Hướng dẫn viết văn nghị luận xã hội ôn thi đại học

NGHỊ LUẬN XÃ HỘI
Nghị luận xã hội (NLXH) thường bị các em học sinh bỏ qua khi bước vào quá
trình ôn tập thi môn văn đại học. Đây là một điều hoàn toàn sai lầm khi mà câu
NLXH chiếm 3/10 điểm của bài thi và các vấn đề đưa ra thường gần gũi với các
em học sinh. Nếu nắm chắc các phương pháp làm bài, thao tác đầy đủ các bước và
rèn luyện kĩ năng ngay từ bây giờ thì các em sẽ có thể yên tâm khi gặp bất kì dạng
đề nào đưa ra.
I.

ĐÁNH GIÁ XU HƯỚNG RA ĐỀ ĐẠI HỌC NHỮNG NĂM GẦN
ĐÂY:

Phần này được đánh giá qua việc theo dõi các đề thi đại học được ra ở hai khối
C, D đặc biệt là trong 5 năm trở lại đây:
Xu hướng ra đề của Bộ Giáo dục ngày càng tiệm cận với tình hình xã hội đương
thời, các vấn đề nêu ra thường nóng hổi, gây tranh luận hoặc mang tính định
hướng tư tưởng cho chính giới trẻ ngày nay.
Về tư tưởng đạo lí, các dạng đề mang tính lý thuyết sng như nghị luận về
lịng dũng cảm, lịng nhân ái,… khơng cịn được chú trọng mà chủ yếu là những
đức tính đó thể hiện trong các vấn đề của cuộc sống (như trường hợp của
Nguyễn Văn Nam trong đề thi đại học khối D – 2013) và thí sinh sẽ bày tỏ ý
kiến của mình về nó.
Ngồi ra, dạng đề có 2 vấn đề đi đơi / tương phản nhau cũng xuất hiện thường
xuyên hơn, cần lưu ý kĩ về phương pháp làm dạng đề này. Vấn đề đưa ra thường
trái ngược hoặc hai vế là hai mặt của vấn đề.
Đặc biệt: Cần chú ý thêm về những tư tưởng, hiện tượng,… gây ra trào lưu hay
làn sóng trong chính cộng đồng người trẻ mà đặc biệt là học sinh. Những tư
tưởng này có thể khơng đúng hoàn toàn nên khi bàn luận sẽ theo hướng ngồi
chứng minh cịn phải mở rộng, đối chiếu nhiều mặt của vấn đề và rút ra bài học
bản thân
II.

1.
a.

GIỚI THIỆU DẠNG ĐỀ
Dạng đề NLXH về tư tưởng đạo lý
Dạng đề trực tiếp

Ví dụ: Bàn về thành cơng,…
Lưu ý: Có trường hợp đề tổng hợp được ra dưới dạng trực tiếp
Ví dụ: Bàn về thành công và thất bại trong cuộc sống,…
b. Dạng đề gián tiếp


b.1. Có một câu nói/ tục ngữ/ danh ngơn/ ý kiến/…
Ví dụ: Suy nghĩ về ý kiến của diễn giả Trần Đăng Khoa: “Không phải ai cũng
sẽ trở thành một ngơi sao, nhưng bạn ln có thể tỏa sáng theo cách của bạn”
b.2. Có một văn bản ngắn/ câu chuyện ngắn/ bài viết ngắn (có thể trích từ báo)
Ví dụ: Người châu Âu không dùng hai chữ “tự hào” cho những gì họ khơng bỏ
cơng sức hay mang tính đóng góp cho cộng đồng. Ví dụ sẽ khơng ai tự hào vì mình
xinh đẹp hay mình sinh ra trong một gia đình giàu có tiếng tăm. Ngược lại, nếu ai
đó có xuất thân tốt đẹp hơn tầng lớp trung bình, họ có mặc cảm mình được hưởng
đặc quyền đặc lợi, mình “chơi ăn gian” với những người có xuất phát điểm thấp
hơn mình”
(Trích từ bài viết Tinh thần cơng dân châu Âu:Chỉ tự hào khi có đóng góp
đăng trên báo Tuổi Trẻ)
Suy nghĩ của anh/chị về đoạn trích trong bài báo trên.
2.

Dạng bài NLXH về hiện tượng đời sống

Bàn về một hiện tượng
Ví dụ: Suy nghĩ về hiện tượng một số bạn trẻ cố tình gây scandal để được nổi
tiếng
Bàn về hai hiện tượng (rất hiếm gặp)
Lưu ý: Hiện tượng đời sống xã hội thường đề cập tới nhiều vấn đề trong cuộc
sống hằng ngày và mang tính chất thời sự, thu hút sự quan tâm của nhiều người
như: gian lận trong thi cử, vấn đề tai nạn giao thông, bạo lực học đường, quan điểm
về sống thử, văn hóa thần tượng,… Có thể nói, đây là dạng chung mà nhiều năm
gần đây Bộ Giáo dục đã hướng đến để học sinh tiếp cận.
3.

Dạng đề tổng hợp (Đề có tính chất cặp đơi)

Ví dụ; Suy nghĩ của anh/chị về ý kiến sau: “Ngưỡng mộ thần tượng là một nét
đẹp văn hóa, nhưng mê muội thần tượng là một thảm họa” (Đề thi đại học khối D –
2012)
II.
1.

KĨ NĂNG CHÍNH KHI LÀM BÀI
Yêu cầu chung (theo đáp án của Bộ Giáo dục)

Giải thích (0.5 điểm)
Bàn luận (2 điểm)
Bài học nhận thức, hành động (0.5 điểm)
2.

Các bước làm bài:

2.1. Đọc đề:
- Đọc kĩ đề 3 lần (đọc kĩ khơng bỏ sót chữ nào)
- Gạch chân u cầu, phạm vi của đề và từ khóa về vấn đề được đưa ra
- Dùng dấu / để chia các vế của đề (nhất là với dạng đề tổng hợp, cặp đôi)
2.2. Lập dàn ý
- Xác định đề thi về tư tưởng đạo lí hay hiện tượng đời sống
- Viết tiêu đề các bước làm ra giấy nháp (vd Giải thích,…). Chú ý viết chừa

khoảng trắng để sau đó điền ý chính từng nội dung
- Huy động kiến thức, suy nghĩ những ý chính và dẫn chứng viết vào từng
phần. Chú ý chỉ viết ý chính và tên dẫn chứng, khơng viết chi tiết ra.
- Chú ý phần lập dàn ý chỉ làm cực kì ngắn gọn, khơng để mất thời gian. Đọc
đề và lập dàn ý chỉ nên giới hạn 15 phút khi luyện tập và 10 phút khi thi thật.
2.3. Viết bài:
- Dựa vào dàn ý đã sơ thảo viết thành bài văn. Với NLXH câu chữ không nên
rườm rà mà gãy gọn, thuyết phục.
- Khi đang viết bài mà có ý gì mới thì ghi ngay vài chữ vào dàn ý tại đúng vị
trí để nhớ
2.4. Kiểm tra:
- Đọc sơ lược lại một lần để kiểm tra lỗi chính tả, cách viết câu, dùng từ.
- Khi đi thi chính thức, phần này có thể làm sau khi đã hồn thành cả bài nếu
thí sinh muốn đảm bảo thời gian làm câu thứ ba.
3. Dàn bài chung cho các dạng đề
3.1. NLXH về tư tưởng đạo lý:
Mở bài:
- Dẫn dắt vấn đề (trực tiếp /gián tiếp)
- Giới thiệu vấn đề nghị luận. (Trích ý kiến,.. với dạng đề gián tiếp)
Thân bài:
a. Giải thích khái niệm
Lưu ý: Đối với dạng đề gián tiếp:

-

Trường hợp 1: Đề có một câu nói/ ý kiến…

Giải thích từ ngữ / cả câu
Rút ra ý nghĩa, nội dung câu nói (ngắn gọn)
-

Trường hợp 2: Đề có một văn bản ngắn ,…

Giải thích sơ lược những chi tiết chính trong văn bản
Rút ra ý nghĩa văn bản, vấn đề nghị luận
b.

Bàn luận


Khẳng định vấn đề: Đúng / Sai?
Vì sao Đúng (vì sao Sai)?
Dùng lí lẽ và dẫn chứng để chứng minh
c.
d.

Mở rộng:
Mở rộng vấn đề ở các khía cạnh
Xem xét vấn đề theo hướng ngược lại để nhìn vấn đề tồn diện
Phê phán

Phê phán những gì đi ngược với tư tưởng đúng đắn (không thực hiện hoặc làm
quá mức)

Bài học nhận thức – Phương hướng hành động
Kết bài:
- Tóm lại vấn đề (Kết lại ý nghĩa ý kiến, văn bản,…)
- Liên hệ bản thân
3.2. NLXH về hiện tượng đời sống
e.

Mở bài:
-Dẫn dắt vấn đề
- Giới thiệu vấn đề
Thân bài:
a.

Giới thiệu về hiện tượng đời sống
Biểu hiện của hiện tượng đó trong thực tế

Nguyên nhân:
Kết hợp lý lẽ, dẫn chứng
c. Kết quả (Hậu quả)
d. Hướng nuôi dưỡng (Giải pháp khắc phục)
e. Phê phán
f. Bài học nhận thức – phương hướng hành động.
Kết bài:
- Nhắc lại hiện tượng và tóm lại về ý nghĩa
- Liên hệ bản thân
3.3. Dạng đề tổng hợp (Đề có tính chất cặp đơi)
Mở bài
- Dẫn dắt vấn đề
- Giới thiệu cả hai vấn đề (Nếu có hai câu nói phải trích dẫn ngun văn cả
hai)

Thân bài
b.


Giải thích hai vấn đề
Giải thích vấn đề 1 (qui về dạng đề trực tiếp hay gián tiếp để giải thích)
Giải thích vấn đề 2 (như trên)
Sơ bộ rút ra mối quan hệ hai vấn đề:
a.

-

Quan hệ đối lập
Quan hệ bổ sung
b.

Bàn luận:

Bàn luận về từng vấn đề
Mở rộng chung
Soi chiếu vấn đề ở nhiều phương diện
Phân tích hạn chế trong từng cách hiểu (nếu có)
d. Phê phán chung
e. Bài học nhận thức – Phương hướng hành động
Kết bài
Khẳng định lại mối quan hệ của hai vấn đề
Liên hệ bản thân.
NHỮNG LƯU Ý TRONG KHI LÀM BÀI
Cách rèn luyện kĩ năng làm bài NLXH:
c.

-

III.
1.

Dưới đây là một cách rèn luyện tư duy đối với mảng NLXH tương đối hiệu quả,
các em học sinh có thể tham khảo và áp dụng:
-

-

-

Dành 10 - 15 phút điểm báo mỗi ngày (báo mạng hoặc báo điện tử). Khi
điểm báo nên quan tâm những vấn đề “nóng”, gây nhiều tranh luận, những
sự kiện lớn và những trào lưu, hiện tượng của giới trẻ.
Mỗi tuần sắp xếp thời gian làm dàn ý cho hai đề NLXH về tư tưởng đạo lí và
hai đề về hiện tượng đời sống. Tốt hơn có thể làm 1 đề tổng hợp về hai vấn
đề. Mỗi lần làm dàn ý chỉ cần viết ra các bước chính để nhớ nằm lịng các
nước, ghi ý chính cần có trong mỗi bước (chỉ gạch đầu dòng ngắn gọn), huy
động kiến thức và chọn dẫn chứng (chỉ nêu dẫn chứng để nhớ). Nếu có thời
gian, các em có thể viết ra cụ thể một ý có kèm dẫn chứng và phân tích để
quen tay. Việc luyện tập này phụ thuộc vào cách sắp xếp thời gian của các
em.
Tập ghi chép và ghi nhớ dẫn chứng:

Khi đọc được một mẩu tin về một người, một hiện tượng có thể làm dẫn chứng,
các em nên ghi lại vào sổ tay những điểm chính và chú thích những đề mà dẫn
chứng ấy có thể phục vụ (một dẫn chứng đơi khi có thể được khai thác với nhiều
góc độ khác nhau)

Ví dụ: Học sinh Nguyễn Văn Nam (học sinh lớp 12T7, trường THPT Đô Lương
1) khi đang đi bên bờ sơng Lam, nghe tiếng kêu cứu có người đuối nước dưới
sông, em liền chạy đến. Em đã dũng cảm nhảy xuống và cứu được 4 em học sinh.
Không may, khi đẩy được em thứ năm vào bờ thì Nam đã kiệt sức và bị dịng nước
cuốn trơi.  Lịng dũng cảm, đức hi sinh, giá trị sống nhân văn.
2.

3.

4.

IV.

Về lập luận, lí lẽ
- Ngắn gọn, rõ ràng, có sức thuyết phục
- Phần chứng minh khoảng 3 lí lẽ là ổn, cần kết hợp thêm dẫn chứng và
phân tích để bảo vệ lí lẽ.
- Tránh dùng quá nhiều lí lẽ gây rối bài hoặc lí lẽ sơ sài
- Lí lẽ nên bao quát về đối tượng: từ cá nhân đến tập thể, xã hội.
Về dẫn chứng
- Hạn chế dùng dẫn chứng văn học (tối đa là 1 dẫn chứng văn học)
- Ưu tiên dẫn chứng thực tế (khoảng 2-3 dẫn chứng là đủ)
- Nêu dẫn chứng cần chính xác, ngắn gọn; tránh dài dịng, kể chuyện
- Cần kết hợp phân tích dẫn chứng để làm rõ lí lẽ cần chứng minh.
Những lỗi hay gặp khi làm bài
- Xác định sai vấn đề nghị luận / dạng đề nghị luận
- Thao tác làm bài thiếu hoặc không rõ các bước
- Không cân đối độ dài các phần

- Lí lẽ sơ sài, khơng có sức thuyết phục
- Viết câu rườm rà, quá giàu cảm xúc làm mất sự rõ ràng, thuyết phục
- Dẫn chứng quá ít, chung chung hoặc sa vào kể lể; thiếu dẫn chứng thực tế
- Chỉ đưa ra dẫn chứng chứ khơng phân tích dẫn chứng
- Liên hệ bản thân q máy móc, khn mẫu, chưa đưa ra được hướng
hành động cụ thể cho bản thân.
TỔNG HỢP VỀ NGHỊ LUẬN XÃ HỘI:
Để giúp các em có cái nhìn tổng quan về hai phần quan trọng là giải thích
– biểu hiện và dẫn chứng, tôi xin nêu dưới đây phần tổng hợp về một số
chủ đề lớn thường gặp trong các đề thi NLXH. Các em có thể tham khảo
và nhớ một số dẫn chứng cho mỗi chủ đề để có nguồn tư liệu khi viết bài.
Ngoài ra, đây cũng là một cách tổng hợp mà các em có thể áp dụng khi
tổng hợp một chủ đề mới hoặc các em thấy khó để có thể làm tốt khi gặp
trong đề thi.

Tên
1.Giữ
chữ tín

Khái niệm– Biểu hiện

Dẫn chứng

-Khái niệm: là coi trọng niềm -Hồi ở chiến khu Việt Bắc, Bác Hồ có
tin của mọi người đối với mình. hứa mua cho một em bé một chiếc
vòng bạc. Hơn hai năm sau, Bác trở về


-Biểu hiện: quan trọng nhất là
phải biết giữ lời hứa, có ý thức

trách nhiệm và quyết tâm thực
hiện lời hứa của mình.

đã trao tận tay em chiếc vịng như đã
hứa. Bác bảo đấy là chữ “tín”.
-Nhạc Chính Tử - người nước Lỗ xưa kia đã trái lạnh vua nhất quyết
không chịu mang cái đỉnh giả sang
cống nước Tề. Ơng cịn khẳng khái
nói với vua nước Lỗ rằng: “Nhà vua
q cái đỉnh ấy thế nào thì tơi q cái
đức “tin” của tơi như thế.
-“Nói chín thì phải làm mười/Nói
mười làm chín kẻ cười người chê”

2.Hiếu
thảo

-Khái niệm: con cháu một lịng
kính u (ông bà) cha mẹ  - Bé Mai Xuân Trường 5 tuổi ở Tây
luôn làm cho (ông bà) cha mẹ Ninh tháo vát việc nhà, chăm sóc mẹ
vui lịng.
bị ung thư giai đoạn cuối chu đáo
-Biểu hiện: nghe theo những lời khiến mọi người cảm động và ngợi ca.
dạy bảo đúng đắn của cha mẹ; - Diệp Hữu Lộc (22 tuổi) đã dũng cảm
phụ giúp cha mẹ những nặng hiến gan cứu để cứu người mẹ bị ung
nhọc trong cuộc sống; chăm sóc thư giai đoạn cuối. Rạng rỡ sau ca
phụng dưỡng cha mẹ khi già phẫu thuật khi biết mẹ đã qua cơn
yếu.
nguy kịch, Lộc chia sẻ: “Thương mẹ
là sẽ vượt qua hết”.

3.Lịng
biết ơn

4.Tính
trung
thực

-Khái niệm: Ln ghi nhớ cơng - Lê Lợi luôn biết ơn Lê Lai khi đã
ơn của người khác giành cho “liều mình cứu chúa”
mình.
- Bác Hồ: “Các vua Hùng đã có cơng
-Biểu hiện: khắc ghi những tình dựng nước, Bác cháu ta phải cùng
cảm tốt đẹp và sự giúp đỡ của nhau giữ lấy nước”
người khác dành cho mình; cố
gắng bằng mọi cách đền đáp
cơng ơn ấy.
Khái niệm: là tôn trọng sự thật, - Chu Văn An là nhà Nho mẫu mực
tơn trọng chân lí, lẽ phải.
cuối đời Trần, nổi tiếng cương trực,
Biểu hiện: sống ngay thẳng, thật không cầu danh lợi. Ra làm quan vào
đời Trần Dụ Tông, trước cảnh triều


thà, dám dũng cảm nhận khuyết đình lũng đoạn, “nịnh thần làm mưa
điểm, khơng tránh né cái xấu, làm gió”, ông dâng sớ xin chém bảy
cái ác, không nói dối
nịnh thần ( Thất trảm sớ) nhưng không
Học sinh trung thực sẽ khơng được chấp thuận. Ơng treo ấn từ quan
quay cóp bài kiểm tra, nói dối về quê dạy học, viết sách. Ơng khơng

thầy cơ giáo, bao che cho lỗi vì trị làm quan to mà dựa dẫm, ln
thẳng thắn phê bình những trị thiếu lễ
lầm của bạn.
độ.
- “Cây ngay khơng sợ chết đứng”, “ăn
mặn nói ngay hơn ăn chay nói dối”,
“thuốc đắng giã tật, sự thật mất lịng”

Khái niệm: là rộng lòng tha thứ -Trong cuộc chiến chống quân Minh,
cho người khác khi họ mắc lỗi khi Vương Thông ra hàng, Lê Lợi đã
lầm.
cho thuyền, cấp ngựa cho tàn quân của
Biểu hiện: Khi người khác mắc giặc về nước.
5.Lòng
khoan
dung

lỗi lầm thì chỉ cho họ thấy và
tha thứ cho họ; cơng bằng, vơ
tư, khơng định kiến, hẹp hịi với
người khác; tôn trọng và thông
cảm với mọi người, không so
đo những điều nhỏ nhặt.

-Phi công Mỹ leo thang bắn phá miền
Bắc bị quân ta bắt làm tù binh nhưng
được đối xử khoan hồng, sẵn sàng trao
trả khi đất nước thắng lợi.
-Nhà nước ta có chính sách khoan
hồng với những tù nhân cải tạo tốt, tạo

điều kiện cho họ hòa nhập với cộng
đồng.
-“Đánh kẻ chạy đi không ai đánh
người chạy lại”.

6.Lý
tưởng
sống

Khái niệm: là mục đích, ước -Vì lí tưởng giải phóng dân tộc, anh
mơ, cái đích để vươn đến trong thanh niên Nguyễn Tất Thành đã ra đi
cuộc đời mỗi con người.
tìm đường cứu nước, trở thành vị lãnh
Biểu hiện: biết ước mơ, đặt mục tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Đó là
tiêu cho bản thân, nỗ lực vượt tấm gương sáng về lẽ sống đẹp: cả
qua gian khổ để thực hiện ước cuộc đời hi sinh vì dân vì nước.
mơ đấy.

-Anh Nguyễn Văn Thạc, chị Đặng
Thùy Trâm tuy sớm dừng bước trước
cuộc đời nhưng để lại tấm gương đẹp
về lí tưởng cao cả và nghị lực phi


thường  chính những giá trị tinh hoa
đó sẽ sống tiếp cuộc đời của họ và ghi
dấu một lẽ sống có ích cho nhân loại

Lẽ sống
đẹp

Khái niệm: là lối sống có ích,
đóng góp sức lực, tài năng, trí - Chị Võ Thị Sáu, anh Nguyễn Văn
Trỗi ra pháp trường vẫn mỉm cười
tuệ cho Tổ quốc.
trước mũi súng kẻ thù  biểu hiện cao
Biểu hiện: có lịng u q độ của lý tưởng sống cao đẹp
hương đất nước tha thiết, sống
có lí tưởng: làm quê hương đất -Anh Nguyễn Sơn Hà bị chất độc màu
nước giàu đẹp, vượt qua khó da cam, mù từ khi mười mấy tuổi
khăn để hoàn thành tốt nhiệm nhưng khơng chịu chấp nhận sống
trong bóng tối mà đã học vi tính và
vụ Tổ quốc đã giao phó.
sau này mở trung tâm tin học giúp
nhiều người khuyết tật khác có nguồn
thu nhập chính đáng và sống có ích.
-Chị Lê Thanh Thúy bị bệnh hiểm
nghèo nhưng khơng vì thế mà bỏ
cuộc. Trong suốt những tháng ngày
cuối của cuộc đời, chị đã đi làm từ
thiện và lập nên quĩ “Ước mơ của
Thúy” để nối dài ước mơ và cuộc sống
cho các bệnh nhân bị ung thư.
-Điđơrơ: “Nếu khơng có mục đích,
anh khơng làm được điều gì cả. Anh
cũng khơng làm được một cái gì vĩ đại
nếu mục đích tầm thường”
Ý Chí: thầy Nguyễn Ngọc Kí; anh
Phạm Thanh Sơn …

7. Ý chí – Khái niệm:
nghị lực - Ý chí: Là khả năng tự xác
định mục đích cho hành động
và hướng hoạt động của mình,
khắc phục mọi khó khăn nhằm
đạt
mục
đích
đó

-Sinh ra trong một gia đình nghèo ở
thành phố Odense, khi đi học lại ln
bị bạn bè chê cười vì ngoại hình xấu
xí, Andecxen vẫn vượt qua tất cả với
ước mơ trở thành nghệ sĩ. Cuối cùng
nghị lực và tình yêu nghệ thuật đã
giúp ông thành công. Những câu


- Nghị lực: Là sức mạnh tinh
thần tạo cho con người sự kiên
quyết trong hành động, không
lùi bước trước những khó khăn.

chuyện của ơng mãi mãi tồn tại trong
tâm trí độc giả, mang lại cho trẻ thơ
niềm hạnh phúc và thắp lên trong
chúng những ước mơ đẹp.

Biểu hiện: không khuất phục

những khó khăn, ln lạc quan
và có niềm tin vào cuộc sống,
luôn phấn đấu để đứng lên sau
mọi vấp ngã,…

Nick Vujicic – chàng trai không may
mắn bị khuyết cả tứ chi nhưng ln có
ý chí phấn đấu vượt lên nghịch cảnh.
Giờ đây, anh đã trở thành một diễn giả
có mặt ở nhiều quốc gia để diễn thuyết
về nghị lực sống, điều mà bản thân
anh xem là chiếc chìa khóa để vượt
qua những bất hạnh của bản thân
mình..

Với người học sinh, ý chí –
nghị lực biểu hiện ở chỗ: khơng
bỏ cuộc khi gặp bài tập khó,
vượt qua khó khăn (về vấn đề
bản thân, gia đình,..)để học tốt
Khái niệm: Khơng tranh chấp,
chịu nhịn, tự mình nhận phần
kém, phần ít để người khác
nhận phần hơn, phần nhiều
8.Nhườn
g nhịn

-Dưới thời Trần, Trần Quốc Tuấn tuy
có hiềm khích gia đình sâu sắc nhưng
đã nhường nhịn Trần Quang Khải, làm

lành với Trần Quang Khải trước (dội
Biểu hiện: nhường chỗ cho nước cho TQK tắm) để xóa bỏ hiềm
người già, trẻ em khi đi xe buýt, khích  2 tướng tài sát cánh bên nhau
nhường cho người vội vã hơn chống giặc Nguyên Mông
được phục vụ trước, nhường -Phật Thích Ca: “Hãy ln nhẫn nhịn
nhịn trong lời nói giao tiếp
với tất cả. Có được thế mới thành
cơng”
Khái niệm: Dùng lời nói, vũ
lực, mưu mơ ganh nhau để -Sự tranh giành thuộc địa của các
chiếm lấy phần lợi thế hơn nước đế quốc đã gây ra đại chiến thế
người khác.
giới I, II  tổn hại về người và của.

9. Tranh
giành

-Nước Việt Nam thời phong kiến: Sự
tranh giành quyền lực của các tập
đoàn Lê – Trịnh – Nguyễn đã làm đất
nước bị chia cắt, dân chúng lầm than.
- Mâu thuẫn trong việc tranh chấp đất
đai, Bùi Trần Định (thường trú ở Hà
Nội) đã ra tay sát hại dã man chính em
gái ruột của mình bằng 11 nhát dao.


10.Tình
u
q

hương
Tổ quốc

11. Học
tập

Q hương: là nơi chơn rau cắt -Trần Bình Trọng thời Trần đã từng bị
rốn của mỗi người, là nơi dòng bọn giặc bắt và dụ dỗ về làm vua đất
tộc, gia đình sinh sống
Bắc nhưng ơng đã thẳng thắn từ chối:
Tổ Quốc: là quê hương, là nơi “Ta thà làm ma nước Nam cịn hơn
chơn rau cắt rốn của mỗi người, làm vua nước Bắc”
là nơi dân tộc, gia đình sinh -Trong chiến tranh Pháp – Phổ,
sống.
Pasteur đã gửi trả học vị tiến sĩ danh
dự của trường đại học Bons (Đức) và
khẳng định: “Khoa học tuy không có
biên giới quốc gia, nhưng nhà khoa
học lại có Tổ quốc của mình”.
Đổi mới phương pháp học tập:
Cũ: cách học thụ động, máy
móc xa rời thực tế, chủ yếu là
đọc chép nên hs không hiểu và
ko thể vận dụng

-A-dam Khoo, tác giả cuốn sách “Tôi
tài giỏi, bạn cũng thế” nhờ đổi mới
phương pháp học tập mà từ một học
sinh kém đã thành học sinh giỏi, là
một trong những sinh viên xuất sắc

của Singapore, trở thành triệu phú khi
chỉ mới 26 tuổi.

Mới: cách học chủ động sáng
tạo nhằm nắm bắt kiến thức, tự
nghiên cứu tìm hiểu nên hs nắm - Bill Gates từ nhỏ ơng đã say mê
tốn học, từng đậu vào nghành luật
kiến thức và biết vận dụng
của trường đại học Harvard nhưng với
niềm say mê máy tính, ơng đã nghỉ
học và cùng với một người bạn mở
công ty Microsoft. Vượt qua nhiều
khó khăn ơng đã trở thành người giàu
nhất hành tinh và hiện nay ông giành
95% tài sản của mình để làm từ thiện
 Tấm gương Thành cơng nhờ sự tự
học và niềm đam mê công việc.
Học đi đôi với hành

Học: hoạt động nắm bắt kiến -Bạn Phạm Văn Nghĩa ở trường THCS
thức lý thuyết qua sách vở, thầy Bắc Sơn,Gị Vấp biết áp dụng kiến
cơ
thức đã học vào giúp mẹ lao động sản
Hành: thực hành trong lao động xuất để mẹ đỡ vất vả, bạn lại nắm kiến
để ứng dụng lý thuyết vào thực thức.
tế
-Nhà nông học Lương Định Của: từ
 Học đi đôi với hành: vừa học những hiểu biết về sinh học ông đã

tập để hiểu biết lý thuyết vừa áp trực tiếp áp dụng ở ruộng đồng, lai tạo
dụng kiến thức vào thực tế cuộc được nhiều giống lúa phù hợp với điều
sống
kiện tự nhiên Việt Nam, góp phần đưa
nền nơng nghiệp nước nhà phát triển
-Giáo sư viện sĩ Trần Đại Nghĩa: nắm
chắc kiến thức để áp dụng vào thực tế
cuộc kchiến của dân tộc ta, chế ra
nhiều loại vũ khí phù hợp, góp phần
vào thắng lợi Cách mạng.

Tự học:

-Các ơng trạng Mạc Đĩnh Chi, Lương
Thế Vinh,… tự học mà thành tài

Con người tự giác, chủ động
-Bác Hồ nhờ tự học mà có vốn kiến
vươn lên nắm bắt tri thức, kinh
thức văn hóa sâu rộng, thành thạo
nghiệm nhân loại.
nhiều thứ tiếng, am hiểu văn hóa của
các dân tộc, được người dân Việt Nam
và thế giới kính nể.

Khái niệm: Trị chơi điện tử là Đinh Thế Dân 13 tuổi giết cụ già 81
tiện ích của công nghệ điện tử - tuổi để cướp 140 nghìn đồng chơi điện
tin học nhằm phục vụ nhu cầu tử.
giải trí của con người
12. Trị

chơi điện
tử

Biểu hiện: Nghiện trò chơi điện
tử là hiện tượng những người
chơi điện tử nhiều giờ liên tục,
thậm chí qn ăn qn ngủ và
có những biểu hiện xa rời thế
giới hiện thực , chỉ biết đến thế
giới ảo.

13. Ơ
nhiễm
mơi
trường

Khái niệm: Là tình trạng mơi
trường bị ơ nhiễm bởi các
chất hóa học, sinh học, bức xạ,
tiếng ồn,... gây ảnh hưởng
đến sức khỏe con người và các
cơ thể sống khác

-Cơng ty Vedan trong q trình sản
xuất đã thải ra một lượng nước nhiễm
hóa chất lớn chưa qua xử lí làm chết
cả dịng sơng Thị Vải. Sản phẩm của
cơng ty này sau đó đã bị người tiêu
dùng tẩy chay.

Biểu hiện: ô nhiễm nước, đất, - Công ty CP thuộc da Hào Dương 10
khơng khí,…
lần bị bắt vì xả nước thải chưa qua xử
lí ra mơi trường trái pháp luật.
-Chiến dịch The Earth Hours( giờ trái
đất) do “Quỹ bảo tồn thiên nhiên quốc
tế” tổ chức đã nhận được sự hưởng
ứng của 62 quốc gia, hướng đến con
số 1 tỷ người trên 1000 thành phố
tham gia. Tất cả đã tắt đèn vào ngày
thứ bảy cuối cùng của thánh ba lúc
20h30' để ủng hộ các hoạt động nhằm
giảm thiểu những nguy cơ của sự biến
đổi khí hậu tồn cầu  mỗi chúng ta
cần có những hành động thiết thực vì
mơi trường.
14. Dũng
cảm

Khái
niệm:
Gan
dạ,
khơng sợ gian khổ nguy hiểm,
dám vượt lên khó khăn để đạt
đến những mục đích tốt đẹp

-Trong khi hàng triệu năm dài con
người sống trong phấp phỏng lo sợ bởi

sấm sét kinh hoàng, Franklin - nhà
bác học Mĩ - đã dũng cảm thực hiện
thí nghiệm làm cột thu lơi. Cơng việc
đó có thể gây ra cái chết cho ơng bất
cứ lúc nào. Sau nhiều năm đương đầu
với sấm sét, cuối cùng vào năm
1752 Franklin đã thành công.

Biểu hiện: dám hi sinh, dấn
thân chiến đấu bảo vệ đất nước
trong thời chiến, chấp nhận
hiểm nguy để cứu người trong
những trường hợp khẩn cấp,
vượt lên mặc cảm, lỗi lầm bản -Là một trong số ít người Việt Nam
thân để sống tốt.
nhiễm HIV/ AIDS dám công khai thân
phận, Phạm Thị Huệ quê ở Hải Phịng
đã được tạp chí Times bầu chọn là anh
hùng Châu Á. Biết mình và chồng bị
nhiễm bệnh nhưng chị đã chiến thằng
bản thân, đóng góp sức lực cịn lại cho
cuộc đời. 2/ 2005, cô gái dũng cảm
này đã vinh dự trở thành viên Liên
Hợp Quốc.

-Học sinh Nguyễn Văn Nam, học sinh
lớp 12 ở Nghệ An đã dũng cảm lao
mình xuống sông để cứu người khi

thấy có các em nhỏ bị nước cuốn. Tuy
đã cứu sống được các em nhỏ nhưng
Nam khơng may bị dịng nước cuốn đi
vì đuối sức. Sự hi sinh của cậu học trò
này là một tấm gương sáng rõ về lòng
dũng cảm trong giới trẻ ngày nay.
Khái niệm: Dùng lời nói, hành
động làm tổn hại, xúc phạm
thân thể và danh dự của người
khác trong môi trường học
đường.

-Một sinh viên của Trường ĐH Nông
lâm TP.HCM (Q.Thủ Đức) do thi trượt
đã tạt 5 lít axit vào thầy Đặng Hữu
Dũng (51 tuổi) - giảng viên ngoại ngữ
chuyên ngành khi thầy Dũng đang dạy
Biểu hiện: học trị đánh mắng mơn tiếng Anh cho hàng trăm sinh
thầy cơ giáo, thầy cơ giáo dùng viên tại phịng học 302, làm thầy giáo
hình phạt dã man với những học này bỏng nặng, rơi vào tình trạng
nguy kịch.
trị có lỗi,…
15. Bạo
lực học
đường

-Phạm Như Hiếu (học sinh lớp trường
Trần Lãm) khi đánh nhau với bạn Đỗ
Ngọc Hiếu cùng lớp đã làm em này tử
vong do ngã đập đầu xuống đất.

-Hai bảo mẫu ở nhà trẻ Phương Anh
(Thủ Đức) là Lê Thị Đông Phương và
Nguyễn Lê Thiên Lý đã hành hạ trẻ
bằng những hình phạt dã man, phi
nhân tính: tát vào mặt liên tục nhiều
cái, bế ngược dọa thả vào thùng phuy,
… gây bức xúc mạnh mẽ trong dư
luận.

Lòng
nhân ái

Khái niệm: là tình yêu thương
giữa người và người biểu hiện
cao đẹp nhất của con người,
tính người
Biểu hiện: đùm bọc, san sẻ với
nhau những lúc hoạn nạn, sẵn
lòng giúp đỡ mọi người, có tình
thương trắc ẩn với con người,…

-Chử Nhất Hiệp – tuyên truyền viên
chính của Viện huyết học truyền máu
trung ương đã vận động được trên
150000 lượt người tham gia hiến máu
tình nguyện, đào tạo 25000 tuyên
truyền viên. Bản thân anh cũng đã trực
tiếp hiến 21 lít máu và cống hiến hàng
ngàn ngày công tham gia vận động
hiến máu nhân đạo.

MỘT SỐ DÀN Ý THAM KHẢO

V.

Đề 1: " Duy chỉ có gia đình, người ta mới tìm được chốn nương thân để
chống lại tai ương của số phận” (Euripides).
Anh (chị) nghĩ thế nào về câu nói trên?
HƯỚNG DẪN CHI TIẾT
-

-

a. Mở bài:
Cuộc sống bôn ba vất vả để mưu sinh nhiều lúc làm con người ta cảm
thấy mệt mỏi và kiệt sức. Khi đó, điểm tựa và nguồn động lực lớn lao có
thể đưa con người vượt qua khó khăn đó chính là gia đình.
Bàn về ý nghĩa và vai trị to lớn của gia đình đối với mỗi cá nhân,
Euripides nói: “Duy chỉ có gia đình, người ta mới tìm được chốn nương
thân để chống lại tai ương của số phận”.
b. Thân bài:

b.1. Giải thích:
“Gia đình”: là chỉ mối quan hệ hôn nhân và huyết thống, là nơi cha mẹ, con cái,
anh chị em hay cả ông bà, họ hàng cùng chung sống  tình cảm gắn bó bền chặt,
khơng thể chia cắt.
“Tai ương của số phận”: những khó khăn, trắc trở gặp phải khi bước trên đường
đời.
 Gia đình là sức mạnh giúp con người vượt lên khó khăn, đứng dậy sau mỗi

lần vấp ngã và vững vàng hơn trong cuộc sống. Câu nói đã khẳng định vai trị to
lớn của gia đình đối với mỗi con người.
b.2. Bàn luận:
-

-

-

Mỗi con người đều sinh ra và lớn lên trong gia đình, do đó gia đình là cái
nơi ni dưỡng cho tài năng và nhân cách con người phát triển, đâm hoa
kết trái. Chính điều đó sẽ là hành trang cho mỗi chúng ta bước vào đời,
giúp ta khẳng định năng lực và phẩm giá của mình để thành công trong
cuộc sống.
Trong cuộc đời không thể tránh được va vấp, và khi đó gia đình sẽ là nơi
bảo bọc, chở che, động viên, vỗ về chúng ta đứng lên sau thất bại, là chỗ
dựa vững chắc và vô điều kiện những khi ta đã “lưng chùng gối mỏi” sau
những lúc tất tả trên đường đời.
Trên hết, tình cảm gia đình là tình cảm thiêng liêng và tự nhiên xuất phát
từ mối quan hệ gắn bó hàng ngày, ln bền chặt và không thể thay thế.


Mỗi thành viên trong gia đình đều dành cho nhau những tình cảm tốt đẹp
nhất, và sẵn sàng làm chỗ dựa cho nhau trước những giơng bão của số
phận. Đó đã trở thành truyền thống tốt đẹp ngàn đời của dân tộc Việt
Nam ta.
Dẫn chứng: Bé Mai Xuân Trường 5 tuổi ở Tây Ninh tháo vát việc nhà, chăm
sóc mẹ bị ung thư giai đoạn cuối chu đáo khiến mọi người cảm động và ngợi ca 
thắp nên ngọn lửa gia đình chói sáng và ấm áp giúp cả 2 mẹ con vượt qua thử
thách của số phận.

b.3. Mở rộng:
Yêu gia đình là hồn tồn đúng đắn, nhưng điều đó khơng có nghĩa là
bao che hay tiếp tay cho người thân làm những việc đi ngược với chuẩn
mực đạo đức và pháp luật. Đơi khi vì lợi ích chung của tập thể, xã hội ta
phải tạm quên đi tình riêng để sống ngay thẳng và khơng có lỗi với lương
tâm của mình, đồng thời cũng cần khuyên nhủ để người thân nhận ra lỗi
lầm và sống lương thiện, chân chính.
- Gia đình là cái nơi của mỗi con người và là tế bào của xã hội. Gia đình
tốt đẹp và yên ấm sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự đi lên của xã hội và
đất nước.
b.4. Phê phán:
- Những người coi thường vai trị của gia đình, vơ cảm với chính những
con người ruột thịt nhất với mình (cha mẹ đánh đập bạo hành con cái,
con cái chửi mắng bất hiếu với cha mẹ,…)  Họ không chỉ làm băng hoại
truyền thống tốt đẹp ngàn đời của dân tộc, bị xã hội lên án mà cịn trở nên
cơ độc, ích kỉ, dễ vấp ngã và thất bại trên đường đời.
-

Dẫn chứng: Bé Nguyễn Thị Như Ý 9 tháng tuổi đã bị người mẹ vơ tâm của
mình đánh đập dã man phải nhập viện với nhiều thương tích khơng thể phục hồi. 
những hành động đi ngược với đạo đức đã làm hoen ố hình ảnh tình cảm thiêng
liêng của gia đình.
b.5. Bài học nhận thức – Phương hướng hành động:
- Gia đình là chỗ dựa vững chắc cho mỗi chúng ta tìm về sau những va vấp
trên đường đời.
- Gia đình hãy là nơi bình yên và ấm áp tình thương nhất cho mỗi thành
viên tìm về sau những mưu toan trong cuộc sống. Ngược lại, mỗi thành
viên cũng cần vun đắp tình yêu thương để hạnh phúc gia đình ngày một
trọn vẹn hơn.
- Có thể nêu 1 số phương hướng cụ thể

c. Kết bài:


-

-

Câu nói của Euripides đã khái qt nên vai trị to lớn khơng thể thay thế
của gia đình đối với mỗi con người.
Để xứng đáng với những tình cảm thiêng liêng ấy, ngay từ khi còn trên
ghế nhà trường, ta hãy hết sức yêu thương và quan tâm đến những thành
viên trong gia đình bằng tất cả sự chân thành, trân trọng và nâng niu nhất
của mình.
Liên hệ bản thân

Đề 2: Suy nghĩ của anh (chị) về câu danh ngôn: “Hãy cố gắng thắp lên một
ngọn nến còn hơn cứ ngồi nguyền rủa bóng tối”



HƯỚNG DẪN CHI TIẾT
a. Mở bài:
- Cuộc đời con người khơng chỉ tồn hoa hồng mà cịn nhiều khó khăn và
vấp váp, điều quan trọng là cách mỗi chúng ta đối diện và vượt qua điều
đó như thế nào.
- Bàn về điều này, kho tàng danh ngơn thế giới có câu: “Hãy cố gắng thắp
lên một ngọn nến cịn hơn cứ ngồi nguyền rủa bóng tối”.
b. Thân bài:
b.1. Giải thích:
- “Bóng tối”: khó khăn, thất bại, nghịch cảnh. “ngọn nến”: là biểu tượng

cho ánh sáng, hi vọng.
- Trong bóng tối con người ta rất cần ánh sáng và dù chỉ là một ngọn nến
thơi cũng có thể soi đường cho ta thốt ra khỏi bóng tối.
- “Thắp nến”: lối sống tích cực, có niềm tin, nghị lực vượt qua nghịch
cảnh, khơng chấp nhận bóng tối, khơng đầu hàng cái xấu, cái ác.
- “Nguyền rủa bóng tối”: lối sống tiêu cực, vô nghĩa, nhàm chán, dễ bị
nghịch cảnh đánh gục.
Câu danh ngôn đã nêu lên bài học về thái độ sống, là lời khuyên mỗi chúng
ta phải sống tích cực, dám đương đầu và vượt qua khó khăn thử thách,
khơng thụ động than vãn, thở dài, địi hỏi mà không tự chủ động cải thiện
cuộc sống.
b.2. Bàn luận:
- Trong cuộc sống con người phải đối mặt với rất nhiều va vấp, nếu mỗi
lần như thế đều bị đánh gục hay đắm chìm trong khó khăn thì khơng thể
trưởng thành và thành công được. Cũng như khi bị lạc trong bóng tối, nếu
ta bng xi thì khơng bao giờ nhìn thấy được ánh sáng.
- Khi sống tích cực, ta sẽ sống yêu đời, nhiệt tình, hăng hái. Khi đối diện
và vượt qua khó khăn, ta sẽ dày dạn và bản lĩnh hơn, năng lực và phẩm
chất cũng được trau dồi, nâng cao để đứng vững và thành công trong


cuộc sống  lối sống tích cực trở thành thước đo phẩm chất và năng lực
con người.
Dẫn chứng:
+ Anh Nguyễn Sơn Hà bị chất độc màu da cam, mù từ khi mười mấy tuổi
nhưng không chịu chấp nhận sống trong bóng tối mà đã học vi tính và sau này mở
trung tâm tin học giúp nhiều ng` khuyết tật khác có nguồn thu nhập chính đáng và
sống có ích
+ Chị Lê Thanh Thúy bị bệnh hiểm nghèo nhưng khơng vì thế mà bỏ cuộc.
Trong suốt những tháng ngày cuối của cuộc đời, chị đã đi làm từ thiện và lập nên

quĩ “Ước mơ của Thúy” để nối dài ước mơ và cuộc sống cho các bệnh nhân bị ung
thư.
Họ không chỉ tự thốt ra bóng tối của mình mà cịn mang ánh sáng đến cho
những ngườ khác => lối sống tích cực đáng được trân trọng và ngợi ca.
Sự vươn lên không ngừng của từng cá nhân sẽ là nền tảng và động lực
cho sự đi lên của cả tập thể. Nếu mỗi người đều không chấp nhận cái xấu,
cái ác hay run sợ trước khó khăn thì xã hội sẽ ngày càng phát triển, văn
minh và tiến bộ.
b.3. Mở rộng:
- Sống có lí tưởng và vượt lên hồn cảnh không đồng nghĩa với lối suy
nghĩ và hành động hão huyền. Sự huyễn hoặc về khả năng của bản thân
sẽ làm cho con người bị nhấn chìm sâu hơn vào trong thất bại.
- Nhiều ngọn nến cháy góp lại sẽ làm bùng lên một ngọn lửa lớn để đẩy lùi
bóng tối. Nếu tất cả chúng ta đều giữ cho mình niềm tin vào cuộc sống,
thái độ sống tích cực và lương thiện thì xã hội sẽ ngày càng văn minh và
tốt đẹp hơn.
b.4. Phê phán:
- Những kẻ sống khơng có mục đích hay chỉ đơn thuần sống vì những mục
đích tầm thường, nhỏ nhoi và vị kỉ.
- Những kẻ dễ dàng bị “bóng tối” khuất phục, khơng chủ động thốt khỏi
nghịch cảnh  dễ dàng buông xuôi, mệt mỏi dẫn đến thất bại và mất đi sự
tôn trọng và đề cao của mọi người.
b.5. Bài học nhận thức – Phương hướng hành động:
- Mỗi chúng ta hãy xác định cho mình một lối sống tích cực, khơng để khó
khăn khuất phục và ln có ý chí vươn lên trong cuộc sống.
- Đối diện với thất bại, ta hãy bình tĩnh tìm ra khuyết điểm để sửa chữa và
trên hết là giữ vững niềm tin để có thể khuất phục khó khăn, trưởng thành
và thành cơng hơn.
- Có thể nêu 1 số phương hướng cụ thể
-

Kết bài
Câu danh ngôn là bài học về thái độ sống vô cùng đúng đắn với mọi thời
đại và với mỗi con người, nhất là những con người trẻ tuổi chưa có nhiều
kinh nghiệm trên đường đời.
Mỗi học sinh chúng ta ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường hãy thấm
thía và xem đó như một lời khun q báu để có thể vững bước và thành
cơng trong cuộc sống
Liên hệ bản thân
c.

-

-

-

Đề 3: Phương ngơn Bungari có câu: "Khi ta tặng bạn hoa hồng, tay ta còn
vương mãi mùi hương".
Anh (chị) có suy nghĩ gì về ý nghĩa của câu phương ngôn trên.
HƯỚNG DẪN CHI TIẾT
a. Mở bài:
- Ai cũng có một cuộc sống để nâng niu, gìn giữ, nhưng khơng phải ai hịa
được dịng sơng hạnh phúc nhỏ bé của mình vào biển cả hạnh phúc cuộc
đời mênh mông. “Nghệ thuật sống” là ở chỗ mỗi người biết sẻ chia cho
nhau để nhân lên những gì tốt đẹp trong cuộc đời.
- Khái quát thành một chân lí, phương ngơn Bungari có câu: “Khi ta tặng
bạn hoa hồng, tay ta còn vương mãi mùi hương”.
b. Thân bài:

b.1 Giải thích
- “Hoa hồng”: biểu tượng của cái đẹp trong cuộc sống, tượng trưng cho các
giá trị tinh thần của con người (niềm vui, hạnh phúc, tình yêu, …)
- “Tặng hoa hồng”: mang đến niềm vui, hạnh phúc cho người khác
- “Tay ta còn vương mãi mùi hương”: những giá trị tốt đẹp ấy khơng
những khơng bị mất đi mà cịn đọng mãi trong ta.
Khi mang đến niềm vui và những điều tốt đẹp cho người khác thì tự bản thân
ta cũng cảm nhận được hạnh phúc của riêng mình.
b.2. Bàn luận:
Thông thường, người ta thường quan niệm niềm vui là khi có được một
giá trị vật chất hoặc tinh thần tốt đẹp cho bản thân mình. Nhưng thật ra,
khi mang lại những điều tốt đẹp cho người khác, niềm vui của ta sẽ tự
nhân đôi, tâm hồn cũng cảm thấy vui và thanh thản  trở thành thước đo
phẩm giá và nhân cách mỗi con người.
Dẫn chứng: Ở Kon Tum, học sinh A Pyiưh (Kon Tum) trong 5 năm đã đều đặn
cõng bạn thân là A Trâm bị bại liệt đến trường, bất kể trời mưa nắng, đường trơn
trượt. Do vậy, giữa 2 em đã có một tình bạn sâu sắc, bền bỉ, được thầy cô, bạn bè


quí mến và riêng A Pyiuh đã được thủ tướng Nguyễn Minh Triết gửi thư khen ngợi.
Với A Pyiuh, việc giúp đỡ bạn cũng đem lại cho em thật nhiều hạnh phúc.
-

-

Cuộc đời là một chặng hành trình dài mà con người khơng thể đơn độc
bước trên đó. Chỉ khi biết yêu thương, sẻ chia với nhau, con người mới
thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn, có niềm tin và động lực để vượt qua thử
thách chông gai đi đến cuối chặng hành trình.
Sự chia sẻ niềm vui và hạnh phúc với mọi người chính là biểu hiện của

một ứng xử văn hóa tốt đẹp, của một tinh thần vì cộng đồng, làm lành
mạnh các mối quan hệ xã hội.

Dẫn chứng: Trong cuộc sống, chỉ cần những việc nhỏ như nhường chỗ cho
người già và trẻ em trên xe buýt, dắt người già qua đường, giúp đỡ người khuyết
tật trong sinh hoạt hay tham gia vào một hoạt động tình nguyện nào đó, mỗi người
đã góp phần làm cuộc sống tốt đẹp hơn, thắt chặt mối quan hệ gắn bó giữa người
và người, đồng thời tự bản thân mình cũng thấy vui và thanh thản.
b.3. Mở rộng:
- Sẻ chia những điều tốt đẹp với mọi người khơng có nghĩa là giúp một
cách không suy nghĩ để người khác ỷ lại vào mình mà chây lười, khơng
tự vươn lên. Việc giúp đỡ hay mang niềm vui đến với người khác cũng
cần tỉnh táo và khéo léo để đạt được kết quả cao nhất.
b.4. Phê phán:
- Những kẻ sống vô cảm với mọi người xung quanh  họ sẽ sống trong thế
giới cơ độc, bị mọi người xa lánh, khơng thể hịa hợp và tìm niềm vui
chung với tập thể và dễ dàng thất bại trong cuộc sống.
- Những người nhận được những điều tốt đẹp từ người khác mà không biết
lấy đó làm động lực để vươn lên thốt khỏi những khó khăn của số phận.
b.5. Bài học nhận thức – Phương hướng hành động:
- Mỗi người cần học cách thông cảm và sẻ chia với nhau những điều tốt
đẹp trong cuộc sống. Đừng ngại ngần mà hãy “trao đi”, bởi khi “trao” thì
bạn cũng sẽ “nhận” một món q tinh thần vô giá của cuộc sống.
- Người học sinh ngay từ trên ghế nhà trường cũng hãy quan tâm và giúp
đỡ người khác, mở lịng với cuộc đời để có thể trưởng thành hơn về phẩm
chất và nhân cách con người.
- Có thể nêu phương hướng hành động cụ thể
c. Kết bài:
- Câu phương ngôn không phải là một bài học về đạo lí nhưng là một lời
khun vơ cùng quí báu cho mỗi con người để giúp cuộc sống của mỗi

người và tập thể ngày càng tươi đẹp hơn.


-

-

Dẫu sống trong hoàn cảnh nào, ta cũng hãy bỏ qua thói ích kỉ để mở lịng
với nhau, sẻ chia cho nhau những gì tốt đẹp và chính điều ấy cũng sẽ làm
cho cuộc sống của chúng ta thêm đáng yêu, đáng quí.
Liên hệ bản thân.

Đề 4: Suy nghĩ của anh (chị) về hiện tượng bạo hành trẻ em mà báo chí
phản ánh thời gian gần đây.

-

-

-

-

HƯỚNG DẪN CHI TIẾT
a. Mở bài:
Trẻ em là đối tượng vô cùng nhạy cảm, dễ bị tổn thương về cả thể xác lẫn
tinh thần, cần được chăm sóc và ni dưỡng với sự nhẹ nhàng, yêu thương,
bao dung.
Tuy nhiên, thời gian gần đây báo chí lại phản ánh hiện tượng trẻ em bị bạo
hành nặng nề, gióng lên cho xã hội một hồi chng cảnh báo và buộc tất cả

chúng ta phải quan tâm hơn đến vấn đề này.
b. Thân bài:
b.1. Giới thiệu
Bạo hành trẻ em là dùng lời nói, hành động làm xúc phạm, tổn hại đến tinh
thần và thể xác của trẻ.
Nạn bạo hành trẻ em vốn không phải bây giờ mới có, nhưng dưới áp lực của
các cơ quan truyền thơng như báo chí, hiện tượng này đã gây nên làn sóng
lên án gay gắt từ cộng đồng.
Biểu hiện của hiện tượng đó trong thực tế:

Bạo hành trẻ em diễn ra ở cả mơi trường học đường, gia đình và ngồi xã hội
với nhiều biểu hiện: đánh đập trẻ gây thương tích, quát mắng, chửi rủa nặng nề, bắt
trẻ làm những việc nặng nhọc, khơng phù hợp lứa tuổi, thậm chí cho trẻ uống
thuốc ngủ hay sử dụng chất kích thích vì những mục đích khác nhau,…
+ Dẫn chứng: Vụ việc trẻ em bị đánh đập, tát vào mặt, bóp miệng ép uống sữa, bế
dọa thả vào thùng nước, .. ở trường mẫu giáo Phương Anh ở Thủ Đức đã gây phẫn
nộ trong xã hội. Những hình ảnh và đoạn clip về những hành động dã man đó đã
được truyền đi rất nhanh và gây nên làn sóng phản đối mạnh mẽ, buộc các cơ quan
chức năng phải vào cuộc.
+ Dẫn chứng: Trước đó, em Nguyễn Thục Phi (10 tuổi) ở Quảng Ngãi đã bị cha mẹ
nuôi là vợ chồng ông Nguyễn Mùi và bà Đoàn Thị Hồng Yến đánh đến biến dạng
khn mặt, tinh thần hoảng loạn vì bị nghi là đã lấy cắp 500 nghìn đồng.
-

b.2. Nguyên nhân:
Về chủ quan, đó là do bản thân người bạo hành khơng có tình thương, bất
nhẫn, vơ cảm, thiếu bao dung với lỗi lầm của trẻ


-

-

-

-

-

-

-

-

Dẫn chứng: Có những kẻ mua bán trẻ em hay thuê trẻ em rồi chuốc thuốc
ngủ bế ngoài đường để lấy lòng thương, xin tiền từ những người đi đường
Về khách quan, đó là do ảnh hưởng của các loại hình giải trí như phim ảnh,
trị chơi điện tử gây nên thói quen hành xử bạo lực, thiếu nền tảng giáo dục
hành vi.
Quyền trẻ em vẫn chưa được các cơ quan chức năng quan tâm bảo vệ đúng
mức và việc xử phạt cịn thiếu tính răn đe, đồng thời những người xung
quanh vẫn chưa có động thái lên án gay gắt buộc những người bạo hành phải
chấm dứt hành động sai trái đó của mình.
b.3. Hậu quả
Tổn hại đến sức khỏe (thể xác và tinh thần) đứa trẻ
Dẫn chứng: Nhiều phụ huynh gửi con tại nhà trẻ Phương Anh cho biết con
mình sáng nào cũng khóc khơng chịu đi học, đêm về đang ngủ giật mình
khóc thét, thường bị xuất hiện những vết bầm tím trên người. Đây là những
hậu quả nặng nề về cả thể xác lẫn tinh thần mà những đứa trẻ bất hạnh bị

bạo hành phải gánh chịu.
Là một tấm gương xấu cho những đứa trẻ. Những đứa trẻ bị bạo hành lớn
lên đều mang những ảnh hưởng tâm lí nặng nề và cũng có xu hướng hành xử
bạo lực với người khác
Băng hoại giá trị đạo đức nhân ái truyền thống của dân tộc
Dẫn chứng: Niềm tin của phụ huynh đối với trường nuôi dưỡng trẻ bị giảm
sút, ...
b.4. Giải pháp khắc phục
Các cơ quan chức năng thường xuyên quan tâm kiểm tra các trung tâm ni
dạy trẻ, các hộ gia đình nếu có phản anh; có biện pháp xử phạt nặng với
những kẻ bạo hành trẻ em, thậm chí tước quyền ni dưỡng với người nuôi
dưỡng trẻ nếu họ lặp lại hành động bạo hành với trẻ nhiều lần.
Dẫn chứng: 2 bị cáo trong vụ bạo hành ở nhà trẻ Phương Anh là đã phải
chịu hình phạt thích đáng. Lê Thị Đơng Phương chịu bản án 3 năm tù giam,
Nguyễn Lê Thiên Lý 3 năm tù giam cùng về tội “hành hạ người khác”. Tòa
cũng tuyên buộc hai bị cáo có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho hai gia
đình cháu bé bị bạo hành nặng nề nhất, mỗi gia đình 20 triệu đồng.
Tăng cường giáo dục về lòng nhân ái, lối hành xử văn minh và nhân văn
trong nhà trường và gia đình
Báo chí và các cơ quan truyền thông thực hiện tốt vai trò tuyên truyền về
cách ứng xử đúng đắn, mạnh mẽ lên án những trường hợp bạo hành trẻ em
để gióng lên hồi chuông cảnh báo với dư luận.
Bản thân mỗi người cần tự ni dưỡng lịng nhân ái cho mình, tham gia các
hoạt động từ thiện ở các mái ấm để có tình thương với những đứa trẻ, có
lịng bao dung với trẻ khi trẻ phạm lỗi,…


-

-

-

-

-

b.5. Phê phán
Những kẻ bạo hành trẻ em
Những người dửng dưng khi thấy trẻ em bị bạo hành
b.6. Bài học nhận thức – phương hướng hành động.
Việc bạo hành trẻ em là hành động không thể chấp nhận về đạo đức và trái
với các qui định về quyền trẻ em do UNICEF ban hành. Do đó, từ cá nhân
đến cả xã hội phải cùng lên tiếng để xóa đi nạn bạo hành trẻ em bằng nhóm
giải pháp: tuyên truyền, giáo dục, kiểm tra, xử phạt, lên án,…
Cá nhân mỗi chúng ta cũng cần ý thức được hành động của mình khi đối xử
với trẻ em, bao dung khi trẻ mắc lỗi, tuyệt đối khơng dùng những hình phạt
hay cách hành xử thiếu nhân tính với trẻ
Có thể thêm phương hướng cụ thể
c. Kết bài:
Bạo hành trẻ em là một vấn đề ngày càng được xã hội quan tâm và lên án
bởi những hậu quả nặng nề mà nó để lại với trẻ em cũng như làm băng hoại
truyền thống xã hội
Tất cả chúng ta phải cùng chung tay để đẩy lùi hiện tượng này, trả lại cho tất
cả trẻ em ở Việt Nam cũng như tồn thế giới một mơi trường sống đầy thân
thiện, yêu thương, bao dung để chúng có thể phát triển tồn diện và sau này
trở thành những con người nhân ái, văn minh, có ích cho xã hội
Liên hệ bản thân

Để làm quen với dạng đề văn có hai vế hoặc đề tổng hợp, các em hãy tham

khảo bài làm sau:
Đề 5: “Người bi quan luôn thấy khó khăn trong mọi cơ hội. Người lạc quan
ln nhìn được những cơ hội trong từng khó khăn”
Anh (chị) hãy viết bài văn ngắn (khoảng 600 từ) bình luận về ý kiến trên.
BÀI LÀM
Cuộc sống là một bộ môn nghệ thuật ai cũng tham gia, nhưng không phải ai
cũng có thể trở thành một người nghệ sĩ. Bởi cuộc sống không phải là tấm thảm
trải đầy hoa hồng, mỗi người đều có lúc phải đối diện với những gian nan và thách
thức. Bàn về thái độ sống và suy nghĩ của con người về cuộc đời, có ý kiến cho
rằng: “Người bi quan ln thấy khó khăn trong mọi cơ hội. Người lạc quan ln
nhìn được những cơ hội trong từng khó khăn”.
“Người bi quan” là những người ln nhìn sự việc theo hướng tiêu cực, hay có
thái độ chán nản, bng xi trước cơng việc. Cịn “người lạc quan” là người ln
có suy nghĩ tích cực, tinh thần vươn lên và ý chí làm chủ cuộc đời, vươn lên khỏi
nghịch cảnh. Trong cuộc sống, “khó khăn” và “cơ hội” được hiểu như hai mặt trái


ngược nhau của sự việc. Đúc kết thành một chân lí, ý kiến trên là bài học lớn về
thái độ sống và suy nghĩ: mỗi con người phải luôn lac quan, sống chủ động, tích
cực, có niềm tin để có thể tìm thấy “cơ hội” trong mọi hồn cảnh, từ đó đi đến
thành cơng.
Ý kiến trên là hồn tồn đúng đắn với mọi con người trong mọi xã hội. Bởi đã
là con người thì ai cũng có ưu có khuyết, giống như mọi vấn đề trong cuộc sống
đều có tồn tại những mặt tốt và mặt xấu riêng. “Người lạc quan ý thức được thế
mạnh của bản thân, có niềm tin vào năng lực và tràn đầy ý chí phấn đấu vươn lên
nên hoàn toàn chủ động trong mọi hoàn cảnh, tìm thấy “cơ hội” trong mọi “khó
khăn”, thậm chí biến “khó khăn” thành “cơ hội”. Ngược lại, “người bi quan” do
khơng có niềm tin vào bản thân, thiếu ý chí phấn đấu và ln có xu hướng chán
nản, bng xi thì khơng bao giớ nắm bắt được “cơ hội”, ln nhìn thấy trong đó
những “khó khăn” và để “cơ hội” trôi qua khỏi tầm tay. Hẳn trong chúng ta ai cũng

biết biết tấm gương về người đàn ông nghị lực Nick Vujicic. Anh đã bị khuyết cả
tứ chi từ khi vừa cháo đời. Nhưng không chấp nhận làm gánh nặng cho xã hội, anh
đã vượt qua mọi trở ngại để có thể sinh hoạt và chơi một số mơn thể thao, không
phải lệ thuộc vào người khác. Không những vậy, anh đã “đặt chân” đến nhiều quốc
gia để diễn thuyết về niềm tin, nghị lực và hành trình hịa nhập cộng đồng của
mình. Chẳng phải đối mặt với cái “khó khăn” lớn của con người là sự khiếm
khuyết khơng chỉ một mà là nhiều bộ phận trên cơ thể, người đàn ông ấy vẫn
không đánh mất tinh thần lạc quan, chủ động phấn đầu vươn lên để tìm và hiện
thực hóa “cơ hội” đó sao? Q trình trở về cuộc sống bình thường của anh là một
sự nắm bắt “cơ hội” trong “khó khăn” đầy phi thường và kì diệu mà khơng phải ai
đặt trong hồn cảnh bất hạnh ấy cũng có thể làm được, thật đáng trân trọng và ngợi
ca. Ngược lại, một nữ sinh của Mỹ, đứng trước cơ hội bước vào cánh cổng trường
đại học, hòa nhập với cuộc đời lớn lại chọn lấy cái chết chỉ vì một số lời trêu ghẹo
đầy ác ý của các bạn học cùng lớp. Eden Wormer – cô nữ sinh đó- đã đánh mất một
điều vơ cùng quan trọng trong cuộc sống: đó là niềm tin và sự lạc quan. Bởi đó là
qui luật của cuộc sống: vấp ngã được, đứng dậy được, khơng có thử thách nào là
khơng thể vượt qua, cũng khơng có thất bại nào là mãi mãi. Sự bi quan đã làm cô
trở nên bế tắc mà quên đi những “cơ hội” vẫn luôn ở quanh mình.
Thái độ sống tích cực và lạc quan sẽ giúp con người yêu đời, ham sống, có
niềm tin và động lực để vượt qua khó khăn. Nói cách khác, chính thái độ và cách
nhìn sẽ chi phối đến cách sống và đối diện với khó khăn. Chính điều đó sẽ làm nên
thành bại trong cuộc đời mỗi con người. Anh Nguyễn Sơn Hà là một nạn nhân chất
độc màu da cam, bị mù từ khi cịn nhỏ. Nhưng khơng chấp nhận bóng tối, anh đã
theo học tin học và sau này mở trung tâm tin học giúp nhiều người khuyết tật khác
sống có ích. Thái độ sống lạc quan đã giúp anh biến “khó khăn” thành “cơ hội”,
hiện thực hóa cơ hội và sống có ích cho cộng đồng, thắp lên “cơ hội” cho nhiều


con người bất hạnh khác. Từ đó ta nhận ra lối sống tích cực khơng chỉ giúp ta hồn
thành những mục tiêu mà cịn tự tìm đến những mục tiêu, lý tưởng, những cơ hội

lớn, mở ra hoài bão lớn để con người phấn đấu chạm đến những đỉnh cao.
Ý thức điều đó, có thể coi thái độ sống tích cực, lạc quan là thước đo đánh giá
năng lực và phẩm chất con người. Nhà bác học Edison sau một triệu lần thất bại
vẫn vững một niềm tin vào mục tiêu để rồi thành cơng khi phát minh ra bóng đèn
điện. Đó là một thành cơng lớn trên lĩnh vực khoa học đương thời, khẳng định một
lần nữa về vai trò của thái độ sống lạc quan trong mỗi con người.
Nhưng lạc quan không đồng nghĩa với sự hão huyền, viển vơng, hồn hảo hóa
thực tại và năng lực bản thân. Sự lạc quan không trên cơ sở thực tiễn chỉ làm con
người đi sai hướng và dễ dàng vấp ngã, thất bại. Lạc quan khơng phải là coi
thường khó khăn, mà là ý thức được khó khăn, đối diện với khó khăn một cách chủ
động và phấn đấu tìm ra hướng giải quyết, khắc phục những trở ngại và sai lầm.
Chỉ khi làm chủ được tất cả những điều đó, con người mới có thể “nhìn được
những cơ hội trong từng khó khăn”. Và việc nắm bắt và hiện thực hóa những cơ
hội ít ỏi chắt chiu ấy lại một lần nữa địi hỏi ý chí phấn đấu, nghị lực và quyết tâm
của mỗi con người.
Thế nên, thật đáng phê phán những kẻ ln sống bi quan, nhìn đời bằng màu
xám, không dám đối diện mà chọn cách buông xi trước mọi vấn đề khó khăn.
Họ đã biến cơ hội của mình thành khó khăn, họ khơng bao giờ đủ động lực và khả
năng để vượt qua khó khăn, nắm bắt một cơ hội khác nếu không thay đổi cách nhìn
của mình. Cũng cần lên án những kẻ có tâm địa bất chính, có những suy nghĩ và
hành động đi ngược với đạo đức, lợi ích chung, gây hậu quả xấu đến tập thể và
cộng đồng.
Hiểu được điều này, mỗi con người hãy bình tĩnh và lạc quan khi đối diện với
khó khăn, bởi đó là tất yếu trong cuộc sống. Có danh nhân đã nói:”Tơi đã khóc khi
khơng có giày để đi cho đến khi thấy một người khơng có chân để đi giày”. Cuộc
sống ln cho ta cơ hội trong những thách thức. Cho nên mỗi người chúng ta hãy
nhìn đời lạc quan, khơng bi lụy, thơng minh trong đánh giá tốt – xấu của một vấn
đề để tìm hướng hành động tối ưu và phù hợp. Đó chính là cách biến khó khăn
thành cơ hội. Cịn khi có cơ hội đến, ta phải biết nắm bắt và tận dụng có hiệu quả,
lấy đó làm bước đà để ta bật đến thành cơng dễ dàng hơn. Có như thế, ta mới thực

sự trở thành người nghệ sĩ tài hoa trong bộ môn nghệ thuật cuộc đời.
Nhận xét đã nêu ra là một bài học, một chân lí vơ cùng đúng đắn mang tính đúc
kết và có ý nghĩa giáo dục cao với mỗi con người, nhất là những người trẻ còn
thiếu kinh nghiệm trước cuộc đời. Là một học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường,
chúng ta hãy thấm thía bài học đó, có thái độ lạc quan tích cực trước mọi hồn