Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý khai thác các hệ thống công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh nam định

L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên c u đ c l p c a b n thân
v i s giúp đ c a giáo viên h
ra trong lu n v n đ

ng d n. Nh ng thông tin, d li u, s li u đ a

c trích d n rõ ràng, đ y đ v ngu n g c. Nh ng s li u

thu th p và t ng h p c a cá nhân đ m b o tính khách quan và trung th c.
Hà N i, ngày

tháng

Tác gi

V Th Ph

ng

n m 2014


L IC M

N

Tác gi xin trân tr ng c m n các th y cô giáo Tr

ng

i h c Th y

l i, nh t là các cán b , gi ng viên Khoa Kinh t và Qu n lý, Phòng

ào t o

đ i h c và sau đ i h c đã giúp đ và t o đi u ki n cho tác gi hoàn thành lu n
v n này.

c bi t tác gi xin trân tr ng c m

PGS.TS Nguy n Xuân Phú đã h t lòng h

n th y giáo h

ng d n –

ng d n, ch b o t n tình đ tác gi

hồn thành lu n v n.
Tác gi c ng xin trân tr ng c m n ban Lãnh đ o Chi c c Th y l i thu c
s Nông nghi p & PTNT Nam

nh đã quan tâm t o đi u ki n thu n l i h tr ,

giúp đ tác gi trong vi c thu th p thông tin, tài li u trong quá trình th c hi n
lu n v n.
Nh ng l i sau cùng, Tác gi xin dành cho gia đình, nh ng ng

i thân,

b n bè cùng các đ ng nghi p trong phòng, c quan đã chia s khó kh n, quan
tâm và ng h tác gi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u đ hoàn
thành đ

c lu n v n t t nghi p này.

Trong quá trình th c hi n lu n v n tác gi đã c g ng và n l c r t
nhi u nh ng do nh ng h n ch v ki n th c, th i gian, kinh nghi m và tài li u
tham kh o nên không th tránh đ
mong đ

c nh ng sai sót. Tác gi xin trân tr ng và

c ti p thu các ý ki n đóng góp, ch b o c a các Th y, Cô, b n bè và

đ ng nghi p.
Xin trân tr ng c m n!
Hà N i, ngày

tháng

Tác gi

V Th Ph

ng

n m 2014

DANH M C CÁC S

, HÌNH V

S đ 1.1. Mơ hình t ch c và qu n lý h th ng th y nông t nh................... 14
S đ 1.2. Mô hình t ch c QLKT CTTL chung tồn vùng ......................... 20
S đ 1.3. Mơ hình qu n lý đ t hàng khai thác CTTL Hà N i...................... 35
S đ 2.1. T ng quát h th ng t ch c qu n lý các HTCTTL t nh ............... 57
Hình 1.1. Quang c nh h K G - Hà T nh ..................................................... 9
Hình 1.2. Quang c nh kênh t

i tiêu an Hồi............................................. 11

Hình 2.1. Bi u đ tình hình úng h n qua các n m t 2008-2012 .................. 65
Hình 3.1. Mơ hình h th ng SCADA ph c v hi n đ i hóa đi u hành t

i

tiêu................................................................................................................. 107


DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1. Nhân l c c a chi c c qu n lý v th y l i c a các t nh ................... 15
B ng 1.2. Nhân l c c a b máy qu n lý th y l i c p huy n .......................... 17
B ng 1.3. Các lo i hình doanh nghi p qu n lý . ............................................. 22
B ng 1.4. Các lo i hình t ch c dùng n
B ng 1.5. S l

c ................................................... 23

ng lao đ ng bình quân c a m t t ch c HTDN.................. 23

B ng 1.6. C c u v trình đ lao đ ng bình quân trong các t ch c HTDN . 24
B ng 2.1. M c n

c bình quân tháng, n m trên các sông t nh Nam

B ng 2.2. Th ng kê tình hình t ng tr

nh .... 46

ng kinh t qua các n m c a t nh ..... 51

B ng 2.3. T ng h p di n tích úng, h n qua các n m...................................... 65


DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH

VI T T T

1. TNHH: Trách nhi m h u h n
2. MTV: M t thành viên
3. HTCTTL: H th ng công trình th y l i
4. CTTL: Cơng trình th y l i
5. QLKT: Qu n lý khai thác
6. KTCT TL: Khai thác cơng trình th y l i
7. CNH-H H: Cơng nghi p hóa hi n đ i hóa
8. UBND: y ban nhân dân
9. HTX: H p tác xã

10. BNN&PTNT: B nông nghi p và phát tri n nông thôn
11. SNN&PTNT: S nông nghi p và phát tri n nông thôn
12. HTDN: H p tác dùng n

c

13. TCHTDN: T ch c h p tác dùng n
14. TLP: Th y l i phí
15. KCH: Kiên c hóa
16. QLDVTL: Qu n lý d ch v th y l i
17. B KH: Bi n đ i khí h u
18.TB: Tr m b m

c


M CL C
PH N M
CH

U

NG 1: NH NG V N

LÝ LU N V

CÔNG TÁC QU N LÝ

KHAI THÁC H TH NG CƠNG TRÌNH TH Y L I .................................. 1
1.1. M t s v n đ c b n v ho t đ ng qu n lý............................................... 1

1.1.1. Khái ni m v qu n lý .................................................................................. 1
1.1.2. C ch qu n lý ............................................................................................. 1
1.1.3. Ph

ng pháp và nguyên t c xây d ng c ch qu n qu n lý.................... 2

1.1.4. Các y u t quy t đ nh hi u qu và b n v ng c a cơng trình th y l i .... 3
1.2. H th ng th y l i và vai trị c a nó đ i v i n n kinh t qu c dân............. 5
1.2.1. Khái ni m h th ng th y l i ....................................................................... 5
1.2.2. Vai trò c a Th y l i đ i v i n n kinh t qu c dân c a n

c ta .............. 6

1.3. Các ch tiêu đánh giá hi u qu khai thác cơng trình th y l i................... 13
1.3.1. Ch tiêu hi u ích t

in

1.3.2. Ch tiêu v di n tích t
1.3.3. Ch tiêu v s n l

c ....................................................................... 13
i và tr ng thái cơng trình.................................. 14

ng và hi u qu s n xu t kinh doanh t ng h p......... 15

1.4. M t s kinh nghi m v qu n lý khai thác cơng trình th y l i trong và
ngồi n

c ....................................................................................................... 16

1.4.1. Th c ti n qu n lý và khai thác cơng trình th y l i
1.4.2. Kinh nghi m
K t lu n ch
CH

m ts n

c Asean.......................................................... 22

ng 1 ........................................................................................... 26

NG 2: PHÂN TÍCH,

ÁNH GIÁ TH C TR NG CƠNG

QU N LÝ KHAI THÁC CÁC H
TRÊN

Vi t Nam............ 16

A BÀN T NH NAM

TÁC

TH NG CƠNG TRÌNH TH Y L I

NH TRONG TH I GIAN QUA............... 27

2.1. Gi i thi u v đi u ki n t nhiên kinh t xã h i c a t nh Nam

nh ........ 27

2.1.1. i u ki n t nhiên ................................................................................. 27
2.1.2. i u ki n Kinh t xã h i ........................................................................... 33


2.1.3. Nh ng thu n l i và khó kh n ch y u đ i v i công tác qu n lý khai
thác cơng trình Th y l i .................................................................................. 36
2.1.3.1. Thu n l i ............................................................................................ 36
2.1.3.2. Khó kh n ............................................................................................ 37
2.2. Tình hình qu n lý khai thác h th ng cơng trình Th y l i c a t nh Nam
nh trong nh ng n m g n đây....................................................................... 38
2.2.1. Th c tr ng h th ng t ch c qu n lý cơng trình th y l i

n

c ta trong

th i gian qua.................................................................................................... 38
2.2.1.1. V qu n lý nhà n

c .............................................................................. 38

2.2.1.2.V mơ hình t ch c qu n lý khai thác và b o v cơng trình th y l i..46
2.2.1.3. V n i dung qu n lý ............................................................................... 52
2.2.2. Hi n tr ng các h th ng cơng trình Th y l i t nh Nam

nh ............... 55

2.2.3. Công tác qu n lý khai thác các cơng trình th y l i t nh Nam
2.3.

nh .... 56

ánh giá, chung v công tác qu n lý khai thác h th ng cơng trình Th y

l i trên đ a bàn t nh Nam
2.3.1. Nh ng k t qu đ t đ

nh ....................................................................... 62
c ........................................................................ 62

2.3.2. Nh ng v n đ còn t n t i ...................................................................... 64
2.3.3. Nguyên nhân nh ng t n t i ...................................................................... 72
K t lu n ch
CH

ng 2 ........................................................................................... 74

NG 3:

XU T M T S

GI I PHÁP NH M T NG C

CÔNG TÁC QU N LÝ KHAI THÁC CÁC H
TH Y L I TRÊN
3.1.

nh h

c a t nh Nam

A BÀN T NH NAM

NG

TH NG CƠNG TRÌNH

NH......................................... 75

ng phát tri n đ u t v qu n lý khai thác các công trình Th y l i
nh trong th i gian t i. ........................................................... 75

3.1.1.

nh h

ng phát tri n kinh t - xã h i .................................................... 75

3.1.2.

nh h

ng đ u t v QLKT các CTTL trên đ a bàn T nh................... 76


3.2. Yêu c u đ t ra đ i v i các gi i pháp t ng c
th ng công trình Th y l i c a t nh Nam

ng qu n lý khai thác h

nh................................................ 79

3.3. Nh ng thu n l i, khó kh n và thách th c đ i v i công tác qu n lý khai
thác các HTCTTL c a T nh trong th i gian t i. ............................................. 80
3.3.1. Thu n l i .................................................................................................... 80
3.3.2. Khó kh n, thách th c ................................................................................ 82
3.4.

xu t m t s gi i pháp ch y u nh m t ng c

ng công tác qu n lý khai

thác các h th ng cơng trình Th y l i trên đ a bàn t nh Nam

nh................ 84

3.4.1. Nh ng gi i pháp c b n ............................................................................ 84
3.4.1.1. Nâng cao n ng l c t

i tiêu .................................................................. 84

3.4.1.2. S a ch a, nâng c p ch t l

ng các cơng trình hi n có...................... 89

3.4.1.3. Xây d ng và phát tri n ngu n nhân l c ............................................. 96
3.4.1.4.

y m nh công tác x lý nghiêm và d t đi m tình tr ng vi ph m cơng

trình th y l i.................................................................................................... 98
3.4.1.5. T ng c

ng qu n lý nhà n

c v qu n lý đi u hành cơng trình đang

s d ng ............................................................................................................ 99
3.4.1.6. T ng c
3.4.2.

ng c i thi n ch t l

ng ngu n n

c ................................. 101

ng d ng công ngh SCADA - gi i pháp hi n đ i hóa cơng tác qu n lý

đi u hành t

i, tiêu nâng cao hi u qu khai thác HTCTTL........................... 106

K t lu n ch

ng 3 ......................................................................................... 111

K T LU N VÀ KI N NGH ....................................................................... 112
1. K t lu n ..................................................................................................... 112
2. Ki n ngh ................................................................................................... 113


M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Cùng v i t ng tr

ng dân s và t ng nhu c u v l

ng th c, th c ph m,

c trên th gi i, phát tri n th y l i đã tr thành v n đ qu c gia.

nhi u n

u t cho th y l i là đ u t mang tính ti m n ng và đem l i nh ng hi u qu
lâu dài nh m h tr cho các nhu c u c b n c a con ng
ph m và công n vi c làm, nh t là

các n

iv l

ng th c, th c

c đang phát tri n. Cho đ n nay

Vi t nam v n là m t qu c gia s n xu t nông nghi p là ch y u. Nh n th c
đ

c vai trò quan tr ng c a công tác thu l i, trong nhi u th p k qua

ng

c đã đ u t hàng ngàn t đ ng đ xây d ng hàng ngàn cơng trình

và Nhà n

thu l i l n, nh . Ngoài nhi m v ph c v s n xu t nông nghi p, c i t o đ t,
các cơng trình thu l i còn cung c p tài nguyên n

c cho s n xu t công

nghi p, du l ch và dân sinh, đ ng th i cịn góp ph n phát tri n giao thông
thu , nuôi tr ng thu s n, phân b l i dân c , c i thi n mơi tr

ng sinh thái

và góp ph n phát tri n nơng thơn tồn di n, th c hi n xố đói gi m nghèo. Vì
th , thu l i đ
thôn

n

c coi là bi n pháp hàng đ u đ phát tri n nông nghi p nông

c ta.

Hi u qu kinh t xã h i mà các cơng trình thu l i mang l i h t s c to
l n, nh ng ph n l n h th ng cơng trình thu l i m i ch khai thác đ

c 50-

60% n ng l c thi t k . Cơng trình b h h ng, xu ng c p nghiêm tr ng đã làm
gi m hi u qu đ u t , trong khi đó bi n đ i khí h u đang đ t ra nhi u thách
th c đ i v i tính hi u qu c a h th ng cơng trình th y l i (CTTL) trên c
n

c khí h u, th i ti t ngày càng x u đi, h n hán, l l t x y ra trên di n r ng

và ngày càng kh c li t đang là thách th c l n đ i v i chúng ta.
Nam

nh là m t T nh có n n kinh t ch y u là nông nghi p, trong

nh ng n m qua d

i s ch đ o c a T nh u , U ban nhân dân T nh, S Nông

nghi p và phát tri n nông thôn Nam

nh đã và đang quan tâm t p trung đ n


cơng tác qu n lý khai thác các cơng trình Th y l i. ã có m t s mơ hình thu

đ

c k t qu t t góp ph n nâng cao n ng su t cây tr ng, v t nuôi, c i thi n

đ

c môi tr

ng sinh thái và đi u ki n s ng c a ng

i dân. Tuy nhiên, hi u

qu nâng c p, qu n lý và s d ng khai thác các cơng trình th y nơng cịn th p,
ch m i t p trung cho đ u t mà ch a coi tr ng công tác nâng c p, qu n lý
khai thác, duy tu, b o d

ng cơng trình. Các doanh nghi p qu n lý khai thác

các cơng trình thu l i (QLKTCTTL) ln n m trong tình tr ng thua l và
thi u v n đ ho t đ ng s n xu t kinh doanh, luôn b đ ng và v n ch a thoát
kh i c ch "Xin-Cho". Do đó tác gi lu n v n đã ch n đ tài “
s gi i pháp nh m t ng c

xu t m t

ng công tác qu n lý khai thác các h th ng

cơng trình Th y l i trên đ a bàn t nh Nam

nh”.

2. M c đích nghiên c u c a đ tài
D a trên c s lý lu n và th c ti n v công tác qu n lý khai thác h
th ng cơng trình Th y l i và nh ng phân tích, đánh giá th c tr ng cơng tác
qu n lý khai thác các cơng trình Th y l i trên đ a bàn t nh Nam

nh trong

th i gian v a qua, đ tài nghiên c u tìm ra m t s gi i pháp nh m t ng c

ng

công tác qu n lý khai thác các h th ng cơng trình Th y l i trên đ a bàn t nh
Nam

nh.

3. Ph

ng pháp nghiên c u
tài s d ng k t h p các ph

ng pháp nh sau: Ph

ng pháp đi u tra

kh o sát, ph

ng pháp chuyên gia, ph

ng pháp phân tích, ph

th ng kê, ph

ng pháp h th ng hóa, ph

ng pháp phân tích so sánh.

4.

it

ng và ph m vi nghiên c u c a đ tài

a.

it

ng nghiên c u c a đ tài

Lu n v n t p trung nghiên c u các gi i pháp nh m t ng c
qu n lý khai thác h th ng cơng trình Th y l i và các nhân t
b. Ph m vi nghiên c u c a đ tài

ng pháp

ng công tác

nh h

ng.


Lu n v n t p trung nghiên c u nh ng v n đ liên quan đ n công tác
qu n lý khai thác h th ng cơng trình Th y l i gi i h n trên đ a bàn t nh Nam
nh trong nh ng n m v a qua và đ xu t gi i pháp cho nh ng n m t i.
5. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a đ tài
a. Ý ngh a khoa h c
H th ng hố các c s lý lu n v cơng tác qu n lý khai thác h th ng
cơng trình Th y l i t đó tìm ra m t s gi i pháp nh m t ng c
qu n lý khai thác các HTCTTL trên đ a bàn t nh Nam

ng công tác

nh.

b. Ý ngh a th c ti n
K t qu nghiên c u c a đ tài s là tài li u tham kh o h u ích, kh thi
cho t nh Nam

nh nói chung và cho ngành nơng nghi p c a T nh nói riêng.

6. K t qu d ki n đ t đ

c

K t qu nghiên c u lu n v n đ t đ

c g m:

- H th ng hóa các c s lý lu n v công tác qu n lý khai thác h
th ng các cơng trình Th y l i.
- Nghiên c u phân tích th c tr ng cơng tác qu n lý khai thác các h
th ng cơng trình Th y l i trên đ a bàn t nh Nam
qu đ t đ
-

nh, t đó ch ra nh ng k t

c và nh ng t n t i c n kh c ph c.
xu t m t s gi i pháp ch y u nh m t ng c

ng công tác qu n lý

khai thác các h th ng các cơng trình Th y l i trên đ a bàn t nh Nam

nh.

7. N i dung c a lu n v n
T các v n đ đã đ
c u. Nh ng n i dung này đ

c trình bày

trên s hình thành n i dung nghiên

c th hi n trong b c c c a lu n v n nh sau:


1

CH

NG 1: NH NG V N

LÝ LU N V CÔNG TÁC QU N LÝ

KHAI THÁC H TH NG CƠNG TRÌNH TH Y L I
1.1. M t s v n đ c b n v ho t đ ng qu n lý
1.1.1. Khái ni m v qu n lý
Qu n lý là s tác đ ng có t ch c, có h
đ it

ng đích c a ch th qu n lý lên

ng và kháng th qu n lý nh m s d ng hi u qu nh t các ngu n l c, các

th i c c a t ch c đ đ t m c tiêu đ t ra trong đi u ki n môi tr

ng luôn bi n

đ ng. Qu n lý là m t ph m trù v i tính ch t là m t lo i lao đ ng xã h i hay lao
đ ng chung đ

c th c hi n

quy mô l n. Qu n lý đ

c phát sinh t lao đ ng,

không tách r i v i lao đ ng và b n thân qu n lý c ng là m t lo i ho t đ ng lao
đ ng, b t k m t ho t đ ng nào mà do m t t ch c th c hi n đ u c n có s
qu n lý dù

m c đ nhi u hay ít nh m ph i h p nh ng ho t đ ng cá nhân th c

hi n nh ng ch c n ng chung. Qu n lý có th đ
b o đ m hồn thành cơng vi c qua n l c c a ng

c hi u là các ho t đ ng nh m
i khác.

Ho t đ ng qu n lý ph i tr l i các câu h i nh ph i đ t đ

c m c tiêu

nào đã đ ra? ph i đ t m c tiêu nh th nào và b ng cách nào? ph i đ u tranh
v i ai và nh th nào? có r i ro gì x y ra và cách x lý? Nh v y, qu n lý
không ph i là s n ph m c a s phân chia quy n l c, mà là s n ph m c a s
phân công lao đ ng đ liên k t và ph i h p ho t đ ng chung c a m t t p th .
Vì v y, thu t ng qu n lý luôn g n li n v i t ch c.
1.1.2. C ch qu n lý
C ch qu n lý là s n ph m ch quan c a ho t đ ng qu n lý s n xu t.
Hi u qu c a nó đ n đâu cịn tùy thu c vào s n m b t quy lu t và trình đ t
ch c qu n lý đ đ m b o yêu c u cao nh t đó là s đ ng b

n kh p nh p

nhàng và nh y bén. C ch qu n lý là nh ng quy đ nh qu n lý các b ph n
qu n lý và các m i quan h v nhi m v , quy n h n c a t ng ng

i t ng b

ph n nh m hoàn thành m c tiêu chung c a t ch c. Tuy có nhi u cách hi u


2

khác nhau, nh ng đã nói đ n c ch qu n lý là hàm ý nói đ n h th ng t
ch c đ

c s p x p theo th b c, thành t ng nhóm, t ng b ph n và ng v i

vai trò, nhi m v , quy n h n c th đ cùng th c hi n m t m c tiêu chung c a
t ch c, nói đ n qu n lý là nói đ n các ho t đ ng, tác đ ng c a ch th qu n
lý lên đ i t

ng qu n lý đ đ t đ

c m c tiêu. T ch c và qu n lý có m i liên

h m t thi t, kh ng khít l n nhau, ph thu c vào nhau. Qu n lý là t ng h p
các ho t đ ng nh m duy trì và hồn thi n h th ng t ch c, thúc đ y ho t
đ ng c a t ch c b o đ m s t n t i và v n hành c a t ch c, có t ch c mà
khơng có c ch qu n lý s tr thành m t t p h p h n lo n. Gi i quy t v n đ
t ch c ph i d a trên kh n ng qu n lý, h th ng qu n lý ph i xu t phát t
hình th c và ph

ng pháp t ch c. C ch qu n lý v i 2 n i dung c b n là t

ch c và qu n lý không tách r i nhau, chúng g n ch t v i nhau, chi ph i l n
th c hi n t t ch c n ng qu n lý ph i xây d ng khung th ch đ m i

nhau.

cá nhân t ch c th c hi n, thơng qua đó đánh giá m c đ hoàn thành nhi m
v c a m i ng
1.1.3. Ph

i.

ng pháp và nguyên t c xây d ng c ch qu n qu n lý

a. Các nguyên t c hoàn thi n c ch qu n lý
- Th c hi n đ y đ ch c n ng, nhi m v c a t ng c p và s th ng nh t,
thông su t t trung

ng đ n đ a ph

ng, t c p cao đ n c p th p.

- Tinh g n, h p lý, hi u l c, phù h p v i t ng đ a ph

ng, khu v c v i

quy mơ, ph m vi, tính ch t, đ c đi m c a t ng cơng trình.
- B o đ m s m m d o, linh ho t và thích nghi nhanh v i s thay đ i
c a môi tr

ng kinh doanh và đ c đi m t ch c s n xu t nông nghi p.

- Có ph m vi ki m sốt h u hi u, không ch ng chéo ch c n ng, nhi m
v , quy n h n.
- B o đ m hi u qu , huy đ ng tri t đ s ph i h p c a các thành ph n
kinh t , ng

ih

ng l i và b máy chính quy n các c p. G n quy n l i và


3

trách nhi m gi a Nhà n
ch c qu n lý v i ng

c, ng

i h

ng l i v i t ch c qu n lý, gi a t

i s d ng d ch v , gi a cá nhân và t ch c.

Các nguyên t c trên có m i quan h m t thi t v i nhau vì th khơng đ

c xem

nh ngun t c nào.
b. Các ph

+ Ph

ng pháp đ i m i hoàn thi n c ch qu n lý
ng pháp mô ph ng: Ph

ng pháp mô ph ng là ph

ng pháp d a

vào các c ch qu n lý đã thành công, g t b nh ng y u t b t h p lý không
phù h p đ xây d ng ho c hồn thi n c ch hi n có.

u đi m c a ph

ng

pháp này nhanh g n, hao phí ít th i gian và ti n b c cho công tác nghiên c u,
k th a có ch n l c các kinh nghi m đã có. Nh
đ

c đi m đòi h i ph i t p h p

c nhi u thơng tin, có n ng l c t ch c qu n lý gi i, bi t phân tích xem xét

đ tránh các sao chép máy móc, khơng phù h p.
+ Ph
ph

ng pháp phân tích: Ph

ng pháp khoa h c, đ

ng pháp phân tích theo y u t

c ng d ng r ng rãi

m i c p m i đ i t

là
ng

qu n lý. Xu t phát t m c tiêu nhi m v , đ c đi m ho t đ ng, đ c đi m s n
ph m th tr

ng, các y u t và đi u ki n mơi tr

ng kinh doanh, quy trình và

cơng ngh s n xu t, quy trình tiêu th s n ph m và các đ i tác có liên quan.
Trên c s đó nghiên c u phác th o c ch t ch c qu n lý, s c p qu n lý và
s b ph n qu n lý phù h p.
đ

u đi m c a ph

ng pháp này là b máy qu n lý

c nghiên c u xây d ng cơng phu có c s khoa h c, b máy đ

c hình

thành trên c s nhi m v s n xu t nên phù h p v i đ c đi m c a doanh
nghi p do đó ho t đ ng c a nó s t t và nh p nhàng. Nh

c đi m là đòi h i

ph i đ u t nghiên c u th a đáng nên t n th i gian và ti n b c.
1.1.4. Các y u t quy t đ nh hi u qu và b n v ng c a cơng trình th y l i
* Trình đ qu n lý, n ng l c chuyên môn c a đ i ng cán b qu n lý và trình
đ nh n th c c a nông dân là nhân t có nh h
và hi u qu s d ng các cơng trình th y l i.

ng r t l n đ n tính b n v ng


4

c đ n cơng trình th y l i

* Tác d ng c a n

- Tác d ng c h c c a n

c t i cơng trình th y l i là áp l c n

d ng t nh ho c đ ng. Trong đó, áp l c th y t nh th

ng là l n nh t và th

c

ng

đóng vai trị quy t đ nh đ n đi u ki n làm vi c và n đ nh c a cơng trình.
- Tác d ng lý, hóa h c c a n
dòng n

c th hi n

nhi u d ng khác nhau nh

c có th bào mịn cơng trình, đ c bi t khi dòng n

và nhi u bùn cát.

c có l u t c l n

n i có l u t c l n và do k t c u cơng trình th y l i có th

sinh ra l u v c chân không, gây hi n t

ng xâm th c b m t cơng trình. Các

b ph n làm b ng kim lo i có th b r , ph n bê tơng có th b n
th c. D

i tác d ng c a dòng n

c th m xâm

c làm cho n n cơng trình có th b sói mịn

c h c, hóa h c lơi cu n đ t làm r ng n n, ho c hịa tan các ch t trong n n có
th ch cao, mu i và các ch t hòa tan khác.
- Tác d ng sinh h c c a n

c: Các sinh v t có th bám vào các cơng

trình th y l i làm m c nát g , bêtông, đá, m i làm r ng thân đê, thân đ p, làm
s p n n cơng trình.
* i u ki n t i ch có liên quan ch t ch t i xây d ng cơng trình th y l i
-

i u ki n thiên nhiên nh đ a hình, đ a v t, đ a ch t, khí t

v n…có nh h

ng th y

ng sâu r ng và nhi u m t h n b t k lo i cơng trình xây

d ng nào. Nh ng y u t t nhiên y nhi u khi có nh h

ng quy t đ nh đ n

quy mơ, hình th c k t c u, đi u ki n làm vi c lâu dài c a cơng trình th y l i.
- Trong thiên nhiên, s t ng h p các đi u ki n không n i nào gi ng
nhau cho nên h u nh cơng trình th y l i nào c ng có nh ng đ c đi m riêng.
Th c t xây d ng cơng trình th y l i do tài li u th y v n khơng đ y đ ,
khơng chính xác nên cơng trình th y l i đ

c xây d ng nh ng kh n ng tháo

l không đ , gây nguy hi m khi l l n, nhi u tr m th y đi n không ch y đ
công su t.
* Y u t t ch c qu n lý và s d ng


5

- Là hình th c t ch c qu n lý và s d ng cơng trình th y l i d
th c h p tác xã dùng n

c hay nhóm h dùng n

c a chính quy n đ a ph

ng v i c ng đ ng, s đ ng nh t gi a ng

và ng

i hình

c, s k t h p gi a qu n lý
i qu n lý

i s d ng cơng trình.

* Y u t xã h i
- Bao g m các đ c đi m và các y u t xã h i liên quan đ n ng

is

d ng nh tính c ng đ ng, trình đ k thu t, t p quán canh tác c a nông dân.
c bi t nh ng ng

i d b t n th

ng có nh h

ng l n đ n hi u qu qu n

lý và s d ng công trình th y l i.
* Y u t k thu t
- Bao g m các công ngh đ
t

i tiêu t ch y hay b m đ y, t

c áp d ng vào cơng trình th y l i nh

i ng m, t

i tràn hay t

i phun.

* i u ki n thi cơng
- Các cơng trình th y l i vơ cùng ph c t p, đ a đi m xây d ng th
là

ngay lịng sơng, lịng su i, ln ln b n

đ d n dòng, tháo l , gi i quy t n
ph c t p kéo dài, nên có nh h

ng

cl ,n

c ng m uy hi p, v n

c ng m, h móng

sâu x lý n n móng

ng r t l n đ n hi u qu khai thác và s d ng

cơng trình.
1.2. H th ng th y l i và vai trị c a nó đ i v i n n kinh t qu c dân
1.2.1. Khái ni m h th ng th y l i
Theo th ng kê đi u tra ngày 1/4/1999 dân s n
ng

c ta là 76.324.753

i trong đó có 37.519.754 nam (chi m 49,2%)và 38.804.999 n (chi m

50,8%). S ng

i s ng

th là 17.916.983 ng

nông thôn là 58.407.770(chi m 76,5%) và

thành

i (chi m 23,5%) v i t l t ng dân s bình quân là

2,1% t n m 1979-1989 và là 1,7% t n m 1989-1999. Hi n nay v n đ phát
tri n nông thôn đang là m i quan tâm hàng đ u
chung và

Vi t Nam nói riêng c ng nh thu hút đ

các n

c trên th gi i nói

c s chú ý c a nhi u nhà


6

khoa h c.

t o đi u ki n cho s phát tri n toàn di n, đáp ng đ

c yêu c u

trong đ i s ng c a nhân dân, địi h i nơng thơn ph i có m t c s h t ng
đ m b o, mà tr

c h t là thu l i - m t l nh v c c b n có tính ch t quy t

đ nh. Thu l i đáp ng các yêu c u v n

c m t trong nh ng đi u k n tiên

quy t đ t n t i và phát tri n cu c s ng c ng nh các lo i hình s n xu t.

ng

th i thu l i góp ph n khơng nh cho s nghi p phát tri n b n v ng c a đ t
n

c, không ng ng nâng cao đ i s ng c v kinh t và v n hoá - xã h i. Các

ngu n n

c trong thiên nhiên (n

c m t ,n

c ng m) và m a phân b không

đ u theo th i gian, không gian. M t khác yêu c u v n

c gi a các vùng c ng

r t khác nhau, theo mùa, theo tháng, th m chí theo gi trong ngày .
Nh v y có th nói: Thu l i là bi n pháp đi u hoà gi a yêu c u v
n

cv il

ng n

c đ n c a thiên nhiên trong khu v c; đó c ng là s t ng

h p các bi n pháp nh m khai thác, s d ng và b o v các ngu n n
th i h n ch nh ng thi t h i do n

c, đ ng

c có th gây ra.

H th ng cơng trình th y l i là t p h p các cơng trình th y l i có liên
quan tr c ti p v i nhau trong qu n lý, v n hành và b o v trong m t l u v c
ho c m t khu v c nh t đ nh.
1.2.2. Vai trò c a Th y l i đ i v i n n kinh t qu c dân c a n
1.2.2.1. Nh ng nh h

ng tích c c

Th y l i là m t trong nh ng c s h t ng thi t y u đ
b

c ta
n đ nh và t ng

c nâng cao đ i s ng v t ch t tinh th n c a nhân dân. Thi t l p nh ng ti n

đ c b n và t o ra môi tr
xã h i c a đ t n

ng thu n l i, thúc đ y quá trình phát tri n kinh t

c. Ngày 10/05/1999, qu c h i đã th o lu n v báo cáo c a

chính ph cho r ng: “có đi vay n

c ngồi c ng ph i đ u t cho th y l i”.

u t cho th y l i v a đ kích c u v a đ phát tri n kinh t , kinh nghi m
cho th y

đâu có th y l i thì

đó có s n xu t phát tri n và đ i s ng nhân dân

n đ nh. Th y l i – th y nông th c hi n t ng h p các bi n pháp s d ng các


7

c trên m t đ t d

ngu n l c c a n

i m t đ t đ ph c v s n xu t nông

nghi p, sinh ho t nông thôn, đ ng th i h n ch tác h i c a n

c gây ra cho

s n xu t và sinh ho t c a nông dân. Nh v y, th y l i hóa là m t q trình lâu
dài nh ng có ý ngh a to l n đ i v i vi c phát tri n n n nông nghi p n
Cho đ n nay, Vi t Nam c b n v n là m t n

c ta.

c nông nghi p, nông

nghi p là khu v c s n xu t v t ch t ch y u thu hút t i 70,5% l c l

ng lao

đ ng xã h i và làm ra kho ng 23,6% GDP. Nông nghi p theo ngh a r ng bao
g m tr ng tr t, ch n nuôi, ch bi n, lâm nghi p, ng nghi p… t t c các ho t
đ ng này đ u r t c n có n

c. Vì v y n n kinh t n

c ta ph thu c r t nhi u

vào thiên nhiên, n u nh th i ti t khí h u thu n l i thì đó là môi tr

ng thu n

l i đ nông nghi p phát tri n nh ng khi g p nh ng th i k mà thiên tai kh c
nghi t nh h n hán, bão l t thì s gây nh h

ng nghiêm tr ng đ i v i đ i

s ng c a nhân dân ta đ c bi t đ i v i s phát tri n c a ngành nơng nghi p nói
chung và cây lúa nói riêng, b i vì lúa là m t trong nh ng m t hàng xu t kh u
quan tr ng c a n

c ta. Vì v y mà h th ng thu l i có vai trị tác đ ng r t

l n đ i v i n n kinh t c a đ t n
a. V t

c ta nh sau:

i tiêu ph c v s n xu t nông nghi p

- Nh có h th ng thu l i mà có th cung c p n
v c b h n ch v n

ct

c cho nh ng khu

i tiêu cho nông nghi p đ ng th i kh c ph c đ

tình tr ng khi thi u m a kéo dài và gây ra hi n t

ng m t mùa mà tr

c

c đây

tình tr ng này là ph bi n. M t khác nh có h th ng thu l i cung c p đ
n

c cho đ ng ru ng t đó t o ra kh n ng t ng v , vì h s quay vịng s

d ng đ t t ng t 1,3 lên đ n 2-2,2 l n đ c bi t có n i t ng lên đ n 2,4-2,7 l n.
Nh có n

ct

i ch đ ng nhi u vùng đã s n xu t đ

h th ng thu l i

n

c 4 v . Tr

c đây do

c ta ch a phát tri n thì lúa ch có hai v trong m t

n m. Do h th ng thu l i phát tri n h n tr

c nên thu ho ch trên 1 ha đã đ t

t i 60-80 tri u đ ng, trong khi n u tr ng lúa 2 v ch đ t trên d

i 10 tri u


8

đ ng. Hi n nay do có s quan tâm đ u t m t cách thích đáng c a

ng và

c t đó t o cho ngành thu l i có s phát tri n đáng k và góp ph n

Nhà n

vào v n đ xố đói gi m nghèo, đ ng th i s n l

ng l

ng th c t ng nhanh

đã đ a Vi t Nam x p h ng th 2 trên Th gi i v xu t kh u g o và có m t
ngu n thu ngo i t đáng k góp ph n n đ nh cán cân thanh tốn qu c t ...
Ngồi ra, nh có h th ng thu l i c ng góp ph n vào vi c ch ng hi n t

ng

sa m c hoá.
- T ng n ng xu t cây tr ng, t o đi u ki n thay đ i c c u nông nghi p,

gi ng lồi cây tr ng, v t ni, làm t ng giá tr t ng s n l
- C i thi n ch t l

ng mơi tr

là nh ng vùng khó kh n v ngu n n

ng c a khu v c.

ng và đi u ki n s ng c a nhân dân nh t
c, t o ra c nh quan m i.

b. ê đi u – Phòng ch ng gi m nh thiên tai
ã nâng c p và xây d ng m i 5.700 km đê sông, 3.000 km đê bi n,
23.000 km b bao, hàng nghìn c ng d

i đê, hàng tr m cây s kè. Thu l i

góp ph n vào vi c ch ng l l t do xây d ng các cơng trình đê đi u ... t đó
b o v cu c s ng bình yên c a nhân dân và t o đi u ki n thu n l i cho h
t ng gia s n xu t.
+ V đê sông:

mi n B c, nh s h tr đi u ti t c a h Hồ Bình,

Thác Bà, h th ng đê sơng H ng và Thái Bình đã đ m b o ch ng đ
N i

c l Hà

cao trình 13,40m ng v i t n su t 125 n m/l n. Khi h Tuyên Quang đi

vào v n hành, t n su t đ
hành, t n su t đ
ch ng đ

c nâng lên 250 n m và khi h S n La đi vào v n

c nâng lên 500 n m.

B c Trung b , đê sông Mã, sông C

c l l ch s chính v khơng b tràn.

h th ng b bao đã ch ng đ

ng b ng sông C u Long,

c l s m, l ti u mãn đ b o v v lúa Hè –

Thu và các đi m dân c trong vùng ki m soát l .
+ V đê bi n: H th ng đê bi n

B c b và B c Trung b có th ng n

m n và tri u t n su t 10% khi g p bão c p 9.


9

c. C p n

c sinh ho t, công nghi p, nuôi tr ng thu s n

i đôi v i m r ng di n tích t
n m cho nhi u vùng r ng l n

in

cđ đ mb on

c ng t quanh

c đ ng b ng, trung du, mi n núi mà tr

c kia

ngu n ng t r t khó kh n; t o đi u ki n phân b l i dân c ; t o đi u ki n phát
tri n ch n nuôi gia súc, gia c m, phát tri n thu s n.
-

i v i nông thôn: ã c p n

- Nhi u h ch a đã c p n
đang đ

c s ch

nông thôn đ

c 50% s h .

c cho công nghi p và đô th , khu đô th

c xây d ng nh : h Sông Ray (Bà R a – V ng Tàu), h M Tân

(Ninh Thu n), c m h Thu Yên - Thu Cam (Hu ), h Hoà S n (Khánh
Hoà), h Ngàn Tr

i - C m Trang (Hà T nh), h B n Mòng (S n La), h

N m Cát (B c C n), còn r t nhi u h k t h p t

i, c p n

c cho công nghi p

và sinh ho t.

Hình 1.1: Quang c nh H K G - Hà T nh


10

-

i v i thu s n:

ã đ m b o ngu n n

c cho nuôi tr ng thu s n

n i đ a và t o đi u ki n cho m r ng di n tích ni tr ng thu s n vùng n
ng t, n

c

c l lên 600.000 ha.

d. Tham gia phát tri n thu đi n
T nh ng n m 1960 khi U ban Tr thu và Khai thác sông H ng đ

c

thành l p và đi vào ho t đ ng, trong nghiên c u quy ho ch t ng h p đ ph c
v cho ch ng l , phát đi n, c p n
e.

c, v n t i thu …

óng góp vào vi c b o v , c i t o môi tr

ng, t o ti n đ xây d ng cu c

s ng v n minh hi n đ i
- Các h đ p đ

m i mi n đã làm t ng đ

c xây d ng

dòng ch y, t o đi u ki n đ

n đ nh cu c s ng đ nh canh đ nh c đ gi m đ t

phát r ng. Các tr c kênh tiêu thoát n
ngu n n

m, đi u hồ

c ng t, tiêu thốt n

c c a các h th ng thu nông đã t o

c th i cho nhi u đô th , thành ph .

- Song hành v i h th ng t

i, tiêu, đê đi u và đ

ng thi công thu l i

đã góp ph n hình thành m ng giao thơng thu , b r ng kh p.
c i t o trên di n r ng các vùng đ t, n

c chua phèn, m n

C u Long, nhi u vùng đ t “chiêm khe mùa th i” mà tr

nông thôn đã

đ ng b ng sông

c đây ng

i dân ph i

s ng trong c nh “6 tháng đi chân, 6 tháng đi tay”, thành nh ng vùng 2 v lúa
n đ nh có n ng su t cao, phát tri n đ

c m ng đ

ng b , b o v đ

c cây l u

niên, có đi u ki n n đ nh và phát tri n kinh t - xã h i, an ninh qu c phịng.
- Các h ch a có tác đ ng tích c c c i t o đi u ki n vi khí h u c a
m t vùng, làm t ng đ

m khơng khí, đ

m đ t, t o nên các th m

th c v t ch ng xói mịn, r a trơi đ t đai.
f.

óng góp quan tr ng vào xố đói gi m nghèo, xây d ng nông thôn m i,

đ c bi t là t o đi u ki n đ b trí l i dân c t p trung thu n ti n cho s n xu t,
giao thông và tránh l nh

B Sông C u Long


11

- Th y l i nói chung và các h th ng th y nơng nói riêng đã đóng góp
đáng k vào vi c xóa đói gi m nghèo

nơng thơn, nh t là

mi n núi, vùng

sâu, vùng xa.

Hình 1.2: Quang c nh kênh t
g. óng góp vào vi c qu n lý tài nguyên n

i tiêu an Hoài
c

ã thúc đ y vi c th c hi n nhi m v qu n lý tài nguyên n
d ng Lu t Tài Nguyên N

c, m t s v n b n d

c nh xây

i Lu t, thành l p các Ban

Qu n lý l u v c sông tr ng đi m, đ y m nh công tác đi u tra c b n, xây d ng
quy ho ch khai thác s d ng t ng h p tài nguyên n
do n

c gây ra. Cùng v i ngành đi n xây d ng nhi u h ch a, các h th ng

chuy n n
n

c và phòng ch ng tác h i

c l u v c.

c gi a mùa th a n

ã th c s đóng góp to l n vào vi c đi u hoà ngu n
c và mùa thi u n

c, gi a n m th a n

c và n m thi u


12

n

c, gi a vùng th a n

c và vùng khan hi m n

ti m n ng đ ra bi n thành ngu n n

c, bi n ngu n n

c

d ng

c có ích cho qu c k dân sinh.

h. Phát tri n khoa h c k thu t và đào t o ngu n nhân l c
Trong nh ng n m qua đã đánh d u s v

n lên m nh m c a công tác

khoa h c k thu t trong vi c gi i quy t các yêu c u ph c t p c a ngành t
quy ho ch, thi t k , thi công xây d ng và qu n lý s d ng có hi u qu ngu n
tài ngun n
đ

c, các cơng trình thu l i và phòng ch ng thiên tai, đã đào t o

c đ i ng cán b khoa h c k thu t đơng đ o có trình đ chun mơn sâu.

T m t ngành k thu t còn r t non tr đ n nay chúng ta đã đào t o b i d

ng

đ

c đ i ng cán b , chun gia, cơng nhân k thu t có đ trình đ làm ch

đ

c các v n đ khoa h c, k thu t, công ngh trong kh o sát, thi t k , thi

công, qu n lý nghiên c u khoa h c ph c t p ngang t m các n

c trong khu

v c. Ngành thu l i c ng là ngành xây d ng đã xây d ng đ

c nhi u tiêu

chu n, quy trình, quy ph m k thu t ch t ch , tiên ti n trong quy ho ch, thi t
k , thi công, đã xây d ng B S tay Tra c u Thu l i trên c s tiêu chu n k
thu t nhà n
hi n

n

đi n, c p n

c, đ c bi t là quy trình v n hành liên h l n đ u tiên đ

c ta do Th t

c th c

ng Chính ph giao đ ph c v cho ch ng l , phát

c cho h du t n m 2006 tr l i đây.

Tóm l i, thu l i có vai trị vơ cùng quan tr ng trong cu c s ng c a
nhân dân nó góp ph n vào vi c n đ nh kinh t và chính tr tuy nó khơng
mang l i l i nhu n m t cách tr c ti p nh ng nó c ng mang l i nh ng ngu n
l i gián ti p nh vi c phát tri n ngành này thì kéo theo r t nhi u ngành khác
phát tri n theo. T đó t o đi u ki n cho n n kinh t phát tri n và góp ph n vào
vi c đ y m nh cơng cu c CNH-H H đ t n
1.2.2.2. Nh ng nh h

c.

ng tiêu c c

- M t đ t do s chi m ch c a h th ng cơng trình, kênh m
do ng p úng khi xây d ng h ch a, đ p dâng lên.

ng ho c


13

ng

nh h

ng đ n vi khí h u khu v c, làm thay đ i đi u ki n s ng c a

i, đ ng th c v t trong vùng, có th xu t hi n các lồi l , làm nh h

ng

t i cân b ng sinh thái khu v c và s c kho c ng đ ng
- Làm thay đ i đi u ki n đ a ch t, đ a ch t thu v n gây nh h
th

ng, h l u h th ng, ho c có th gây b t l i đ i v i môi tr

ng t i

ng đ t, n

c

trong khu v c.
- Tr c ti p ho c gián ti p làm thay đ i c nh quan khu v c, nh h

ng

t i l ch s v n hoá trong vùng.
1.3. Các ch tiêu đánh giá hi u qu khai thác cơng trình th y l i
đánh giá hi u qu qu n lý khai thác m t h th ng cơng trình th y
l i có nhi u ch tiêu đ đánh giá. Hi n nay
chu n đánh giá hi u qu t

Vi t Nam ch a có m t tiêu

i chung cho các h th ng công trình th y l i. Tuy

nhiên đã có m t s k t qu nghiên c u v h th ng các ch tiêu đánh giá hi u
qu ho t đ ng c a h th ng th y nông đ

c đ a ra t i các h i th o m t s v n

b n liên quan, nh ng đ tài nghiên c u và nh ng nghiên c u c a các nhà khoa
h c. H ch tiêu đánh giá ch t l

ng qu n lý các h th ng t

i tiêu có th chia

thành nhi u nhóm m i nhóm l i bao g m nhi u ch tiêu. Tuy nhiên do th i
gian có h n đ ng th i c n c vào tài li u thu th p đ
QLKT CTTL đ

c vi c đánh giá hi u qu

c d a vào các tiêu chí sau:

1.3.1. Ch tiêu hi u ích t

in

c

1.3.1.1. Hi u su t cung c p ngu n n
G=

Trong đó: Wngu n – L

ng n

ct

i

Wnguon
Wyc

c cung c p th c t c a ngu n n

ct

it i

m t ru ng/m3.
Wyc – L

ng n

c yêu c u t

Hi u su t cung c p c a ngu n n

c (G) đ

i t i m t ru ng c a cây tr ng (m3)
c đánh giá c th :

14

Khi: G>1 – Th hi n tình tr ng lãng phí n
G<1 – Th hi n yêu c u n

ct

ct

i.

i khơng đ

G=1 – Th hi n trình đ QLKT t t, c p n

c th a mãn.
c phù h p v i yêu c u t

i

c a cây tr ng.
1.3.1.2. M c t

i th c t đ u h th ng
M=

Trong đó: W – L

W
(m3/ha)
Ωnt

c cung c p th c t c a ngu n t i đ u m i (m3)

ng n

Ωnt – Di n tích th c t

i nghi m thu đ

M càng nh thì hi u qu càng cao và ng
phân ph i n

c l i, nó ph n ánh trình đ qu n lý

c và tình tr ng t n th t trên h th ng kênh m

1.3.2. Ch tiêu v di n tích t
1.3.2.1. T l di n tích đ

ct

Trong đó: Ω – Di n tích t

i th c t

c m t ru ng đ

Ω
.100%
Ωh

i ch đ ng đ

Ωh – T ng di n tích t
Trong qu n lý n u tr s

ng.

i và tr ng thái cơng trình

λ=

lý n

c c a h th ng (ha)

c nghi m thu (ha)

i theo k ho ch (ha)

càng l n ch ng t cơng trình t
c làm t t, công tác nghi m thu t

ph trách đ a bàn ch t ch . Nó đánh giá kh n ng t

i và công tác qu n
i, tiêu c a cán b

i ch đ ng c a cơng

trình so v i thi t k .
1.3.2.2. T l hoàn thành di n tích t
α=

Trong đó: Ωnt - Di n tích t
cho đánh giá đ

Ωnt
.100%
Ωh

i nghi m thu đ

Ωh – T ng di n tích t
Giá tr c a

i theo k ho ch n m

c c a h th ng (ha)

i theo k ho ch (ha)

c tình hình ngu n n

c ng nh tình hình qu n lý s d ng tài ngun n

c.

c, tr ng thái cơng trình