Nghiên cứu kỹ thuật nhân sinh khối và sử dụng chế phẩm nấm có ích metarhizium anísopliae trong phòng trừ rầy nâu hại lúa ở vùng đồng bằng bắc bộ

Bộ giáo dục và đào tạo

bộ nông nghiệp và Ptnt

Viện Khoa häc N«ng nghiƯp ViƯt Nam
-----------------------

HỒNG THU HÀ

NGHIÊN C U K THU T NHÂN SINH KH I
VÀ S D NG CH PH M N M CĨ ÍCH
Metarhizium anisopliae TRONG PHỊNG TR
R Y NÂU H I LÚA VÙNG ð NG B NG B C B

Chuyên ng nh : Bảo vệ thực vật
MÃ số : 60.62.10

Luận văn thạc sĩ nông nghiệp

Ng i hư ng d n khoa h c: TS. Lê Văn Tr nh

H Néi, 2010


L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan các số liệu và kết quả nghiên cứu nên trong luận
văn là trung thực và cha hề đợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ trong việc thực hiện luận văn đÃ
đợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn đà đợc chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn

Hong Thu H

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

i


L I C M N
Để hoàn thành đề tài này ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đÃ
nhận đợc rất nhiều sự giúp đỡ của các cá nhân và tập thể. Do vậy tôi
muốn bày tỏ lòng cám ơn tới tất cả các cá nhân, đơn vị đà giúp đỡ tôi
trong quá trình thực hiện đề tài.
Trớc tiên, tôi xin đợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo
hớng dẫn TS. Lê Văn Trịnh, ngời thầy hết sức tận tình và chu đáo.
Thầy đà truyền đạt cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm quý báu
cũng nh lòng say mê nghiên cứu khoa học.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo tại Viện Khoa học nông
nghiệp Việt Nam, đặc biệt các thầy cô giáo trong Ban đào tạo Sau đại học
luôn sẵn lòng giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để cho tôi có thể
hoàn thành luận văn nghiên cứu khoa học.
Cám ơn nhóm nghiên cứu thuộc Viện Bảo vệ thực vật, Cục Bảo vệ
thực vật đà hỗ trợ tôi trong suốt quá trình tiến hành các thí nghiệm.
Lòng biết ơn sâu sắc cũng xin đợc dành cho gia đình, ngời thân
đà tạo mọi điều kiện cho tôi yên tâm công tác và học tập. Một lần nữa tôi
xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2010

Tác giả luận văn

Hong Thu H

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. ii


M CL C
L I CAM ðOAN............................................................................................i
L I C M ƠN ................................................................................................ii
M C L C.....................................................................................................iii
DANH M C CH VI T T T ......................................................................v
DANH M C B NG .....................................................................................vi
DANH M C HÌNH VÀ SƠ ð ..................................................................vii
M ð U .......................................................................................................1
1. Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u........................................................1
2. M c đích và u c u c a đ tài nghiên c u.............................................3
2.1. M c đích..............................................................................................3
2.2. u c u c n ñ t....................................................................................3
3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài.................................................4
4. ð i tư ng, ph m vi và th i gian nghiên c u ..........................................5
4.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài ..........................................................5
4.2. Ph m vi nghiên c u c a ñ tài .............................................................5
4.3. ð a ñi m và th i gian th c hi n ...........................................................5
4.3.1. ð a ñi m nghiên c u.....................................................................5
4.3.2. Th i gian th c hi n.......................................................................5
CHƯƠNG 1 - T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S KHOA H C................6
1.1. Cơ s khoa h c c a ñ tài ....................................................................6

1.2. M t s k t qu nghiên c u trong và ngoài nư c...................................8
1.2.1. Tình hình nghiên c u nư c ngồi...............................................8
1.2.2. Tình hình nghiên c u trong nư c ................................................ 16
CHƯƠNG 2 - V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U..22
2.1. V t li u nghiên c u............................................................................ 22
2.2. N i dung nghiên c u.......................................................................... 22
2.2.1. ði u tra thu th p và phân l p tuy n ch n ngu n n m M. anisopliae
(M.a) gây ch t r y nâu ngoài t nhiên................................................... 22
2.2.2. Nghiên c u hoàn thi n m t s y u t k thu t nhân sinh kh i ch
ph m ch ng n m M.a có ho t l c cao ñã ñư c phân l p trên r y nâu... 22

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. iii


2.2.3. ðánh giá hi u qu gây ch t r y nâu c a ch ph m n m M.a trong
nhà lư i và ngồi đ ng ru ng ............................................................... 22
2.2.4. Nghiên c u xác ñ nh k thu t s d ng ch ph m n m M.a trong
phòng tr r y nâu trên ñ ng ru ng........................................................ 23
2.3. Phương pháp nghiên c u ................................................................... 23
2.3.1. Các thí nghi m và phương pháp th c hi n .................................. 23
2.3.2. Tính tốn và x lý s li u............................................................ 29
CHƯƠNG 3 - K T QU NGHIÊN C U.................................................... 30
3.1. K t qu thu th p, phân l p và tuy n ch n các ch ng n m M.a ký sinh
trên r y nâu ngoài t nhiên ....................................................................... 30
3.2. Hoàn thi n m t s y u t k thu t nhân sinh kh i ch ph m ch ng
n m M.a có ho t l c cao đã đư c phân l p trên r y nâu............................ 38
3.3. Hi u qu gây ch t r y nâu c a ch ph m n m M.a trong nhà lư i và
ngoài ñ ng ru ng...................................................................................... 45
3.3.1. Hi u qu gây ch t r y nâu c a ch ph m n m M.a trong
nhà lư i ................................................................................................ 45

3.3.2. Hi u qu phòng tr r y nâu c a ch ph m M.a ngồi
đ ng ru ng ........................................................................................... 47
3.4. Xác đ nh k thu t s d ng ch ph m n m M.a trong phịng tr r y
nâu ngồi đ ng ru ng ............................................................................... 49
3.4.1. Li u lư ng s d ng ..................................................................... 50
3.4.2. S l n s d ng ch ph m đ phịng tr r y nâu có hi u qu ........ 51
3.4.3. ð xu t k thu t s d ng và k t qu ng d ng ch ph m M.a
đ phịng tr r y nâu trên ñ ng ru ng ................................................... 53
K T LU N VÀ ð NGH .......................................................................... 56
1. K t lu n ................................................................................................ 56
2. ð ngh ................................................................................................. 54
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 58
PH L C..................................................................................................... 66

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. iv


DANH M C CH

VI T T T

M.a: Metarhizium anisopliae.
M.f: Metarhizium flavoviride.
B.b: Beauveria bassiana.
H.c: Hirsutella citriformis.
CFU: Clony forming unit.
CFU/g: S bào t s ng/ gram ñ t.
Bt/g: Bào t / gram.
CT: Công th c.
MT: Môi trư ng

MaR: Ch ng n m Metarhizium anisopliae
(ký hi u t MaR1 ñ n MaR12)
MfR: Ch ng n m Metarhizium flavoviride
(ký hi u t MfR1 ñ n MfR3)
BbR: Ch ng n m Beauveria bassiana
(ký hi u t BbR1 ñ n BbR3)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

v


DANH M C B NG
B ng 3.1. T l n m ký sinh trên r y nâu N. lugens Stal h i lúa t i H i Phòng
và Vĩnh Phúc năm 2008................................................................ 30
B ng 3.2. K t qu phân l p các ch ng n m ký sinh r y nâu.......................... 31
B ng 3.3. Hi u l c gây ch t r y nâu c a các ch ng n m M. a ..................... 33
B ng 3.4. Kh năng ký sinh tr l i sau 14 ngày trên các m u r y ch t sau
khi phun các ch ng n m ñã phân l p ............................................ 34
B ng 3.5. K t qu ñ nh tên các ch ng n m phân l p trên r y nâu b ng
phương pháp phân lo i h c phân t PCR ...................................... 36
B ng 3.6. S lư ng bào t n m M.a sau 10 ngày nuôi c y............................ 38
B ng 3.7. S lư ng bào t n m M.a sau 10 ngày ni c y các m c
nhi t đ khơng khí c a mơi trư ng khác nhau .............................. 41
B ng 3.8. S lư ng bào t n m M.a sau 10 ngày nhân sinh kh i b ng công
ngh Cu Ba trên mơi trư ng thóc và g o....................................... 42
B ng 3.9. S lư ng bào t n m M.a sau 10 ngày nhân sinh kh i b ng công
ngh Cu Ba trên m t s môi trư ng khác...................................... 43
B ng 3.10. Hàm lư ng bào t có trong ch ph m M.a sau các tháng lưu gi
b o qu n (Vi n BVTV, 2009)....................................................... 44

B ng 3.11. Hi u qu h n ch r y nâu c a ch ph m n m M.a v i các li u
lư ng s d ng khác nhau .............................................................. 46
B ng 3.12. Hi u l c phòng tr r y h i trên lúa mùa c a ch ph m n m
M.a t i Phú Xuân.......................................................................... 48
B ng 3.13. Hi u l c phòng tr r y nâu h i lúa n p v mùa c a ch ph m
M.a t i H i An .............................................................................. 50
B ng 3.14. Hi u l c h n ch r y nâu c a ch ph m n m M.a trên lúa
v xuân t i Hương Canh ............................................................... 52
B ng 3.15. Kh i lư ng ch ph m M.a ñã s n xu t và s d ng t i các vùng
tr ng lúa trong năm 2009 và 2010 ................................................ 53
B ng 3.16. M t ñ r y nâu t i ñ nh cao phát sinh t i các ñi m xây d ng mơ
hình th nghi m............................................................................ 54

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. vi


DANH M C HÌNH VÀ SƠ ð
Hình 1.1. Các ki u phát sinh bào t tr n c a nhóm Hyphomycetes c a L p
n m b t toàn Deuteromycetes .......................................................9
Hình 3.1. N m M.a ký sinh trên r y nâu ....................................................... 30
Hình 3.2. Khu n l c c a n m M.a phát tri n trên môi trư ng PDA sau 7
và 10 ngày ni c y trong phịng thí nghi m .............................. 35
Hình 3.3. Xác đ nh mơi trư ng thích h p đ nhân sinh kh i n m M.a. ........ 39
Hình 3.4. Thí nghi m v i 4 công th c môi trư ng (MT) khác nhau.............. 40
Hình 3.5. ðánh giá hi u l c gây ch t r y nâu trong ñi u ki n nhà lư i......... 46
Hình 3.6. Xác đ nh li u lư ng ch ph m thích h p phịng tr r y nâu t i
Bình Xuyên, Vĩnh Phúc .............................................................. 49
Sơ ñ 3.1. V trí phân lo i c a các ch ng M1, M2, M3 và các lồi có
quan h h hàng g n ................................................................... 37

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. vii


M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài nghiên c u
Lúa là cây lương th c quan tr ng b c nh t c a Vi t Nam, v i l ch s
hàng nghìn năm phát tri n và qui mô gieo tr ng l n. ð n nay, Vi t Nam ñã
tr thành m t trong 3 cư ng qu c s n xu t và xu t kh u lúa g o hàng ñ u trên
th gi i. Trong quá trình phát tri n, s n xu t lúa g o

nư c ta đã có nhi u

thay ñ i to l n, ñ c bi t là s thay ñ i v cơ c u gi ng, trình đ k thu t canh
tác và qu n lý d ch h i. Tuy nhiên, trong nh ng năm g n ñây, r y nâu và m t
s ñ i tư ng sâu b nh h i khác ñã phát sinh gây h i n ng

nhi u vùng tr ng

lúa. ð c bi t, r y nâu ñã tr thành d ch và gây thi t h i l n

vùng đ ng b ng

sơng C u Long và nhi u vùng tr ng lúa trong c nư c. ði u đó, khơng ch
nh hư ng đ n xu t kh u lúa g o, mà có nguy cơ nh hư ng ñ n an ninh
lương th c c a Vi t Nam.
R y nâu (Nilaparvata lugens Stal) thu c gi ng Nilaparvata, h
Delphacidae, b Homoptera là ñ i tư ng gây h i quan tr ng nh t trong s các

ñ i tư ng d ch h i ñ i v i ngh tr ng lúa

Vi t Nam và m t s nư c khác,

như: Thái Lan, Philippin, v.v. R y nâu gây h i tr c ti p cho cây lúa b ng cách
chích hút d ch, làm nh hư ng ñ n sinh trư ng và phát tri n c a cây, làm suy
gi m v năng su t, th m chí gây “cháy r y” trên di n r ng. Hơn n a, r y nâu
cịn là mơi gi i lan truy n m t s b nh vi rut, trong đó đ c bi t nghiêm tr ng
là b nh vàng lùn và lúa lùn xo n lá.
Trư c nh ng năm 1960, r y nâu ch là ñ i tư ng d ch h i th y u.
Trong th p niên 60 và 70 c a th k 20 khi cu c “cách m ng xanh” di n ra thì
r y nâu ñã tr thành ñ i tư ng gây h i quan tr ng b c nh t t i các nư c s n
xu t lúa. Trong giai ño n 1966 – 1975, thi t h i do r y nâu gây ra (thi t h i do
r y nâu và b nh vàng lùn và lùn xo n lá do r y nâu là môi gi i) cho các nư c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

1


châu Á ư c tính kho ng 300 tri u USD (Dyck and Thomas, 1979). T i Vi t
Nam và Thái Lan, thi t h i do r y nâu gây ra trong hai năm 1990 – 1991 là 30
tri u USD (Gallagher et all., 1994). T i Trung Qu c thi t h i do r y nâu tr c
ti p gây ra và chi phí cho vi c phòng tr chúng lên t i 400 tri u USD (Zhoi,
Wang and Cheng, 1995) (D n theo N. T. L c và CS., 2002) [13].
Vi t Nam, theo báo cáo t ng k t cơng tác phịng ch ng d ch r y nâu
2 năm 1977 – 1978, thì d ch r y nâu ñã phá h i trên di n tích kho ng 1 tri u
ha

các t nh phía Nam, làm gi m năng su t 30 – 50%, nhi u nơi b m t tr ng,

thi t h i lên t i kho ng 1 tri u t n thóc (B.V. Ích và T.Q. Hùng, 1985). Ti p
theo, s phá h i c a r y nâu k t h p v i b nh lúa lùn xo n lá do r y nâu lan
truy n ñã xu t hi n

nhi u vùng trong c nư c. Di n tích b h i riêng

đ ng

b ng sơng C u Long ñã lên t i 40.000 ha (H.M. Trung, 1980).
ð c bi t năm 2006 – 2007 d ch r y nâu và b nh vàng lùn, lùn xo n lá
ñã gây h i trên di n r ng

h u h t các t nh mi n Tây và ðông Nam b . Theo

báo cáo c a C c B o v th c v t t i H i ngh tồn qu c t ng k t cơng tác b o
v th c v t năm 2006, thì di n tích b nhi m r y trong c nư c năm 2006 là
605.593ha (tăng 3,2 l n so v i năm 2005) trong đó di n tích b nhi m n ng là
48.867 ha (tăng 4,6 l n so v i năm 2005), có 51,8 ha b cháy r y phân b r i
rác

m t s t nh. Riêng b nh vàng lùn và lùn xoăn lá thì di n tích b nhi m

b nh kho ng 175.283 ha, trong đó di n tích nhi m n ng t i 10.374 ha.
M t trong nh ng nguyên nhân chính d n đ n hi n tư ng r y nâu liên
t c b c phát trên di n r ng và gây h i kéo dài là do vi c s d ng thu c tr sâu
hoá h c thư ng xuyên v i s lư ng l n. H u qu c a vi c l m d ng thu c hóa
h c m t cách ph bi n trong phòng tr r y nâu và các sâu h i khác trên lúa,
khơng ch gây đ c h i ñ i v i s c kh e c a con ngư i và môi trư ng, mà cịn
làm t n h i đáng k đ n qu n th các lồi thiên đ ch, phá v cân b ng sinh

thái và t o nên s không b n v ng c a s n xu t lúa g o

nư c ta [9],[13].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

2


Vì v y, vi c tìm ki m gi i pháp qu n lý r y nâu b n v ng, khơi ph c và
b o t n s đa d ng c a qu n th thiên ñ ch là v n đ c n thi t khơng ch cho
nh ng năm trư c m t mà cịn có ý nghĩa lâu dài. Trong đó, vi c s d ng các
tác nhân sinh h c trong phòng tr r y nâu có vai trị quan tr ng trong h th ng
các bi n pháp qu n lý t ng h p d ch h i lúa.
Nh m góp ph n phát tri n bi n pháp sinh h c trong phịng tr r y nâu,
chúng tơi th c hi n ñ tài: Nghiên c u k thu t nhân sinh kh i và s d ng
ch ph m n m có ích Metarhizium anisopliae trong phịng tr r y nâu h i
lúa

vùng ñ ng b ng B c b .

2. M c đích và u c u c a ñ tài nghiên c u
2.1. M c ñích
Trên cơ s thu th p, ñánh giá, tuy n ch n ch ng n m Metarhizium
anisopliae (M.a) có ti m năng gây ch t r y nâu và nghiên c u hoàn thi n m t
s y u t k thu t nhân sinh kh i ch ph m. T đó, đi sâu nghiên c u k thu t
s d ng ch ph m n m Metarhizium anisopliae (M.a) có hi u qu cao trong
phòng tr r y nâu h i lúa, ñáp ng yêu c u c a s n xu t và b o v mơi trư ng
vùng đ ng b ng B c B .
2.2. Yêu c u c n ñ t

1. Thu th p, phân l p và ñánh giá tuy n ch n ñư c các ch ng n m
Metarhizium anisopliae (M.a) ký sinh r y nâu có ho t l c cao.
2. Hồn thi n m t s y u t k thu t c n thi t trong vi c nhân sinh kh i
n m M.a (như: nguyên li u t o môi trư ng nhân sinh kh i, nhi t ñ , v.v.), t o
ch ph m có hi u qu cao trong phịng tr r y nâu h i lúa.
3. Nghiên c u xác ñ nh ñư c k thu t s d ng ch ph m M.a có hi u
qu phịng tr r y nâu cao, như: s l n phun, th i ñi m s d ng và li u lư ng
phun ch ph m thích h p. T đó, xác ñ nh ñư c k thu t s d ng ch ph m
có hi u qu đ ph c v s n xu t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

3


3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
Trong sinh qu n ru ng lúa có nhi u lồi ký sinh thiên đ ch, chúng đư c
coi là nhân t đi u hịa t nhiên quan tr ng, nh m duy trì cân b ng sinh thái
c a qu n th sinh v t trên đ ng lúa [9], [10], [12], [13]. Các lồi ký sinh thiên
đ ch có ý nghĩa đáng k trong h n ch quá trình phát tri n s lư ng qu n th
r y nâu, như: nh n, b xít mù xanh, b rùa, b cánh c ng, ong ký sinh tr ng
r y, v.v. ð c bi t là thành ph n n m có ích ký sinh r y nâu, như n m xanh
(Metarhizium anisopliae), n m tr ng (Beauveria bassiana), n m tua
(Hirsutella citriformis) v.v. [10], [12], [13].
K t qu th c hi n ñ tài s góp ph n đánh giá, tuy n ch n đư c các
ch ng n m có ích, nh t là n m Metarhizium anisopliae có ho t l c gây ch t
cao ñ i v i r y nâu h i lúa. ðóng góp tư li u và th c li u v các ch ng n m
có ích có ti m năng cao trong vi c ký sinh r y nâu, làm cơ s cho vi c phát
tri n bi n pháp sinh h c trong phòng tr sâu h i lúa. ð ng th i, góp ph n khai
thác và phát tri n sinh kh i t o ch ph m, ph c v công tác b o v th c v t

nư c ta trong nh ng năm trư c m t, cũng như sau này.
Vi c phòng tr r y nâu b ng thu c hóa h c liên t c trong th i gian dài
ñã làm gi m ñáng k s lư ng qu n th các lồi ký sinh thiên đ ch, làm tăng
nguy cơ tái phát qu n th r y nâu trên ñ ng ru ng [5], [9], [10], [11], [12],
[13], [24], [25]. Vì v y, vi c nghiên c u nhân nuôi s lư ng l n ngu n n m
ký sinh ñ b sung vào ñ ng ru ng, s góp ph n tăng cư ng s lư ng qu n
th tác nhân n m có ích, h n ch s phát tri n s lư ng c a qu n th r y nâu
m t cách có hi u qu , đ m b o an tồn v i mơi trư ng. ð ng th i, có ý nghĩa
l n trong vi c góp ph n b o t n tính đa d ng sinh h c và tăng cư ng kh năng
đi u hịa s lư ng qu n th các lồi d ch h i nói chúng và r y nâu nói riêng
c a các tác nhân sinh h c trong sinh qu n ru ng lúa.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

4


Phát tri n s d ng các tác nhân và các ch ph m sinh h c trong qu n lý
t ng h p các ñ i tư ng d ch h i cây tr ng ñư c xác ñ nh là m t trong nh ng
hư ng ưu tiên c a công tác b o v th c v t

Vi t Nam. Vi c nghiên c u s

d ng có hi u qu ch ph m n m có ích M.a đ phịng tr r y nâu h i lúa s
góp ph n nh t đ nh trong h n ch s d ng các lo i thu c hóa h c đ c h i trên
đ ng ru ng, ph c v s n xu t lúa g o an toàn, ch t lư ng cao cho tiêu dùng
và xu t kh u, góp ph n b o v môi trư ng sinh thái.
4. ð i tư ng, ph m vi và th i gian nghiên c u
4.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài
ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài là:

- Ch ph m n m có ích Metarhizium anisopliae
- R y nâu (Nilaparvata lugens) h i lúa

vùng ñ ng b ng B c b

4.2. Ph m vi nghiên c u c a ñ tài
- Nghiên c u thu th p, tuy n ch n ch ng n m Metarhizium anisopliae
(M.a) có ti m năng cao trong vi c gây ch t r y nâu,
- Hoàn thi n m t s khâu k thu t nhân sinh kh i ch ph m n m M.a
- Nghiên c u k thu t s d ng có hi u qu ch ph m n m M.a đ
phịng tr r y nâu h i lúa

m t s t nh thu c vùng ñ ng b ng B c b .

4.3. ð a ñi m và th i gian th c hi n
4.3.1. ð a ñi m nghiên c u
- ð a ñi m chính: Vi n B o v th c v t; m t s vùng tr ng ñi m tr ng
lúa khu v c ñ ng b ng B c b , như: Vĩnh Phúc, Nam ð nh và H i Phịng
- ð a đi m nghiên c u m r ng: G m các vùng tr ng lúa khác

ñ ng

b ng B c b , như: H i Dương, Hà Nam và Thái Bình, v.v.
4.3.2. Th i gian th c hi n
ð tài th c hi n là m t b ph n c a ñ tài c p Nhà nư c, ñư c giao cho
Vi n B o v th c v t. Ti n hành t năm 2008 đ n 2010.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

5

CHƯƠNG 1
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C

1.1. C ơ s khoa h c c a ñ tài
Ti u vùng khí h u trong h sinh thái ru ng lúa r t thu n l i cho s lây
nhi m c a b nh n m, vì v y n m gây b nh cho cơn trùng là m t nhân t h u
d ng trong h th ng qu n lý sâu h i t ng h p và là y u t gây ch t ch y u
ñ i v i sâu h i lúa, ñ c bi t là nh ng vùng nhi t ñ i m [9], [10], [46], [48],
[53], [54], [57]. Hơn n a, v i cơ ch xâm nhi m ch ñ ng khác v i virus và
vi khu n, n m ký sinh có nhi u l i th trong ti p c n, xâm nhi m và t n cơng
sâu h i, đ c bi t là đ i v i nhóm cơn trùng chích hút. Vì v y, vi c ng d ng
ch ph m Metarhizium anisopliae đ qu n lý các lồi r y, b xít và các sâu
khác h i lúa là m t hư ng ñi ñúng ñ n [5], [6], [10], [11], [12], [13], [22].
Trong t nhiên, r y nâu thư ng hay b m t s loài n m ký sinh gây ch t
như Metarhizium, Beauveria, n m tua. L i d ng hi u qu di t r y nâu c a các
lồi n m có ích, ti n hành thu th p và tuy n ch n ch ng n m có ho t tính cao
đ

ng d ng s n xu t ra các ch ph m sinh h c s có hi u qu di t r y nâu

cao, ñ m b o an toàn ñ i v i mơi trư ng, b o t n đư c đa d ng sinh h c trên
ñ ng ru ng [10], [13], [14], [21], [25], [35], [50], [57].
S d ng các lồi vi sinh v t gây b nh cho cơn trùng ñ qu n lý chúng là
m t trong nh ng bi n pháp sinh h c có hi u qu cao và b n v ng. Trong đó,
n m gây b nh cho côn trùng là m t nhân t h u d ng trong h th ng qu n lý
sâu h i t ng h p, ñ c bi t là nh ng vùng nhi t ñ i m [25], [42], [43], [57].

Theo Hall F.R. và Menn j.j (1999) [44]; Mendoca A.F (1992) [54], thì các
tiêu chí quan tr ng đ các lồi n m cơn trùng có th ñư c s d ng làm thu c
tr sâu sinh h c bao g m (1) kh năng gây ñ c cho ký ch cao, (2) có tác
d ng nhanh, (3) có ph ký ch r ng, (4) có tính n đ nh trong ni c y và b o
qu n, (5) d dàng lên men chìm, (6) d ki m sốt và phân tích s lư ng, và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

6


(7) an toàn cho con ngư i. Theo t ng h p tư li u c a Tulloch (1976) [61], thì
vi c ng d ng đ u tiên là s d ng Metarhizium anisopliae trong ñ u tranh
sinh h c ñư c th c hi n vào năm 1888 b i Krassilstchik. Rõ ràng, các tác
nhân vi sinh v t gây b nh cho cơn trùng có th phát tri n và ng d ng trong
chương trình qu n lý t ng h p d ch h i cây tr ng, v a giúp b o t n thiên ñ ch,
đ ng th i cung c p m t cơng c cho nơng dân đ qu n lý nh ng côn trùng
gây h i cho cây tr ng [29], [35], [43], [44], [50], v.v.
Các vi sinh v t ñư c s d ng ph bi n đ phịng tr sâu h i bao g m
virus, vi khu n, tuy n trùng và n m [44]. ð n nay, các nhà khoa h c trên th
gi i đã có trên 750 lồi n m cơn trùng đã đư c ghi nh n và có r t nhi u lồi
m i đang và s đư c cơng b . Theo các nghiên c u đã cơng b , thì ph n l n
s lồi n m cơn trùng đư c ghi nh n

châu Á, trong đó, Thái Lan có s

lư ng ch ng lo i phong phú nh t v i 321 lồi đã đư c ghi nh n (HywelJones, 2002) [48].
Hi n nay, nhi u lồi n m cơn trùng đã ñư c ng d ng r ng rãi trong
ñ u tranh sinh h c nh m ki m soát d ch h i. Trong s đó, Nhóm n m có ích
ph

bi n nh t c a l p Hyphomycetes, ngành ph

Deteromycotina thư ng đư c tìm th y

n m b t tồn

cơn trùng gây h i cây tr ng nơng

nghi p là: Beauveria bassiana, Metazhizium anisopliae, Metazhizium
flavoviride, Hirsutella, Nomuraea và Paecilomyces. ð c bi t, n m xanh
Metazhizium anisopliae và n m tr ng Beauveria bassiana ñã ñư c nghiên c u
và s d ng r ng rãi trên th gi i [25], [35], m i loài n m này ñư c xác ñ nh
b i s ñ c trưng v bào t c a nó (Barron, 1968; Samson và ctv 1988;
Humber, 1997) [35], [47], [50], [52].
Nhi u nhà khoa h c

các nư c r t quan tâm nghiên c u s d ng n m

Metazhizium và Beauveria đ phịng tr sâu h i lúa, nh t là các sâu h i thu c
nhóm chích hút như r y nâu [34], [50], [57]. Riêng Trung Qu c, các nhà khoa

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

7


h c ñã xác ñ nh s d ng n m Metazhizium anisopliae có hi u qu cao trong
phịng ch ng r y nâu. ð ng th i, còn b sung và tăng cư ng nhân t đi u hịa
t nhiên đ i qu n th các lồi d ch h i trên ñ ng ru ng [34], [50].

Vi t Nam, vi c nghiên c u và s d ng n m có ích M.a (Metazhizium
anisopliae) đ phịng tr sâu h i cây tr ng nơng lâm nghi p đã ñư c quan tâm
trong nhi u năm qua. ð n nay, đã có nhi u thành cơng trong tuy n ch n các
ch ng có đ c l c cao và phát tri n k thu t nhân sinh kh i t o s n ph m s
lư ng l n [2], [3], [4], [7], [14]. ð ng th i, ñã có nh ng k t qu ñáng k
trong ng d ng phòng tr các lo i sâu ăn lá trên lúa, rau, cây màu, cây ăn qu
và cây lâm nghi p [1], [2], [3], [17], [18].
1.2. M t s k t qu nghiên c u trong và ngoài nư c
1.2.1. Tình hình nghiên c u

nư c ngồi

+ Vài nét v n m Metazhizium anisopliae
Các k t qu nghiên c u [31], [34], [43], [51], [60], [61] ñã xác ñ nh t
bào n m M. anisopliae (M.a) g m thành t bào, ch t nguyên sinh, không bào,
nhân t bào, và các th

n nh p. Thành ph n hóa h c quan tr ng nh t c a t

bào n m là cacbon (40%), oxy (40%), ni tơ (7-8%) và hydro (2 – 3%). Hydrat
cacbon quan tr ng

các t bào n m, ch y u là các Glycogen và Trehalogen.

Glycogen là hydratcacbon d tr c a t bào n m, tương ñương v i tinh b t
th c v t, t l hydrat cacbon và thành ph n khác c a t bào thay đ i theo t ng
lồi n m khác nhau.
N m M.a phát tri n trên cơ th côn trùng t o thành 1 l p b t màu xanh
l c. N m phát tri n ñư c trên môi trư ng PDA, Sauboraud. Trên môi trư ng
PDA mép khu n l c có màu tr ng. Các c m cành bào t chuy n màu khi hình

thành bào t . Khu n l c chuy n m u t vàng nh t sang m u xanh ôliu r i ñ n
m u xanh l c ho c xanh đen.

gi a s c t vàng hồ tan trong môi trư ng.

Khu n l c m c nhanh trên môi trư ng Sauboraud sau 10 ngày nuôi c y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

8


29oC có đư ng kính 2,9 cm. Bào t hình trịn h p, có kích thư c 1,98 – 2,2 x
4,95 – 6,05 µm (trung bình: dài 5,80 µm; r ng 2,17 µm [51], [58].
N m M. anisopliae có hai th

(varieties) là M. anisopliae var

anisopliae và M. anisopliae major (Tulloch 1976) [60]. Theo Domsch K.H
và CS. (1980), ñ phân bi t hai th này đã có nh ng nghiên c u v huy t
thanh h c khác nhau v M. anisoliae var anisoliae và M anisoliae var Major
(D n theo Tulloch 1976) [60]. ð c ñi m nh n d ng c a n m M. anisopliae ñã
ñư c Samson R.A và CS. (1988) [58] Tsai và CS. (1995)

Trung Qu c

nghiên c u khá nhi u và mô t khá chi ti t (D n theo Song Z. Và Jing Y.,
1997) [60].

Ghi chú:

a. Cu ng ñơn gi n ho c t o thành bó trên s i n m;
b. ðĩa giá; c. túi giá;
d. T bào sinh bào t tr n ñơn ñ c;
e. Bào t tr n phát sinh ñ ng th i;
f. T o chu i; g. t o gi t nhày;
h. Chu i hư ng ng n; i. chu i hư ng g c;
j. Chu i ñ i x ng h p tr c.

Hình 1.1. Các ki u phát sinh bào t tr n c a nhóm Hyphomycetes
c a L p n m b t toàn Deuteromycetes
(Theo Robert A. Samson, 1984)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p……….

9


+ ði u ki n phát tri n và nh hư ng c a m t s y u t ñ n phát tri n sinh
kh i c a n m Metarhizium anisopliae (M.a)
M.a là lồi n m có s c s ng cao, có th s ng đư c
(8oC) và biên ñ c a ñ

m r ng,

nhi t ñ th p

nơi tích lu nhi u CO2 và thi u O2 thì

chúng có th s ng sót t i 445 ngày [28].

nhi t đ dư i 10oC và trên 35oC

thì s hình thành bào t khơng th x y ra, bào t ch t

49oC trong 10 phút.

Nhi t ñ t i ưu cho s t n t i c a n m ph thu c vào t ng ch ng n m, lo i
ñ t, m ñ ñ t và s ñ i kháng t nhiên c a các vi sinh v t khác [4], [28].
Theo Studdert và Kaya (1990) s t n t i c a s i n m xanh ít nh t là 21 tháng
19oC (D n theo Aristotle J.D. và Steven A.W., 1991) [29].
K t qu nghiên c u c a Cammonand Rath (1994) cho th y dịng n m
xanh M.a đư c lây nhi m

50C và t n t i 2 năm. S t n t i c a n m trong ñ t

b suy thối nhanh chóng khi nhi t đ trên 300c và ch t
đ

500C. Nhi t đ và

m khơng khí là 2 y u t quan tr ng, có nh hư ng l n ñ n sinh trư ng và

phát tri n c a n m. Nhi t ñ t t nh t cho s sinh trư ng là 250C ñ n 300C.
nhi t ñ dư i 100C và trên 350C, s hình thành bào t ít x y ra. Bào t n m
M.a ch t

nhi t ñ 490C trong 10 phút. ð

m thích h p nh t cho n m M.a

phát tri n là ≥ 80% [31].
Ánh sáng liên quan ñ n phát tri n c a s i n m, s phóng thích và s
s ng sót c a bào t (Callaghan, 1969) [35]. Ánh sáng t nhiên có ph 290400nm có nh hư ng lên s b n c a n m trên tán cây và ít nh hư ng hơn
trên các cơ ch t khác (Fuxa, 1987) [41]. Còn Fargues và ctv. (1996) [39] th y
r ng n m xanh b m n c m cao v i ánh sáng, ñ c bi t là thành ph n c a tia
c c tím (bư c sóng 285- 315nm) c a quang ph .
Môi trư ng nuôi c y là y u t vô cùng quan tr ng cho n m côn trùng
phát tri n. N u môi trư ng khơng đ thành ph n dinh dư ng ho c quá th a
ch t dinh dư ng thì n m không m c, m c y u ho c m c quá nhanh. Trong

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 10


quá trình phát tri n, n m M.a r t c n kitin làm ngu n cacbon. N u ta b sung
thêm kitin và glucoza vào mơi trư ng thì s thu đư c nhi u bào t vì kitin
giúp cho s hình thành bào t đính và bào t tr n. Ngoài ra, ngu n nitơ, các
nguyên t vi lư ng như Cu2+ , Mg2+ cũng có vai trị quan tr ng trong vi c kích
thích sinh trư ng và phát tri n c a n m [30].
N m M.a phát tri n trong ñi u ki n ánh sáng y u. N u ni c y trong
đi u ki n quá nhi u ánh sáng ñ c bi t là ánh sáng m t tr i s phát tri n h s i
n m và s hình thành bào t b

c ch . Các nghiên c u ñã ch ng minh kh

năng t n t i c a bào t b gi m m nh b i tia UV và ñây là nguyên nhân gây
ch t ñ i v i n m M.a [53].
N m M.a thu c lo i hi u khí vì v y trong q trình phát tri n chúng địi
h i hàm lư ng oxy thích h p. Ph m vi thích h p cho n m M.a phát tri n là
0.3 – 0.4 m3 mơi trư ng/m3 khơng khí [52].

Hàm lư ng nư c trong môi trư ng cũng nh hư ng t i s phát tri n
c a n m M.a. N u môi trư ng quá khô n m s lâu m c ho c m c khơng đ u.
N u quá m n m s không m c ho c d b nhi m khu n. Các nghiên c u cho
th y, trong môi trư ng nuôi c y nhân sinh kh i thì t l nư c thích h p cho
n m phát tri n là t 30 – 35% [34].
ð pH mơi trư ng ni c y thích h p cho n m côn trùng phát tri n là
3.5 – 8. Tuy nhiên, n m M.a thích h p v i ñ pH t i ưu là 5.5 – 6,0 [53].
T nh ng k t qu nghiên c u đã cơng b nói trên, các nhà khoa h c đã
hình thành phát tri n các cơng ngh nhân sinh kh i n m M.a. Kleespies R.G.
và Zimmemann G. (1998) [51] t ng k t có 4 cơng ngh ñư c s d ng r ng rãi
t i các nư c. Bao g m: cơng ngh lên men chìm, công ngh lên men x p,
công ngh lên men 2 giai đo n và cơng ngh lên men b m t khơng vơ trùng.
Tuy nhiên, m i cơng ngh có nh ng l i th khác tùy vào quy mô s n xu t,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 11


ñi u ki n trang thi t b , ngu n nguyên li u s n có và ch t lư ng s n ph m c n
ph i ñ t cho m c tiêu s d ng ch ph m.
Theo Hegedus A. H. (1990) [45] và Humber R.A. (1997) [46] thì cơng
ngh lên men chìm có th s n xu t ch ph m

quy mô l n, tuy nhiên địi h i

ph i có trang thi t b hi n ñ i, s n ph m thu ñư c là d ch th ch a bào t ch i
(blastospores) và các enzyme ch y u là proteaza, kitinaza, lipaza.
Còn theo Fernandes, P.M., (1991) [40]; Moorhouse E.R., (1993) [54];
thì cơng ngh lên men x p n m phát tri n trên giá th d ng r n, hình thành
bào t tr n ch a ñ c t n m nên ñư c ng d ng nhi u trong s n xu t. Nhi u
cơng trình nghiên c u v n m có ích đ u nh n đ nh r ng, ñ s n xu t ch

ph m cho năng xu t và ch t lư ng cao thì ph thu c r t nhi u vào ngu n
nguyên li u và ngu n g c ch ng phân l p (ngu n g c ñ a lý và ngu n cơ ch t,
phân l p t côn trùng hay t ñ t)
ð nhân sinh kh i và bào t n m M.a m t cách có hi u qu , Dangar và
CS (1991) [36]; Dorta và CS. (1990) [38], Desgranges và CS. (1993) [37], ñã
th nghi m m t s mơi trư ng và xác đ nh mơi trư ng Czapek - Dox là thích
h p nh t cho n m M.a, các tác gi này cũng nh n th y trong s các lo i ngũ
c c s d ng làm ngu n cacbon thì g o là ngu n cacbon phù h p nh t. Basto
Cruz và CS (1985) [31] ñã th nghi m th c li u môi trư ng s n xu t ch
ph m n m M.a. K t qu cho th y trên mơi trư ng g o thì lư ng bào t sinh ra
nhi u hơn g p 3 l n và th i gian hình thành bào t cũng nhanh hơn h n so v i
mơi trư ng đ u tương ngâm.
ði u ki n t i ưu ñ n m M.a phát tri n: nhi t ñ 27- 28 oC (Fesson,
1978), ñ pH là 5,8 - 6,0 (Lapp và Goral, 1980). Ngu n ánh sáng thích h p là
ánh sáng ñèn neon (Callaghan, A.A, 1969), [35].
B o qu n ch ph m: Theo nhi u tác gi , nhi t đ có nh hư ng t i
ho t tính sinh h c c a ch ph m n m trong b o qu n. Walstad J. D và CS

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 12


(1970) cho bi t

nhi t ñ 8oC các bào t c a 2 n m M. anisopliae và B.

bassiana có th gi đư c kh năng s ng trong vịng 12 tháng.

21oC ch

ph m n m M. anisopliae và B. bassiana ch b o qu n ñư c t i đa là 2,5 tháng

và có ho t tính sinh h c cao

dư i 15 ngày b o qu n (D n theo Hywel Jones,

N.L. and Gillespie A.T., 1990) [48].
+ Tình hình s d ng n m có ích trong phịng tr sâu h i
N m gây b nh cho côn trùng là m t tác nhân sinh h c quan tr ng trong
vi c kh ng ch côn trùng gây h i. Vai trò tr n áp nh ng tr n d ch l n do côn
trùng gây h i c a các ch ng n m ký sinh ñư c trình bày r t rõ trong nhi u
cơng trình c a nhi u tác gi trên th gi i (V.P. Paspelop, 1940, Dusky S.R.
1959, Hanada I. 1959, 1964) (D n theo Boucias D.G. và Pendland J.C., 1998)
[32]. ðây là m t nhân t h u d ng trong h th ng qu n lý sâu h i t ng h p
IPM trên các cây tr ng nông, lâm nghi p (N.N Tú và CS,1997, Gillespie,
1986; Rombach và CS, 1986) [21], [25], [58].
Vi c nghiên c u b nh lý h c cơn trùng đã đư c ti n hành t r t s m.
Ngay t năm 1709 th k XVIII, Balisneri đã có nh ng nghiên c u ban ñ u
v n m gây b nh trên côn trùng. Nh ng k t qu nghiên c u ñã cho phép
kh ng đ nh n m chính là vi sinh v t gây b nh trên cơn trùng đ u tiên ñư c
ch ng minh v kh năng lan truy n b nh t ký ch này sang ký ch khác
(D n theo T.K. Ch nh, 1996) [4].
Năm 1815, Agostino Bassi đã mơ t t m v n m tr ng Muscardin
(Beauveria bassiana) trên t m dâu và ñưa ra bi n pháp phòng tr (D n theo
N.L. Dũng, 1982) [6]. Sau đó m t s cơng trình nghiên c u v n m có ích c a
các tác gi như Oduen (1837), Luis Pasteur (1885-1890), Carte A. và Levrat
D. (1909) .v.v. đã cơng b nh ng tài li u, trong đó đã miêu t t m v hình
thái các ch ng vi n m ký côn trùng và s phân b c a chúng trong t nhiên
(D n theo P.T. Thùy, 2004) [21].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 13

Trong giai ño n này v n ñ s d ng n m có ích trong đ u tranh sinh
h c cũng ñư c quan tâm nghiên c u. Nhà khoa h c Nga Ilia Mesnghicov là
ngư i ñ u tiên phát hi n ra b nh n m xanh (g i là Entomopthora anisopliae),
nay ñ i là Metarhizium anisopliae. ð n năm 1908, Mesnhicov và h c trò c a
ơng là Crasintxik đã s d ng n m này ñ ch ng b ñ u dài h i c c i ñư ng.
ð n nh ng năm 80 và 90 c a th k này n m Metarhizium và nh ng ch
ph m s n xu t t lo i n m này l i ñư c nghiên c u và ng d ng r ng rãi trên
th gi i đ phịng tr

sâu đ c thân

Nasutitermes exitiousus (hill)
m i thu c Coptotermes

Tasmania, phịng ch ng lồi m i

ð c (D n theo P.T.Thùy, 2004) [21], các loài

Úc (D n theo T Kim Ch nh và ctv., 1995) [1].

T nh ng năm 80 c a th k 20, trên th gi i nhi u nhà khoa h c ñã
phát tri n thương m i ch ph m sinh h c s n xu t t vi n m Metarzhium
anisopliae v i tên Metaquino đ phịng tr mu i s t rét Lubilosa, phòng tr
châu ch u, Schistocerra gregaria [43], [46]. Theo Carruthers A.M. và Soper
J.L. (1987) thì trong t

nhiên u trùng b

cánh c ng h i d a Oryctes

rhinoceros thư ng b nhi m b i n m xanh (Metarzhium anisopliae) và n m
này ñư c xem là m t nhân t gây ch t t nhiên quan tr ng c a b cánh c ng
h i d a (D n theo Butt T.M. và Copping L., 2000) [34].
Nhi u nghiên c u ñã áp d ng bào t n m xanh phòng tr b cánh c ng
h i cây tr ng và s d ng n m này trong chương trình IPM cùng v i ch ph m
t Baculovirus. N m xanh (Metarzhium anisopliae) có tên thương m i là BioPath đư c s d ng đ phịng tr m i t i M (Kaakeh và ctv, 1996) [51]. Theo
công b c a Alves và ctv. (1995)

Brazil, t l m i ch t r t cao (g n 100%)

khi quan sát 19 c a 20 t m i ñư c s lý v i n m xanh và t cịn l i có t l
ch t ch đ t kho ng 70 % (D n theo Kaakeh và ctv, 1996) [51].
Theo k t qu đã cơng b c a Milner and Staples (1996), khi phun bào
t n m xanh Metarhizium anisopliae trên các gò và tr c ti p vào t m i ñã

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 14


cho t l ch t ñáng k , nhưng khi x lý gián ti p b ng cách ñ t b m i thì
khơng thành cơng (D n theo Hall F.R. và Menn J.J., 1999) [43]. Tài li u này
cũng nêu rõ là s n ph m thương m i c a n m xanh là BioGreen g n ñây ñư c
khuy n cáo s d ng tr b hung ñ u ñ , Adoryphorus couloni

Úc [46].

Nghiên c u vi sinh v t ký sinh cơn trùng đã đư c nhi u nhà khoa h c
trên th gi i qua tâm nghiên c u. Vai trò tr n áp nh ng tr n d ch l n do côn
trùng gây h i c a các vi sinh v t ký sinh, trong đó có n m Metarhizium và
Beauveria đã đư c trình bày r t rõ trong nhi u tài li u đã cơng b c a nhi u

tác gi trên th gi i [29], [32], [33], [38], [41], [43], [45], [48].
K t qu nghiên c u c a Rombach M.C và CS. (1986) [57] ñã xác ñ nh
phun n m Metarhizium anisopliae, Metarhizium flavoviride, Beauveria
bassiana và Hirsulella citriformis

li u lư ng 5.1012 bào t / ha ñ t hi u qu

cao trong phòng tr r y nâu h i lúa sau 3 tu n phun r i. M t ñi u ñ c bi t là
các lo i n m đ u có hi u l c phịng tr r y nâu tương ñương nhau.
Trong nh ng năm g n đây, các cơng trình nghiên c u ng d ng n m
Metarhizium và Beauveria r t phong phú và tr i r ng kh p th gi i. ð u tiên
ph i k ñ n các tác gi

M , B c M và châu M la-tinh. Ramosca (1987)

trư ng ð i h c Kansas đã thí nghi m nhân t o gây d ch b nh cho mu i Culex
quiquefaciates b ng vi khu n Bacillus thuringensis và n m M. Anisopliae
(D n theo P.T.Thùy, 2004) [21]. Aristotle và CS. (1991) [29] ñã s d ng 6
ch ng, bao g m: 1 ch ng B. bassian, 2 ch ng c a Beauveria sp.(N22 và T27),
3 ch ng c a M. anisopliae (Tonga, 10B và MM773) ñ th kh năng di t loài
m i nhà Coptotermes fomosanus.
M t lo t các cơng trình nghiên c u đ

ng d ng n m có ích phịng tr

nhi u lo i cơn trùng ph bi n t i M như sâu ñ c thân ngô, ru i tr ng h i
khoai lang, và các cơn trùng s ng trong đ t như vịi voi h i r chanh, b hung
h i mía, cơn trùng nhóm Scarab (Humber, R.A, 1997) [46].

Canada các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 15


nhà khoa h c ñã nghiên c u và ng d ng n m M. anisopliae đ phịng tr sâu
ăn lá khoai tây và ngơ (Agriotes obscurus). Qua đánh giá thì hi u qu di t tr
lồi sâu này đ t trên 90% trong đi u ki n phịng thí nghi m (D n theo Todd
Kabaluk, 2001) [45].
Còn t i châu M La tinh, các tác gi Brasil đã có nhi u cơng trình
nghiên c u đã cơng b t p trung ch y u vào ñ nh hư ng s

d ng n m

Metarhizium và Beauveria đ phịng tr cơn trùng trong ñ t (Lobo- Lima và
CS, 1992; Quitella và CS, 1998 và Zoberi, M. H., 1995) [52], [55], [61].
Còn t i châu Á, các tác gi

Trung Qu c, ðài Loan, Nh t B n, ñã s

d ng n m Paecilomyces farinosus, Beauveria bassiana và Metarhizium
anisopliae đ phịng tr nhi u loài sâu h i khác nhau. Bao g m các loài sâu
h i như: r y nâu (Nilaparvata lugens), r y xanh (Sogatella furcifera) (Geng
B.W. và Zhang R.J., 2004) [33]; (Jin S.F. và CS., 2008) [49]; sâu róm thơng
Dendrolimus punctatus (Zhang và CS., 1997) [60] và các loài sâu h i khác.
Nhìn chung, qua các tài li u tham kh o có đư c cho th y vi c nghiên
c u và s d ng ch ph m n m Metarhizium anisopliae trên th gi i ñã ñư c
ti n hành khá sâu và trên nhi u khía c nh khác nhau. ð c bi t là k t qu
nghiên c u v ñ c ñi m sinh h c, ñi u ki n phát tri n c a n m và ph gây
ch t trên các loài sâu h i. Tuy nhiên, có r t ít tài li u cơng b v qui trình s
d ng ch ph m n m đ phịng tr m t đ i tư ng m t cách hồn ch nh.

1.2.2. Tình hình nghiên c u trong nư c
+ Nghiên c u phát tri n ch ph m n m có ích
Vi t Nam, ñ nh hư ng nghiên c u s d ng n m ký sinh cơn trùng
trong vi c phịng tr sâu h i t i Vi t Nam ñư c ñ c p t i t nh ng năm 70
c a th k trư c. Trong nh ng năm g n đây đã có m t s nghiên c u s n xu t
ng d ng n m có ích đ phịng tr m t s lo i sâu h i quan tr ng như r y nâu
h i lúa, sâu h i rau, cây ăn qu và cây công nghi p [1], [2], [15], [17]. Tuy

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 16


nhiên, trong vịng 15 năm tr l i đây m i có nhi u cơng trình khoa h c đư c
công b v lĩnh v c này.
Nhi u nghiên c u đã thành cơng trong vi c trong vi c thu th p, phân
l p l a ch n các ch ng n m có ích có ho t l c gây ch t cao ñ i v i sâu h i.
Nhân ni s d ng n m đã phân l p đư c đ phịng tr các lo i cơn trùng và
sâu h i cây tr ng, đi n hình như n m Metarhizium anisopliae và Beauveria
bassiana đã đư c ng d ng trong phòng tr m i nhà (N. D. Khuê, 1998) [8],
sâu khoang h i c i xanh (V. T. T. Oanh và CS., 2005) [15], sâu h i ñ u tương
và ñ u xanh (P. T. Thùy và CS., 2005) [20]; (T. V. Hai và CS,, 2006) [7]; (N.
T. L c và CS., 1999, 2002, 2009) [11],[12],[13] [14], v.v.
Theo T. K. Ch nh và CS. (1996) [4] thì bào t n m xanh có LT50 và
LD50 ñ i v i m t s loài sâu b cánh v y như u trùng t m, sâu xanh da lángSpodoptera exigua, sâu xanh – Heliothis armigera là 48 gi và 105 bào t /ml.
Riêng n m xanh (Metarzhium anisopliae) ñã ñư c nghiên c u và ng d ng đ
phịng tr các lo i m i h i cây công nghi p, cây ăn qu và cây c nh , cũng
như s d ng trong vi c qu n lý các loài sâu, r y h i lúa (Nguy n Th L c,
1999, 2002, 2009) [11], [12], [13], [14] . ð n nay, đã có m t s s n ph m
n m Metarzhium anisopliae ñã ñư c ñăng ký thương m i, v i tên ñăng ký là
Mat và Ometar [14].
T năm 1995 ñ n nay, B mơn Phịng tr Sinh h c- Vi n lúa đ ng

b ng sơng C u Long đã có nhi u k t qu trong thu th p, phân l p, t o ch ng
thu n và nghiên c u ñ c tính sinh h c c a các lồi, ch ng n m ký sinh cơn
trùng thu th p đư c t các t nh

đ ng b ng sơng C u Long (ðBSCL). ðã

tuy n ch n nh ng loài, ch ng n m có ti m năng cao trong phòng tr sâu h i
cây tr ng. ð ng th i, ñã nghiên c u và xây d ng quy trình s n xu t ch ph m
vi n m nh m gi m thi u lư ng hoá ch t b o v th c v t trong s n xu t nơng
nghi p t i đ ng b ng sông C u Long [12], [13], [14], [15], [16].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c nông nghi p………. 17