c lớ n ỏ' T â y B ắ c th ể h i ệ n th à n h t ừ n s đ ó i c ó c h i ề u d à i
từ 100 K m - 4 0 0 K m . r ộ n a t ừ 2 K m đ ế n h à n h c h ụ c K m . K iế n t r ú c c ủ a c á c đ ó i đ ứ t
s â y tâ n k iế n t ạ o v ù n s T â v B ắ c k h á p h ứ c tạ p . n g o à i đ ứ t g ã y c h í n h t r o n s đ ớ i đ ứ t

D c ỉ ai nhánh

" M õ i ĩìicờnạ lỉịa hỏa íhỉh hưànạ ĩ ơi sức kỉìịc ( ỘIÌÍỊ dồng cúc ÍÌỈÌỈI m ìéỉì lìíii p h ía B ắ c "

13

D ế tài độc lập C N N : "Nghiên á m đánh giá cá c loại hình lai biến... và các giải pháp phòng tránh"

s ã y c ò n c ó c á c đ ứ t g ã y p h ụ c ó đ ộ d à i v à h ìn h th á i k h á c n h a u . H á u h ế t c á c đ ớ i đứ t
c ã y T á n k i ế n tạ o c h í n h k h u v ự c T á y B ắ c đ a n g h o ạ t đ ộ n g tr o n g g ia i đ o ạ n h iệ n đai
v à m a n g tí n h c h ấ t trư ợ t b ằ n g là c h ủ đ ạ o . T r o n g g ia i đ o ạ n p h á t tr i ể n m u ộ n , b iê n
đ ộ tr ư ợ t b ằ n g d ọ c c á c đ ứ t g ã y đ ạ t từ 5 0 0 - 6 0 0 m đ ế n 2 -3 K m , tố c đ ộ t r o n c giai
đ o ạ n P l i o c e n - Đ ệ t ứ đ ạ t từ 0 . 2 - 0 .8 m m / n ă m , t r o n s g ia i đ o ạ n đ ệ tứ tố c đ ộ đ ạ t 0 .8 1.4 m m / n ã m . [1 0 ]
T r o n s v ù n s Đ ô n g B ắ c V iệ t N a m c ó 3 n h ó m đ ớ i đ ứ t g ã y t r o n s g ia i đ o ạ n tâ n
k iế n tạ o , đ ặ c t r i m s b ở i s ự k h á c n h a u v ề p h ư ơ n g . N h ó m th ứ n h ấ t g ồ m c á c đ ớ i đ ú t
g ã y p h ư ơ n g T â y b ắ c - Đ ô n g n a m . n h ó m t h ứ h ai g ồ m c á c đới đ ứ t g ã y d a n s v ò n 2
c u n s á k i n h t u y ế n ; n h ó m th ứ b a g ồ m c á c đ ớ i đ ứ t g ã y d ạ n g v ò n s c u n g á v ĩ tu y ế n .
K i ế n t r ú c c ủ a c á c đ ớ i đ ứ t g ã y t r o n g v ù n g đ ư ợ c đ ã c tr ư n g bởi tậ p h ợ p c á c đ ú t g ã y
b ậ c k h á c n h a u , b a o g ồ m c á c đ ứ t g ã y c h í n h v à c á c đ ú t g ã y p h ụ , d à i, n g ắ n k h á c
n h a u . T r o n g g ia i đ o ạ n tâ n k i ế n tạ o , h o ạ t đ ộ n g tíc h c ự c c ủ a c á c đ ớ i đ ứ t g ã y tr o n g
v ù n g là tr ư ợ t b ằ n s v à trả i q u a h a i p h a ứ n g với h a i tr ư ờ n g ứng s u ấ t k i ế n tạ o trá i
n s ư ợ c n h a u , v ề h ư ớ n g v à lự c tá c d ụ n g . T r o n g p h a s ớ m c ủ a g ia i đ o ạ n tâ n k iế n tạ o ,
b i ê n đ ộ d ị c h c h u y ể n b a n s trá i c ủ a c á c đ ú t g ã y k h á c n h a u lừ 2 K m đ ế n 12 K m .
VỚI tố c đ ộ 0 ,2 m m - 1,3 m m / n ă m . T r o n a p h a m u ộ n b iê n đ ộ d ịc h c h u y ể n b ằ n s p h ả i
k h o ả n g 1-5 K m v ớ i tố c đ ộ 1-3 m m / n ă m [3].
T h e o tài liệ u n g h i ê n c ú n c h i tiế t v ề k i ế n tạ o h iệ n đ ạ i c ủ a V iệ n Đ ị a c h ấ t c h o
t h ấ y , k h u v ự c n g h i ê n c ứ u là n ơ i c ó c á c đ ớ i đ ứ t g ã y đ a n s h o ạ t đ ộ n s m ạ n h m ẽ
t r o n g th ờ i g i a n h iệ n tạ i với c ơ c h ế trư ợ t b ằ n g là c h ín h .
S ự d ịc h trư ợ t c u ả đ ấ t đ á ở h a i c á n h đ ứ t g ã y đ ã p h á v ỡ t h ế c á n b ằ n g v à
c h ú n g b ị p h á h ủ y , v ò n h à u , d ậ p v ỡ m ạ n h . C á c k h e n ứ t tr o n g c á c lớ p đ ấ t đ á ở h a i
b ê n c á n h đ ú t g ã y g ia tă n g , t h ô n g n ố i vớ i n h a u tạ o th à n h c á c k ê n h d ẫ n . t ạ o đ iề u
k i ệ n c h o d u n g d ịc h v à k h í từ d ư ớ i s â u d i c h u y ể n lê n t ầ n g trê n c ủ a v ỏ T rá i đ ấ t. S ả n
p h ẩ m c u ả s ự t h o á t k h í đ ồ n g th ờ i v ớ i c a c b u a h y đ r o c ị n c ó N 2, H 2, H B 0 2, H 2S, c o ,
R n , H e . A s , H g ... T r o n g q u á tr ìn h d i c h u y ể n lê n t r ê n th e o c á c k ê n h d ẫ n n à y , c á c
c h ấ t k h í , t r o n g đ ó c ó x ạ k h í r a d o n đ ã k h u ế c h tá n v à o n ư ớ c n g ầ m v à k h ô n g k h í
tr o n g lớ p đ ấ t p h ủ b ở rờ i, th à n h c á c đ ớ i c ó n ồ n g đ ộ c a o đ ộ t b iế n ( đ ô i k h i c a o g ấ p

n h iề u lầ n b ìn h th ư ờ n g ) . D o v ậ y n h ữ n g n g ư ờ i s ố n g t r o n g c á c đớ i đ ịa đ ộ n ẹ lự c tíc h
c ự c n à y d ễ m ắ c c á c b ệ n h r ố i lo ạ n n ộ i tiế t, u n g t h ư . .[16]
T r o n g n h ữ n g n ă m g ầ n đ á y , c ù n e vớ i v iệ c x á c đ ịn h s ự n g u y h i ể m c ủ a b ứ c
x ạ g a m m a v à p h ó n s x ạ r a đ o n tạ i c á c k h u v ự c m ỏ k h o á n g s ả n , c á c n h à k h o a h ọ c
C z e c h c ò n c h ú t r ọ n g tới v iệ c x á c đ ịn h s ự n g u y h i ể m c ủ a k h í p h ó n g x ạ r a đ o n tạ i
c á c k h u v ự c c ó c á c đ ứ t g ã y h o ạ t đ ộ n g m ạ n h . G iá trị dị th ư ờ n g c a o g h i n h ậ n đ ư ợ c
tạ i c á c đ ớ i đ ứ t g ã y k iế n tạ o h o ạ t đ ộ n ° c ũ n g th ư ờ n g v ư ợ t từ 5 đ ế n 10 lầ n m ứ c đ ộ
a n to à n c h o p h é p . M ộ t n s h i ê n c ứ u tạ i k h u v ự c c ó c á c đ ớ i đ ứ t g ã y k i ế n tạ o h o ạ t
đ ộ n e , n g ư ờ i ta đ ã g h i n h ậ n đ ư ợ c 6 7 . 8 % n h à ở c ó n ồ n s đ ộ r a đ o n c a o h ơ n
2 0 0 B q / m \ tr o n g đ ó c ó tới 2 4 % s ố n h à c ó n ồ n s đ ộ r a đ o n lớ n h ơ n 5 0 0 B q / n r ( đ â y
là n ồ n o đ ộ c ó k h ả n ă n g g â y u n g t h ư p h ổ i).

D ê lài nhánh

■■

M õi trường địa hóa ânìi hườn ỉ: tơi sức khóc cộnẹ đồng các lỉnh miền núi phía B ác "

14


Dờ tài độc lập C N N : “Nghiên cứu đánh giá các lo ại ìììnỉì í ai b iế n . . . và các g iải pháp phòng tránh

C h ư ơ n g II

HIỆN TRANG ổ NHIEM phóng xạ mơi trường
KHU VỤC CÁC TỈNH MIEN n ú i p h ía b ắ c
I I .1.
C o c h ế h ìn h th à n h x ạ k h í r a d o n và b ứ c x ạ g a m m a , tá c h ạ i củ a
c h ú n g tó i s ứ c k h ỏ e c o n n g ư ờ i và tiẻ u c h u ẩ n a n to à n c h o p h é p

P h ó n g x ạ là tín h c h ấ t c ủ a m ộ t s ố n g u y ê n t ử p h á t s in h ti a b ứ c x ạ đ ể b iế n
t h à n h m ộ t n g u y ê n t ố b ề n v ữ n g k h á c . N g à y n a y n g ư ờ i ta đ ã b iế t đ ế n 5 0 đ ồ n g vị
p h ó n g x a t ự n h i ê n v à lậ p t h à n h 3 h ọ p h ó n a x ạ t ự n h iê n : u ra n i 2 3 8 . t h o n 2 3 2 v à
a c tim 235.
1 1 .1 .1 C o chê hình thành bức xạ gamma
M ộ t s ố h ạ t n h ấ n , s a u k h i p h ó n g tia a , B+. h a y Ị3-, s ẽ c ó q u á n h i ề u n ă n s
lư ợ n g v à ở t r ạ n g th á i k íc h th íc h . S ự tr ở lạ i tr ạ n g th á i ổ n đ ịn h s ẽ p h á t r a p h o to n ,
c ò n g ọ i là t i a s a m m a . N h ư v ậ y t i a g a m m a là c h ù m h ạ t p h o t o n c ó n ă n s lư ợ n g c a o
p h ó n g ra t ừ h ạ t n h â n n g u y ê n t ử v à l à sóng, đ iệ n t ừ c ó b ư ớ c s ó n s r ấ t n g ắ n ( n h ỏ h ơ n
0 .0 1 n m ) . B ả n c h ấ t p h ó n g x ạ g a m m a là k h ơ n g c ó s ự b iế n đ ổ i h ạ t n h â n v à là
p h ó n g x ạ đi k è m p h ó n g x ạ a l p h a v à b ê ta . T ia g a m m a (y) k h ô n g là m t ừ tr ư ờ n g bị
l ệ c h h ư ớ n g , k h ả n ă n g io n h ó a r ấ t k é m , c h ỉ s in h v à i c ặ p io n k h i đ i q u a m ộ t
c e n t i m e t k h ô n g k h í, n h ư n g k h ả n ă n g đ â m x u y ê n lạ i rấ t m ạ n h s o v ớ i c á c ti a a v à
p . P h ả i d ù n g n h ữ n g t ấ m c h ì d à y m ớ i là m g i ả m đ ư ợ c r õ r ệ t s ố tia g a m m đi q u a .
N h ữ n g ti a g a m m a k h ô n g b a o g i ờ b ị h ấ p th ụ h o à n t o à n h o ặ c bị c h ắ n lạ i h ẳ n .
/7.7 .2 C o chê hình thành xạ k h í radon
S ự p h â n r ã tự n h i ê n c ủ a 3 d ã y p h ó n g x ạ U r a n i, T h o r i v à A c t i n i đ ề u tạ o r a
s ả n p h ẩ m là k h í p h ó n g x ạ r a d o n v à c h ì b ề n ở c u ố i d ã y . D o tồ n tạ i ở d ạ n g k h í n ê n
c h ú n g rấ t đ ộ c h ạ i đ ố i với m ô i tr ư ờ n g v à s ứ c k h ỏ e c ộ n g đ ồ n g ( H ì n h II. 1)
K h í p h ó n g x ạ r a d o n đ ư ợ c s in h r a tr o n g d ã y p h â n r ã p h ó n g x ạ T h o r i là
n g u y ê n t ố r a d o n 2 2 0 ( 220R n ) , n ẹ u y ê n t ố n à y c ó c h u k ỳ b á n p h â n r ã n g ắ n ( T = 5 5
g iâ y ) ; r a d o n đ ư ợ c s in h r a t r o n 2 d ã y p h â n r ã p h ó n g x ạ A c ti n i 2 3 5 là r a d o n 2 1 9
( 219R n ) , n g u y ê n t ố n à y c ó c h u k ỳ b á n p h â n r ã r ấ t n g ắ n ( T = 3 ,9 6 g iâ y ) , n ê n c ả h a i
n g u y ê n t ố n à y b iế n m ấ t rấ t n h a n h s a u k h i đ ư ợ c s in h ra. V ì v ậ y n ó ít c ó ý n g h ĩ a
t r o n g n g h i ê n c ứ u k h o a h ọ c v à ít n g u y h iể m đ ố i vớ i m ô i trư ờ n g .
N g u y ê n tố r a d o n c h í n h t r o n g tậ p h ợ p x ạ k h í r a d o n là n g u y ê n t ố r a d o n 2 2 2
( 222R n ) , đ ư ợ c s in h r a t r o n s d ã v p h â n rã p h ó n s x ạ u ra n i 2 3 8 (r,KU ) , N s u y ê n t ố
u r a n n à y c ó c h u k ỳ b á n p h â n r ã 4 .5 tỷ n ă m v à n u ô i d ư ỡ n g m ộ t lo ạ t 13 s ả n p h ẩ m
p h â n r ã trự c h ệ c ũ n s n h ư m ộ t vài h ạ t p h ó n g x ạ p h ụ k h á c . S ản p h ẩ m p h â n r ã t h ứ 5

t r o n 2 d ã y p h á n rã p h ó n g x ạ u r a n i 2 3 8 là R a d i 2 2 6 ( 226R a ) . Đ â y là n s u y ê n t ố trự c
ti ế p tạ o t h à n h k h í p h ó n g x ạ R a d o n 2 2 2 s a u k h i t á c h h ạ t a lfa t h e o c h u tr ìn h sa u :
226R a

222 Rn

1620 năm

Dt' ĩ ủ ị nhánh:

"

M ô i trường (lia hóa ảnh lìỉỉó ỉìí’ ỉới sức khóc cộng đổnq các ĩỉìììì miêìì núi phía tìỗc "


urani

y

09n

h
ng

Họ thorỉ

Họ actini

234y

235y

0 ,2 5 .106n

7 ,1 3 .108n

234P a
68 gy

1

230 Th
7 5 ,4 .103n

232Th

228Th
1,9 n

1,39.109n

I

228A c
6,13 giờ

231Th
2 5 ,2 g y

231Ra

3 ,2 5 .1 0 4n

cừ\

?27Th
1 8 ,7 ng

227Ac
á

) \

2 1 ,8 n
r

226Ra
1,6.103n

228Ra
5.75 n

\ể )

224Ra
3,66 ng

??3Ra
t
223F r
2 1 ,8 p h

222 Rn
3,82 ng

220 Rn
55,6 gy

t

2»*At
t
218P o

3,05 ph [

t
214pb

20 ph

?,9At
0 9 ph

2gy

r

2,4Po
0 ,1 6 .1 0 '3gy

1

210B ị

2,4Bi
19,7 ph

aũi
210JI

1,3 ph

5 ng

210po

216Po

212p0

138,4 ng

0,158 gy

3.10-7gy

s\

210pb

21,4 n

s\
206Hg
1,1 ph

á

ỉ \
206T|

2,1 9 ph

I

£ \
2,0 Rn
3 ,9 6 gy

=

ừ \

1,83 10 3g t
r

?15B i

212Bi
60,5 ph

7 ph

212pb

?wpb

2.1pb

bển

10,6 gi

bển

36,1 ph

2,1B
2,16 p

s

208JI

207J

3,1 ph

4,79 p

3
p

2,5A
0,1 .10

?15p0
t

206pb

3

C ác dạ n g ph ân rã:

1 1 ,4 n g

n: năm , ng: ngày, gi: giờ, ph: phút, gy: giãy

H ìn h II. I C ác d ã y p hân rã tự n h iê n (H a m ilto n , ] 99 4)


Đ ê lài dộc lụp C N N : "Nạlìicn cứu (lánh giá cá c lo ại hình tai hiến... và cúc giãi pháp phòng tránh "

R a d o n 2 2 2 với h ã n g s ố p h á n r ã p h ó n e x ạ 0, 0 7 5 / giờ . c h u k ỳ b á n p h á n rã
T = 3 .8 2 n g à y , c u ộ c s o n s tr u n c b ìn h 5 .5 n ° à y . tiế p tụ c p h á n I'ã đ ê tạ o th à n h c á c
s ả n p h ẩ m c o n c h á u có đ ờ i sons, n g ắ n th e o s ơ đ ồ sau:
a

a

222R n ------------- > R a A .......... ....... > R a B
3 .8 2 n sàv

3.05 phút

p

p

------- > R a C ------ - > R a C ’
2 6 .8 phút

19.7 phút

a
----------------- > R aD

0 , 0 0 0 1 6 g iâ y
( R a A - p o lo n i: R a B - C h ì 2 1 4 : R a C - B i s m u t 2 1 4 : R a C ’ - p o lo n i 2 1 4 v à R a D C hì 210).
S ả n p h ẩ m c u ố i c ù n s c u a lo ạ t p h á n rã p h ó n s x ạ n à y là m ộ t n s u y ê n t ố b ể n
v ữ n s k h ô n s p h ó n s x ạ - c h ì 2 0 6 ( 206P b ) . N h ư v ậ y ra d o n là n a u v ê n t ố d u y n h ấ t
t r o n s d ã y p h â n rã p h ó n s x ạ c ủ a u r a n 2 3 8 tổ n tạ i ỏ' d ạ n s khí. N ó h o á l ỏ n s ở n h iệ t
đ ộ - 2Ó "C v à là th à n h v iê n n ặ n ° n h ấ t t r o n s n h ó m k h í đ ơ n n g u y ê n t ử trơ .
D o u r a n là n g u y ê n t ố p h â n b ô k h á r ộ n g rãi tr o n g tư n h iê n v à là m ộ t t r o n g
c á c t h à n h p h ầ n c h ín h c ủ a đ ấ t đ á v ớ i g iá trị đ ạ c trư n g th ư ờ n g là 1- 4 p h ầ n tr iệ u ,
n ê n t r o n s đ ấ t đ á tự n h iê n lu ơ n c ó m ặ t s ả n p h ẩ m p h â n rã đ ò i c o n c h á u c ủ a n ó 226R a . N g ư ờ i ta đ ã x á c đ ịn h đ ư ợ c r ằ n g , tr o n g m ộ t m é t k h ố i đ ấ t đ á b ìn h t h ư ờ n g
l u ô n c h ứ a k h o ả n s 2 u C i R a d i. K h ố i lư ợ n g R a d i n à y với v ậ n tố c k h ô n g đ ổ i lu ô n
p h á n r ã th à n h s ả n p h ẩ m c o n c h á u c ủ a n ó - 222R n v à d u y trì m ộ t h o ạ t đ ộ k h ô n g đ ổ i
k h o ả n g g ầ n 2 fiCi R a d o n tr ê n m ộ t m é t k h ố i đ ấ t đ á . D o tất cả đ ấ t đ á t r o n g v ỏ trá i

đ ấ t ít n h i ề u đ ề u c ó lỗ h ổ n g v à n ú t n ẻ , n ê n m ộ t p h ầ n r a d o n s a u k h i đ ư ợ c s in h r a đ ã
t á c h r a k h ỏ i đ ấ t đ á , di c h u y ể n lê n tr ê n , k h u y ế c h tá n v à o n ư ớ c n g ầ m v à k h í q u y ể n .
K h ố i l ư ợ n g r a d o n đ ư ợ c t á c h ra k h ỏ i đ ấ t đ á di c h u y ể n iên p h ía t r ê n k h u y ế c h tá n
v à o n ư ớ c n g ầ m v à k h í q u y ể n p h ụ t h u ộ c v à o th à n h p h ầ n vật c h ấ t c ũ n g n h ư đ ộ lỗ
h ổ n g , m ậ t đ ộ k h e nứt c ủ a đ ấ t đ á v à m ộ t s ố đ iề u k iệ n k h á c n h ư n h i ệ t đ ộ , á p s u ấ t
v à đ ộ ẩ m c ủ a m ô i tr ư ờ n g x u n g q u a n h . G i á trị đ ặ c tr ư n g c h o d ò n g r a d o n I r o n s đ ấ t
đ á b ì n h t h ư ờ n g k h u y ế c h t á n v à o n ư ớ c n g ầ m v à k h í q u y ể n là 10 '16 C i / g i â y X C m 2.
I I . 1 .3 Tác hại của phóng xa tới sức khỏe con người.
T r o n a c ơ th ể n s ư ờ i c á c c ơ q u a n , tổ c h ứ c n h ậ y c ả m và d ễ b ị tổ n t h ư ơ n g n h ấ t
là c á c t ổ c h ứ c ly m p h ô . s a u đ ế n là t ế b à o b iể u m ô v à c á c n h u m ô c ủ a c á c t u y ế n .
C á c t ổ n t h ư ơ n g c h u n g là c á c t ế b à o bị ứ c c h ế p h â n c h ia d ẫ n đ ế n c á c rố i lo ạ n ,
n g ă n c ả n s ự t ổ n g h ợ p A D N và A R N , c á c p r o te in v à k h á n g th ể , c ũ n g n h ư h o ạ t tín h
c ủ a h ệ t h ố n 2 e n z y m . là m c h o s ự p h á n c h i a t ế b à o h o ặ c bị c h ậ m lạ i. h o ặ c b ị ức
c h ế d ẫ n đ ế n t ế b à o bị c h ế t.
C á c tia h ứ c x ạ io n h o á đi v à o c ơ th ể th e o 2 c á c h : n h iễ m x ạ n s o ạ i c h i ế u v à
n h i ễ m x ạ n ộ i c h iế u .
N h i ễ m x a n e o a i c h iế u s á v r a c á c tổ n t h ư ơ n s ỏ' d a. m ắ t v à t u y ế n s in h d ạ c .
N s ư ờ i bị n h i ễ m x ạ ỏ' d a . d a sẽ bị tổ n t h ư ơ n s ỏ' b iể u bì c ũ n g n h ư ỏ' c h â n b ì. b iể u
h i ệ n h ằ n a c á c b a n đỏ. c ó th ê bị h o ạ i tử và s a u n à y d ẫ n đ ế n u n g t h ư d a ; Đ ố i với

Đ c : lù i n h ú n l ì

M ù ỉ ĩrưịìiiỊ d ỉiì lỉ(uỉ a n h hiỉihiạ hn sue khói’ c ộ ìì i! lỉồng rác ĩiiìlì miên n ú i p hi a B ắ c

17


£)(’ tài độc lập C N N : "N ạỉiicn Ciht d ánỉì giá cá c lo ạ i hình tai b iế n . . . và cá c g ỉái pháp phòỉiỊỉ tránh

m á t k h i c h ịu tá c đ ộ n o c ủ a ti a p h ó n s x a . t h ủ y t i n h t h ể s ẽ bị b iế n đ ổ i h iế u h i ệ n la

c h ứ n c đ ụ c n h â n m ắ t. tổ n t h ư ơ n g g i á c m ạ c v à m à n g ti ế p h ợ p .
N ế u c á c tia p h ó n g x ạ tá c h ại đ ế n t ế b à o s i n h d ụ c , ả n h h ư ở n g c ó t h ể b iể u
h iệ n đ ế n t h ế h ệ s a u . C ơ q u a n s in h d ụ c n ữ v à n a m k h i c h ị u tá c d ụ n c c u ả p h ó n g x ạ .
tu y ế n s in h d ụ c bị tổ n t h ư ơ n g ở h ai c h ứ c p h ậ n s i n h s ả n v à n ộ i tiế t. V ớ i c h ứ c p h ậ n
sin h s ả n ch ỉ với liề u b ứ c x ạ t h ấ p đ ã g â y tổ n t h ư ơ n g , vì c á c tin h n s u y ê n b à o rất
n h ạ y c ả m : c ò n với c h ứ c p h ậ n n ộ i t i ế t b ị s â y tổ n t h ư ơ n s k h i p h ả i c h ị u li ề u h ứ c x ạ
c a o h ơ n h ẳ n vì c á c t ế b à o k ẽ r ấ t ít n h ạ y c ả m v ớ i p h ó n g x ạ . T in h h o à n k h i b ị c h i ế u
x ạ s ẽ d ẫ n đ ế n v ô t i n h t r ù n g t ạ m th ờ i h o ặ c v ĩ n h v iễ n . B u ồ n g t r ứ n g b ị tổ n t h ư ơ n g
k h i c h ịu tá c đ ộ n g c ủ a t i a x ạ , g â y n ê n m ấ t k i n h n g u y ệ t , s â y c h ứ n g m ã n k i n h n h â n
tạ o t ạ m th ờ i h a y v ĩn h v iễ n . N g h i ê m t r ọ n g h ơ n n h ữ n s n g u y ê n t i n h b à o ở n a m g iớ i
v à n h ữ n s n a n s c ò n n o n ỏ' p h ụ n ữ m à c ó s ứ c đ ề k h á n s v ớ i p h ó n g x ạ . lạ i ỉà n h ữ n g
v e c tơ t r u y ề n n h ữ n g h ậ u q u ả di t r u y ề n c h o t h ế h ệ s a u . Đ ố i với p h ô i k h i c h ị u tá c
đ ộ n s c ủ a ti a x ạ . c ó t h ể g â y tá c h ạ i n s i ê m t r ọ n g , đ ó là tì n h t r ạ n s đ ộ t b i ế n di
tru v ề n .
N h i ễ m x ạ c h i ế u t r o n g , g á y n ê n c á c tổ n t h ư ơ n g c ự c k ỳ n g h i ê m t r ọ n g v ì c á c
bức x ạ đi v à o v à k h u tr ú t r o n 2 c ơ th ể n g ư ờ i b ằ n g c o n đ ư ờ n g ă n u ố n g h a y h í t th ở .
N h i ễ m x ạ c h i ế u t r o n g g â y n ê n c á c t ổ n th ư ơ n s ; ở h ệ ti ê u h o á , x ư ơ n g , m á u v à đ ặ c
b iệ t là p h ổ i. V ớ i h ệ ti ê u h o á , k h i n h i ễ n x ạ c á c n i ê m m ạ c , đ ặ c b i ệ t n i ê m m ạ c ố n g
tiê u h o á s ẽ b ị t ổ n t h ư ơ n s , t r o n g t r ư ờ n g h ợ p n ặ n g c ó t h ể d ẫ n đ ế n r ố i l o ạ n t i ê u h o á ,
s â y lo é t, t h ủ n g r u ộ t v à x u n g h u y ế t ; C á c ti a y p h á t r a từ r a d i c ó đ ặ c t í n h k h u trú
v à o x ư ơ n g v à g â y c á c r ố i l o ạ n tủ y x ư ơ n g , v i ê m x ư ơ n g v à s a c c o m x ư ơ n g . Đ ố i với
c ơ q u a n tạ o h u y ế t k h i c h ị u tá c đ ộ n g c ủ a ti a x ạ s ẽ b ị t ổ n t h ư ơ n g n g h i ê m t r ọ n g , đ ặ c
b iệ t là c á c t ế b à o n o n v ì c h ú n g r ấ t n h ạ y c ả m v ớ i t i a p h ó n g x ạ . K h i c á c t ế b à o b ị
ph á h ủ y , lư ợ n g b ạ c h c ầ u , h ồ n g c ầ u t r o n g m á u g i ả m . C ò n k h i c ấ u t r ú c c ủ a c á c t ế
b à o bị tổ n th ư ơ n g , s ự p h â n c h i a t ế b à o bị ả n h h ư ở n g , d ẫ n đ ế n s ư p h â n c h i a k h ô n g
b ìn h th ư ờ n g là m c h o lư ợ n g b ạ c h c ầ u t r o n g m á u tă n g .
T h ô n s q u a c o n đ ư ờ n ơ h ô h ấ p n g u y ê n t ố p h ó n g x ạ ở d ạ n g k h í d ễ d à n g đi
v à o p h ổ i. R a đ o n là n g u y ê n t ố p h ó n g x ạ d u y n h ấ t t r o n g d ã y p h ó n e x ạ , t ồ n tạ i ở
dạng k h í nên có khả n ăn g x â m n h ậ p v ào phổi th ô n g q u a đườ ng hô hấp. T ro n g
p h ổ i, r a đ o n n h a n h c h ó n g t á c h c á c h ạ t cx v à tạ o r a c á c đ ổ n g vị p h ó n g x ạ c o n , t r o n g

đ ó c ó đ ổ n g vị p h ó n g x ạ c h ì 2 1 0 ( 210P b ) . Q u á t r ì n h t á c h h ạ t a c ủ a r a đ o n t r o n g m ộ t
th ể tí c h n h ỏ c ủ a p h ổ i s ẽ t ạ o r a m ộ t v ù n g n ă n g lư ợ n g lớ n . V ù n g n ă n g lư ợ n g n à y
k h i ti ế p x ú c tr ự c tiế p v ớ i c á c t ế b à o s ố n g s ẽ p h á v ỡ c á c m ố i liê n k ế t h o á h ọ c t r o n g
c á c p h â n tử. g â y r a c á c q u á tr ì n h io n h o á h o ặ c t ạ o r a c á c n h ó m t ế b à o t ự d o , tạ o
đ iề u k i ệ n p h á t tr iể n c á c t ế b à o u n s t h ư t r o n g p h ổ i. Đ ồ n g vị p h ó n g x ạ c o n c ủ a
r a đ o n - c h ì 2 1 0 ( 210P b ) l à m ộ t đ ồ n g v ị p h ó n g x ạ ở dạne; r ắ n r ấ t n g u y h i ể m . V ớ i
CỈ1U k ỳ b á n p h â n r ã là 2 2 ,3 n ă m . s a u k h i đ ư ợ c s in h r a t r o n g p h ổ i , c á c h ạ t c h ì
p h ó n g x ạ ( 210P b ) sẽ đ ư ợ c lư u g i ữ lại r ấ t lâ u tr ê n m à n g p h ổ i. B ởi v ậ y t ừ lâ u r a đ o n
lu ô n đ ư ợ c coi là m ộ t n g u v ê n t ố p h ó n s , x ạ r ấ t n s u y h i ể m đ ố i v ớ i s ứ c k h o ẻ c o n
n s ư ờ i v à là m ộ t tr o n g n h ữ n s n g u y ê n n h â n c h í n h g â y r a h iệ n t ư ợ n s v i ê m đ ư ờ n s
h ò h ấ p . đ ặ c b iệ t là v iê m p h ổ i v à u n g th u p h ổ i.
M ộ t n g h i ê n c ứ u v ề t á c h ạ i c u ả k h í p h ó n s x ạ r a d o n tớ i s ứ c k h ỏ e c o n n g ư ờ i
tai C ò n 2. H ò a L i ê n B a n s Đ ứ c c h o t h ấ y , n ế u s ố n g tro ne, m ô i t r ư ờ n s c ó n ồ n g đ ộ
r a d o n tr o n g k h ố n g k h í 4 0 B q / n r . là m t ă n g k h ả n ă n g u n g t h ư p h ổ i lê n 0 . 1 % , c ị n

Đ . ĩủi ỉiluiììh

"

M ơi rrườniỉ iỉịíĩ hóa cỉỉìlỉ lìirơm! lới sức khị(Ễcộtiq (Ỉóỉìiỉ các tỉnh mien ỉìú i phía B ắ c

”

18


P i ’ tai dộc lập C N N : "Nghiên n h ỉ đánh giá các loại hình tai b iế n ... và các giải pháp phỏng ỉiá ììh

s o n s I r o n s m ô i t r ư ờ n s c ó n ồ n g đ ộ r a d o n tr o n g k h ô n ẹ k h í lê n tó i 1 0 0 0 B q / m \ sẽ
là m c h o k h ả n ă n c u n e th ư p h ổ i tă n g lê n 3- 4 % [42]

11.1.4 T iê u c h u ẩ n an to à n p h ó n g x ạ t ự n h iê n

P h ó n s x ạ v à n h ữ n s tá c đ ộ n s tiê u c ự c c ủ a n ó tới s ứ c k h o ẻ c ộ n s đ ồ n g từ lâ u
đ ã đ ư ợ c rấ t n h i ề u n h à k h o a h ọ c v à n h iề u Q u ố c s i a t r ê n t h ế q u a n t â m n s h i ê n c ứ u
v à đ ư a r a c á c ti ê u c h u ẩ n a n to à n . T u y n h iê n tiê u c h u ẩ n an to à n m ỗ i n ư ớ c m ộ t
k h á c , c h ư a c ó q u y đ ịn h t h ố n s n h ấ t trê n t h ế g iớ i, m à tù v th u ộ c v à o c h ế đ ộ c h í n h
trị, c h í n h s á c h k i n h t ế - x ã h ộ i v à c h ấ t lư ợ n g c u ộ c s ố n s c ủ a m ỗ i q u ố c g ia .
N h ữ n g n g h i ê n cứ u vê p h ó n g x ạ tạ i V iệ t N a m

N ă m 1 9 8 7 . N h à N ư ớ c V iệ t N a m đ ã b a n h à n h ti ế u c h u ẩ n v ề a n t o à n b ứ c x ạ
io n h o á k h á ch i tiế t ( T C V N 4 3 9 7 - 8 7 ) đ ố i với n h ữ n s n g ư ờ i là m v iệ c tr o n 2 m ô i
t r ư ờ n ẹ c ó th i ế t bị m á y m ó c p h ó n a x ạ ,
N ă m 1 9 9 1 , N h à N ư ớ c V i ệ t N a m b a n h à n h q u y p h ạ m v ề a n to à n p h ó n g x ạ
( T C V N - 5 5 0 1 - 1 9 9 1 ) q u y đ ịn h : T ổ n g h o ạ t đ ộ c á c n g u y ê n tô p h ó n s x ạ t r o n g n ư ớ c
u ố n g p h á t r a b ứ c x ạ a l p h a ( a ) p h ả i n h ỏ h ơ n 3 P C i / Ị h o ặ c n h ỏ h ơ n 111 B q /n v :
T ổ n g h o ạ t đ ộ c á c n g u y ê n t ố p h ó n g x ạ tr o n g n ư ớ c u ố n s p h á t r a b ứ c x ạ b ê t a (Ị3)
p h ả i n h ỏ h ơ n 3 0 PC i/1, h o ặ c n h ỏ h ơ n 1 1 1 0 B q / n r .
N ă m 1 9 9 3 . B ộ K h o a h ọ c c ô n g n g h ệ v à M ô i tr ư ờ n g ra q u i đ ị n h t ạ m th ờ i về
p h ó n g x ạ m ô i t r ư ờ n g , liề u t ư ơ n e đ ư ơ n g b ứ c x ạ tổ n g c ộ n s là 1 m S v / n ă m ( 1 0 0
m r e m / n ă m ) tư ơ n g ứ n g s u ấ t liề u c h iế u n g o à i t ư ơ n s đ ư ơ n g là 12 ỊiR /h .
N ă m 1 9 9 5 , N h à N ư ớ c V iệ t N a m b a n h à n h q u y p h ạ m v ề a n to à n p h ó n g x ạ
( T C V N - 1 9 9 5 ) q u y đ ịn h : T ổ n g h o ạ t đ ộ c á c n g u y ê n t ố p h ó n g x ạ t r o n g n ư ớ c s in h
h o ạ t p h á t r a b ứ c x ạ a l p h a ( a ) p h ả i n h ỏ h ơ n 0,1 Bq//1 ( 1 0 0 Bq/rrỳ1); T ổ n g h o ạ t đ ộ
c á c n g u y ê n t ố p h ó n g x ạ tr o n g n ư ớ c s in h h o ạ t p h á t r a b ứ c x ạ b ê t a ((3) p h ả i n h ỏ
h ơ n 1,0 Bq/1 ( 1 0 0 0 B q /rrv ).
N ã m 1 9 9 6 , B ộ y tế , V i ệ n y h ọ c la o đ ộ n g v à v ệ s in h m ô i t r ư ờ n g , r a c u ố n
" T h ầ y th u ố c y h ọ c la o đ ộ n g x í n g h iệ p " . T r o n g b à i " B ệ n h n h i ễ m x ạ n g h ề n g h iệ p "
c ủ a G i á o s ư L ê T h ế T r u n ° th ì c ơ n g n h â n là m v iệ c t r o n g m ơ i tr ư ờ n g c ó p h ó n g x ạ ,
li ề u h ấ p th ụ k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 2 ,5 m R tr o n g m ộ t g iờ la o đ ộ n g ; lO O m R tr o n g
m ộ t tu ầ n v à 5 R t r o n g m ộ t n ă m . N g ư ờ i d ư ớ i 18 tu ổ i k h ô n g đ ư ợ c là m v iệ c ở n ơ i c ó

p h ó n g x ạ . P h ụ n ữ t r o n ơ th ờ i k ỳ s in h đ ẻ k h ô n g đ ư ợ c h ấ p th ụ q u á 1 ,3 R t r o n g th ờ i
° i a n 3 th á n g li ê n tụ c . Đ ố i với n h â n d â n s ố n g tr o n g v ù n g g ầ n nơi c ó n g u ồ n p h ó n g
x ạ liề u h à n s n ă m k h ố n s v ư ợ t q u á 5 0 0 m r e m , tư ơ n g ứ n s s u ấ t liề u c h i ế u n g o à i
u r ơ n a đ ư ơ n g là 5 8 |i R /h .
N ă m 2 0 0 1 . N h à n ư ớ c V iệ t N a m b a n h à n h tiê u c h u ẩ n về a n to à n b ứ c x ạ g iớ i h ạ n liề u v ớ i n h â n v iê n b ứ c x ạ v à d á n c h ú n g ( T C V N 6866 - 2 0 0 1 ) . N h ữ n g
n g ư ờ i là m v iệ c t r o n g m ơ i tr ư ờ n g c ó th iế t bị m á y m ó c p h á t x ạ , c ô n g n h â n t r o n g
c á c m ỏ x ạ . liều h i ệ u d ụ n s to à n t h â n t r o n s 5 n ă m đ ư ợ c lấ y tr u n g b ìn h t r o n g 5 n ă m
liê n tụ c k h ô n g v ư ợ t q u á 2 0 m S V . tư ơ n g ứ n g s u ấ t liề u c h iế u n g o à i tư ơ n g đ ư ơ n g là
2 4 0 u R / h . liề u h i ệ u d ụ n g t r o n g m ộ t n ă m r iê n g lẻ b ấ t k ỳ k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 0
m S V ; Đ ố i với d â n c h ú n s s ố n g t r o n s v ù n a g ầ n n ơ i c ó n s u ồ n p h ó n s x ạ liề u h à n e
n ă m k h ô n o v ư ợ t q u á 1 m S V ( 1 0 0 m r e m / n ă m ) t ư ơ n s ír n s su ất liề u c h i ế u n s o à i
tư ơ n g đ ư ơ n s là 12 u R /h .

Dớ tủi nhúiìh:

"

M õ i ỉncờní: (ỉị a hóa iình huớng Ị ói sức khỏe cộnf> đổnq cúc íiììh miên /líu p h ía B ắ c "

19


D c lài dộc lập C N N : "Nghiên cini đánh giá cá c loại hìỉìlì tai biến... và các (Ịỉài pháp phịììg írú ììỉì

H ầ u h ế t c á c tiê u c h u á n an to à n vệ s in h c u ả V iệ t n a m v ề p h ó n R x a m ớ i ch i
q u a n tâ m tớ i n h ữ n g n g ư ờ i là m v iệ c tr o n 2 m ô i tr ư ờ n g c ó th iế t bị p h ó n g x ạ v à d â n
c h ú n g s ố n g s ầ n n ơ i c ó n g u ồ n x ạ n h â n tạ o . C á c n g h iê n c ứ u v ề ả n h h ư ở n s c ủ a
n g u ồ n p h á t x ạ t ự n h i ê n c h ư a đ ề c ậ p tớ i m ộ t c á c h đ ầ u đ ủ v à ch i tiết.
N h ữ n g n g h iê n cứ u vê p h ó n g x ạ trén t h ế g ió i

T ạ i Cộ n g hoà Czech c h ư c m s trìn h n s h i ê n c ứ u về p h ó n e x ạ và s ự n g u v
h i ể m c ủ a n ó đ ố i vớ i s ứ c k h o ẻ c ộ n g đ ồ n o đ ư ợ c tiế n h à n h tr iể n k h a i r ộ n s k h ắ p tr ê n
t o à n q u ố c t ừ n ă m 1 9 8 9 . T r o n s c h ư ơ n g tr ìn h n à y n g ư ờ i ta đ ã tiế n h à n h đ á n h g iá s ự
n s u y h i ể m c ủ a b ứ c x ạ g a m m a v à k h í p h ó n g x ạ r a đ o n t r o n g n h à ỏ' v à t r o n g m ô i
tr ư ờ n o đ ịa c h ấ t . C ũ n s tr o n g n ă m n à y , C ụ c Đ ị a c h ấ t C ộ n s h o à C z e c h đ ã k i ế n n s h ị
t h à n h lá p b ả n đ ồ n s u y h i ể m p h ó n a x ạ từ đ ấ t đ á tự n h iê n t r ê n t o à n lã n h t h ổ v à tò'
b ả n đ ổ n à y đ ã đ ư ợ c c ô n s b ố ỏ' tỉ lệ 1 : 200 .000 .
N ă m 1991 B ộ s ứ c k h o ẻ C ộ n s h o à C z e c h đ ã c ô n g b ố c á c c h ỉ tiê u v ề s ự an
to à n p h ó n s x ạ t ừ c á c n g u ồ n tự n h iê n , tr o n g đ ó n ê u rõ:
- T ấ t c ả c á c k h u v ự c , đ ấ t đ á t ự n h iê n c ó c ư ờ n g đ ộ b ứ c x ạ ơ a m m a lớ n h ơ n
3 0 u R / h đ ề u p h ả i x ế p v à c k h u v ự c c ó n g u y h i ể m v ề p h ó n g xạ.
- N ổ n ° đ ộ r a đ o n tr o n g v ật liệ u x â y d ự n s p h ả i n h ỏ h ơ n 1 2 0 B q / m \ T r o n g
c á c t r ư ờ n g h ợ p k h á c p h ả i đ ư ợ c s ự c h o p h é p c ủ a B ộ Sức k h o ẻ .
- N ồ n g đ ộ r a đ o n trona, n h à đ a n g s ử d ụ n s p h ả i t h ấ p h ơ n 2 0 0 B q /r r r v à n h ỏ
h ơ n 1 0 0 B q /m 3đối với n h à m ớ i x ây dựng.
- N ổ n s , đ ộ r a đ o n t r o n g n ư ớ c s in h h o ạ t k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 0 Bq/1 v à c ấ m
s ử d ụ n g c á c n g u ồ n n ư ớ c s in h h o ạ t c ó n ồ n g đ ộ r a đ o n c a o h ơ n 1 0 0 Bq/1.
- M ứ c đ ộ n g u y h i ể m c ủ a r a đ o n tr o n g k h í đ ấ t p h ụ t h u ộ c v à o đ ộ t h ẩ m th ấ u
c ủ a đ ấ t tại k h u v ự c v à đ ư ợ c q u y đ ịn h tr o n g b ả n g sa u :
M ức độ nguy
h iể m
Y ếu
T r u n g b ìn h
M anh
.

Đ ơ t h ẩ m th ấ u c ủ a đ ấ t
Y ếu
T r u n g b ìn h
< 3 0 .0 0 0 B q /m 3

< 2 0 .0 0 0 B q /m ?
3 0 .0 0 0 20.000 1 0 0 .0 0 0 B q /m 3
7 0 .0 0 0 B q /m > 1 0 0 .0 0 0 B q / m > 7 0 .0 0 0 B q /m -

M anh
< 1 0 .0 0 0 B q / m 10 .0 0 0 3 0 .0 0 0 B q /m 3
> 3 0 .0 0 0 B q /m 3

T ạ i Thụy Đ iển, v ấ n đ ề n g u y h i ể m v ề p h ó n g x ạ c ó n g u ồ n g ố c t ự n h i ê n đ ã
đ ư ợ c q u a n t â m đ ế n t ừ n ă m 1 9 7 9 . V i ệ n b ả o vệ b ứ c x ạ Q u ố c G i a T h ụ y Đ i ể n đ ã x á c
n h ậ n r ằ n g h ằ n g n ă m tại T h ụ y Đ iể n c ó tới 9 0 0 tr ư ờ n g h ọ p b ị u n g t h ư p h ổ i d o n ồ n s
đ ộ r a đ o n t r o n g n h à ỏ' c a o . N ồ n ơ đ ộ r a đ o n t r u n s b ìn h t r o n s n h à tạ i T h ụ y Đ i ể n là
1 0 8 B q /n r ; tro n g đó có 6 5 0 .0 0 0 ngơi nhà có m ứ c độ ra đ o n c a o h ơ n 1 4 0 B q /n r.
1 3 .0 0 0 n g ơ i n h à c ó m ứ c đ ộ r a đ o n c a o h ơ n 4 0 0 B q /r r r v à 1 .5 0 0 n g ơ i n h à c ó m ứ c
đ ộ r a đ o n c a o h ơ n 2 . 0 0 0 B q / m 3.
U y b a n R a đ o n T h ụ y Đ i ể n c h o r ằ n g n h ữ n g n s ô i n h à đ ư ợ c x â y d ự n s trê n
n h ữ n g v ù n s đ á ]ộ g r a n i t v à đ á p h i ế n g iầ u k h o á n a h o á u r a n i th ư ờ n o c ó v ấ n đ ề về
r a đ o n v à d ự đ o á n c ó k h o ả n s 8 .0 0 0 n s ô i n h à n h ư v ậ y tạ i T h ụ y Đ iể n . T r o n g th ự c
tế. q u a đ o đ ạ c n s ư ờ i ta đ ã x á c đ ịn h đ ư ợ c tr ê n 7 0 .0 0 0 n s ô i n h à x â y d i m s trê n
v ù n s lộ đ á o r a n it và đ á p h iế n c ó nổne, đ ộ r a đ o n t r o n s n h à ở rấ t c a o .

D ê tài nhánh

" M ơ i ĩ rường địa hóa ảììh hường ĩ ói sức khỏe cộng đỏng các tỉnh miền núi phía B ắc "

20


Đ i ’ tài dộc láp C N N : “Nghiên cửu đánh giá các loại hình tai biến... và các g iãi pháp phịng írú ìììi

N ă m 1 9 7 9 N h à n ư ớ c T h ụ y Đ iể n đ ã b a n b ố tié u c h u ẩ n v ề an to à n p h ó n a x ạ
tư n h i ê n v à ủ y q u y ề n c h o C ụ c Đ ị a c h ấ t th à n h lậ p b ả n đ ồ tấ t c ả c á c v ù n g đ ấ t đ á c ó
p h ó n g x ạ cao.
N g à y 1 .1 .1 9 9 4 c h í n h p h ủ T h ụ y Đ i ể n đ ã c h o p h é p s ử a đ ổ i g iớ i h a n a n to à n
p h ó n g x ạ tư n h iê n , tr o n g đ ó n ê u rõ:
- T ấ t c ả c á c k h u v ự c đ ấ t đ á t ự n h i ê n c ó c ư ờ n g đ ộ b ứ c x ạ e a m m a lớ n h ơ n 3 0
u R / h đ ề u p h ả i x ế p v à o k h u v ự c c ó n g u y h i ể m về p h ó n g x ạ .
- G iá trị b ứ c x ạ g a m m a t r o n g n h à ở k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 0 Ị_íR/h.
- V ậ t li ệ u x â y d ự n s c ó m ứ c n ẹ u y h i ể m p h ó n g x ạ c a o k h i n ồ n s đ ộ r a đ o n
lớ n h ơ n 5 0 B q / k s ; n s u y h i ể m t r u n s b ì n h k h i n ồ n s đ ộ r a đ o n từ 3 0 - 5 0 B q / k s ;
n g u y h i ể m t h ấ p k h i n ồ n s đ ộ r a đ o n n h ỏ h ơ n 3 0 B q /k s .
- N ồ n g đ ộ r a đ o n t r o n g n h à p h ả i t h ấ p h o n 2 0 0 B q / n r đ ố i vớ i n h à đ a n s s ử
d ụ n g v à th ấ p h ơ n 7 0 B q / m ? đ ố i vớ i n h à m ớ i x â y d ự n g .
M ứ c đ ộ n g u y h i ể m c ủ a k h í p h ó n s x ạ r a đ o n t r o n g k h í đ ấ t c ủ a T h ụ y Đ iể n
c ũ n o đ ư ợ c q u y đ ịn h tư ơ n g t ự n h ư c ủ a C ộn s; h o à C z e c h .
Trong cuốn Safety Series của IA E A quy định, đối với người lao động irong
môi trường có phóng xạ như sau:
L i ề u c h i ế u h iệ u d ụ n ơ k h ô n ơ đ ư ợ c v ư ợ t q u á 2 0 m S v tr o n g m ộ t n ă m , t r u n g
b ì n h t r o n s 5 n ã m l à m v iệ c li ê n tụ c ; L i ề u c h i ế u h iệ u d ụ n g k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 0
m S v t r o n g m ộ t n ă m , tí n h c h o m ộ t n ă m đ ơ n lẻ; L i ề u tư ơ n g đ ư ơ n g c h i ế u v à o n h ã n
c ầ u c ủ a m ắ t k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 1 5 0 m S V tr o n g m ộ t n ă m ; L i ề u tư ơ n g đ ư ơ n g
c h i ế u v à o t a y , c h â n h o ặ c d a k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 0 0 m S V tr o n g m ộ t n ă m .
T rẻ em từ 16 đến 18 tuổi làm việc trong môi trường có phóng xạ được quy
đinh như sau:
L i ề u c h i ế u h iệ u d ụ n g k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 6 m S v t r o n g m ộ t n ă m , tí n h c h o
m ộ t n ă m đ ơ n lẻ; L i ề u tư ơ n g đ ư ơ n g c h i ế u v à o n h ã n c ầ u c ủ a m ắ t k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t
q u á 5 0 m S V tr o n g m ộ t n ă m ; L i ề u tư ơ n g đ ư ơ n g c h i ế u v à o ta y , c h â n h o ặ c d a
k h ô n o đ ư ợ c v ư ợ t q u á 1 5 0 m S V tr o n o m ộ t n ă m .
Đ ố i với người dân sinh sống trong môi trường có phóng xạ được quy đinh
như sau:

L i ề u c h i ế u h iệ u d ụ n g k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 1 m S v tr o n g m ộ t n ă m , t r u n g
b ì n h tr o n g 5 n ă m s ố n g liê n tụ c ; L i ề u c h i ế u h iệ u d ụ n g k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 m S v
t r o n g m ộ t n ă m , tín h c h o m ộ t n ă m đ ơ n lẻ; L i ề u tư ơ n g đ ư ơ n g c h i ế u v à o n h ã n c ầ u
c ủ a m ắ t k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 15 m S V t r o n g m ộ t n ă m ; L iề u tư ơ n g đ ư ơ n g c h iế u
v à o ta y , c h â n h o ặ c d a k h ô n g đ ư ợ c v ư ợ t q u á 5 0 m S V tr o n g m ộ t n ă m .
I I . 1.5 . Thiết bị đo phóng xạ
I I . .1.5 .1 M áy đo tổng xạ C P Ỉ 7 88.
M á y đ o tổ n g x ạ C P Ĩ I 88 d o L i ê n X ô (c ũ ) s ả n x u ấ t ( ả n h 6 ) là lo ạ i m á y đ o
c ư ờ n g đ ộ b ứ c x ạ g a m m a , đ â y là lo ạ i m á y k h á t h ô n g d ụ n g . M á y đ ư ợ c t h i ế t k ế s ọ n
n h ẹ, dễ sử d ụ n g . M á y £ ồ m m ộ t b ộ p h ận đo có đầu cảm ứ ng và m ộ t bộ p h ận đ ếm
x u n g đ ư ợ c n ố i với m à n h ìn h tin h th ể lỏ n g . K ế t q u ả th ể h i ệ n t r ê n m á y là x u n g tr ê n
p h ú t và đ ư ợ c q u y đ ổ i th à n h u R / h t h ô n s q u a c h ỉ s ố m á y . M á y c ó s a i s ố tố i đ a t h e o
th iế t k ế là ± 10 % . n h ư n s tr o n g th ự c t ế sai s ố c ủ a m á y đ o th ư ờ n g d a o đ ộ n g tr o n g
khoảne, ± 4 -7 % .

D ê tài ỉilìán lì

■ "

M ơ i ĩ rườm! đ ịa hóa à nh hưởng ló i sức khóc cộ nạ (Ỉónỉ> các ỉĩìììì miên núi p hía B ủc "

21


Dớ tài dộc ỉập C N N : "Nqhìên cứu dátìh i>iá các lo ạ i hỉnh tai biến... và các ỉ>ị(ii pháp phịng' tránh

II.
1.5.2 Thiết bị do xạ khí radon.
Đ ế x á c đ ịn h n ồ n g đ ộ r a đ o n t r o n g m ỏ i trư ờ n g , n g ư ờ i ta c ó th ế s ử d ụ n g
n h i ề u p h ư ơ n e p h á p k h á c n h a u n h ư p h ư ơ n a p h á p đ o tíc h lu ỹ n g ắ n n g à y v à p h ư ơ n g

p h á p đ o tứ c th ờ i.
- Phương pháp đo tích litỹ nqắn ngày:
Đ ả y là p h ư ơ n g p h á p đ o n ồ n g đ ộ ra d o n t r o n 2 k h í đ ấ t. k h ô n c k h í và n ư ớ c
liê n lụ c tr o n g th ờ i g ia n k é o d ài từ 3 -7 n g à y bàne, p h im đ e t e c t e r v ết h ạ t n h â n ( ả n h
1-2). K ế t q u ả c ủ a p h ư ơ n s p h á p n à y c ó đ ộ c h í n h x á c c a o . k h ô n s bị á n h h ư ở n a d o
s ự b iế n đ ổ i c á c đ iề u k i ệ n th ờ i tiết v à k h í h ậ u n h ư n s thờ i s i a n c h o m ỗ i m ẫ u 00 k é o
dài và phải b ảo q u ản rất k h ó khãn.
- T rư ớ c n ă m 2 0 0 0 . c h ú n s tôi x á c đ ịn h n ồ n g đ ộ r a đ o n b ằ n g p h im d e t e c t e r
v ế t h ạ t n h â n ( d o N h ậ t B ả n s ả n x u ấ t) , p h ư ơ n g p h á p n à y c ó sai s ố tố i đ a là ± 1 0 % .
N g à y n a y p h ư ơ n s p h á p n à y ít đ ư ợ c s ử d ụ n s tr o n g V iệ n d o s i á t h à n h q u á c a o . th ờ i
c i a n đ o m ộ t m ẫ u q u á d ài ( k é o d à i từ 5 - 7 n s à y đ ố i m ẫ u k h í đ ấ t. 3 0 - 6 0 n g à y đ ố i
v ớ i m ẫ u k h ơ n s k h í v à 7 - 1 0 n g à y đ ố i v ớ i m ẫ u n ư ớ c).
- Phương pháp đo tức thỏi:
Đ â y là p h ư ơ n s p h á p đ o n ồ n g đ ộ r a d o n tr o n g k h í đ ất v à k h ô n g k h í tứ c th ờ i
bằng, m á y R A D O N là L U K 4 E . K ế t q u ả c ủ a p h ư ơ n g p h á p n à y c ũ r m c ó đ ộ c h í n h
x á c c a o . th ờ i g ia n th ự c h iệ n m ộ t m ẫ u đ o n g ắ n (c h ỉ k é o dài từ 5 - 1 0 p h ú t) , c ó th ể
c h o b iế t k ế t q u ả n g a y tạ i h iệ n tr ư ờ n g , m á y m ó c th iế t bị o ọ n n h ẹ . N h u n s clo là
p h ư ơ n ẹ p h á p đ o tứ c th ờ i n ê n k ế t q u ả đ o tr ê n to à n tu y ế n c ó th ể bị ả n h h ư ở n g n ế u
c ó s ự b iế n đ ổ i lớ n v ề đ iề u k i ê n th ờ i tiế t v à k h í h ậ u .
- S a u n ă m 2 0 0 0 , d o s ự r a đ ờ i c ủ a m á v L Ư K 4 E : c h ú n g tô i đ ã c h u y ể n s a n g
x á c đ ịn h n ồ n g đ ộ r a đ o n th e o p h ư ơ n g p h á p đ o tứ c th ờ i b ằ n g m á y L Ư K 4 E . M á y
L U K 4 E d o C ộ n g h o à C z e c h s ả n x u ấ t g ồ m h ai n h ó m th iế t bị: n h ó m th iế t bị p h â n
t í c h m ẫ u . x ử lý s ố liệ u tự đ ộ n g ĩ ĩ JK 4 A và n h ó m th iế t bị lấy m ẫ u .
a. Nhỏm thiết bị lấy mẫu:
N h ó m th iế t bị lấ y m ẫ u g ồ m ố n g
h ú t m ẫ u k h í r a đ o n , x y la n h h ú t m ẫ u , lo

r - - y Đầu ống hút được nối với õng cao su

n h ố t m ẫ u . k h a y đựng, m ẫ u v à b ơ m h ú t

c h â n k h ô n s ( ả n h 5).
- Ô n g hút m ẫu rađon g ồ m m ột ống
t h é p d à i 1.5 m ; đ ư ờ n g k ín h n g o à i 12.2
m m : đ ư ờ n s k ín h t r o n g 10.0 m m v à lõi
th é p d ù n g để đ ẩ y đ ầ u dò x u ố n g sâu. M ộ t
đ ầ u c ủ a ô n s h ú t m ẫ u đ ư ợ c lố p đ ặ t m ộ t
đ ẩ u n h ọ n ( h a y c ò n g ọ i là đ ạ n ) b ằ n g th é p
ti ệ n d ài 2 5 .0 m m đ ể c ó th ê đ ó n c đ ư ợ c
x u ố n g đ ấ t b ằ n g b ú a x u ố n g đ ộ s â u tiê u
c h u ẩ n 0.8 m ; đ ầ u k ia đ ư ợ c lắ p m ộ t ố n s
c a o su c ó đ ẩ u n ắ p k ín ( H ì n h . I I . 2).
- X y la n h h ú t m ẫ u đ ư ợ c là m b ằ n e
n h ự a , c ó c h ia th a im . c ó d u n g tích tối đ a
là 150m i Đầu XV lanh được lap m ột mũi

D c tủi /! hill ill

Mịi

ỉ n r ờ ỉ ì y
(inh

h ư ờ u ^ lơ !

ỏ n g hút, tiết
-diện 12/2m m

K hỉ đát đi va 0 ỏng
thõ ng qua m ột dién

tiếp-xúc CỐ định.

Đ.iu iihmA

Hình II.2 Sơ (lổ cấu tạo của ốiiíi hút khí

sức k h ị c

cộ ỉỉìỉ

iỉ('nìỊĩ C í h

ỈD ÌỈÌ

n iic n

mu

Ịìỉiiiỉ

Bủi

"


Đ ê là i dộc lặp C N N : "N gliicn cứu đánh giá các lo ại hình la i biến... rà các giải pháp phỏng tránh

”

k i m ti ê m đ ể c ó th ế h ú t đ ư ợ c k h í từ ố n g c a o s u c ó đ ầ u n ă p k ín .

- L ọ lấ y m ẫ u . b u ổ n e E r n a m h o á - L u c a - c e l l đ ư ợ c là m b ằ n ° t h u ỷ tin h c ó
n ắ p đ ậ y k ín b ằ n g n ú t c a o su , b é n t r o n g đ ư ợ c tr á n g lớ p s u lf u r k ẽ m (Z n S ) . C ó 2
lo ạ i lọ n h ố t m ẫ u đ ư ợ c c u n g c ấ p đi k è m v ớ i th i ế t b ị (lo ai 0.1251 đ ư ợ c d ù n s đ ể n h ố t
m ẫ u k h í đ ấ t, lo ạ i 0.61 đ ư ợ c d ù n g đ ể n h ố t m ẫ u k h ơ n g k h í) . L ọ n h ố t m ẫ u đ ư ợ c th iế t
k ế đ ể c ó t h ể s ử d ụ n g đ ư ợ c n h iề u lần.
b. Nhóm thiết bị phán tích và xử lý:
T h i ế t bị p h â n tíc h v à s ử lý s ố li ệ u tự đ ộ n s L Ư K 4 A ( ả n h 3 ) đ ư ợ c th i ế t k ế
p h u c vụ v iệ c đ o . g h i tự đ ộ n g t h à n h p h ầ n k h í r a đ o n 222 tr ê n m ộ t đ ơ n vị m ẫ u k h í
t h e o m ộ t p h ầ n m ề m đ ư ợ c lậ p tr ìn h s ẵ n t r o n g m á y c ủ a N h à th iế t k ế m á y . T o à n b ộ
t h i ế t bị ơ ồ m 2 b ộ p h ậ n c h ín h :
- B ộ x ử lý tư đ ộ n g đ ư ợ c n ố i với m à n h ìn h tin h th ể lỏ n g . K ế t q u ả tí n h toán
tự đ ộ n g đ ư ợ c h iể n th ị tr ê n m à n h ìn h v à c á c dũ' liệ u tín h to á n c ó t h ể đ ư ợ c c h u y ề n
d ẫ n tớ i c á c m á y tín h c á n h â n t h ô n g q u a c ổ n s n ố i “ R S - 3 2 3 ”
- Bộ đầu đếm và buồng chứa m ẫu.
N h ữ n g đ iể m ưu v iệ t c ủ a m á y đ o r a đ o n L U K 4 E là đ ư ợ c lắ p đ ặ t k è m 1 b ộ vi
x ử lý c h o p h é p m á y tự h iệ u c h ỉ n h n h ữ n s sai s ố n ả y sin lì tr o n g q u á tr ìn h m ẫ u tự
p h â n r ã v à s ả n s in h ra c á c th à n h p h ầ n p h ụ . N h ờ c ó s ự h iệ u c h ỉ n h s a i s ố tự đ ộ n °
n à y m à n g ư ờ i s ử d ụ n ơ c ó th ể r ú t n g ắ n tố i đ a th ờ i g ia n đ o c ũ n g n h ư th ờ i s i a n c h ờ
c ủ a m ẫ u . T h ờ i g ia n th ự c h i ệ n m ộ t m ẫ u đ o r a đ o n b ằ n g m á y L U K 4 E c h ỉ k é o dài
từ 5 - 10 p h ú t. M á y c h o b iế t k ế t q u ả n s a y tạ i h iệ n trư ờ n g . S ai s ố tố i đ a c ủ a m á y
t h e o th i ế t k ế là ± 10 % .
I I . 1.5 .3 Thiết bị đo độ thẩm thấu của đất.
Đ ộ t h ấ m k h í c ủ a đ ấ t đ á là m ộ t t r o n g n h ữ n g y ế u t ố q u a n tr ọ n g k h ố n g c h ế s ự
t h o á t k h í r a d o n t ừ d ư ớ i s â u l ò n g đ ấ t lê n m ặ t đ ấ t. V ì v ậ y , đ o tạ i c h ỗ h ệ s ố t h â m k h í
đ ể đ á n h g iá k h ả n ă n g p h á t tá n r a đ o n t ừ k h í đ ấ t tạ i đ i ể m n g h i ê n c ứ a v à o lớ p k h ô n g
k h í s á t m ặ t đ ấ t là v iệ c là m r ấ t c ầ n th iế t. T r ê n c ơ s ở s ố liệ u đ o đ ộ t h ấ m k h í p h â n
b ố đ ề u t r ê n d iệ n n g h i ê n c ứ u , k ế t h ợ p với s ố liệ u đ o n ồ n g đ ộ k h í r a d o n t r o n g đ ớ i
t h ơ n g k h í, ta c ó th ể v ẽ đ ư ợ c n h ữ n g đ ư ờ n g đ ẳ n g g iá trị n ồ n g đ ộ r a d o n c h o k h u v ự c
n g h i ê n c ứ u . Đ ố i c h iế u với c á c tiê u c h u ẩ n v ề a n to à n p h ó n g x ạ h i ệ n h à n h , t a c ó
t h ể k h o a n h v ù n g n h ữ n g k h u v ự c vớ i c á c m ứ c đ ộ n s u y h i ể m x ạ k h í r a d o n k h á c

nhau.
H iệ n n a y v iệ c đ o đ ộ t h ẩ m th ấ u c ủ a đ ấ t đ ư ợ c V iệ n Đ ị a c h ấ t tiế n h à n h b ằ n g
m á y đ o t h ẩ m th ấ u R A D O N - J O K d o C ộ n g h o à C z e c h s ả n x u ấ t ( ả n h 4 ). Đ â y là
m ộ t th iế t bi x á c h ta y , đ ư ợ c th iế t k ế c h u y ê n d ụ n g c h o v iệ c đ o đ ộ t h ẩ m th ấ u c ủ a
k h í đ ấ t n ó i c h u n g v à c ủ a k h í r a đ o n n ó i r i ê n g n g o à i th ự c đ ịa . T h i ế t b ị n à y đ ư ợ c
th iế t k ế đ i k è m với h ê t h ố n g th i ế t bị L U K 4 E . V ớ i th iế t k ế đ ơ n g iả n , th i ế t b ị n à y
k h ô n g n h ữ n g rất tiệ n d u n s m à c ò n c ó k h ả n ã n s c u n g c ấ p n h ữ n ° t h ơ n g tin c h í n h
x á c . đ ầ y đ ủ n g a y tại đ i ể m đ o . Ưu đ i ể m c ủ a th i ế t b ị n à y là c h o p h é p th ự c h i ệ n v iệ c
đ o đ ạ c m ộ t c á c h đ ơ n g iả n , đ ộ c lậ p v à đ ặ c b iệ t k h ô n a bị p h ụ t h u ộ c v à o b ấ t c ứ
n g u ồ n n ă n s lư ợ n g n à o n h ư đ iệ n , k h í n é n . . . w .
T h i ế t bị R A D O N - J O K h o ạ t đ ộ n g th e o n g u y ê n lý h ú t k h í b ằ n s á p s u ấ t â m .
K h í đ ư ợ c h ú t từ tr o n g đ ấ t d ư ớ i m ộ t á p s u ấ t k h ô n g đ ổ i. t h ô n g q u a m ộ t ô n 2 h ú t
m ẫ u v à b u ồ n g h ú t b ằ n g c a o su đ ư ợ c th iế t k ế đ ặ c b iệ t.

Đ c ỉủ i ì ì Ì ìỏ ìì Ì ì :

"

M ơ i tncờiiỉ: íỉịiĩ hóa (ình hươỉiíỊ

/<)?

sức khịc cộỉìíỉ dồỉiỉt cúc íììỉìì ÌÌUCÌÌ núi p hía B á c

"

23


Đ ê tài độc lập C N N : "N ghicn cỉCỉi đánh giá cá c lo ạ i hình la i biến... và các ạiài pháp phònạ tránh

Đ ộ thám thấu k h í c ủ a đất đ ư ợ c t í n h to á n dưa tr ê n n g u y ê n tắc x á c đ ị n h th ờ i
g ia n c h o m ộ t th ể tíc h k h í n h ấ t đ ị n h đ ư ợ c h ú t q u a ổ n 2 d ò ( th ể tí c h k h í đ ư ợ c x á c
đ ịn h c h í n h là d u n g tí c h c h ứ a c ủ a b u ồ n g h ú t c a o s u = 2000 crrr ).
a. C ơ sở lý thuyết đo độ thấm khí
C ơ s ở lý t h u y ế t đ ể đ o đ ộ t h ấ m k h í đ ư ợ c d ự a tr ê n p h ư ơ n g t r ì n h t h ấ m c ủ a
D a r c y ( K o o r e v a a r v à n n k . 1 9 8 3 ) . M ô i t r ư ờ n c đ ấ t đ ư ợ c co i là đ ổ n s n h ấ t v à đ ẳ n g
h ư ớ n g . H ơ n n ữ a . k h í t r o n s đ ấ t đ ư ợ c c o i h ầ u n h ư k h ô n g bị n é n ( s ự k h á c b i ệ t á p
s u ấ t là c ự c k ỳ n h ỏ s o v ớ i á p s u ấ t k h í q u y ể n ) . D ò n s k h í đ ư ợ c b i ể u d i ễ n b ằ n °
p h ư ơ n s tr ì n h sau :
Q

= F

ị - ) P

Trong đó:
Q (n r /s)
F (m )
k ( m 2)
Ịi ( P a .s )

lư u l ư ợ n g d ị n ° k h í h ú t q u a ố n g l ấ y m ẫ u .
y ế u t ố h ì n h d á n s c ủ a ố n g lấ y m ẫ u
đ ộ th ấ m k h í c ủ a đ ất tro n g đới th ô n s k h í
đ ộ n h ó t đ ộ n g lự c c ủ a k h í
( ở n h i ệ t đ ộ 1 0° C , n = 1 ,7 5 . 1 0 -■ P a .s )
p (P a)
k h á c b iệ t á p su ất g iữ a trê n m ặ t
v à v ù n g tích cự c x u n g q u a n h ố n g lấ y m ẫ u

Y ế u tơ h ìn h d á n s l ấ y m ẫ u F đ ư ợ c x á c đ in h t h e o c ô n g th ứ c s a u :
F

=

----------------------

-- •)=

=

■

(V a n d e r G r a a f v à M e ije r, 1 9 9 2 )

Trong đó:
] ( m ) - đ ộ d à i c ủ a v ù n g tíc h c ự c
d ( m ) - đ ư ờ n g k í n h v ù n s tí c h c ự c
D ( m ) - c h i ề u s â u t í n h t ừ m ặ t đ ấ t.
Đ ố i vớ i t h i ế t bị đ a n e đ ư ợ c s ử d ụ n s , lấ y F = 0 , 1 4 9 m .
b Mô lá thiết bi đo độ thẩm thấu
O n g h ú t m ẫ u c ủ a m á y R A D O N - J O K c ũ n g tư ơ n g tự n h ư lo ạ i đ ư ợ c d ù n g
đ ể lấ y m ẫ u k h í đ ấ t c ủ a m á y đ o x ạ k h í r a d o n . T u y n h i ê n đ ầ u d ò n h ọ n v à lõ i t h é p
d ù n g đ ể đ ẩ y đ ầ u d ò x u ố n g s â u là d à i h ơ n . B u ồ n g h ú t c a o s u đ ư ợ c t h i ế t k ế d ư ớ i
d ạ n g x ế p lớ p c ó d u n g t í c h c h ứ a h ữ u h i ệ u là 2 .0 lít. B u ồ n g h ú t đ ư ợ c c ố đ ị n h t r ê n
m ộ t k h u n s k i m lo ạ i. V i ệ c h ú t k h í đ ư ợ c th ự c h i ệ n d ư ớ i t á c đ ộ n g c ủ a 1h o ặ c 2 k h ố i
t r ọ n g lự c (1k h ố i
c ó á p s u ấ t â m b à n s 2 ,1 6 k P a ; 2 k h ố i c ó á p s u ấ t
âm bằng
3 .7 3 k P a ) t r e o tr ê n đ ầ u t h a n h r ọ i. n ố i tr ự c ti ế p v ớ i b u ồ n g h ú t. T r ê n h a i đ i ể m đ ầ u

v à c u ố i c ủ a th a n h rọ i c ó n ấ c lõ m . H a i n ấ c l õ m n à y c ó tá c d ụ n g b ậ t . tắ t đ è n v à c ò i
đ ể b á o th ờ i đ iể m b ắ t đ ầ u v à k ế t i h ú c c ủ a m ộ t lẩ n đ o .

D ê tài nhánh: " M ỏ i ĩrườìis* đ ịa hóa chì lì Ììườììg ĩ ói sức khóe

CỘM*

dồn ạ các ỉ 111 l ì ìììiâ ỉì n úi p h ía B ắ c "
24


9

___

___

Anh 1 -2: Đặt phim Detector vết hạt nhàn nghiên cứu rađon trong nước


9

Anh 3 : M á y radon L U K - 4 E đo nồng độ radon

Ảnh 4 : M á y radon J O K đo độ thẩm thấu k h í củ a đất