Giáo án môn Ngữ văn lớp 6 - Bài 6: Văn - Tập làm văn truyện cổ dân gian Yên Bái

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Bµi 6: V¨n - TËp lµm v¨n TruyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i (1 tiÕt) 1.Môc tiªu: Sau khi học xong bài này, học sinh đạt được : 1.1. KiÕn thøc: - Biết tên một số truyện cổ dân gian, đọc và nhớ được một đến hai truyện cổ dân gian tiêu biểu của các dân tộc đang l­u hµnh ë Yªn B¸i. - Nhận diện được thể loại, tính địa phương, dân tộc của mét vµi truyÖn cæ d©n gian l­u hµnh ë Yªn B¸i. 1.2. Kü n¨ng: - BiÕt c¸ch s­u tÇm, ghi chÐp néi dung, nhËn diÖn vÒ thÓ loại truyện cổ dân gian đang lưu hành ở địa phương. - BiÕt ph©n tÝch, c¶m thô néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn cæ d©n gian. 1.3. Thái độ: Yêu quý, trân trọng, giữ gìn kho tàng truyện cổ dân gian đang lưu hành ở địa phương. 2.Th«ng tin: 2.1. Kh¸i qu¸t vª truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i: Yªn B¸i lµ mét tØnh miÒn nói, cã nhiÒu d©n téc anh em cïng chung sèng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö, c¸c dân tộc đến cư trú trên địa bàn Yên Bái vào nhiều thời điểm khác nhau, dân số của các dân tộc cũng không đồng đều nh­ng hÇu nh­ d©n téc nµo còng mét kho tµng truyÖn cæ d©n gian cña d©n téc m×nh. Trong c¸c truyÖn cæ d©n gian Yªn B¸i hiện nay có nhiều truyện có tên địa danh, tên nhân vật hoặc những sự kiện lịch sử đã từng xảy ra trên địa bàn Yên Bái. Song còng cã nh÷ng truyÖn kh«ng cã nh÷ng chi tiÕt Êy. ThËt khó xác định những truyện ấy xuất phát từ Yên Bái hay nó Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> ®­îc du nhËp vµo Yªn B¸i cïng víi sù di c­ cña c¸c d©n téc từ nơi khác đến địa bàn Yên Bái. Vì thế khái niệm truyện cổ dân gian Yên Bái chỉ có ý nghĩa tương đối. Nên hiểu đó là chỉ c¸c truyÖn cæ d©n gian ®­îc s­u tÇm vµ ®ang l­u hµnh ë Yªn B¸i. Kho tµng truyÖn cæ d©n gian ®ang l­u hµnh ë Yªn B¸i khá phong phú về mặt thể loại. Trong đó truyện cổ tích chiếm một số lượng lớn và cũng có nhiều đặc sắc về mặt nghệ thuật hơn. Một đặc điểm dễ nhận thấy là ranh giới giữa các truyện cæ tÝch vµ truyÒn thuyÕt ë nhiÒu truyÖn kh«ng thËt râ rµng. Trong nhiều truyền thuyết có yếu tố cổ tích và ngược lại. Qua viÖc ®iÒu tra, kh¶o s¸t, cã thÓ kÓ ra mét sè truyÖn tiªu biÓu cña tõng thÓ lo¹i: - TruyÒn thuyÕt: + Mïa sÊm (TruyÒn thuyÕt d©n téc Th¸i ) + Mặt trời sấm, sét là một gia đình (Truyền thuyết dân téc M«ng ) + Mặt đất lồi lõm (Truyền thuyết dân tộc Mông ) + ¤ng ThÇn N«ng (TruyÒn thuyÕt d©n téc M«ng ) + ¤ng Tiªn trªn nói Ngò S¬n (TruyÒn thuyÕt d©n téc M«ng ) + Nàng Han, Tạo Cầm Hánh đánh giặc cờ vàng (Truyền thuyÕt d©n téc Th¸i )…. - TruyÖn cæ tÝch, cã c¸c tiÓu lo¹i: + Truyện cổ tích kể về sự tích các địa danh: Tiªu biÓu nh­ c¸c truyÖn: Sù tÝch §¸t ¤ §å (TruyÖn cæ tÝch dân tộc Cao Lan), Sự tích Ngòi Thia rêu đá (Truyện cổ tích dân tộc Thái), Sự tích Suối nước nóng Bản Hốc (Truyện cổ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch Th¸c ¤ng, Th¸c Bµ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Kinh, Tµy, Nïng), Sù tÝch Nói Ngµm Cha (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch §Ìo Khau Ph¹ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng)… Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ sù tÝch c¸c loµi c©y: Tiªu biÓu nh­ c¸c truyÖn: Sù tÝch c©y quÕ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Dao), Sù tÝch Hoa Ban (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Sù tÝch c©y ng« (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng)… + TruyÖn cæ tÝch kÓ vÒ sù tÝch c¸c loµi vËt: Tiªu biÓu nh­ c¸c truyÖn: Sù tÝch ®u«i gÊu (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng), Sù tÝch gµ Êp trøng vÞt (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng), MÌo vµ Chuét (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Dao),… + Truyện cổ tích kể về sự tích các đồ vật: Tiªu biÓu nh­ c¸c truyÖn: Sù tÝch khÌn M«ng (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng, Sù tÝch s¸o Tµy (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Tµy)… + Truyện cổ tích kể về con người: Tiªu biÓu nh­ c¸c truyÖn: Nµng Nu; A Sang ; Nï J¸o, Nao vµ Xªnh; Nï Phay häc khÌn (TruyÖn cæ tÝch d©n téc M«ng), ChuyÖn t×nh hang ThÈm NÐ (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Th¸i), Chµng Hoa Sung (TruyÖn cæ tÝch d©n téc Tµy)… Ngoµi truyÖn cæ d©n gian, ë Yªn B¸i cßn l­u hµnh, phæ biến một số trường ca như “Xống chụ xôn xao” (Tiễn dặn người yêu) của dân tộc Thái, “Đường lên dâng lễ tổ”, “Then B¸ch §iÓu” cña d©n téc Tµy. ở các truyện cổ trên tính địa phương và tính dân tộc được thể hiện khá rõ. Tính địa phương thể hiện qua các chi tiết: tên địa danh, sản vật, nhân vật có ở địa phương hoặc kể về các sự việc xảy ra tại địa phương. Tính dân tộc thể hiện ở ngôn ngữ, lối tư duy, cách diễn đạt và bản sắc văn hoá của các d©n téc trong truyÖn. 2.2. TruyÒn thuyÕt Nµng Han Truyền thuyết của dân tộc Thái vùng Văn Chấn- Mường Lò. Ngµy x­a ë vïng Ao Lu«ng thuéc x· S¬n a, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i, cã một người con gái mồ côi cả cha lẫn mẹ nhưng lại thông minh, dũng cảm và có sắc đẹp lạ thường. Một hôm cô đi vào rừng lấy củi thì bị một bầy khỉ vây bắt. Mặc dù cô đã hết søc chèng cù nh­ng kh«ng th¾ng næi bÇy khØ, c« bÞ bÇy khØ b¾t ®em vµo trong rõng s©u. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> ở trong rừng cô được bầy khỉ đối đãi hết sức tử tế(1), nhất là con khỉ đực đầu đàn to lớn. Nó thường cho bầy khỉ đi tìm ngô nếp, mật ong, chim non, trứng kiến về cho cô ăn. Nó còn thường đến gần bên cô gái, vuốt tóc, xoa lưng, tỏ vẻ thân thiết(2) với cô. Một thời gian sau nhân lúc bầy khỉ sơ hở, cô gái đã trốn được về nhà. Rồi cô tự nhiên mang thai và sinh được một đứa con gái. Đứa trẻ sinh ra đã to lớn và đẹp đẽ khác thường, nó chẳng mang một dấu vết nào của bố khỉ. Nó lớn rất nhanh, càng lớn càng khoẻ mạnh, xinh đẹp nên mọi người trong vùng đều gọi là nàng tiên Han.. Han có tài trí và sức khoẻ lạ thường, mới chín, mười tuổi cô đã tập bắn cung và phi ngựa bạch cùng với bọn con trai chia bè đánh vật. Lớn lên Han trở thành một kị sĩ(3), thường cưỡi trên lưng con bạch mã(4) phi nước đại(5) như một mũi tên bay thÊp tho¸ng trong rõng xanh. Han cũng là một người rất yêu thích lao động. Cô biết bóc vỏ cây sui(6) chế tác thành chăn đắp, cô biết lấy cây quả trong rừng về trồng ở vườn nhà, biết thuần dưỡng những con thó rõng hoang d¹i thµnh nh÷ng con vËt nu«i trong nhµ hiÒn lành. Han còn bốc đá xếp thành núi, biến thung lũng Mường Lò thành cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, biết khơi con mương to đưa nước từ suối Thia vào đồng và tìm ra giống lúa thơm ngon nổi tiếng để trồng ở Mường Lò. Han lấy đá xây một ngôi nhà thật to, đào một cái giếng trong, biến một cái hang đá thành ao nuôi cá. Nơi Han ở còn có cả một cái trảng đá to dùng để thờ cúng, có chỗ dành riêng để chơi bời múa hát. Những lúc thư thả Han thường đánh trống gọi bè bạn đến móa h¸t, vui ch¬i. V× vËy, n¬i Han ë còng lµ n¬i tô héi cña trai gái trong bản ngoài mường khắp vùng Mường Lò. Không phải chỉ có tài trí mà Han còn người có tấm lòng nhân ái luôn cưu mang giúp đỡ mọi người, bày cho mọi người biÕt c¸ch lµm ¨n, biÕt chèng thó d÷…víi nh÷ng viÖc lµm tèt đẹp như vậy nên Nàng Han được dân trong vùng rất yêu mến, quý träng. Vào tuổi trăng tròn Han cũng có người yêu, nhà chàng trai ở phía đông của cánh đồng Mường Lò. Chàng trai đã hẹn với Han rằng gặt mùa xong hai người sẽ về ở bên nhau cùng nhau khai khẩn đất đai mở rộng thêm cánh đồng Mường Lò Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> và tìm thêm nhiều giống lúa mới để trồng. Họ mong muốn cùng với bà con dân bản làm cho vùng Mường Lò ngày càng trë nªn ®Çm Êm thanh b×nh. Nh­ng råi bçng d­ng bän giÆc ¸o l«ng, ch©n quÊn xµ c¹p từ phương xa tràn xuống. Chúng ào vào các bản làng cướp bóc. Bọn chúng vô cùng tàn ác, giết đàn ông, cướp đàn bà, cướp thóc, ngô, trâu, bò, gà, lợn, không thiếu thứ gì là chúng không cướp hoặc tàn phá. Cả vùng Mường Lò vốn tươi đẹp, trù phú là thế mà bỗng nhiên xơ xác, tiêu điều. Không thể để mặc cho bọn giặc tàn sát dân làng, Nàng Han đã chiêu tập quân lính đứng lên chống giặc. Đội quân của Nàng Han đa phần là nữ, đều có tài phi ngựa, bắn cung. Để có cơ sở và lực lượng chiến đấu lâu dài, Nàng Han đã cho xây thành Pu - Cút, đắp luỹ cao, hào sâu, trồng chuối hai bên lối đi, làm các vật cản, biến nơi này thành thao trường(7) tập phi ngựa vượt qua các chướng ngại vật, phi ngựa múa gươm chém chuối hai bên đường. Nàng Han còn xuống từng bản vận động thành lập được nhiều đội quân đánh giặc. Dưới sự chỉ huy của một nữ tướng có tài thao lược(8), quân của Nàng Han liên tục chiến thắng. Bọn giặc bị đánh trả tơi bời không thể nào chiếm nổi mảnh đất mà ban đầu chúng tưởng là sẽ cướp được một cách dễ dàng, thậm chí bọn chúng còn vô cùng sợ hãi. Lúc đó đã cã th¬ ca ngîi Nµng Han : Lóc xung trËn oai phong lÉm liÖt Vã ngùa tung hoµnh hß hÐt chØ huy Thanh gươm yên ngựa ra uy Ra tay chém tướng phất kì bao phen. Người ta đồn rằng ở gan bàn chân của Nàng Han có ba sợi lông vàng của thần núi ban cho để làm bùa hộ mệnh(9). Nghe được tin này bọn giặc liền thuê một tên trai tơ con nhà giàu tên là Tạo Lao vờ đến tán tỉnh, gạ gẫm Han, nhằm nhổ trộm hai sợi lông vàng. Nhưng mưu đồ của chúng đã bị thất bại, Tạo Lao chỉ gặp được một tuỳ tướng(10) đóng giả lµm Nµng Han. Quân tướng Nàng Han đang trên đà thắng lợi thì nhận đựơc tin báo, người yêu của Nµng Han ®ang bÞ bän giÆc v©y h·m trong thµnh. Nµng Han liÒn giao binh quyÒn(11) l¹i Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> cho viên phó tướng chỉ huy còn mình thì cùng một số tuỳ tùng(12) bí mật đi giải vây cho người yêu. Đến giữa đường bị giặc phục kích(13), Nàng Han cùng tuỳ tùng của mình chiến đấu rất quyết liệt, nhưng giặc đông gấp bội, tình thế trở nên vô cùng nguy hiểm. Một viên tướng thân cận đã đóng giả làm Nàng Han xông vào vừa đánh vừa rút quân về một ngả khác để cho bọn giặc rượt đuổi theo. Nàng Han nhân cơ hội này rẽ sang lối khác đi giải vây cho người yêu. Do nhiều ngày phải chiến đấu với lũ giặc, sức lực cạn dần, Nàng Han lê bước tới bờ suối. Nhìn dòng suối Thia chảy xiết, mặt nước xanh đen, Nàng Han khẽ rùng mình ngần ngại. Nhưng trước mắt nàng lại hiện lên hình ảnh người yêu đang bị giặc vây hãm, nµng liÒn nh¶y µo xuèng suèi. B¬i m·i, b¬i m·i, tíi gi÷a dßng suèi, nµng bçng toµn th©n nhói buốt, chân tay rã rời, nhìn xuống thì thấy hai sợi lông vàng đã rụng mất. Hoảng sợ, nàng lại gắng sức bơi, nhưng gần tới bờ thì bọn giặc đã đuổi tới. Chúng bắn tên xối xả vµo nµng… Nµng bÞ chÕt, x¸c nµng tr«i d¹t vµo mét doi c¸t ven bê. Bµ con d©n b¶n biÕt tin vô cùng thương tiếc người thủ lĩnh(14) của mình, vội đưa xác nàng đi cất giấu rồi đợi đến đêm đưa đi chôn tại hang đá cạnh suối Thia. Sau nµy n¬i ch«n cÊt nµng ®­îc gäi lµ ThÈm Han. §Ó ghi nhí c«ng lao cña Nµng Han, nhân dân lập đền thờ nàng gọi là đình Nàng Han. Giếng nước nàng tắm khi xưa gọi giếng Nàng Han. Đồi Pu - Cút, doanh trại khi xưa của nàng gọi đồi Nàng Han. Câu chuyện về Nàng Han được đời nọ truyền cho đời kia, với niềm tự hào và tiếc thương về một người con gái tài sắc, dũng cảm, nhân ái của đất Mường Lò đã trở thành huyền thoại. Hàng năm bà con Mường Lò vẫn tổ chức lễ hội ở nơi Nàng Han yên nghỉ ngàn đời gäi lµ lÔ héi ThÈm Han. Ngµy nay ThÈm Han cßn trë thµnh mét ®iÓm du lÞch hÊp dÉn víi những ai đã vào Văn Chấn- Mường Lò. Ph¹m §øc H¶o s­u tÇm theo lêi kÓ cña nh©n d©n V¨n ChÊn. Chó thÝch: () TruyÒn thuyÕt: Xem l¹i phÇn chó thÝch vÒ truyÒn thuyÕt, Ng÷ v¨n líp 6. (1) Tử tế: Tỏ ra có lòng tốt trong đối xử với nhau( ăn ở tử tế víi nhau) (2) Th©n thiÕt: Cã quan hÖ t×nh c¶m gÇn gòi, g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. (3) Kị sĩ: Người chuyên dùng ngựa để chiến đấu. (4) B¹ch m·: Ngùa tr¾ng (5) Phi nước đại: (Ngựa) chạy nhanh. (6) Vỏ sui: Cây to ở rừng, thân tròn thẳng, có nhựa độc, gỗ nhẹ, vỏ cây có thể chế tác thành chăn đắp gọi là chăn sui. (7) Thao trường: Bãi tập quân sự (8) Thao lược: Phép dùng binh(viên tướng có tài thao lược) Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> (9) Bùa hộ mệnh: Bùa: Vật thường làm bằng giấy hoặc vải có những dấu hiệu đặc biệt, được cho là có phép thiêng trừ ma quỉ, tránh được tai nạn, mê hoặc người khác(theo mê tín). Bùa hé mÖnh: Bïa hoÆc vËt coi nh­ l¸ bïa (10) Tuỳ tướng: Tướng giúp việc trực tiếp một tướng cấp cao hơn trong chế độ phong kiến. (11) Binh quyÒn: QuyÒn hµnh vÒ qu©n sù (12) Tuỳ tùng: Đi theo để giúp việc(nhân viên tuỳ tùng) (13) Phục kích: Bí mật bố trí lực lượng, chờ sẵn để đánh úp đối phương đi ngang qua. (14) Thủ lĩnh: Người đứng đầu một tập đoàn người tương đối lín(thñ lÜnh bé l¹c) Câu hỏi đọc – hiểu: 1- Nhân vật Nàng Han có những phẩm chất gì đáng quí? 2- Theo em ý nghÜa cña truyÒn thuyÕt Nµng Han lµ g×? Em cã c¶m xóc, suy nghÜ g× khi häc truyÒn thuyÕt nµy?. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span>