Đề tài Ứng dụng phần mềm tin học power point, get quick time pro, paint vào thiết kế bài giảng "sinh tổng hợp prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp

<span class='text_page_counter'>(1)</span>“øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint… vào thiết kế bài giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp”. I. Đặt vấn đề: ThÕ kû XXI- thÕ kû cña sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Yªu cầu mới của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và những thách thức bị tụt hậu trên con đường tiến lên CNXH đòi hỏi các nhà trường phải đào tạo nên những con người lao động mới: thông minh, sáng tạo. Để đạt được mục tiêu đó, hiện nay việc đổi mới chương trình và phương pháp dạy học ở các trường phổ thông đã và đang được quan tâm rất lớn. Trong định hướng về phương pháp và thiết bị dạy học Sinh học bậc THPT, s¸ch GK ph©n ban míi, Bé GD- §T chØ râ: "Cần xây dựng những băng hình, đĩa CD, phần mềm máy vi tính tạo thuận lợi cho gi¸o viªn gi¶ng d¹y nh÷ng cÊu tróc, qu¸ tr×nh sèng ë cÊp tÕ bµo, ph©n tö vµ c¸c cÊp trªn c¬ thÓ”. TrÝch:SGV SH Ban KHXH&NV Bé s¸ch thø nhÊt-NXBGD-2003. "Sinh học là khoa học thực nghiệm, phương pháp dạy học gắn bó chặt chẽ với thiết bị dạy học, do đó dạy Sinh học không thể thiếu các phương tiện trực quan nh­ m« h×nh, tranh vÏ, mÉu vËt, phim ¶nh...". TrÝch: SGV SH BanKH TN Bé s¸ch thø hai-NXBGD-2003. Như vậy, một trong những hướng để đổi mới phương pháp dạy học đó là tăng cường việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại. ở các trường THPT nói chung và trường THPT chuyên Phan Bội Châu nơi hiện tôi đang công tác nói riêng đã và đang từng bước được tăng cường trang bị cơ së vËt chÊt kü thuËt cho c¸c phßng häc víi sù trî gióp cña c«ng nghÖ th«ng tin. Bëi vËy, viÖc thiÕt kÕ c¸c bµi gi¶ng víi sù trî gióp cña c«ng nghÖ th«ng tin nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc ®ang ®­îc rÊt nhiÒu gi¸o viªn quan t©m. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 3 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Trong chương I phần cơ sở di truyền học – Sách giáo khoa sinh học 11 – có một số bài dạy với khối lượng kiến thức khá nhiều và trừu tượng. Học sinh chưa bao giờ được quan sát trong thực tế, vì đây là chương nói về cơ sở vật chất và cơ chế di truyền nhưng ở cấp độ phân tử. Muèn quan s¸t, nh×n thÊy chóng trªn tiªu b¶n th× buéc ph¶i cã kÝnh hiÓn vi điện tử với độ phóng đại cực lớn – chưa kể đến còn phải nhiều công đoạn kỷ thuËt c«ng phu, phøc t¹p vµ tèn nhiÒu thêi gian. Thế nhưng thực tế ở hầu hết các trường THPT chúng ta: các dụng cụ thí nghiệm, đồ dùng dạy học như kính hiển vi điện tử, các hoá chất …còn chưa được trang bị đầy đủ. Vì thế, trong quá trình thực hiện giảng dạy các bài dạy ở chương này, giáo viên thường gặp phải một số khó khăn liên quan đến đồ dùng dạy học. Bài "Sinh tổng hợp prôtêin" là một trong số những bài đó. Phương pháp truyền thống thường được áp dụng khi giảng dạy đến bài này là thuyÕt tr×nh. Gi¸o viªn sö dông c¸c bøc tranh in s½n hoÆc trùc tiÕp vÏ h×nh lªn b¶ng cho c¸c em quan s¸t  diÔn gi¶i råi yªu cÇu c¸c em ghi chÐp l¹i c¸c ý c¬ bản. Các câu hỏi, những tình huống có vấn đề tuy có được đặt ra nhưng rất hạn chế - vì khối lượng kiến thức của bài này khá lớn lại rất trừu tượng, phải mất nhiều thêi gian cho thuyÕt tr×nh vµ ghi chÐp. Với cách làm này thường không phát huy được cao độ tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập, học trò khi học thường thụ động, dễ nhàm chán, hiÖu qu¶ giê d¹y kh«ng cao. Làm thế nào để trong thời lượng chương trình bó hẹp chỉ một tiết dạy, trên không chỉ một nhóm đối tượng HS, mọi GV có thể vừa kiểm tra bài cũ, vừa khai th¸c x©y dùng, h×nh thµnh c¸c kiÕn thøc míi, kh«ng nh÷ng thÕ cßn ph¶i kh¾c s©u, më réng kiÕn thøc míi cho HS, gióp c¸c em vËn dông tèt c¸c kiÕn thøc míi khi giải thích các sự vật, hiện tượng thực tiễn trong cuộc sống và có thể hoàn thành tốt mọi bài tập có liên quan, giúp HS có thêm hào hứng, hứng thú khi học tập để rồi ngµy mét yªu thÝch m«n sinh häc h¬n. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè góp phần nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp.. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 4 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Để góp phần khắc phục được các khó khăn nêu trên, tôi đã chọn đề tài: “ứng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint ... vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lªn líp”. II. Néi dung. II.1. Mục đích, yêu cầu giảng dạy của bài : Qua bµi nµy häc sinh ph¶i: - Nªu ®­îc nh÷ng thµnh phÇn tham gia vµo qu¸ tr×nh sinh tæng hîp pr«tªin. - Tr×nh tù diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh sinh tæng hîp pr«tªin. - Cơ chế giải mã để hình thành cấu trúc bậc I của phân tử prôtêin. - Giải thích được vì sao thông tin di truyền giữ trong nhân mà vẫn chỉ đạo ®­îc sù tæng hîp pr«tªin ë ngoµi nh©n. - Xác định được mối quan hệ về số lượng giữa bộ ba mã sao và số axit amin môi trường cần cung cấp, cũng như giữa số bộ ba mã sao và số axit amin có trong ph©n tö pr«tªin míi ®­îc h×nh thµnh. - Xác định được các sản phẩm tạo ra sau quá trình sinh tổng hợp prôtêin khi nó cần đến. - Phát triển năng lực suy luận ở học sinh qua việc xác định nhiệm vụ của các bộ ba mã sao và số axit amin có trong phân tử prôtêin do nó quy định, từ chiều cña m· gèc suy ra chiÒu m· sao vµ chiÒu dÞch m·. - Từ kiến thức: “Hoạt động của các cấu trúc vật chất trong tế bào là nhịp nhµng vµ thèng nhÊt, bè mÑ truyÒn cho con kh«ng ph¶i lµ c¸c tÝnh tr¹ng cã s½n mµ lµ c¸c ADN- c¬ së vËt chÊt cña c¸c tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn”, häc sinh quan niÖm đúng về tính vật chất của hiện tượng di truyền. II.2. §å dïng d¹y häc : - Máy vi tính có cài đặt sẵn giáo trình điện tử do tác giả thiết kế. - M¸y chiÕu, b¶ng chiÕu. II.3. Träng t©m bµi d¹y: Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 5 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Bài này có nhiều nội dung kiến thức mới và khó đối với học sinh, để đạt được mục đích yêu cầu bài dạy, cần đặt trọng tâm ở: C¸c môc:. I.2.b) Tæng hîp chuçi polipeptit. II. Sù ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh sinh tæng hîp pr«tªin.. II.4. Phân tích cấu trúc nội dung và phương pháp giảng dạy của bài : Trước khi học sinh học đến bài này, các em đã được học bài 16: “Axit nuclªic vµ pr«tªin”. Vì thế trước khi vào nội dung bài mới, GV có thể hỏi bài cũ. Có khá nhiều vấn đề để GV có thể lựa chọn khi đặt câu hỏi kiểm tra bài cũ. Tuy nhiªn t«i sö dông bµi tËp sau:. Bµi tËp: Dựa vào các nuclêôtit trên ADN mạch khuôn của một loài vi khuẩn dưới đây, hãy xác định trình tự các nuclêôtít trên ADN mạch mẫu và các ribônuclêôtit tương ứng trên mARN được tổng hợp. m¹ch mÉu : .................................................................................... ADN m¹ch khu«n : T A X X A G A T A X T T A T X mARN. : ..................................................................................... ứng dụng trình duyệt Power Point trong phần này, trước tiên tôi cho hiển thị lên màn hình đề bài, tiếp đến điều khiển bút laze (hoặc con trỏ) đến các vị trí nuclêôtít (trên ADN mẫu) hoặc ribônuclêôtit (trên mARN tương ứng) cần xác định, yêu cầu học sinh trả lời rồi mới cho hiển thị lên màn hình phần đáp án sau khi các em đã hoàn thành xong. Giáo viên cũng có thể thiết kế cho các em học sinh sử dụng máy (dưới sự giám sát của giáo viên), tự lựa chọn các nuclêôtit (hoặc các ribônuclêôtit) tương ứng lắp ghép vào các vị trí xác định. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. Lop6.net. 6. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Nếu các em lựa chọn để ghép sai, máy sẽ không chấp nhận, báo lỗi rồi yêu cÇu c¸c em chän l¹i. Còn nếu các em làm đúng, máy sẽ chấp nhận và việc lắp ghép của các em thµnh c«ng. Víi bµi tËp nµy cã thÓ gióp cho c¸c em «n l¹i c¸c kiÕn thøc vÒ nguyªn t¾c bæ sung còng nh­ t¸i hiÖn l¹i vÒ c¬ chÕ qu¸ tr×nh sinh tæng hîp mARN diÔn ra nh­ thÕ nµo. Tiếp theo, dựa vào sơ đồ sẵn có trên bảng (vừa được thiết lập trong bài tập trªn), gi¸o viªn cã thÓ hái thªm c¸c em vÒ m· më ®Çu vµ m· kÕt thóc cña mARN, đặc điểm của mã di truyền - Bởi vì đây là những câu hỏi có đề cập đến những vấn đề liên quan đến nội dung bài mới, làm cơ sở nền tảng cho việc tiếp thu bài mới ®­îc thuËn lîi h¬n. Kết thúc phần kiểm tra bài cũ, giáo viên phân tích-đánh giá những ý học sinh đã và chưa trả lời được rồi cho điểm. Sau đó, giáo viên đặt vấn đề để chuyển sang dạy nội dung bài mới, cho hiển thị lên màn hình mục bài rồi yêu cầu học sinh ghi đề mục vào vở. Giáo viên giới thiệu qua về bố cục bài giảng rồi đặt vấn đề để các em cùng x©y dùng néi dung phÇn A:. A. Qu¸ tr×nh tæng hîp pr«tªin trong tÕ bµo. I. Sao m·: Như chúng ta đã biết, trước khi học đến bài này thì các em đã được nghiên cứu kỹ về quá trình sinh tổng hợp ARN trong bài 16. Và vì thế đến mục này,sau khi giíi thiÖu: “§©y chÝnh lµ qu¸ tr×nh sinh tæng hîp mARN”, chóng ta chØ cÇn làm sáng rõ cho các em lí do khiến người ta đặt tên cho quá trình này là quá trình sao m· lµ ®­îc.. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 7 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” §Ó häc sinh dÔ h×nh dung và nhớ hơn (nhất là đối với các em ë khèi kh«ng chuyªn vµ không thi đại học môn sinh), bằng mô hình động về quá trình sinh tæng hîp c¸c lo¹i ARN gi¸o viªn cã thÓ hÖ thèng l¹i mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n.. AUG. Cụ thể, trước tiên trên màn. UAG. hình sẽ xuất hiện cấu trúc đại cương của tế bào với ba phần t¸ch biÖt: mµng, tÕ bµo chÊt vµ nh©n. ADN - vËt chÊt di truyÒn quy định cấu trúc các phân tử. Mô hình động quá trình sinh tổng hợp. pr«tªin n»m trong nh©n ( Qu¸. c¸c lo¹i ARN. tr×nh sao m· diÔn ra trong nh©n tÕ bµo). Các gen trên ADN hoạt động  trước tiên đã hình thành nên các chuỗi p«lirib«nuclª«tit m¹ch th¼ng. Sau đó từ các chuỗi pôliribônuclêôtit mạch thẳng vừa được tổng hợp này mới biến đổi cấu hình và hình thành nên các phân tử ARN với cấu trúc đặc trưng của chóng. Kết quả: các ARN lần lượt xuất hiện. Các ARN sau khi đã được tổng hợp xong sẽ được chui ra khỏi nhân (qua các lỗ màng nhân) để đến tế bào chất. Mỗi loại ARN đóng một vai trò nhất định trong quá trình sinh tổng hợp pr«tªin cña tÕ bµo c¬ thÓ. Như vậy, với những ưu điểm vượt trội của công nghệ thông tin, chỉ cần trong một khoảng thời gian rất ngắn (từ 1-2 phút), trên mô hình động về quá trình sinh tổng hợp các loại ARN, giáo viên đã có thể cung cấp cho các em không chỉ diễn biến của mỗi quá trình, mà bên cạnh đó các em còn có thể dễ dàng xác định được vÒ vÞ trÝ-n¬i xÈy ra c¸c qu¸ tr×nh sao m·, Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 8 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” nh÷ng giai ®o¹n gièng vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c qu¸ tr×nh, vµ c¶ vai trß, vÞ trÝ cña mỗi loại ARN sau khi đã được tổng hợp xong. KÕ tiÕp sau giai ®o¹n sao m· lµ giai ®o¹n gi¶i m·. Giáo viên đặt vấn đề để cùng các em học sinh xây dựng sang phần nội dung thø hai cña bµi: II . Gi¶i m·. 1. Kh¸i niÖm. Trước tiên, chúng ta xây dựng cho các em khái niệm về quá trình giải mã. Sau đó, chúng ta có thể yêu cầu các em thống kê các yếu tố tham gia, nhấn mạnh thªm cho c¸c em vÒ nguån gèc cña c¸c thµnh phÇn còng nh­ vai trß cña mçi yÕu tè trong qu¸ tr×nh gi¶i m·. øng dông tr×nh duyÖt Power Point trong phÇn nµy, víi mçi thµnh phÇn tham gia vào quá trình giải mã chúng ta đều có thể minh hoạ bằng một hình ảnh kèm theo để cho học sinh dễ nhớ. Riêng đối với ribôxôm là nơi sẽ diễn ra quá trình tổng hợp prôtêin, chúng ta cần đặc biệt lưu ý các em về các trạng thái tồn tại của nó. Và để học sinh dễ nhớ, chúng ta có thể tạo ra hiệu ứng mô hình động: + Trước khi tiến hành tổng hợp prôtêin, khi chưa có mặt mARN, ribôxôm gồm 2 tiểu phần tồn tại độc lập, nằm tách riêng nhau. ở sinh vật nhân sơ,một tiểu phần có kích thước 30S và một tiểu phần có kích thước 50S. + Chỉ khi có mặt mARN, hai tiểu phần mới cùng tiến đến liên kết vào một ®Çu mót cña mARN t¹i vÞ trÝ m· më ®Çu AUG (®Çu 5'). Kích thước của ribôxôm lúc bấy giờ là 70S.. II. Gi¶i m·:. 1. Kh¸i niÖm - Lµ qu¸ tr×nh chuyÓn m· di truyÒn chøa trong mARN thµnh tr×nh tù c¸c axit amin trong chuçi polipeptit cña pr«tªin (tæng hîp pr«tªin) - C¸c thµnh phÇn tham gia: Lª ThÞ Kim Kh¸nh. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. 9UX U A U U U U GA A U A G AU GG. + mARN trưởng thành Lop6.net 5’. 3’.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Trªn mµn h×nh, khi rib«x«m chuyÓn sang tr¹ng th¸i chuÈn bÞ tæng hîp pr«tªin (tøc lµ ®ang b¾t ®Çu g¾n kÕt vµo mARN) th× rib«x«m ë tr¹ng th¸i ban ®Çu (lóc ch­a tæng hîp pr«tªin) sÏ biÕn mÊt. Trong tiÓu phÇn lín cña rib«x«m l¹i ®­îc chia lµm hai vÞ trÝ nhá: mét lµ vÞ trÝ peptit vµ hai lµ vÞ trÝ amin. Mỗi vị trí tương ứng với 1 bộ ba. Có 1 điều đáng lưu ý ở đây là cả trong sách giáo khoa lẫn sách giáo viên đều không hề có một lời bình chú, giải thích gì về lí do tại sao lại đặt tên cho mỗi vị trí trªn rib«x«m lµ Peptit vµ Amin. Để tránh gây thắc mắc, hoang mang cho học trò khi theo dõi đến phần này, tôi chủ động chú thích luôn về chức năng, ý nghĩa của mỗi vị trí ngay trên sơ đồ (chỗ vừa bị để trống) để các em học sinh tiện hình dung, theo dõi.. II. Gi¶i m·:. 1. Kh¸i niÖm - Lµ qu¸ tr×nh chuyÓn m· di truyÒn chøa trong mARN thµnh tr×nh tù c¸c axit amin trong chuçi polipeptit cña pr«tªin (tæng hîp pr«tªin) - C¸c thµnh phÇn tham gia: A U G G U X U A U + mARN trưởng thành 5’ + tARN + c¸c axit amin tù do + ATP + mét sè lo¹i enzim + rib«x«m. Met. UU U GA A U A G. phe. Tir. 3’. Val. Khi tæng hîp pr«tªin:. Khi diÔn ra sù tæng hîp pr«tªin, ë rib«x«m t¹o thµnh 2 khu chøc n¨ng kh¸c nhau. Khu A lµ khu nhËn aminoaxil-tARN. míi ®­a vµo. Khu P chøa pepti®il-tARN mang chuçi polipeptit ®ang ®­îc tæng hîp lúc đó. Mỗi vị trí tương ứng với một bộ ba.. 70S Khu Aminoaxil (A). Khu Peptiđil (P). A U G GUX U AU U U U GA A U A G. 5’. 3’. Sau đó tôi cho các em chuyển sang nghiên cứu phần nội dung thứ hai của môc Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 10 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” 2. DiÔn biÕn qu¸ tr×nh sao m·. a) Ho¹t ho¸ axit amin. ở mục này để học sinh dễ hình dung và dễ nhớ quá trình hoạt hoá axit amin diÔn ra nh­ thÕ nµo, chóng ta cã thÓ minh ho¹ cÊu tróc cña axit amin tù do (khi ch­a ®­îc ho¹t ho¸) lµ mét h×nh trßn cã mµu xanh nh¹t, ATP lµ mét h×nh trßn màu đỏ, còn enzim thì màu vàng nhấp nháy để tạo cảm giác hoạt tính mạnh. Dưới tác dụng của enzim, axit amin tự do dễ dàng liên kết được với hợp chất giàu năng lượng ATP để tạo thành axit amin dạng hoạt hoá. øng dông tr×nh duyÖt Power Point trong phÇn nµy, chóng ta cã thÓ t¹o hiÖu ứng cho axit amin tự do và ATP cùng di chuyển (theo đường dẫn màu xanh) đến liên kết với nhau-dưới tác dụng của enzim - tạo nên phức hợp axit amin dạng hoạt hoá (axit amin đã chuyển màu). Axit amin sau khi đã được hoạt hoá thì dưới tác dụng của một enzim khác nó dễ dàng liên kết với tARN để tạo thành phức hợp aa-tARN. Phần này, cũng hoàn toàn tương tự, chúng ta có thể tạo hiệu ứng cho axit amin đã được hoạt hoá và tARN cùng di chuyển (theo đường dẫn màu đỏ) đến để liên kết với nhau-dưới tác dụng của một enzim khác- tạo nên phức hợp aa-tARN.. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 11 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp”. Nh­ vËy s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ho¹t ho¸ aa chÝnh lµ aa liªn kÕt ®­îc víi tARN. b) DÞch m· vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh chuçi p«lipeptit. Chóng ta cã thÓ chia qu¸ tr×nh dÞch m· lµm 3 giai ®o¹n: khëi ®Çu, kÐo dµi vµ kÕt thóc. - Giai ®o¹n 1: Sù khëi ®Çu tæng hîp chuçi polipeptit + mARN tiÕp xóc víi rib«x«m ë vÞ trÝ m· më ®Çu (codon më ®Çu). + tARN mang a.a më ®Çu f.Met tiÕn vµo rib«x«m øng dông tr×nh duyÖt Power Point trong phÇn nµy, ®Çu tiªn chóng ta cã thÓ t¹o hiÖu øng cho hai tiÓu phÇn lín - bÐ cña rib«x«m xuÊt hiÖn, lóc ®Çu chóng vÉn cßn t¸ch rêi nhau. Sau đó khi có mặt mARN, chúng mới di chuyển (theo đường dẫn màu xanh) để đến cùng liên kết với mARN ở vị trí mã mở đầu (codon mở đầu). TiÕp theo, tARN mang axit amin më ®Çu f.Met tiÕn vµo rib«x«m (theo đường dẫn màu đỏ). Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 12 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp”. Nhìn trên mô hình các em có thể thấy rất rõ đối với codon mở đầu là AUG thì anticodon tương ứng trên tARN chỉ có thể là UAX và axit amin mở đầu tương øng chØ cã thÓ lµ Metionin ë sinh vËt nh©n s¬.. II. Gi¶i m· Met 1. Kh¸i niÖm 2. DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh gi¶i m· UAX a). Ho¹t ho¸ axit amin: b) Gi¶i m· vµ h×nh thµnh chuỗi polipeptit - Giai ®o¹n 1: Sù khëi ®Çu tæng hîp chuçi polipeptit + mARN tiÕp xóc víi rib«x«m ë vÞ trÝ codon më ®Çu + tARN mang a.a më ®Çu (Met-tARN) tiÕn vµo vÞ trÝ codon më ®Çu, anticodon tương ứng trên tARN của nó khớp bổ sung với codon mở đầu trên mARN. Met. UAX. Met. U AX A U G GUX U AU U U U GA A U A G. 5’. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 13 Lop6.net. 3’. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Như vậy, với mô hình động về sự khởi đầu tổng hợp chuỗi polipetit, chúng ta cã thÓ cho häc sinh n¾m b¾t toµn bé c¬ chÕ giai ®o¹n khëi ®Çu mét c¸ch rÊt dÔ dµng mµ kh«ng cÇn ph¶i mÊt nhiÒu thêi gian cho thuyÕt tr×nh. Giáo viên chỉ cần nhấn mạnh về sự quy định chặt chẽ giữa codon mở đầu trên mARN với anticodon tương ứng trên tARN theo nguyên tắc bổ sung, và giữa anticodon tương ứng trên tARN với axit amin là được. Sau đó chúng ta cho học sinh chuyển sang nghiên cứu giai đoạn thứ hai: - Giai ®o¹n 2: Sù kÐo dµi chuçi polipeptit + Aa1- tARN tới vị trí bên cạnh ,đối mã của nó khớp với mã của aa thứ nhất trªn mARN theo nguyªn t¾c bæ sung. øng dông tr×nh duyÖt Power Point trong phÇn nµy, trªn c¬ së m« h×nh ®ang s½n cã (trªn mµn h×nh), ®Çu tiªn chóng ta cho aa1- tARN xuÊt hiÖn. TiÕp theo, aa1- tARN tiÕn vµo rib«x«m (theo ®­êng dÉn mµu xanh), tíi vÞ trÝ bªn c¹nh (ngay sau codon më ®Çu). Lúc này, để phát huy tính tích cực, chủ động của học trò chúng ta có thể đặt c©u hái hoÆc yªu cÇu häc sinh nhËn xÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a codon thø nhÊt trªn mARN với anticodon tương ứng trên tARN và axit amin thứ nhất. + Enzim xóc t¸c t¹o thµnh liªn kÕt peptit gi÷a aa më ®Çu vµ aa thø nhÊt. §Ó häc sinh dÔ h×nh dung, ®Çu tiªn chóng ta cho h×nh ¶nh enzim xuÊt hiÖn. Tiếp theo, enzim tiến vào vị trí giữa hai axit amin (theo đường dẫn màu đỏ)  hình ảnh liên kết peptit được tạo thành đồng thời 1 phân tử nước được giải phóng (®i ra theo ®­êng dÉn mµu tÝm).. II. Gi¶i m· 1. Kh¸i niÖm 14 Lª ThÞ Kim Kh¸nh 2. DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh gi¶iLop6.net m·. Met. UAX. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” + Rib«x«m dÞch chuyÓn ®i 1 bé 3 trªn mARN (sù chuyÓn vÞ) øng dông tr×nh duyÖt Power Point trong phÇn nµy, ngay sau khi liªn kÕt peptit gi÷a aa më ®Çu vµ aa thø nhÊt (mµ trong m« h×nh nµy lµ gi÷a Met vµ Val) võa ®­îc t¹o thµnh, chóng ta cã thÓ t¹o hiÖu øng cho rib«x«m dÞch chuyÓn ®i 1 bé 3 trªn mARN (sù chuyÓn vÞ). Sự chuyển vị này đã tạo nên một khoảng trống trên khu vực amin của rib«x«m. Đến đây, để phát huy tính tích cực, chủ động của học trò chúng ta có thể đặt c©u hái cho häc sinh, yªu cÇu c¸c em dù ®o¸n diÔn biÕn tiÕp theo cña giai ®o¹n kÐo dµi chuçi polipeptit sÏ diÔn ra nh­ thÕ nµo.. II. Gi¶i m· Met 1. Kh¸i niÖm 2. DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh gi¶i m· UAX a). Ho¹t ho¸ axit amin: b) Gi¶i m· vµ h×nh thµnh chuỗi polipeptit - Giai ®o¹n 1: Sù khëi ®Çu tæng hîp chuçi polipeptit - Giai ®o¹n 2: Sù kÐo dµi chuçi polipeptit + Aa1– tARN tíi vÞ trÝ bªn c¹nh, anticodon cña nã khíp bæ sung víi codon cña aa thø nhÊt ngay sau codon më ®Çu + Enzim xóc t¸c t¹o thµnh liªn kÕt peptit giữa aa mở ®Çu vµ aa thø nhÊt + Rib«x«m dÞch chuyÓn ®i 1 bé 3 trªn mARN.. Tir. AUA Met. Val. U AX X AG A U G GUX U AU U U U GA A U A G. 5’. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 15 Lop6.net. 3’. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” + Aa22- tARN tiÕn vµo rib«x«m , anticodon cña nã khíp bæ sung víi codon cña aa thø 2 trªn mARN. Dựa vào hình ảnh trực quan sinh động trên màn hình học sinh có thể dễ dàng hình dung được bước tiếp theo sẽ là tARN mang aa thứ hai Tirozin bám vào. Đồng thời tARN của aa mở đầu lúc bấy giờ đã hoàn thành xong nhiệm vụ nên liền rêi khái rib«x«m. (Sù dÞch chuyÓn cña aa22- tARN vµ tARN më ®Çu diÔn ra theo ®­êng dÉn mµu xanh). + Liªn kÕt peptit gi÷a aa11 vµ aa22 ®­îc t¹o thµnh . Sù chuyÓn vÞ l¹i x¶y ra . Enzim lại xuất hiện, tiến tới (theo đường dẫn màu đỏ) xúc tác cho quá trình hình thành liên kết peptit giữa aa11(Val) và aa22(Tir), đồng thời 1 phân tử nước lại ®­îc gi¶i phãng (®i ra theo ®­êng dÉn mµu tÝm).. II –Gi¶i m·. Met 1. Kh¸i niÖm 2. DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh gi¶i m· UAX a). Ho¹t ho¸ axit amin: b) Gi¶i m· vµ h×nh thµnh chuỗi polipeptit - Giai ®o¹n 1: Sù khëi ®Çu tæng hîp chuçi polipeptit - Giai ®o¹n 2: Sù kÐo dµi chuçi polipeptit + Aa1– tARN tíi vÞ trÝ bªn c¹nh, anticodon cña nã khíp bæ sung víi codon cña aa thø nhÊt ngay sau codon më ®Çu + Enzim xóc t¸c t¹o thµnh liªn kÕt peptit giữa aa mở ®Çu vµ aa thø nhÊt + Ribôxôm dịch chuyển đi 1 bộ 3 trên mARN, đồng thời tARN (đã mất axit amin më ®Çu) rêi khái rib«x«m + Aa2- tARN tiÕn vµo rib«x«m , anticodon cña nã khíp bæ sung víi codon cña aa thø 2 trªn mARN. + Liªn kÕt giữa aa1 vµ aa2 ®­îc t¹o thµnh . Sù dÞch chuyÓn cña rib«x«m l¹i tiÕp tôc theo tõng bé ba trªn mARN. Tir. H2O U AX Met. Val. U AX X AG. AUA. Tir. AUA. A U G GUX U AU U U U GA A U A G. 5’. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 16 Lop6.net. 3’. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp”. Rib«x«m l¹i dÞch chuyÓn, qu¸ tr×nh cø nh­ thÕ tiÕp diÔn. §Õn ®©y gi¸o viªn cã thÓ hái: - Chuçi polipetit ®­îc kÐo dµi theo chiÒu nh­ thÕ nµo? (Tõ 5’  3’ hay tõ codon mở đầu đến codon kết thúc). Khi gÆp codon kÕt thóc trªn mARN  qu¸ tr×nh tæng hîp chuçi p«lipeptit chuyÓn sang giai ®o¹n cuèi cïng: - Giai ®o¹n 3 : Sù kÕt thóc tæng hîp chuçi p«lipeptit. + Khi rib«x«m tiÕp xóc víi m· kÕt thóc cña mARN th× qu¸ tr×nh tæng hîp m¹ch p«lipeptit kÕt thóc. Giáo viên có thể đặt câu hỏi: - V× sao khi rib«x«m tiÕp xóc víi m· kÕt thóc cña mARN th× chuçi polipeptit kh«ng thÓ ®­îc tiÕp tôc kÐo dµi thªm n÷a? 17 Lª ThÞ Kim Kh¸nh Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Dựa vào các kiến thức đã học về mã kết thúc của mARN, các em học sinh đã cã thÓ tr¶ lêi ®­îc c©u hái nµy. Tuy nhiªn, nÕu c¸c em kh«ng tr¶ lêi ®­îc chóng ta cã thÓ tiÕp tôc cung cÊp cho c¸c em h×nh ¶nh sau: II. Gi¶i m· Met 1. Kh¸i niÖm 2. DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh gi¶i m· UAX a). Ho¹t ho¸ axit amin: b) Gi¶i m· vµ h×nh thµnh chuỗi polipeptit - Giai ®o¹n 1: Sù khëi ®Çu tæng hîp chuçi polipeptit - Giai ®o¹n 2: Sù kÐo dµi chuçi polipeptit - Giai ®o¹n 3 : Sù kÕt thóc tæng hîp p«lipeptit. AU X. Met. Val. Tir. Phe. Glu. X U U AU X A U G GUX U AU U U U GA A U A G. 5’. 3’. Chỉ cần nhìn lên mô hình là chúng ta đã có thể thấy được rất rõ không một axit amin nào cả được tARN mang đến, và vì thế liên kết peptit không thể được tiÕp tôc h×nh thµnh, qu¸ tr×nh kÐo dµi chuçi polipetit buéc ph¶i dõng l¹i. Trong m« h×nh nµy bé ba kÕt thóc lµ UAG, ngoµi ra khi gÆp mét trong hai bé ba kh¸c lµ UGA hoÆc UAA th× qu¸ tr×nh tæng hîp chuçi polipeptit còng sÏ kÕt thóc . Ribôxôm khi không còn tổng hợp prôtêin nữa thì sẽ bị tách khỏi mARN để trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu (theo ®­êng dÉn mµu xanh). Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 18 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Chuỗi pôlipeptit được giải phóng, đồng thời axit amin mở đầu Metionin cũng bÞ t¸ch rêi khái m¹ch (theo ®­êng dÉn mµu tÝm). Chuỗi pôlipeptit sau đó đi hình thành phân tử prôtêin hoàn chỉnh.. II. Gi¶i m·. Met 1. Kh¸i niÖm 2. DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh gi¶i m· UAX a). Ho¹t ho¸ axit amin: b) Gi¶i m· vµ h×nh thµnh chuỗi polipeptit - Giai ®o¹n 1: Sù khëi ®Çu tæng hîp chuçi polipeptit - Giai ®o¹n 2: Sù kÐo dµi chuçi polipeptit - Giai ®o¹n 3 : Sù kÕt thóc tæng hîp p«lipeptit + Khi gÆp codon kÕt thóc trªn mARN: rib«x«m t¸ch khái mARN, chuçi polipeptit được giải phóng, đồng thời aa metionin mở đầu cũng tách khỏi chuỗi polipeptit. Chuỗi polipeptit sau đó hình thành phân tử prôtêin hoàn chØnh. Met. AU X. Met. Val. Tir. Phe. Glu. X U U AU X A U G GUX U AU UU U GA A U A G. 3’. 5’. XUU. Sau đó, tôi yêu cầu các em làm bài tập sau:. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 19 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Trên một đối tượng vi khuẩn, một gen có trình tự các nuclêôtit trên 2 mạch khuôn và mẫu như sau. Hãy xác định: Trình tự các codon trên mARN và các anticodon trên tARN vận chuyển tương ứng.Từ đó cho biết trình tự các axitamin trong chuçi poli peptit s¬ khai vµ trong chuçi polipeptit ®i h×nh thµnh ph©n tö pr«tªin hoµn chØnh nh­ thÕ nµo? Mạch mẫu. Gen. Sao. mã. Mạch mã gốc (m¹ch khu«n). 5’ A T G G T X T A T T T T G A A T A G 3’ 3’ T A X X A G A T A A A A X T T A T X 5’. Các anticodon. …………………………………………………………………………… C¸c tARN. Chuỗi polipeptit s¬ khai. ……………………………………………………………………………. Chuỗi polipeptit h×nh thµnh ph©n tö pr«tªin hoµn chØnh. Gi¶i. …………………………………………………………………………… mARN mã. Các codon. ……………………………………………………………………………. Với bài tập này, các em sẽ vừa củng cố lại được các kiến thức đã học, đồng thêi cã 1 tÇm nh×n tæng qu¸t h¬n vÒ c¶ qu¸ tr×nh, bëi hoµn thµnh ®­îc bµi tËp nµy cũng đồng nghĩa với việc các em đã hoàn thành được sơ đồ tóm tắt quá trình sinh tæng hîp pr«tªin trong tÕ bµo diÔn ra nh­ thÕ nµo. Tiếp theo, chúng ta có thể tiếp tục đặt câu hỏi, yêu cầu các em nhận xét về mèi quan hÖ gi÷a ADN- mARN -Pr«tªin. Các câu trả lời thu được từ các em sẽ là cơ sở để cho chúng ta đi đến kết luËn: “Qu¸ tr×nh sinh tæng hîp pr«tªin gåm hai giai ®o¹n: sao m· vµ gi¶i m·. Trình tự của các nuclêôtit trên ADN quy định trình tự các ribonuclêôtit trong mARN, trình tự các ribonuclêôtit trong mARN lại quy định của các axit amin trong ph©n tö pr«tªin”. Đồng thời cho hiển thị sơ đồ về mối quan hệ giữa ADN- mARN -Prôtêin lên mµn h×nh:. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 20 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” Sơ đồ quá trình sinh tổng hợp prôtêin: Mạch mẫu. 5’ A T G G T X T A T T T T G A A T A G 3’ 3’ T A X X A G A T A A A A X T T A T X 5’ mã. Các codon. Gen. Sao. Mạch mã gốc (m¹ch khu«n). mARN. 5’ A U G G U X U A U U U U G A A U A G 3’ Gi¶i. mã. Các anticodon. U A X X A G A U A A A A X U U A U X. Chuỗi polipeptit s¬ khai. Met. Chuỗi polipeptit h×nh thµnh ph©n tö pr«tªin hoµn chØnh. Val. Tir. Phe. Glu. Val. Tir. Phe. Glu. C¸c tARN. Qu¸ tr×nh sinh tæng hîp pr«tªin gåm hai giai ®o¹n: sao m· vµ gi¶i m·.Tr×nh tù của các nuclêôtit trên ADN quy định trình tự các ribonuclêôtit trong mARN, trình tự các ribonuclêôtit trong mARN lại quy định các axit amin trong phân tử prôtêin. Sao. ADN. Sao m·. mARN. Gi¶i m·. TÝnh tr¹ng. Pr«tªin. chÐp. Sau đó, cũng dựa trên sơ đồ đang sẵn có trên màn hình, dưới dạng một bài tËp vËn dông, gi¸o viªn cã thÓ yªu cÇu c¸c em x©y dùng mét sè c«ng thøc tæng quát, tính: số bộ ba mã hoá, số axit amin, số liên kết peptit, số phân tử nước được giải phóng khi hình thành phân tử prôtêin của các đối tượng sinh vật nhân sơ: Rõ ràng, chỉ cần nhìn lên sơ đồ trên màn hình là học sinh đã có thể dễ dàng xác định ngay được: - Số bộ ba mã hoá axit amin và số axit amin môi trường cung cấp là:. N -1 2.3. - Số liên kết peptit hình thành và số phân tử nước giải phóng ra môi trường là:  l.k. peptit =  phân tử nước = Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 21 Lop6.net. N 2.3. -2. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> “øng dông phÇn mÒm tin häc Power Point, Get Quick Time Pro, paint...vµo thiÕt kÕ bµi giảng "Sinh tổng hợp Prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp” - Sè axit amin trong ph©n tö pr«tªin lµ:. N -2 2.3. - Sè liªn kÕt peptit trong ph©n tö pr«tªin lµ: N - 3 2.3. Sơ đồ quá trình sinh tổng hợp prôtêin: Mạch mẫu. mã. Các codon. 5’ A U G G U X U A U U U U G A A U A G 3’. Chuỗi polipeptit s¬ khai Chuỗi polipeptit h×nh thµnh ph©n tö pr«tªin hoµn chØnh. U A X X A G A U A A A A X U U A U X Met. mARN. Gi¶i. mã. Các anticodon. Gen. Sao. Mạch mã gốc (m¹ch khu«n). 5’ A T G G T X T A T T T T G A A T A G 3’ 3’ T A X X A G A T A A A A X T T A T X 5’. Val. Tir. Phe. Glu. Val. Tir. Phe. Glu. C¸c tARN. Giả sử trong 1 gen của đối tượng vi khuẩn trên có N nuclêôtit, tính: - Số bộ ba mã hoá axit amin và số axit amin môi trường cung cấp - Số liên kết peptit hình thành và số phân tử nước giải phóng ra môi trường. - Sè axit amin trong ph©n tö pr«tªin - Sè liªn kÕt peptit trong ph©n tö pr«tªin. TiÕp theo, chóng ta cho häc sinh chuyÓn sang nghiªn cøu phÇn: 3. P«lirib«x«m: Mặc dù đây không phải là kiến thức trọng tâm của bài tuy nhiên để học sinh dÔ h×nh dung, chóng ta cã thÓ cung cÊp cho c¸c em 1 ®o¹n phim. Sau đây là một trong những hình ảnh được lấy ra từ đoạn phim đó:. Lª ThÞ Kim Kh¸nh. 22 Lop6.net. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>