Tăng cường quản lý ngân sách nhà nước thành phố lào cai tỉnh lào cai

..

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN QUỐC VIỆT

TĂNG CƯỜNG
QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN QUỐC VIỆT

TĂNG CƯỜNG
QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 8 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Đình Tuấn

THÁI NGUYÊN - 2018


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tơi xin cam đoan, các thơng tin trích dẫn trong luận văn đều đã được
chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 01 năm 2018
Tác giả luận văn
Nguyễn Quốc Việt


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn này, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn PGS.TS Trần
Đình Tuấn đã tận tình hướng dẫn tơi trong suốt q trình thực hiện. Tơi xin
trân thành cảm ơn phịng Đào tạo, Bộ phận Quản lý đào tạo sau đại học Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo mọi điều
kiện để tơi hồn thành khố học và trình bày luận văn này. Tơi cũng xin gửi
lời cảm ơn đến các đồng nghiệp đã chia sẻ nhiều tư liệu và kinh nghiệm quý
báu liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận văn. Tôi xin cảm ơn sự hợp tác
và giúp đỡ của các cơ quan, đơn vị trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào
Cai đã giúp tôi thực hiện thành công luận văn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 01 năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Quốc Việt


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii
MỤC LỤC ......................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ viii
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................... ix
MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3
4. Những đóng góp của luận văn ...................................................................... 3
5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN
SÁCH NHÀ NƯỚC ........................................................................................... 5

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách Nhà nước ........................................... 5
1.1.1. Ngân sách Nhà nước và hệ thống ngân sách Nhà nước .......................... 5
1.1.2. Ngân sách Nhà nước cấp huyện, thành phố .......................................... 10
1.2. Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện, thành phố ................................ 18
1.2.1. Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện,
thành phố ............................................................................................... 18
1.2.2. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, thành phố............... 21
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước .......................... 32

1.3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ........................................................ 32
1.3.2. Trình độ phát triển kinh tế..................................................................... 32
1.3.3. Mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật quản lý ngân sách nhà nước.... 33
1.3.4. Năng lực, trình độ tổ chức quản lý và trang thiết bị của cơ quan
thực hiện quản lý ngân sách nhà nước .................................................. 33


iv

1.4. Cơ sở thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước....................................... 34
1.4.1. Kinh nghiệm về quản lý ngân sách nhà nước của một số địa phương ......... 34
1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho thành phố Lào Cai........................................ 40
Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 42

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 42
2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 42
2.2.1 Phương pháp thu thập thông tin ............................................................. 42
2.2.2 Phương pháp tổng hợp thông tin ............................................................ 43
2.2.3. Phương pháp phân tích thơng tin .......................................................... 43
2.3 Các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 43
Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI
THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI ..................................................... 45

3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 45
3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên ................................................................. 45
3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 46
3.1.3. Bộ máy quản lý ngân sách của thành phố Lào Cai ............................... 50
3.2. Thực trạng thu, chi ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai giai đoạn
2014 - 2016 ........................................................................................... 53
3.2.1 Về thu ngân sách trên địa bàn thành phố Lào Cai ................................. 53

3.2.2. Về chi ngân sách trên địa bàn thành phố Lào Cai ................................ 60
3.3. Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai giai đoạn
2014 - 2016 ........................................................................................... 64
3.3.1. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước thành phố Lào Cai ................... 64
3.3.2. Quy trình quản lý ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai ................... 68
3.3.3. Kết quả đạt được về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước.................... 71
3.3.4. Công tác kiểm tra, thanh tra trong quản lý ngân sách Nhà nước
thành phố Lào Cai ................................................................................. 81
3.5. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước
thành phố Lào Cai ................................................................................. 83


v

3.5.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ........................................................ 83
3.5.2. Trình độ phát triển kinh tế..................................................................... 85
3.5.3. Mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật quản lý ngân sách nhà nước.... 86
3.5.4. Năng lực, trình độ tổ chức quản lý và trang thiết bị của cơ quan
thực hiện quản lý ngân sách nhà nước .................................................. 87
3.6. Đánh giá chung về quản lý ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai
giai đoạn 2014 - 2016............................................................................ 88
3.6.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 88
3.6.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân .............................................. 91
Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NGÂN
SÁCH NHÀ NƯỚC THÀNH PHỐ LÀO CAI ................................................. 96

4.1. Quan điểm và định hướng tăng cường quản lý ngân sách nhà nước
thành phố Lào Cai ................................................................................. 96
4.1.1. Quan điểm tăng cường quản lý ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai.... 96
4.1.2. Định hướng tăng cường quản lý ngân sách nhà nước thành phố

Lào Cai .................................................................................................. 97
4.2. Các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý ngân sách nhà nước
của thành phố Lào Cai .......................................................................... 98
4.2.1. Đẩy mạnh và đổi mới công tác thu ngân sách ...................................... 98
4.2.2. Nâng cao hiệu quả quản lý công tác chi ngân sách nhà nước............. 103
4.2.3. Hồn thiện quy trình lập, chấp hành và quyết toán NSNN................. 107
4.2.4. Củng cố tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực, trình độ của cán bộ
quản lý tài chính ngân sách ................................................................. 109
4.2.5. Cơng khai, minh bạch thu chi NSNN ................................................. 110
4.2.6. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra NSNN ................. 111
4.2.7. Hồn thiện hệ thống thơng tin, phương tiện quản lý ngân sách ......... 112
4.2.8. Tăng cường sự lãnh đạo của Thành ủy và sự điều hành của Uỷ ban
nhân dân thành phố Lào Cai đối với quản lý NSNN .......................... 113
4.3. Một số kiến nghị, đề xuất ....................................................................... 113


vi

4.3.1. Kiến nghị đối với Trung ương ............................................................ 113
4.3.2. Kiến nghị đối với tỉnh ......................................................................... 114
KẾT LUẬN.................................................................................................... 117
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 119


vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
HĐND

Hội đồng nhân dân

KT-XH

Kinh tế xã hội

NQD

Ngoài quốc doanh

NS

Ngân sách

NSĐP

Ngân sách địa phương

NSNN

Ngân sách nhà nước

TTCN

Tiểu thủ công nghiệp

UBND

Ủy ban nhân dân

XDCB

Xây dựng cơ bản


viii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Tổng thu ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai năm 2014 - 2016..... 53
Bảng 3.2: Tổng thu ngân sách địa phương trên địa bàn thành phố Lào
Cai năm 2014 - 2016 ..................................................................... 55
Bảng 3.3: Tổng hợp các khoản thu thuế thuế và lệ phí trên địa bàn thành
phố năm 2014 - 2016 .................................................................... 56
Bảng 3.4: Tổng chi ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai năm 2014 - 2016 ... 60
Bảng 3.5: Các khoản chi thường xuyên của ngân sách nhà nước thành
phố Lào Cai năm 2014 - 2016 ...................................................... 61
Bảng 3.6: Các khoản thu ngân sách thành phố Lào Cai được hưởng theo
tỷ lệ % ........................................................................................... 65
Bảng 3.7: Tình hình thực hiện kế hoạch thu ngân sách năm 2014 - 2016..... 73
Bảng 3.8. Tình hình thực hiện kế hoạch chi ngân sách nhà nước năm
2014 - 2016 ................................................................................... 77
Bảng 3.9: Kết quả thanh tra công tác quản lý ngân sách nhà nước thành
phố Lào Cai năm 2014 - 2016 ...................................................... 82


ix

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1: Hệ thống ngân sách nhà nước ở Mỹ, Đức, Canada .......................... 9
Hình 1.2: Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam ..................................... 10
Hình 3.1: Bộ máy quản lý ngân sách nhà nước thành phố Lào Cai ............... 50

Hình 3.2: Cơ cấu các khoản thu ngân sách thành phố Lào Cai năm 2014 – 2016.... 54


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong nền kinh tế thị trường, ngân sách Nhà nước là một công cụ chính
sách tài chính quan trọng để Nhà nước điều tiết kinh tế vĩ mô, thúc đẩy kinh
tế phát triển, thực hiện các nhiệm vụ xã hội và đảm bảo an ninh, quốc phịng.
Ngân sách nhà nước là tồn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán
đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong
một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
Thông qua NSNN, Nhà nước thực hiện huy động các nguồn lực trong xã hội,
phân phối và sử dụng cho nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, đáp ứng yêu cầu
của công cuộc đổi mới đất nước.
Trong hệ thống ngân sách Nhà nước ngân sách huyện, thành phố là một
bộ phận cấu thành của ngân sách Nhà nước, là công cụ để chính quyền cấp
huyện, thành phố thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình. Ngân sách cấp
huyện, thành phố có vai trị to lớn trong việc đảm bảo nguồn tài chính phục vụ
cho hoạt động của bộ máy chính quyền cấp huyện, thành phố bảo vệ an ninh
trật tự, chính trị, xã hội trên địa bàn huyện, thành phố quản lý và góp phần
thúc đẩy, phát triển và ổn định kinh tế của huyện, thành phố nói riêng và nền
kinh tế quốc dân nói chung. Điều đó cho thấy, để chính quyền huyện, thành
phố thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, việc tăng cường quản lý
ngân sách nhà nước (NSNN) là rất cần thiết…
Thành phố Lào Cai là một thành phố biên giới phía bắc, một đơ thị loại
2 của tỉnh Lào Cai. Thành phố được thành lập vào năm 2004 trên cơ sở sáp
nhập hai thị xã Lào Cai và Cam Đường. Thành phố Lào Cai có Cửa khẩu
Quốc tế Lào Cai là nơi giao thương quan trọng ở phía Bắc Việt Nam với phía

Nam Trung Quốc. Là địa đầu của đất nước, thành phố Lào Cai là cửa ngõ
quan trọng mở cửa thị trường Việt Nam với các tỉnh phía Tây Nam Trung


2

Quốc và cả các tỉnh nằm sâu trong nội địa Trung Quốc. Trong những năm
qua, thực hiện chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, thành phố đã
đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Tốc độ phát triển kinh tế năm sau cao
hơn năm trước, công tác quản lý thu, chi ngân sách được đặc biệt chú trọng.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện quản lý thu, chi NSNN vẫn còn
nhiều hạn chế, bất cập cần phải tiếp tục hồn thiện như: Việc lập dự tốn,
chấp hành và quyết toán ngân sách địa phương đã thực hiện khá đầy đủ, tuy
nhiên vẫn còn chậm đổi mới, có những khoản thu, chi chưa đúng theo quy
định của Nhà nước, đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cịn hạn chế về chun
mơn, nghiệp vụ,...
Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài Tăng cường quản lý ngân sách Nhà
nước thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai góp phần tìm ra các giải pháp nhằm
giải quyết các vấn đề đặt ra ở trên có tính cấp thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và
thực tiễn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1 Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng việc quản lý ngân sách nhà nước trên địa
bàn thành phố Lào Cai, nhằm đề xuất một số giải pháp tăng cường công tác quản
lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Lào Cai trong thời gian tới.
2.2 Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách
nhà nước.
- Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành
phố Lào Cai giai đoạn 2014-2016.

- Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý ngân sách
nhà nước trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai trong giai đoạn tới.


3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tượng nghiên cứu
Công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Lào Cai,
tỉnh Lào Cai.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Đề tài được thực hiện trên địa bàn thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai.
- Phạm vi thời gian: Các số liệu nghiên cứu thực trạng về công tác quản
lý ngân sách được thu thập trong giai đoạn 2014 - 2016.
- Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung đánh giá về thực trạng quá trình
quản lý ngân sách của thành phố Lào Cai theo quy trình và nội dung quản lý.
Đánh giá những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách. Chỉ ra những kết
quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. Trên cơ sở đó đề
xuất một số giải pháp cơ bản nhằm tăng cường quản lý ngân sách cho thành
phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai.
4. Những đóng góp của luận văn
Đề tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn nhằm hệ thống một số vấn đề về
quản lý ngân sách nhà nước.
Làm rõ thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Lào
Cai giai đoạn 2014 - 2016, để thấy rõ các hạn chế và các thành tựu đạt được.
Đề xuất được một số các giải pháp có sơ sở thực tiễn và khoa học nhằm
tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn Lào Cai, tỉnh
Lào Cai.
Các giải pháp góp phần để các cơ quan chức năng của địa phương có

cơ sở nghiên cứu đề ra chính sách và biện pháp tăng cường quản lý ngân sách.
Đề tài này được dùng làm tài liệu nghiên cứu định hướng phát triển
kinh tế - xã hội cho địa phương, vùng; dùng làm tài liệu nghiên cứu cho các
ngành, các cấp và các đơn vị...


4

Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc lãnh đạo, điều hành
thu, chi ngân sách nhà nước góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên
địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu
thành 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai
Chương 4: Một số giải pháp tăng cường quản lý ngân sách nhà nước
của thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai.


5

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH
NHÀ NƯỚC
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách Nhà nước
1.1.1. Ngân sách Nhà nước và hệ thống ngân sách Nhà nước
1.1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước

NSNN là một phạm trù kinh tế khách quan, ra đời và phát triển trên cơ
sở tồn tại và phát triển của Nhà nước. Luật NSNN được Quốc hội nước Cộng
hịa XHCN Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 2 thơng qua ngày 16/12/2002 đã
xác định: NSNN là tồn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan
nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm
bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN có thể hiểu là
một kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm chủ yếu các khoản thu và chi của
Nhà nước được mơ tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. Phần thu thể
hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN; phần chi thể hiện chính
sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động được để thực hiện mục tiêu
KT - XH. NSNN được lập và thực hiện cho một thời gian nhất định, thường là
một năm và được Quốc hội phê chuẩn thông qua [1], [3], [9].
NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Quỹ này thể hiện lượng
tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của
Nhà nước, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện các
nguồn tài chính được tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định được
vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình
thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ đo phân bổ các
nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phương của nền kinh tế
quốc dân.


6

NSNN là một phạm trù kinh tế, được coi là một hệ thống quan hệ kinh
tế tồn tại khách quan. Hệ thống các quan hệ kinh tế này được đặc trưng bởi
quan hệ tiền tệ phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính và
bằng các quan hệ kinh tế đó mà quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước được tạo
lập và sử dụng. Hệ thống các quan hệ kinh tế này phản ảnh các quan hệ trong
q trình phân phối và các quan hệ lợi ích kinh tế gắn với một chủ thể đặc

biệt, đó là Nhà nước nhằm tạo lập và sử dụng nguồn tài chính quốc gia để giải
quyết các nhiệm vụ về KT - XH [3], [24].
Ngân sách Nhà nước được quy định trong Luật Ngân sách Nhà nước
như sau: “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu chi của Nhà nước đã
được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong
một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”.
Như vậy, ngân sách Nhà nước là một phạm trù kinh tế, lịch sử gắn liền
với sự hình thành và phát triển của Nhà nước, của quan hệ hàng hóa - tiền tệ.
Nó phản ánh mối quan hệ giữa Nhà nước và các chủ thể khác trong việc phân
phối tổng sản phẩm xã hội, thông qua việc tạo lập, chuyển dịch quỹ tiền tệ tập
trung của nhà nước, chuyển dịch một bộ phận thu nhập của Nhà nước và phân
phối nguồn thu nhập đó đến các đối tượng sử dụng để thực hiện các chức
năng nhiệm vụ của Nhà nước, là tiềm lực vật chất của Nhà nước để điều hành
nền KT - XH.
1.1.1.2. Đặc điểm của ngân sách Nhà nước
NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước, vừa là công
cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn
đề xã hội nên có những đặc điểm chính sau:
- Thứ nhất, việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN ln gắn liền với
quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được Nhà nước tiến hành trên cơ
sở những luật lệ nhất định. NSNN là một bộ luật tài chính đặc biệt, bởi lẽ


7

trong NSNN, các chủ thể của nó được thiết lập dựa vào hệ thống các pháp
luật có liên quan như hiến pháp, các luật thuế,… nhưng mặt khác, bản thân
NSNN cũng là một bộ luật do Quốc hội quyết định và thơng qua hằng năm,
mang tính chất áp đặt và bắt buộc các chủ thể kinh tế - xã hội có liên quan
phải tn thủ.

- Thứ hai, NSNN ln gắn chặt với sở hữu Nhà nước và luôn chứa
đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền
quyết định đến các khoản thu – chi của NSNN và hoạt động thu – chi này
nhằm mục tiêu giúp Nhà nước giải quyết các quan hệ lợi ích trong xã hội khi
Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nước với
các tổ chức kinh tế - xã hội, các tầng lớp dân cư...
- Thứ ba, NSNN là một bản dự tốn thu chi. Các cơ quan, đơn vị có
trách nhiệm lập NSNN và đề ra các thông số quan trọng có liên quan đến
chính sách mà Chính phủ phải thực hiện trong năm tài khóa tiếp theo. Thu,
chi NSNN là cơ sở để thực hiện các chính sách của Chính phủ. Chính sách
nào mà khơng được dự kiến trong NSNN thì sẽ khơng được thực hiện. Chính
vì như vậy mà, việc thơng qua NSNN là một sự kiện chính trị quan trọng, nó
biểu hiện sự nhất trí trong Quốc hội về chính sách của Nhà nước. Quốc hội
mà khơng thơng qua NSNN thì điều đó thể hiện sự thất bại của Chính phủ
trong việc đề xuất chính sách đó, và có thể gây ra mâu thuẫn về chính trị.
- Thứ tư, NSNN là một bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc
gia. Hệ thống tài chính quốc gia bao gồm: tài chính nhà nước, tài chính doanh
nghiệp, trung gian tài chính và tài chính cá nhân hoặc hộ gia đình. Trong đó
tài chính nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia. Tài
chính nhà nước tác động đến sự hoạt động và phát triển của toàn bộ nền kinh
tế - xã hội. Tài chính nhà nước thực hiện huy động và tập trung một bộ phận
nguồn lực tài chính từ các định chế tài chính khác chủ yếu qua thuế và các
khoản thu mang tính chất thuế. Trên cơ sở nguồn lực huy động được, Chính


8

phủ sử dụng quỹ ngân sách để tiến hành cấp phát kinh phí, tài trợ vốn cho các
tổ chức kinh tế, các đơn vị thuộc khu vực công nhằm thực hiện các nhiệm vụ
phát triển kinh tế - xã hội.

- Thứ năm, đặc điểm của NSNN luôn gắn liền với tính giai cấp. Trong
thời kỳ phong kiến, mơ hình ngân sách sơ khai và tuỳ tiện, lẫn lộn giữa ngân
khố của Nhà vua với ngân sách của Nhà nước phong kiến. Hoạt động thu –
chi lúc này mang tính cống nạp – ban phát giữa Nhà vua và các tầng lớp dân
cư, quan lại, thương nhân, thợ thuyền và các nước chư hầu (nếu có). Quyền
quyết định các khoản thu – chi của ngân sách chủ yếu là do người đứng đầu
một nước (nhà vua) quyết định. Trong thời kỳ hiện nay (Nhà nước TBCN
hoặc Nhà nước XHCN), ngân sách được dự toán, được thảo luận và phê
chuẩn bởi cơ quan pháp quyền, quyền quyết định là của toàn dân được thực
hiện thông qua Quốc hội. NSNN được giới hạn thời gian sử dụng, được quy
định nội dung thu - chi, được kiểm soát bởi hệ thống thể chế, báo chí và nhân
dân [3], [24].
1.1.1.3. Vai trị của ngân sách Nhà nước
Huy động các nguồn tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.
Để đảm bảo cho hoạt động của Nhà nước trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã
hội địi hỏi phải có những nguồn tài chính nhất định. Những nguồn tài chính này
được hình thành từ các khoản thu thuế và các khoản thu ngồi thuế.
Điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và chống lạm phát. Sự mất cân đối
giữa cung và cầu sẽ làm cho giá cả tăng lên hoặc giảm đột biến và gây ra biến
động trên thị trường, dẫn đến sự dịch chuyển vốn của các doanh nghiệp từ ngành
này sang ngành khác, từ địa phương này sang địa phương khác. Do đó, để đảm
bảo lợi ích cho nhà sản xuất cũng như người tiêu dùng nhà nước phải sử dụng
ngân sách để can thiệp vào thị trường nhằm bình ổn giá cả thông qua công cụ
thuế và các khoản chi từ ngân sách Nhà nước dưới các hình thức tài trợ vốn, trợ
giá và sử dụng các quỹ dự trữ hàng hố và dự trữ tài chính [3], [24].


9

Là công cụ định hướng phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế Nhà

nước sử dụng công cụ thuế và chi ngân sách. Bằng công cụ thuế một mặt tạo
nguồn thu cho ngân sách, mặt khác nhà nước sử dụng thuế với các loại thuế,
các mức thuế suất khác nhau sẽ góp phần kích thích sản xuất phát triển và
hướng dẫn các nhà đầu tư bỏ vốn đầu tư vào những vùng những lĩnh vực cần
thiết để hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý.
Là công cụ để giải quyết các vấn đề xã hội. Nhà nước thực hiện chính
sách phân phối lại thu nhập hợp lý nhằm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về
thu nhập trong dân cư và sử dụng ngân sách Nhà nước để điều tiết thu nhập
và giải quyết các vấn đề xã hội.
1.1.1.4. Hệ thống ngân sách Nhà nước
Hệ thống NSNN là tổng thể các cấp ngân sách, giữa chúng có mối quan
hệ hữu cơ với nhau đã được xác định bởi sự thống nhất về cơ sở kinh tế - chính
trị, bởi pháp chế và các nguyên tắc tổ chức của bộ máy hành chính Nhà nước.
Tùy theo mơ hình tổ chức hành chính, luật pháp, mà các quốc gia có
các hình thức tổ chức hệ thống NSNN riêng. Ví dụ như ở những nước có mơ
hình tổ chức hành chính theo thể chế Nhà nước thống nhất (như Anh, Pháp, Ý
...) có 2 cấp ngân sách: Ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Cịn
ở các nước có mơ hình tổ chức hành chính theo thể chế Nhà nước liên bang
(như: Mỹ, Đức, Canada, Thụy Sĩ, Malaysia) thì có 3 cấp ngân sách: Ngân
sách liên bang, ngân sách bang, ngân sách địa phương.
Ngân sách liên bang
Ngân sách Nhà nước

Ngân sách bang
Ngân sách địa phương

Hình 1.1: Hệ thống ngân sách nhà nước ở Mỹ, Đức, Canada
(Nguồn: [6])

10

Ở Việt Nam, tổ chức hệ thống NSNN cũng phù hợp với tổ chức bộ máy
Nhà nước. Theo hiến pháp, mỗi cấp hành chính là một cấp ngân sách riêng
cung cấp phương tiện vật chất cho chính quyền đó thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của mình trên địa bàn. Như vậy, hệ thống ngân sách Nhà nước hiện
tại của nước ta gồm: Ngân sách Trung ương và ngân sách của các chính
quyền địa phương. Trong đó ngân sách chính quyền địa phương gồm:
- Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gọi chung là ngân
sách tỉnh;
- Ngân sách huyện, quận, thị xã gọi chung là ngân sách huyện;
- Ngân sách xã, phường, thị trấn gọi chung là ngân sách xã.
Ngân sách tỉnh

Ngân sách nhà
nước

Ngân sách trung
ương
Ngân sách địa
phương

Ngân sách huyện

Ngân sách xã
phường

Hình 1.2: Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam
(Nguồn: [24])
1.1.2. Ngân sách Nhà nước cấp huyện, thành phố

1.1.2.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước cấp huyện, thành phố
Cấp huyện, thành phố là một trong bốn cấp chính quyền của nước ta, là
tổ chức chính quyền trung gian, có chức năng, nhiệm vụ thực hiện mục tiêu
Nhà nước do dân, vì dân, giải quyết các mối quan hệ giữa Nhà nước với nhân
dân trên địa bàn. Chính quyền cấp huyện, thành phố thực hiện đầy đủ các
nhiệm vụ thuộc tất cả các lĩnh vực do pháp luật quy định. Để có thể thực hiện
đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình tất yếu địi hỏi chính


11

quyền cấp huyện phải có một nguồn lực tài chính - ngân sách đủ mạnh để
điều chỉnh các hoạt động ở xã hội đi đúng hướng, góp phần thực hiện các mục
tiêu phát triển kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước.
Theo luật NSNN thì “Ngân sách cấp huyện, thành phố là một bộ
phận của NSNN; là dự toán thu, chi ngân sách huyện, thành phố được lập
theo phân cấp của cơ quan có thẩm quyền, bảo đảm điều kiện vật chất cho
việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của bộ máy Nhà nước ở cấp huyện,
thành phố” [1], [3]. Ngân sách cấp huyện, thành phố vừa mang những đặc
điểm chung của NSNN, vừa có những đặc điểm riêng, thể hiện chức năng,
nhiệm vụ quản lý tài chính Nhà nước cấp huyện, thành phố cụ thể:
- Về phương diện hình thức biểu hiện bên ngồi: Ngân sách huyện,
thành phố là tồn bộ các khoản thu, chi trong dự tốn đã được HĐND huyện,
thành phố quyết định và được thực hiện trong 1 năm nhằm đảm bảo nguồn tài
chính cho chính quyền Nhà nước cấp huyện, thành phố trong quá trình thực
hiện các chức năng, nhiệm vụ về quản lý kinh tế - xã hội trên địa bàn.
- Về phương diện bản chất: Ngân sách huyện, thành phố là hệ thống các
quan hệ kinh tế giữa chính quyền Nhà nước cấp huyện, thành phố với các chủ
thể khác phát sinh trong q trình phân phối các nguồn tài chính nhằm tạo lập
quỹ ngân sách huyện, thành phố; trên cơ sở đó mà đáp ứng cho các nhu cầu

chi ngân sách gắn liền với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính
quyền Nhà nước cấp huyện, thành phố.
- Ngân sách cấp huyện, thành phố là một quỹ tiền tệ của Nhà nước, của
cơ quan chính quyền cấp cơ sở, được nhà nước sử dụng để duy trì sự tồn tại
của bộ máy Nhà nước và thực hiện các chức năng kinh tế của mình.
- Các hoạt động của ngân sách cấp huyện, thành phố được tiến hành
trên cơ sở những luật lệ nhất định (luật thuế, chế độ thu, chi...)
- Nguồn thu và nhiệm vụ chi của ngân sách cấp huyện, thành phố mang
tính pháp lý, nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nước.


12

- Quan hệ lợi ích phát sinh trong q trình thu, chi ngân sách cấp
huyện, thành phố là quan hệ về lợi ích giữa lợi ích chung của cộng đồng cấp
cơ sở đại diện là chính quyền cấp huyện với một bên là các chủ thể kinh tế
khác trong xã hội.
- Ngân sách cấp huyện, thành phố vừa là một cấp ngân sách, vừa là một
đơn vị dự toán trung gian (ngân sách cấp huyện, thành phố trực thuộc ngân
sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã trực thuộc ngân sách cấp huyện, thành phố)
[3], [9].
1.1.2.2. Nội dung ngân sách cấp huyện, thành phố
Là một cấp ngân sách địa phương, nội dung ngân sách huyện, thành
phố được thể hiện qua các nội dung thu, chi cụ thể gắn với việc thực hiện các
chức năng nhiệm vụ của cấp huyện. Theo Luật ngân sách (2015) các khoản
thu, chi ngân sách cấp huyện, thành phố khá đa dạng và phải quản lý cho
đúng và hiệu quả [3].
* Thu ngân sách cấp huyện, thành phố
Thu bổ sung ngân sách cấp huyện, thành phố hưởng theo phân cấp:
- Các khoản thu ngân sách cấp huyện, thành phố hưởng 100%.

+ Thuế nhà đất (sử dụng đất phi nông nghiệp).
+ Thuế môn bài.
+ Thuế chuyển quyền sử dụng đất.
+ Thuế sử dụng đất nông nghiệp.
+ Tiền sử dụng đất.
+ Tiền cho thuê hoặc bán nhà thuộc sở hữu Nhà nước.
+ Lệ phí trước bạ.
+ Thu từ hoạt động xổ số kiến thiết.
+ Thu hồi vốn của ngân sách địa phương tại các tổ chức kinh tế, thu từ quỹ
dự trữ tài chính của địa phương, thu nhập từ quỹ đóng góp của địa phương.


13

+ Viện trợ khơng hồn lại của các tổ chức quốc tế, các tổ chức khác,
các cá nhân nước ngoài trực tiếp cho địa phương.
+ Các khoản phí, lệ phí, thu từ các hoạt động sự nghiệp và các khoản thu
khác nộp vào ngân sách Nhà nước của địa phương theo quy định của pháp luật.
+ Thu từ quỹ đất cơng ích và thu hoa lợi cơng sản khác.
+ Huy động từ các tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật.
+ Đóng góp của các tổ chức, cá nhân ở trong nước và ngoài nước theo
luật định.
+ Thu kết dư ngân sách địa phương.
+ Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.
- Các khoản thu phân chia ngân sách cấp huyện, thành phố hưởng theo
tỷ lệ phần trăm. Tỷ lệ phần trăm phân chia cụ thể các nguồn thu đó do UBND
tỉnh, thành phố quy định, ổn định trong thời kỳ ngân sách 3 năm phù hợp với
tình hình ngân sách của địa phương.
+ Thuế giá trị gia tăng (khơng kể hàng hố nhập khẩu).
+ Thuế thu nhập doanh nghiệp.

- Bổ sung từ ngân sách cấp tỉnh.
+ Thu bổ sung cân đối: Được xác định trên cơ sở chênh lệch giữa dự
toán chi được giao và dự toán thu từ các nguồn thu được phân cấp. Số bổ
sung được ổn định trong thời kỳ ổn định ngân sách 3 năm, hàng năm được
tăng thêm một số phần trăm trên cơ sở trượt giá và tốc độ tăng trưởng kinh tế.
+ Thu bổ sung có tính chất xây dựng cơ bản.
+ Thu bổ sung cân đối ngân sách.
+ Thu bổ sung chương trình mục tiêu [3], [7], [8], [9].
* Chi ngân sách cấp huyện, thành phố
- Các khoản chi cân đối: bao gồm chi từ nguồn thu tiền sử dụng đất và
chi thường xuyên. Trong chi thường xuyên gồm có:
+ Chi sự nghiệp kinh tế.


14

+ Chi sự nghiệp giáo dục.
+ Sự nghiệp Y tế.
+ Sự nghiệp văn hóa thể thao.
+ Sự nghiệp phát thanh, truyền hình.
+ Cơng tác xã hội.
+ Quản lý hành chính.
+ Chi cho an ninh - quốc phòng.
+ Chi khác ngân sách.
+ Chi thực hiện nhiệm vụ các đề án.
+ Chi ngân sách xã.
+ Nguồn cái cách tiền lương.
+ 10% tiết kiệm để CCTL và an sinh XH.
- Chi chuyển nguồn.
- Dự phòng ngân sách.

- Chi quản lý qua ngân sách:
+ Học phí.
+ Các khoản đóng góp.
- Nộp ngân sách cấp trên do hết nhiệm vụ chi [3], [9].
1.1.2.3. Vai trò của ngân sách Nhà nước cấp huyện, thành phố
Ngân sách cấp huyện, thành phố cũng như tất cả các cấp ngân sách
NSNN đều khơng thể tách rời vai trị của Nhà nước. Ngân sách cấp huyện,
thành phố có những vai trò sau:
- Ngân sách cấp huyện, thành phố đảm bảo nguồn tài chính phục vụ
hoạt động của bộ máy chính quyền cấp huyện.
Là một cấp chính quyền huyện, thành phố cũng tổ chức ra cho mình bộ
máy chính quyền địa phương, hệ thống các cơ quan, đoàn thể nhằm thực hiện
các chức năng của Nhà nước. Điều đó cũng có nghĩa là để cho các cơ quan,