Giáo án Giáo dục công dân 7 tiết 28: Quyền tự do tín ngưỡng và tôn giáo (tiếp theo)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>PhÇn 1 Lập trình đơn giản. 3. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Bµi 1. M¸y tÝnh và chương trình máy tính 1. Con người ra lệnh cho máy tính như thế nào? Chúng ta đã biết rằng máy tính là công cụ trợ giúp con người để xử lí thông tin mét c¸ch rÊt hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, m¸y tÝnh thùc chÊt chØ lµ mét thiÕt bÞ ®iÖn tö v« tri v« gi¸c. §Ó m¸y tÝnh cã thÓ thùc hiÖn mét c«ng viÖc theo mong muèn cña mình, con người phải đưa ra những chỉ dẫn thích hợp cho máy tính. Khi nháy đúp chuột lên biểu tượng của một phần mềm trên màn hình nền, phần mềm sẽ được khởi động. Bằng cách đó ta đã cho máy tính những chỉ dẫn, nói cách khác, đã ra lệnh cho máy tính khởi động phần mềm. Khi so¹n th¶o v¨n b¶n, ta gâ mét phÝm ch÷ (ch¼ng h¹n phÝm ch÷ a), ch÷ tương ứng sẽ xuất hiện trên màn hình. Như vậy ta cũng đã ra lệnh cho máy tính (in ch÷ lªn mµn h×nh). Khi thùc hiÖn lÖnh sao chÐp mét phÇn v¨n b¶n tõ vÞ trÝ nµy sang vÞ trÝ kh¸c, thực chất ta đã yêu cầu máy tính thực hiện liên tiếp nhiều lệnh, trong đó có lệnh sao chÐp néi dung phÇn v¨n b¶n vµo bé nhí cña m¸y tÝnh vµ lÖnh sao chÐp néi dung cã trong bé nhí vµo vÞ trÝ míi trªn v¨n b¶n. Như vậy, để chỉ dẫn máy tính thực hiện một công việc nào đó, con người đưa cho máy tính một hoặc nhiều lệnh, máy tính sẽ lần lượt thực hiện các lệnh đó.. 2. VÝ dô: r«-bèt nhÆt r¸c Rô-bốt (hay người máy) là một loại máy có thể tự động thực hiện được một số công việc thông qua sự điều khiển của con người. Chúng ta sẽ tìm hiểu cách ra lÖnh cho m¸y tÝnh th«ng qua mét vÝ dô vÒ r«-bèt. Gi¶ sö ta cã mét r«-bèt cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c¸c thao t¸c c¬ b¶n nh­ tiÕn một bước, quay phải, quay trái, nhặt rác và bỏ rác vào thùng. Hình 1 dưới đây mô tả vị trí của rô-bốt, cọng rác và thùng rác. Ta cần ra các lệnh thích hợp để chỉ dẫn rô-bốt di chuyển từ vị trí hiện thời, nhặt rác và bỏ vào thùng rác để ở nơi quy định.. 4. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> H×nh 1. R«-bèt "nhÆt r¸c" NÕu thùc hiÖn theo c¸c lÖnh sau ®©y, r«-bèt sÏ hoµn thµnh tèt c«ng viÖc: 1. Tiến 2 bước; 2. Quay trái, tiến 1 bước; 3. NhÆt r¸c; 4. Quay phải, tiến 3 bước; 5. Quay trái, tiến 2 bước; 6. Bá r¸c vµo thïng.. Gi¶ sö c¸c lÖnh trªn ®­îc viÕt vµ l­u trong r«-bèt víi tªn "H·y nhÆt r¸c". Khi đó ta chỉ cần ra lệnh "Hãy nhặt rác", các lệnh đó sẽ điều khiển rô-bốt tự động thực hiện lần lượt các lệnh nói trên.. 3. Viết chương trình - ra lệnh cho máy tính làm việc Về thực chất, việc viết các lệnh để điều khiển rô-bốt trong ví dụ nói trên chính là viết chương trình. Tương tự, để điều khiển máy tính làm việc, chúng ta cũng viết chương trình máy tính. Theo nghĩa đó, chương trình máy tính là một dãy các lệnh mà máy tính có thể hiểu và thực hiện được. Mặc dù chương trình chứa các lệnh riêng lẻ, nhưng bản thân tên chương trình cũng được xem như một lệnh, ta có thể yêu cầu máy tính thùc hiÖn b»ng c¸ch gäi tªn cña nã. Nh­ ë vÝ dô trªn, tªn c©u lÖnh gép chung "H·y nhặt rác" trở thành tên của chương trình. Khi thực hiện chương trình, máy tính sẽ thực hiện các lệnh có trong chương trình một cách tuần tự, nghĩa là thực hiện xong một lệnh sẽ thực hiện lệnh tiếp theo, từ lệnh đầu tiên đến lệnh cuối cùng. Trở lại ví dụ về rô-bốt nhặt rác, chương trình có thể có các lệnh như sau: 5. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Hình 2. Ví dụ về chương trình Tại sao cần viết chương trình? Khi gõ một phím hoặc nháy chuột, thực chất ta đã "ra lệnh" cho máy tính. Tuy nhiên, trong thực tế các công việc con người muốn máy tính thực hiện rất đa dạng và phức tạp. Một lệnh đơn giản không đủ để chỉ dẫn cho máy tính. Vì thế việc viết nhiều lệnh và tập hợp lại trong một chương trình giúp con người điều khiển máy tính một cách đơn giản và hiệu quả hơn.. 4. Chương trình và ngôn ngữ lập trình Trong mục trước, chúng ta đã thử tưởng tượng ra một chương trình gồm các lÖnh tiÕng ViÖt. §Ó thùc hiÖn ®­îc c«ng viÖc, m¸y tÝnh ph¶i hiÓu c¸c lÖnh ®­îc viết trong chương trình. Vậy máy tính có thể hiểu các lệnh tiếng Việt đó không? Ngoµi ra, ta cã thÓ ra lÖnh cho m¸y tÝnh b»ng c¸ch gâ c¸c phÝm bÊt k× hoÆc b»ng giäng nãi ®­îc kh«ng? Chúng ta đã biết rằng để máy tính có thể xử lí, thông tin đưa vào máy phải được chuyển đổi thành dạng dãy bit (dãy các số chỉ gồm 0 hoặc 1). Như vậy, khác với con người trao đổi thông tin bằng ngôn ngữ tự nhiên (tiếng Việt, tiếng Anh,...), m¸y tÝnh "nãi" vµ "hiÓu" b»ng mét ng«n ng÷ riªng, ®­îc gäi lµ ng«n ng÷ m¸y. Khi nói chuyện với người bạn chỉ biết tiếng Anh, ta chỉ có thể nói tiếng Anh hoặc cần một người phiên dịch để dịch tiếng Việt sang tiếng Anh và ngược lại. Tương tự, để máy tính có thể hiểu được, con người cũng phải dùng ngôn ngữ máy khi chØ dÉn cho m¸y tÝnh. Ngoµi ra, m¸y tÝnh còng chØ cã thÓ hiÓu ®­îc mét sè c©u lệnh nhất định mà thôi.. 6. Lop8.net. Comment [xuan1]: Lñng cñng.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Comment [xuan2]: Cã ý g×?. H×nh 3 Việc viết chương trình bằng ngôn ngữ máy rất khó khăn và mất nhiều thời gian, công sức. Người ta mong muốn có thể sử dụng được các từ có nghĩa, dễ hiểu và dễ nhớ để viết các câu lệnh thay cho các dãy bit khô khan. Các ngôn ngữ lập trình đã ra đời để phục vụ mục đích đó. Ngôn ngữ lập trình là ngôn ngữ dùng để viết các chương trình máy tính. Như vậy, để tạo chương trình máy tính, chúng ta phải viết chương trình theo một ngôn ngữ lập trình nào đó. Có thể nói, ngôn ngữ lập trình là công cụ giúp để tạo ra các chương trình máy tính. Tuy nhiên, máy tính vẫn chưa thể hiểu được các chương trình được viết bằng ngôn ngữ lập trình. Chương trình còn cần được chuyển đổi sang ngôn ngữ máy bằng một chương trình dịch tương ứng:. H×nh 4 Tóm lại, việc tạo ra chương trình máy tính thực chất gồm hai bước sau: (1) Viết chương trình bằng ngôn ngữ lập trình; (2) Dịch chương trình thành ngôn ngữ máy để máy tính hiểu được.. H×nh 5 7. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Kết quả nhận được sau bước (1) là danh sách các lệnh được lưu thành một tệp văn bản trong máy tính; còn kết quả của bước (2) là một tệp có thể thực hiện trên máy tính. Các tệp kết quả đó được gọi chung là chương trình. Người ta thường viết chương trình bằng một chương trình soạn thảo (tương tự như chương trình soạn thảo văn bản). Chương trình soạn thảo và chương trình dịch thường được kết hợp vào một phần mềm, được gọi là môi trường lập trình. Ví dụ, với ngôn ngữ lập trình Pascal có hai môi trường làm việc phổ biến là Turbo Pascal vµ Free Pascal. Cã rÊt nhiÒu ng«n ng÷ lËp tr×nh kh¸c nhau. Cã thÓ kÓ tªn mét sè ng«n ng÷ lËp tr×nh phæ biÕn hiÖn nay nh­ C, Java, Basic, Pascal,... Mçi ng«n ng÷ lËp tr×nh được tạo ra với định hướng sử dụng trong một số lĩnh vực cụ thể và có lịch sử phát triÓn, ®iÓm m¹nh còng nh­ ®iÓm yÕu riªng. GHI NHí 1. Con người chỉ dẫn cho máy tính thực hiện công việc thông qua các lệnh. 2. Viết chương trình là hướng dẫn máy tính thực hiện các công việc hay giải mét bµi to¸n cô thÓ. 3. Ngôn ngữ dùng để viết các chương trình máy tính được gọi là ngôn ngữ lËp tr×nh.. C©u hái vµ bµi tËp 1.. 2. 3. 4.. Trong ví dụ về rô-bốt, nếu thay đổi thứ tự của lệnh 1 và lệnh 2 trong chương trình, rô-bốt có thực hiện được công việc nhặt rác không? Hãy xác định vị trí mới của rô-bốt sau khi thực hiện xong lệnh "Hãy nhặt rác". Em hãy đưa ra hai lệnh để rô-bốt trở lại vị trí ban đầu. Hãy cho biết lí do cần phải viết chương trình để điều khiển máy tính. Tại sao người ta phải tạo ra các ngôn ngữ lập trình trong khi có thể ®iÒu khiÓn m¸y tÝnh b»ng ng«n ng÷ m¸y? Chương trình dịch làm gì?. 8. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Bµi 2. Lµm quen víi CH¦¥NG TR×NH Vµ Ng«n ng÷ lËp tr×nh 1. Ví dụ về chương trình Ví dụ 1. Hình 6 dưới đây minh hoạ một chương trình đơn giản được viết bằng ngôn ngữ lập trình Pascal. Sau khi dịch, kết quả chạy chương trình là dòng chữ "Chao Cac Ban" ®­îc in ra trªn mµn h×nh.. H×nh 6 Chương trình trên chỉ có năm dòng lệnh. Mỗi dòng lệnh gồm các cụm từ khác nhau được tạo từ các chữ cái. Trong thực tế có những chương trình có thể có đến hàng nghìn hoặc thậm chí hàng triệu dòng lệnh. Trong c¸c phÇn tiÕp theo chóng ta sÏ t×m hiÓu c¸c c©u lÖnh ®­îc viÕt nh­ thÕ nµo.. 2. Ng«n ng÷ lËp tr×nh gåm nh÷ng g×? Trước hết, chúng ta thấy rằng các câu lệnh được viết từ những chữ cái nhất định. Các chữ cái này nằm trong bảng chữ cái của ngôn ngữ lập trình. Giống như ngôn ngữ tự nhiên, mọi ngôn ngữ lập trình đều có bảng chữ cái riêng. Các câu lệnh chỉ được viết từ các chữ cái của bảng chữ cái đó. Bảng chữ cái của các ngôn ngữ lập trình thường gồm các chữ cái tiếng Anh và một số kí hiệu khác như dấu phép toán (+, , *, /,...), dấu đóng mở ngoặc, dấu nháy,... Nói chung, các kí tự có trên hầu hết các phím của bàn phím máy tính đều cã mÆt trong b¶ng ch÷ c¸i cña mäi ng«n ng÷ lËp tr×nh. Mỗi câu lệnh trong chương trình trên gồm các từ và các kí hiệu được viết theo một quy tắc nhất định. Các quy tắc này quy định cách viết các từ và thứ tự cña chóng. Ch¼ng h¹n, trong vÝ dô trªn c¸c tõ ®­îc c¸ch nhau bëi mét hoÆc nhiÒu dÊu c¸ch, mét sè c©u lÖnh ®­îc kÕt thóc b»ng dÊu chÊm phÈy (;), dßng lÖnh thø t­ có cụm từ nằm trong cặp dấu ngoặc đơn,... Nếu câu lệnh bị sai quy tắc, chương tr×nh dÞch sÏ nhËn biÕt ®­îc vµ th«ng b¸o lçi.. 9. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Mặt khác, mỗi câu lệnh đều có một ý nghĩa nhất định. ý nghĩa của câu lệnh xác định các thao tác mà máy tính cần thực hiện và kết quả đạt được. Câu lệnh đầu tiên trong ví dụ trên là câu lệnh đặt tên (khai báo) cho chương trình, câu lệnh thứ t­ chØ thÞ cho m¸y tÝnh in ra mµn h×nh dßng ch÷ "Chao Cac Ban",... Tóm lại, về cơ bản ngôn ngữ lập trình gồm bảng chữ cái và các quy tắc để viết các câu lệnh có ý nghĩa xác định, cách bố trí các câu lệnh,... sao cho có thể tạo thành một chương trình hoàn chỉnh và thực hiện được trên máy tính.. 3. Tõ kho¸ vµ tªn Trong chương trình trên, ta thấy có các từ như program, uses, begin, end,... Đó là những từ khoá. Mỗi ngôn ngữ lập trình đều có một số từ khoá nhất định. Từ kho¸ cña mét ng«n ng÷ lËp tr×nh lµ nh÷ng tõ dµnh riªng, kh«ng ®­îc dïng c¸c tõ khoá này cho bất kì mục đích nào khác ngoài mục đích sử dụng do ngôn ngữ lập trình quy định. Trong ví dụ trên, program là từ khoá dùng để khai báo tên chương trình, uses là từ khoá khai báo các thư viện, các từ khoá begin và end dùng để thông báo cho ngôn ngữ lập trình biết bắt đầu và kết thúc phần thân chương trình. Ngoài các từ khoá, chương trình trong ví dụ 1 còn có các từ như CT_Dau_tien, crt,... Đó là các tên được dùng trong chương trình. Khi viết chương trình để giải các bài toán, ta thường thực hiện tính toán với những đại lượng (ví dụ như so sánh chiều cao, tính điểm trung bình,...) hoặc xử lí các đối tượng khác nhau. Các đại lượng và đối tượng này đều phải được đặt tên. Ví dụ tên CT_Dau_tien dùng để đặt tên cho chương trình. Tên do người lập trình đặt theo các quy tắc của ngôn ngữ lập trình cũng như của chương trình dịch và thoả mãn: -. Hai đại lượng khác nhau trong một chương trình phải có tên khác nhau.. -. Tªn kh«ng ®­îc trïng víi c¸c tõ kho¸.. Tên trong chương trình được dùng để phân biệt và nhận biết. Tuy có thể đặt tên tuỳ ý, nhưng để dễ sử dụng nên đặt tên sao cho ngắn gọn, dễ nhớ và dễ hiểu. VÝ dô 2. Tªn hîp lÖ trong ng«n ng÷ lËp tr×nh Pascal kh«ng ®­îc b¾t ®Çu b»ng ch÷ số và không được chứa dấu cách (kí tự trống). Do vậy chúng ta có thể đặt tên STamgiac để chỉ diện tích hình tam giác, hoặc đặt tên ban_kinh cho bán kính của hình tròn,.... Các tên đó là những tên hợp lệ, còn các tên Lop em, 10A,... là những tªn kh«ng hîp lÖ. Chúng ta sẽ dần làm quen với cách đặt tên và sử dụng tên trong các bài sau.. 10. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> 4. Cấu trúc chung của chương trình Cấu trúc chung của mọi chương trình gồm: . Phần khai báo thường gồm các câu lệnh dùng để: o Khai báo tên chương trình; o Khai b¸o c¸c th­ viÖn (chøa c¸c lÖnh viÕt s½n cã thÓ sö dông trong chương trình) và một số khai báo khác.. . Phần thân của chương trình gồm các câu lệnh mà máy tính cần thực hiÖn. §©y lµ phÇn b¾t buéc ph¶i cã. PhÇn khai b¸o cã thÓ cã hoÆc kh«ng. Tuy nhiªn, nÕu cã phÇn khai b¸o ph¶i được đặt trước phần thân chương trình. Trở lại với chương trình trong hình 6, ta có thể thấy: -. Phần khai báo gồm hai lệnh khai báo: khai báo tên chương trình là CT_dau_tien víi tõ kho¸ program vµ khai b¸o th­ viÖn crt víi tõ kho¸ uses.. -. Phần thân rất đơn giản và chỉ gồm các từ khoá begin và end cho biết điểm bắt đầu và điểm kết thúc phần thân chương trình. Phân thân chỉ có một câu lệnh là writeln('Chao Cac Ban') để in ra màn hình dòng chữ "Chao Cac Ban".. H×nh 7. 5. VÝ dô vÒ ng«n ng÷ lËp tr×nh Trong phÇn nµy chóng ta sÏ lµm quen víi mét ng«n ng÷ lËp tr×nh cô thÓ, ngôn ngữ Pascal. Để lập trình bằng ngôn ngữ Pascal, máy tính cần được cài đặt môi trường lập trình trên ngôn ngữ này . Dưới đây là minh hoạ việc viết và chạy một chương trình cụ thể trong môi trường lập trình Turbo Pascal. Khi khởi động phần mềm Turbo Pascal, cửa sổ soạn thảo chương trình như hình 8 dưới đây. Ta có thể sử dụng bàn phím để soạn thảo chương trình tương tự nh­ so¹n th¶o v¨n b¶n víi Word. 11. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> H×nh 8 Sau khi đã soạn thảo xong, nhấn phím Alt+F9 để dịch chương trình. Chương trình dịch sẽ kiểm tra các lỗi chính tả và cú pháp; nếu gặp câu lệnh sai, chương trình dịch sẽ thông báo để người viết chương trình dễ nhận biết và chỉnh sửa. Nếu đã hết lỗi, sau khi dịch, màn hình có dạng như hình 9 dưới đây:. H×nh 9 Để chạy chương trình, ta nhấn tổ hợp phím Ctrl+F9. Trên màn hình sẽ hiện ra kết quả làm việc của chương trình, chẳng hạn dòng chữ "Chao Cac Ban" như hình 10 dưới đây.. 12. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> H×nh 10 Ghi nhí 1. Ng«n ng÷ lËp tr×nh lµ tËp hîp c¸c kÝ hiÖu vµ quy t¾c viÕt c¸c lÖnh t¹o thành một chương trình hoàn chỉnh và thực hiện được trên máy tính. 2. Mọi ngôn ngữ lập trình thường có tập hợp các từ khoá dành riêng cho những mục đích sử dụng nhất định. 3. Một chương trình thường có hai phần: Phần khai báo và phần thân chương trình. 4. Tên được dùng để phân biệt các đại lượng trong chương trình và do người lập trình đặt.. C©u hái vµ bµi tËp 1. 2. 3. 4.. H·y cho biÕt c¸c thµnh phÇn c¬ b¶n cña mét ng«n ng÷ lËp tr×nh. Ta có thể viết chương trình có các câu lệnh bằng tiếng Việt, chẳng hạn "rÏ tr¸i", ®­îc kh«ng? T¹i sao? Cho biết sự khác nhau giữa từ khoá và tên. Cho biết cách đặt tên trong chương trình. Trong số các tên sau đây, trong một chương trình Pascal, tên nào là hîp lÖ? A) a;. 5. 6.. B) Tamgiac;. C) 8a;. D) Tam giac;. E) beginprogram; F) end; G) b1; H) abc. Hãy cho biết các thành phần chính trong cấu trúc của chương trình. Các chương trình Pascal sau đây có hợp lệ không, tại sao?. 13. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> a) Chương trình 1. b) Chương trình 2. begin. begin. end.. program CT_thu; writeln('Chao cac ban'); end.. _____________________________________________________§äc thªm C lµ ng«n ng÷ lËp tr×nh dµnh cho c¸c nhµ lËp tr×nh chuyªn nghiÖp vµ hiÖn ®­îc dïng nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi. Java là ngôn ngữ lập trình tương đối mới, phù hợp cho lập trình để tạo các chương trình ứng dông trªn m¹ng Internet. Basic là ngôn ngữ lập trình tương đối dễ dùng, có thể nhanh chóng tạo ra các chương trình øng dông, còng ®­îc rÊt nhiÒu nhµ lËp tr×nh sö dông. Pascal do nhµ b¸c häc Niklaus Wirth s¸ng lËp ra vµo nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX. §©y lµ một ngôn ngữ có cú pháp sáng sủa, dễ hiểu và thường được dạy trong nhà trường và dành cho người mới học lập trình. Chính vì thế Pascal thường được gọi là "ngôn ngữ lập trình của học đường". Hai môi trường lập trình trên ngôn ngữ này đang được sử dụng phổ biến hiện nay ë ViÖt Nam lµ Turbo Pascal vµ Free Pascal.. 14. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Bµi thùc hµnh 1. Lµm quen víi Turbo Pascal 1. Mục đích, yêu cầu . Bước đầu làm quen với môi trường lập trình Turbo Pascal, nhận diện mµn h×nh so¹n th¶o, c¸ch më c¸c b¶ng chän vµ chän lÖnh.. . Gõ được một chương trình Pascal đơn giản.. . Biết cách dịch, sửa lỗi trong chương trình, chạy chương trình và xem kÕt qu¶.. 2. Néi dung Bài 1. Làm quen với việc khởi động và thoát khỏi Turbo Pascal. Nhận biết các thµnh phÇn trªn mµn h×nh cña Turbo Pascal. a). Khởi động Turbo Pascal bằng một trong hai cách: Cách 1: Nháy đúp chuột trên biểu tượng. trªn mµn h×nh nÒn;. Cách 2: Nháy đúp chuột trên tên tệp Turbo.exe trong thư mục chứa tệp này (thường là thư mục con TP\BIN). b). Quan sát màn hình của Turbo Pascal và so sánh với hình 11 dưới đây: Thanh bảng chọn. Tên chương trình (tên tệp). Các dòng lệnh. H×nh 11 c). NhËn biÕt c¸c thµnh phÇn: Thanh b¶ng chän; tªn tÖp ®ang më; con trá; dßng trợ giúp phía dưới màn hình. 15. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> d). Nhấn phím F10 để mở bảng chọn, sử dụng các phím mũi tên sang trái và sang phải ( và ) để di chuyển qua lại giữa các bảng chọn.. e). Nhấn phím Enter để mở một bảng chọn.. f). Quan s¸t c¸c lÖnh trong tõng b¶ng chän.. H×nh 12 Më c¸c b¶ng chän b»ng c¸ch kh¸c: NhÊn tæ hîp phÝm Alt vµ phÝm t¾t cña bảng chọn (chữ màu đỏ ở tên bảng chọn, ví dụ phím tắt của bảng chọn File là F, b¶ng chän Run lµ R,...). g). Sử dụng các phím mũi tên lên và xuống ( và ) để di chuyển giữa các lệnh trong mét b¶ng chän.. h). Nhấn tổ hợp phím Alt+X để thoát khỏi Turbo Pascal.. Bài 2. Soạn thảo, lưu, dịch và chạy một chương trình đơn giản. a). Khởi động lại Turbo Pascal và gõ các dòng lệnh dưới đây: program CT_Dau_tien; uses crt; begin clrscr; writeln('Chao cac ban'); write('Toi la Turbo Pascal'); end. Chó ý. - Gõ đúng và không để sót các dấu nháy đơn ('), dấu chấm phẩy (;) và dấu chấm (.) trong c¸c dßng lÖnh. - Tương tự như soạn thảo văn bản, khi soạn thảo cũng có thể sử dụng các phím mũi tên hoặc dùng chuột để di chuyển con trỏ, nhấn phím Enter để xuống dòng mới, nhấn các phím Delete hoặc BackSpace để xoá.. 16. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> - Câu lệnh uses crt được dùng để khai báo thư viện crt, còn lệnh clrscr có t¸c dông xo¸ mµn h×nh kÕt qu¶. ChØ cã thÓ sö dông c©u lÖnh clrscr sau khi đã khai báo thư viện crt. b). Nhấn phím F2 (hoặc lệnh FileSave) để lưu chương trình. Khi hộp thoại hiện ra, gõ tên tệp (ví dụ CT1) trong ô Save file as (phần mở rộng ngầm định là .pas) vµ nhÊn Enter (hoÆc nh¸y OK).. H×nh 13 c). Nhấn tổ hợp phím Alt+F9 để dịch chương trình. Khi đó chương trình được dÞch vµ kÕt qu¶ hiÖn ra cã thÓ nh­ h×nh 14 sau ®©y:. H×nh 14 Nhấn phím bất kì để đóng hộp thoại. d). Nhấn tổ hợp phím Ctrl+F9 để chạy chương trình. Sau đó nhấn Alt+F5 để quan s¸t kÕt qu¶.. H×nh 15 Nhấn phím bất kì để quay về màn hình soạn thảo. 17. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Như vậy, chúng ta đã viết được một chương trình hoàn chỉnh và chạy được. Bài 3. Chỉnh sửa chương trình và nhận biết một số lỗi. a). Xoá dòng lệnh begin. Dịch chương trình và quan sát thông báo lỗi như hình 16 dưới đây:. H×nh 16. Lçi 36: ThiÕu BEGIN b). NhÊn phÝm bÊt k× vµ gâ l¹i lÖnh begin nh­ cò. Xo¸ dÊu chÊm sau ch÷ end. Dịch chương trình và quan sát thông báo lỗi (h. 17).. H×nh 17. Lçi 10: Kh«ng t×m thÊy kÕt thóc tÖp Lưu ý. Qua các thông báo lỗi trên, ta thấy rằng phần thân của một chương tr×nh Pascal bao giê còng b¾t ®Çu b»ng tõ kho¸ begin. DÊu chÊm phÈy (;) ®­îc dùng để phân cách các lệnh trong Pascal. Riêng từ khoá end kết thúc phần thân chương trình luôn có một dấu chấm (.) đi kèm. c). Nhấn Alt+X để thoát khỏi Turbo Pascal, nhưng không lưu các chỉnh sửa. TæNG KÕT 1. Các bước đã thực hiện:  Khởi động Turbo Pascal;  Soạn thảo chương trình;  Biên dịch chương trình: Alt+F9;  Chạy chương trình Ctrl+F9; 2. Pascal không phân biệt chữ hoa, chữ thường: begin, BeGin, hay BEGIN đều đúng. 3. C¸c tõ kho¸ cña Pascal trong bµi lµ: program, begin, end, uses.. 18. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> 4. Lệnh kết thúc chương trình là end. (có dấu chấm), mọi thông tin đứng sau lệnh này bị bỏ qua trong quá trình dịch chương trình. 5. Dấu chấm phẩy (;) được dùng để phân cách các lệnh trong Pascal. 6. LÖnh writeln in th«ng tin ra mµn h×nh vµ ®­a con trá xuèng ®Çu dßng tiÕp theo. Cã thÓ in th«ng tin d¹ng v¨n b¶n hoÆc d¹ng sè,... V¨n b¶n cÇn in ra b»ng câu lệnh phải được đặt trong cặp dấu nháy đơn. Lệnh write tương tự như writeln, nhưng không đưa con trỏ xuống đầu dßng tiÕp theo. 7. Câu lệnh clrscr dùng để xoá màn hình kết quả và chỉ sử dụng được khi đã khai báo thư viện crt. Thư viện crt chứa các lệnh viết sẵn để thao tác với mµn h×nh vµ bµn phÝm. _____________________________________________________§äc thªm Ba bảng chọn thường được sử dụng gồm: 1. Bảng chọn File chứa một số lệnh để làm việc với tệp: New: Mở cửa sổ mới để soạn thảo chương trình; Open: Mở tệp chương trình đã được lưu trên đĩa; Save: L­u tÖp ®ang so¹n th¶o; Save as: L­u tÖp ®ang so¹n th¶o víi mét tªn kh¸c; Save All: L­u tÊt c¶ c¸c tÖp ®ang më (kÓ c¶ nh÷ng tÖp bÞ che khuÊt); Exit: Tho¸t khái Turbo Pascal. 2. B¶ng chän Compile gåm mét sè lÖnh biªn dÞch: Compile: Biên dịch chương trình đang làm việc; Destination: Thay đổi vị trí lưu kết quả biên dịch (trong bộ nhớ hay tạo tệp chạy trực tiÕp). 3. B¶ng chän Run Run: Chạy chương trình đang làm việc và đã biên dịch. 4. Bảng chọn Option gồm một số lệnh thiết đặt các tuỳ chọn.. 19. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Bài 3. Chương trình máy tính Vµ D÷ LIÖU 1. D÷ liÖu vµ kiÓu d÷ liÖu Máy tính là công cụ xử lí thông tin, còn chương trình chỉ dẫn cho máy tính cách thức xử lí thông tin để có kết quả mong muốn. Thông tin rất đa dạng nên dữ liÖu trong m¸y tÝnh còng rÊt kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt. §Ó dÔ dµng qu¶n lÝ vµ t¨ng hiệu quả xử lí, các ngôn ngữ lập trình thường phân chia dữ liệu thành các kiểu kh¸c nhau: ch÷, sè nguyªn, sè thËp ph©n,... Ví dụ 1. Hình 18 dưới đây minh hoạ kết quả thực hiện của một chương trình: in ra mµn h×nh víi c¸c kiÓu d÷ liÖu quen thuéc lµ ch÷ vµ sè. Dòng chữ Phép toán với các số. H×nh 18 Các kiểu dữ liệu thường được xử lí theo các cách khác nhau. Chẳng hạn, ta cã thÓ thùc hiÖn c¸c phÐp to¸n sè häc víi c¸c sè, nh­ng víi c¸c c©u ch÷ th× c¸c phép toán đó không có nghĩa. Các ngôn ngữ lập trình định nghĩa sẵn một số kiểu dữ liệu cơ bản. Kiểu dữ liệu xác định các giá trị có thể của dữ liệu và các phép toán có thể thực hiện trên các giá trị đó. Dưới đây là một số kiểu dữ liệu thường dùng nhất:  Sè nguyªn, vÝ dô sè häc sinh cña mét líp, sè s¸ch trong th­ viÖn,... . Sè thùc, vÝ dô chiÒu cao cña b¹n B×nh, ®iÓm trung b×nh m«n To¸n,.... . X©u kÝ tù (hay x©u) lµ d·y c¸c "ch÷ c¸i" lÊy tõ b¶ng ch÷ c¸i cña ng«n ng÷ lËp tr×nh, vÝ dô: "Chao cac ban", "Lop 8E", "2/9/1945".... Trong c¸c ng«n ng÷ lËp tr×nh, d÷ liÖu kiÓu sè nguyªn cßn ®­îc ph©n chia tiÕp thµnh c¸c kiÓu nhá h¬n theo c¸c ph¹m vi gi¸ trÞ kh¸c nhau, d÷ liÖu kiÓu sè thực được phân chia thành các kiểu có độ chính xác (số chữ số thập phân) khác nhau. Ngoài các kiểu nói trên, mỗi ngôn ngữ lập trình cụ thể còn định nghĩa nhiều kiÓu d÷ liÖu kh¸c. Sè c¸c kiÓu d÷ liÖu vµ tªn kiÓu d÷ liÖu trong mçi ng«n ng÷ lËp tr×nh cã thÓ kh¸c nhau. 20. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Ví dụ 2. Bảng 1 dưới đây liệt kê một số kiểu dữ liệu cơ bản của ngôn ngữ lập trình Pascal: Tªn kiÓu. Ph¹m vi gi¸ trÞ. integer. Số nguyên trong khoảng 215 đến 215  1.. real. Số thực có giá trị tuyệt đối trong khoảng 2,910-39 đến 1,71038 và số 0.. char. Mét kÝ tù trong b¶ng ch÷ c¸i.. string. X©u kÝ tù, tèi ®a gåm 255 kÝ tù. B¶ng 1. Trong Pascal, để chỉ rõ cho chương trình dịch hiểu dãy chữ số là kiểu xâu, ta phải đặt dãy số đó trong cặp dấu nháy đơn. Ví dụ '5324' , '863'.. 2. C¸c phÐp to¸n víi d÷ liÖu kiÓu sè Trong mọi ngôn ngữ lập trình ta đều có thể thực hiện các phép toán số học céng, trõ, nh©n vµ chia víi c¸c sè nguyªn vµ sè thùc. Chẳng hạn, bảng dưới đây là kí hiệu của các phép toán số học đó trong ngôn ng÷ Pascal: KÝ hiÖu. PhÐp to¸n. KiÓu d÷ liÖu. +. céng. sè nguyªn, sè thùc. . trõ. sè nguyªn, sè thùc. *. nh©n. sè nguyªn, sè thùc. /. chia. sè nguyªn, sè thùc. div. chia lÊy phÇn nguyªn sè nguyªn. mod. chia lÊy phÇn d­. sè nguyªn. B¶ng 2 Chúng ta đã quen thuộc với các phép toán cộng, trừ, nhân và chia. Tuy nhiên hãy lưu ý rằng hầu hết các ngôn ngữ lập trình đều xem kết quả chia hai số n và m (tøc n/m) lµ sè thùc, cho dï n vµ m lµ c¸c sè nguyªn vµ n cã chia hÕt cho m hay kh«ng.. 21. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Dưới đây là các ví dụ về phép chia, phép chia lấy phần nguyên và phép chia lÊy phÇn d­: 5/2 = 2.5;. 12/5 = 2.4.. 5 div 2 = 2;. 12 div 5 = 2. 5 mod 2 = 1;. 12 mod 5 = 2. Ta có thể kết hợp các phép tính số học nói trên để có các biểu thức số học phøc t¹p h¬n. Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô vÒ biÓu thøc sè häc vµ c¸ch viÕt chóng trong ng«n ng÷ lËp tr×nh Pascal: abc+d 15  5 . a*b-c+d. a 2. 15+5*(a/2). x 5 y  (x  2) 2 a 3 b5. (x+5)/(a+3)-y/(b+5)*(x+2)*(x+2). Quy t¾c tÝnh c¸c biÓu thøc sè häc:  . Các phép toán trong ngoặc được thực hiện trước tiên; Trong d·y c¸c phÐp to¸n kh«ng cã dÊu ngoÆc, c¸c phÐp nh©n, phÐp chia, phÐp chia lÊy phÇn nguyªn vµ phÐp chia lÊy phÇn d­ ®­îc thùc hiện trước;  PhÐp céng vµ phÐp trõ ®­îc thùc hiÖn theo thø tù tõ tr¸i sang ph¶i. Chú ý rằng khi viết các biểu thức toán, để dễ phân biệt, ta có thể dùng các cặp dấu ngoặc tròn ( và ), dấu ngoặc vuông [ và ], dấu ngoặc nhọn { và } để gộp c¸c phÐp to¸n, nh­ng trong c¸c ng«n ng÷ lËp tr×nh chØ ®­îc sö dông dÊu ngoÆc tròn cho mục đích này. VÝ dô, biÓu thøc. (a  b)(c  d)  6  a 3. khi viÕt trong Pascal sÏ cã d¹ng:. ((a+b)*(c-d)+6))/3-a. 3. C¸c phÐp so s¸nh Ngoài các phép toán số học, ta còn thường so sánh các số. Các kí hiệu toán học quen thuộc dưới đây được sử dụng để kí hiệu các phép so sánh: KÝ hiÖu. PhÐp so s¸nh. 22. Lop8.net. VÝ dô.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>