Ứng dụng bài toán tối ưu đa mục tiêu để xác định cơ cấu sử dụng đất canh tác trên địa bàn huyện giao thuỷ tỉnh nam định

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

PHAN TH L

NG D NG BÀI TOÁN T I ƯU ðA M C TIÊU ð XÁC
ð NH CƠ C U S

D NG ð T CANH TÁC TRÊN ð A BÀN

HUY N GIAO TH Y – T NH NAM ð NH

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P

Chun ngành: Qu n lý đ t ñai
Mã s

: 60.62.16

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. NGUY N VĂN ð NH

HÀ N I – 2010


L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và cha từng đợc ai công bố
trong bất kì công trình nào khác.
Tôi xin cam đoan các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đà đợc
chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Phan ThÞ LƯ

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............i


L I C M N
Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đà nhận đợc sự
giúp đỡ, những ý kiến đóng góp, chỉ bảo quý báu của các thầy giáo, cô giáo
Viện đào tạo Sau Đại học, Khoa Tài nguyên và Môi trờng, Khoa Công nghệ
Thông tin, trờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội.
Để có đợc kết quả nghiên cứu này, ngoài sự cố gắng và nỗ lực của bản
thân, tôi còn nhận đợc sự hớng dẫn chu đáo, tận tình của Thầy giáo TS.
Nguyễn Văn Định - Giảng viên Khoa Công Nghệ thông tin là ngời hớng dẫn
trực tiếp tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và viết luận văn.
Tôi cũng nhận đợc sự giúp đỡ, tạo điều kiện của UBND huyện Giao
Thuỷ, Phòng Nông nghiệp, Phòng Thống kê, Phòng Tài nguyên và Môi Trờng
huyện Giao Thuỷ, các phòng ban và nhân dân các xà trong huyện, Trờng Cao
Đẳng Tài nguyên và Môi trờng Hà Nội, Công an tỉnh Nam Định, các anh chị em
và bạn bè đồng nghiệp, sự động viên, tạo mọi điều kiện về vật chất, tinh thần
của gia đình và ngời thân.
Với tấm lòng biết ơn, tôi xin chân thành cảm ơn mọi sự giúp đỡ quý
báu đó !

Tác giả luận văn

Phan Thị Lệ

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............ii


DANH M C CÁC CH
TT

VI T T T VÀ KÝ HI U

Ch vi t t t

Ch vi t ñ y ñ

1

BVTV

B o v th c v t

2

CNH – HðH, ðTH

Công nghi p hố, hi n đ i hố,
đơ th hóa

3

CPTG

Chi phí trung gian

4

GTGT

Giá tr gia tăng

5

GTSX

Giá tr s n xu t

6

Lð

Lao đ ng

7

DT

Di n tích

8

LUT

Lo i hình s d ng ñ t

9

NTTS

Nuôi tr ng thu s n

10

TTCN

Ti u th công nghi p

11

XDCB

Xây d ng cơ b n

12

NN

Nơng nghi p

13

BTQHTT

Bài tốn quy ho ch tuy n tính

14

BVTV

B o v th c v t

15

TB

Trung bình

16

SD

S d ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............iii


M CL C
L i cam ñoan...................................................................................................i
L i c m ơn .....................................................................................................ii
Danh m c ch vi t t t....................................................................................iii

M c l c .........................................................................................................iv
Danh m c các b ng .......................................................................................vi
Danh m c các hình .......................................................................................vii
1. M

ð U ...................................................................................................1

1.1. Tính c p thi t c a đ tài...........................................................................1
1.2. M c đích, u c u nghiên c u c a ñ tài .................................................3
2. T NG QUAN ...........................................................................................4
2.1. Lý lu n cơ b n v cơ c u s d ng ñ t h p lý ...........................................4
2.1.1. Cơ s lý lu n c a vi c xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t canh tác ................5
2.1.2. Nguyên t c và quan ñi m s d ng ñ t canh tác b n v ng......................7
2.1.3. Hi u qu s d ng ñ t c a các lo i hình s d ng đ t ..............................9
2.2. Mơ hình bài tốn t i ưu và nh ng ng d ng .......................................... 18
2.2.1. Mơ hình bài toán t i ưu....................................................................... 18
2.2.2. M t s ph n m m dùng đ gi i bài tốn t i ưu ................................... 26
2.2.3. M t s

ng d ng c a bài toán t i ưu................................................... 27

3. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U............................... 30
3.1. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u.......................................................... 30
3.1.1. ð i tư ng nghiên c u ......................................................................... 30
3.1.2 Ph m vi nghiên c u ............................................................................ 30
3.2. N i dung nghiên c u ............................................................................. 30
3.2.1. Nghiên c u, tìm hi u v th c tr ng t nhiên, kinh t xã h i có liên quan
đ n s d ng đ t canh tác c a huy n.............................................................. 30
3.2.2. Nghiên c u th c tr ng s d ng ñ t canh tác c a huy n........................ 31
3.2.3. ðánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác c a huy n. ............................ 31

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............iv


3.2.4. Phân tích và xây d ng mơ hình bài tốn t i ưu đa m c tiêu ph c v cho
vi c xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t canh tác. ................................................... 31
3.2.5. Nh n xét, ñánh giá, ñ xu t phương án s d ng ñ t canh tác h p lý và
các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s d ng ñ t....................................... 32
3.3. Phương pháp nghiên c u ....................................................................... 32
3.3.1. Phương pháp ñi u tra kh o sát ............................................................ 32
3.3.2. Phương pháp th ng kê ........................................................................ 33
3.3.3. Phương pháp nghiên c u đi m............................................................ 33
3.3.4. Phương pháp mơ hình tốn kinh t s d ng máy vi tính ..................... 34
3.3.5. Phương pháp d báo ........................................................................... 34
4. K T QU NGHIÊN C U ..................................................................... 35
4.1. ð c ñi m cơ b n c a huy n Giao Thu - t nh Nam ð nh...................... 35
4.1.1. ði u ki n t nhiên .............................................................................. 35
4.1.2. ði u ki n kinh t xã h i...................................................................... 41
4.1.3. Hi n tr ng s d ng ñ t canh tác c a huy n ......................................... 53
4.1.4. Hi n tr ng hi u qu s d ng ñ t canh tác huy n Giao Thu ................ 56
4.2. ng d ng mơ hình bài tốn trong vi c xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t canh tác ... 74
4.2.1. Phát bi u mô hình bài tốn.................................................................. 74
4.2.2. Bài tốn c th v xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t canh tác trên ñ a bàn
huy n Giao Thu - t nh Nam ð nh. .............................................................. 76
4.2.3. K t qu gi i bài toán ........................................................................... 85
4.2.4. ð xu t phương án s d ng ñ t canh tác............................................. 95
4.2.5. Nh ng gi i pháp ñ m b o phương án s d ng ñ t canh tác................. 96
5. K T LU N VÀ ð NGH ..................................................................... 97
5.1. K t lu n ................................................................................................. 97
5.2. ð ngh .................................................................................................. 99

TÀI LI U THAM KH O........................................................................ 100
PH N PH L C...................................................................................... 104

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............v


DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1. B ng Pay-Off ............................................................................... 25
B ng 4.1. Th c tr ng phát tri n kinh t - xã h i c a huy n Giao Th y ....... 42
B ng 4.2. Hi n tr ng h th ng cây tr ng c a huy n Giao Thu năm 2009... 44
B ng 4.3. M t s lo i v t ni chính trên ñ a bàn huy n ............................. 45
B ng 4.4. Tình hình s n xu t ngành lâm nghi p ........................................... 45
B ng 4.5. K t qu ngành nuôi tr ng thu s n .............................................. 46
B ng 4.6. Danh sách các làng ngh trong huy n........................................... 47
B ng 4.7. Tình hình phát tri n dân s .......................................................... 49
B ng 4.8. Hi n tr ng s d ng đ t nơng nghi p huy n Giao Thu ................ 54
B ng 4.9. Hi n tr ng s d ng ñ t canh tác năm 2009 3 ti u vùng trong huy n. 55
B ng 4.10. T ng h p các ki u s d ng đ t chính trên đ t canh tác c a huy n ... 55
B ng 4.11. T ng h p hi u qu kinh t cây tr ng chính trên đ t canh tác
huy n Giao Thu .......................................................................................... 57
B ng 4.12. T ng h p hi u qu kinh t theo các LUT trên 3 ti u vùng ......... 60
B ng 4.13. V n ñ tiêu th s n ph m và kh năng m r ng th trư ng ........ 62
B ng 4.14. So sánh m c ñ u tư phân bón th c t chung t i huy n Giao Thu v i
tiêu chu n bón phân cân ñ i và h p lý.............................................................. 65
B ng 4.15. Danh m c các lo i thu c BVTV ngư i dân Giao Thu s d ng 68
B ng 4.16. Li u lư ng thu c b o v th c v t ñã s d ng trên ñ t canh tác c a
ngư i dân Giao Thu .................................................................................... 71
B ng 4.17. ð thích h p c a các lo i cây tr ng v i môi trư ng ................... 73
B ng 4.18. K t qu gi i t i ưu hàm ñơn m c tiêu ........................................ 86
B ng 4.19. Giá tr hàm m c tiêu Z2, Z3 tính theo hàm Z1............................ 87

B ng 4.20. Giá tr hàm m c tiêu Z1, Z3 tính theo hàm Z2............................ 87
B ng 4.21. Giá tr hàm m c tiêu Z1, Z2 tính theo hàm Z3............................ 87
B ng 4.22. B ng Pay-Off ............................................................................. 88
B ng 4.23. K t qu gi i t i ưu hàm ñơn m c tiêu ........................................ 89
B ng 4.24. Hi u qu kinh t c a các lo i cây tr ng theo phương án tôi ưu ... 91
B ng 4.25. So sánh hi u qu kinh t năm hi n tr ng v i mơ hình t i ưu....... 92
B ng 4.26. M t s ch tiêu hi u qu xã h i theo phương án t i ưu............... 92
B ng 4.27. D ki n phương án s d ng ñ t canh tác tương ng v i phương
án l a ch n c a bài toán t i ưu ña m c tiêu. ................................................. 95

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............vi


DANH M C HÌNH
Hình 2.1. Minh h a hình h c BTQHTT hai m c tiêu................................... 23
Hình 2.2. Sơ đ thu t toán c a phương pháp như ng b d n....................... 24
Hình 2.3. Sơ đ các bư c tri n khai mơ hình tốn h c trong th c t ............. 29
Hình 4.1. nh M t tr i ni ngao

huy n Giao Thu .................................. 46

Hình 4.2 & 4. 3. nh Vư n qu c gia Xuân Thu và bãi bi n Qu t Lâm...... 48
Hình 4.4. Bi u đ cơ c u các nhóm đ t chính huy n Giao Th y năm 2009 .. 53

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............vii


1. M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài
ð t ñai là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá, là tư li u s n xu t cho t t
c các ngành, ñ c bi t là trong s n xu t nông – lâm nghi p, là thành ph n
quan tr ng hàng ñ u c a mơi trư ng s ng, là đ a bàn phân b các khu dân cư,
xây d ng các cơ s kinh t , văn hoá, xã h i, an ninh và qu c phòng.
Trong b t c m t hình thái kinh t xã h i, m t phương th c s n xu t
nào thì tư li u s n xu t là y u t s n xu t khơng th thi u đư c trong đó đ t
đai ln ln là m t tư li u s n xu t ñ c bi t quan tr ng. Có th kh ng đ nh
đ t đai là ñi u ki n ñ u tiên, là cơ s c a m i quá trình s n xu t.
M c dù có vai trị vơ cùng to l n như v y nhưng v i qu ñ t có h n mà
dân s ngày càng tăng kéo theo ñó là nhu c u lương th c s tăng lên, trong
khi đó do u c u c a q trình CNH – HðH và ðTH thì nhu c u ñ t dành
cho m c ñích xây d ng nhà , xây d ng cơ b n, và các m c đích phi nơng
nghi p khác cũng tăng lên nhanh chóng…đã gây ra m t s c ép r t l n ñ i v i
ñ t ñai. Làm n y sinh ra mâu thu n c n ph i gi i quy t đó là làm th nào đ
v a ñáp ng ñư c nhu c u lương th c cho ngư i dân mà l i v a ñáp ng
ñư c yêu c u c a quá trình ñ i m i ñ t nư c. ð gi i quy t đư c mâu thu n
này chính là vi c các nhà quy ho ch ph i xác ñ nh ñư c cơ c u s d ng ñ t
canh tác h p lý d a trên ngu n l c đ t đai có h n nhưng v n ñem l i hi u qu
s d ng ñ t cao.
Cơ c u s d ng ñ t h p lý s t o ra lư ng s n ph m hàng hóa l n trên
đơn v di n tích, ch t lư ng hàng hóa đ m b o phù h p v i nhu c u s d ng
c a con ngư i, m c dù di n tích đ t dành cho s n xu t nơng nghi p th p
nhưng lư ng hàng hóa v n tăng.
Mơ hình tốn t i ưu là phương pháp mơ hình hóa các bài tốn th c t b ng
m t t p h p các hàm m c tiêu v i các bi n quy t ñ nh, v i các ñi u ki n h n ch
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............1

và b ng các phương pháp toán h c s ñưa ra các phương án làm cho hàm m c
tiêu ñ t ñư c giá tr t i ưu. Hi n nay, vi c ng d ng mơ hình bài toán t i ưu,
cùng v i s tr giúp c a máy vi tính đang là m t trong nh ng phương pháp có
nhi u ưu vi t, đư c tri n khai trong h u h t các lĩnh v c, trong s đó có các
ngành kinh t , k thu t và qu n lý, s d ng ñ t.
Trong s d ng ñ t các m c tiêu mâu thu n l n nhau, bên c nh nh ng
ñi u ki n h n ch v v n, lao đ ng, di n tích đ t, th trư ng ñ t ra m t v n ñ
r t l n là n u th a mãn ñư c m c tiêu này s khơng th đáp ng ñư c m c
tiêu kia; vì v y vi c ng d ng mơ hình tốn t i ưu đa m c tiêu (bài tốn tuy n
tính đa m c tiêu) ñ xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t h p lý là phương pháp h u
hi u, đóng vai trị đ nh hư ng cho s phát tri n kinh t .
Giao Thu là m t trong 3 huy n ven bi n c a t nh Nam ð nh, n m trong
hành lang tr ng ñi m c a vùng ñ ng b ng châu th sông H ng, g n 2 c a sông
l n là c a Ba L t và Hà L n. T ng di n tích t nhiên c a huy n 23.823,80 ha,
trong đó đ t nơng nghi p chi m g n 70%, ñ t canh tác 36,58%, nhìn chung màu
m t o đi u ki n thu n l i cho phát tri n nông nghi p, ñ c bi t là tr ng tr t. Tuy
nhiên, di n tích đ t dùng cho tr ng tr t ngày càng thu h p d n, m t d n cân ñ i v
dinh dư ng; ñ t ven bi n nhi u nơi có nguy cơ tái nhi m m n, phèn hố… gây
khó khăn cho vi c s n xu t cũng như sinh ho t c a ngư i dân. Vì v y, vi c s
d ng đ t sao cho có hi u qu là m t v n ñ h t s c c p bách.
Xu t phát t nh ng v n ñ trên, ñư c s ñ ng ý c a Vi n ñào t o sau ð i
h c – Khoa ð t và Môi Trư ng trư ng ð i h c Nông nghi p – Hà N i, tơi ti n
hành nghiên c u đ tài “ ng d ng bài tốn t i ưu đa m c tiêu ñ xác ñ nh cơ
c u s d ng ñ t canh tác trên ñ a bàn huy n Giao Thu - t nh Nam ð nh”.
ð tài ñư c th c hi n dư i s hư ng d n c a th y giáo TS. Nguy n
Văn ð nh – Gi ng viên khoa Công Ngh Thông Tin - trư ng ð i h c Nông
nghi p – Hà N i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............2

1.2. M c đích, u c u nghiên c u c a đ tài
1.2.1. M c đích
- Nghiên c u vi c b trí cơ c u s d ng ñ t canh tác hi n t i c a huy n, t
đó xác đ nh các lo i hình s d ng ñ t, ki u s d ng ñ t ch y u trên ñ a bàn.
- Dùng mơ hình bài tốn t i ưu đa m c tiêu đ đ xu t hư ng b trí cơ
c u s d ng ñ t canh tác sao cho vi c s d ng ñ t ñ t hi u q a cao nh t, th a
mãn ñ ng th i nhi u yêu c u kinh t xã h i c a ñ a phương.
- Ki m nghi m k t qu cu i cùng c a bài tốn t i ưu đa m c tiêu .
1.2.2. u c u
- Cơng tác đi u tra, thu th p tài li u, s li u ph i chính xác, ñ y ñ và
ph n ánh trung th c khách quan.
- S d ng linh ho t mơ hình bài tốn t i ưu đơn, đa m c tiêu trong vi c
đánh giá, đ xu t hư ng b trí cơ c u s d ng ñ t canh tác sao cho vi c s
d ng ñ t ñ t hi u qu cao trên ñ a bàn huy n ph i mang tính khoa h c và phù
h p v i th c ti n cao.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............3


2. T NG QUAN
2.1. Lý lu n cơ b n v cơ c u s d ng ñ t h p lý
Trong sách “ð t Vi t Nam” c a h i khoa h c ñ t Vi t Nam ñã nêu rõ:
Phát tri n nông nghi p b n v ng chi m v trí quan tr ng nhi u khi có tính
quy t đ nh trong s phát tri n chung c a xã h i. Trong đó ñi u quan tr ng
nh t là bi t s d ng h p lý tài nguyên ñ t ñai, gi v ng và c i thi n ch t
lư ng mơi trư ng, có hi u qu kinh t , năng su t cao và n ñ nh, tăng cư ng
ch t lư ng cu c s ng, bình ñ ng gi a các th h và h n ch r i ro [13].
V n ñ qu n lý ñ t ñai lâu b n có liên quan ch t ch v i vi c tăng s c ép
dân s trên tài ngun đ t có h n. Hi n nay, m c tăng dân s hàng năm nhanh và

có l trong tương lai cũng v n gi

m c đ này. Trên ph m vi tồn c u có th

s n xu t đ lương th c đ ni s ng dân s tăng trư ng này, nhưng nó khơng
ph i lúc nào cũng có th chuy n t i nh ng vùng c n lương th c nh t. Nh ng nơi
s n xu t ra th a lương th c thư ng g t hái ñư c mùa v b i thu, năng su t cao
do s d ng nhi u phân bón, dùng nhi u ngu n nư c tư i, s d ng các gi ng cây
tr ng ph i ñ u tư cao, nh p ñ và ph m vi canh tác ñ t l n.
Trong b i c nh phát tri n kinh t công nghi p, thương m i, d ch v như
hi n nay, di n tích đ t canh tác ngày m t gi m rõ r t, nhưng nhu c u v lương
th c, th c ph m l i ngày càng gia tăng c v s lư ng l n ch t lư ng d n ñ n
nh ng mâu thu n, xung đ t khó có th gi i quy t tri t ñ trong th c t . M t
công c cũng là m t yêu c u c p thi t là xây d ng cơ c u s d ng ñ t canh tác
h p lý, hi u qu cao và b n v ng. Vì v y, vi c xác đ nh cơ c u s d ng đ t
h p lý có ý nghĩa quan tr ng c n thi t, ñ m b o cho s phát tri n hài hòa gi a
các m c tiêu kinh t , xã h i và môi trư ng, là cơ s cho chuy n ñ i cơ c u
cây tr ng trong s n xu t nơng, lâm nghi p.
Trong q trình xây d ng cơ c u s d ng ñ t h p lý đã tính t i các đi u
ki n gi i h n, ti m năng c a ñ t t ñó ñ nh hư ng cho s phát tri n, chuy n ñ i
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............4


cơ c u s d ng ñ t g n v i ti m năng ñ t ñai ñ m b o cho s phát tri n b n
v ng và m c tiêu tăng hi u qu kinh t trên 1 đơn v di n tích đ t đai.
Xây d ng cơ c u s d ng ñ t h p lý tr thành m t lĩnh v c nghiên c u
khoa h c ñã, ñang ñư c nhi u t ch c cũng như nhi u nư c trên th gi i quan
tâm và nghiên c u.
Xây d ng cơ c u s d ng ñ t h p lý là công c cho các nhà qu n lý
ñi u ti t s d ng ñ t trên cơ s khoa h c hư ng t i s phát tri n b n v ng,

khai thác ñư c ti m năng đ t, là cơ s cho cơng tác l p quy ho ch s d ng
ñ t, quy ho ch t ng th .
2.1.1. Cơ s lý lu n c a vi c xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t canh tác
M t n n s n xu t nơng nghi p đư c g i là phát tri n nhanh, m nh và
v ng ch c địi h i ph i s d ng m t cách h p lý nh t các ngu n l i t nhiên
như khí h u, ñ t ñai, cây tr ng ... và các ngu n l i kinh t , xã h i như v t tư,
kĩ thu t, lao ñ ng.... M t trong nh ng bi n pháp kinh t xã h i nh m t n d ng
các ngu n l i t nhiên, kinh t xã h i là xác ñ nh cơ c u ñ t canh tác, c th là
cơ c u cây tr ng h p lý trong m t vùng hay m t khu v c.
S d ng ñ t ñai là h th ng bi n pháp nh m đi u hồ m i quan h
ngư i – ñ t trong t h p các ngu n tài nguyên và môi trư ng. Căn c vào nhu
c u s d ng c a con ngư i, c a th trư ng s phát hi n và quy t ñ nh phương
hư ng và m c tiêu s d ng h p lý nh t ngu n tài nguyên ñ t ñai, phát huy t i
ña ti m năng c a ñ t ñai nh m ñ t ñư c hi u qu cao trên c 3 m t kinh t , xã
h i và môi trư ng.
H th ng canh tác là ho t ñ ng s n xu t và d ch v mà ngư i nơng dân
dùng đ thu l i t đ t và các đ u vào khác thơng qua s sinh trư ng c a cây
tr ng, chúng bao g m nhi u h th ng như h th ng tr ng tr t, chăn nuôi, qu n
lý kinh t đư c b trí m t cách có h th ng và n ñ nh, phù h p v i m c tiêu
t ng ti u vùng nông nghi p. Vi c xác ñ nh cơ c u s d ng đ t canh tác có

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............5


m c đích khơng ch nh m phát tri n s n xu t m t cách có l i nh t mà cịn
nh m b o v đ t ñai, môi trư ng s ng, làm cho vi c khai thác ti m năng ñ t
ñai c a vùng có hi u qu kinh t v ng ch c, ñ m b o l i ích trư c m t và l i
ích lâu dài.
Cơ c u cây tr ng là thành ph n c a cơ c u s n xu t ñ t canh tác. Cây
tr ng v i ch c năng chính là s n xu t ra lương th c, th c ph m tr c ti p cho

con ngư i, th c ăn cho gia súc, nguyên li u cho công nghi p và m t nhóm các
s n ph m khác như thu c lá, ch t thơm, dư c li u, ... là y u t hàng ñ u trong
h th ng tr ng tr t quy t ñ nh s tăng trư ng và phát tri n c a cơ c u s d ng
ñ t canh tác.
Do v y, khi nghiên c u xác ñ nh cơ c u s d ng ñ t cũng như v i b t
kỳ m t ho t ñ ng s n xu t nào, quá trình khai thác tài nguyên nào c a con
ngư i đ u có m c đích kinh t . H th ng canh tác mu n phát tri n t t ph i ñ t
ñư c h th ng các m c tiêu: t c ñ phát tri n cao và n ñ nh, s n lư ng nơng
s n hàng hố cao và v n đ gi i quy t công ăn vi c làm cho nông dân lúc th i
v nông nhàn.
M c tiêu tăng thu nh p bình qn cho ngư i nơng dân có tác d ng huy
đ ng lao đ ng tăng tích lu v n ñ phát tri n s n xu t. Con ñư ng ñ tăng thu
nh p cho ngư i nông dân là tăng thu nh p t ng h p b ng cách đa d ng hố
s n xu t, chuy n ñ i cơ c u cây tr ng, tăng thêm giá tr s n ph m. Trong s n
xu t nơng nghi p có s d ch chuy n theo hư ng đa d ng hố, s n xu t nhi u
lo i s n ph m, t m t n n nông nghi p l y s n xu t cây lương th c trong ñó
ch y u là ñ c canh cây lúa chuy n sang n n nơng nghi p đa canh: khơng ch
có lúa mà cịn có khoai, đ xanh, đ u ñ các lo i ...
H th ng cây tr ng là m t th th ng nh t trong m i quan h tương tác
gi a các lo i cây tr ng, gi ng cây tr ng ñư c b trí h p lý trong khơng gian
và th i gian; nghĩa là m i quan h gi a các lo i cây tr ng, gi ng cây tr ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............6


trong t ng v và gi a các v khác nhau trên m nh ñ t trong m t h sinh thái. Yêu
c u ñ t ra là nghiên c u h th ng cây tr ng

m t vùng, nh m m c đích b trí

xác đ nh di n tích cho m i lo i cây tr ng cho phù h p ho c chuy n ñ i chúng
ñ tăng h s s d ng ñ t, s d ng hi u qu ti m năng ñ t ñai t l i th so
sánh c a các vùng sinh thái nông nghi p, cũng như hi u qu các ngu n v n
khi ñư c ñ u tư ngu n lao ñ ng, cơ s v t ch t kĩ thu t nh m nâng cao năng
su t cây tr ng, giá tr s n xu t, giá tr gia tăng và l i nhu n trên t ng ñơn v
di n tích, ñem l i hi u qu kinh t cao [27].
Tuy nhiên, bên c nh m c tiêu ñem l i hi u qu kinh t , các k t qu c a
các ho t ñ ng s n xu t cũng ph i chú ý t o ra nhi u k t qu có l i ñ n ñ i
s ng xã h i và môi trư ng s ng c a con ngư i.
2.1.2. Nguyên t c và quan ñi m s d ng ñ t canh tác b n v ng
2.1.2.1. Nguyên t c s d ng ñ t canh tác
Ngày nay nhu c u s d ng ñ t c a con ngư i ngày càng tăng trong
khi qu đ t ch có h n. ð t ñai ñang là ngu n tài nguyên ñư c con ngư i
khai thác v i nhi u m c đích khác nhau. Chính vì v y, m t ph n l n di n
tích đ t canh tác ñang ñư c chuy n ñ i sang m c đích s d ng khác. Do
đó, cũng như các nư c trên th gi i thì m c tiêu s d ng ñ t canh tác
nư c ta cũng là nâng cao hi u qu kinh t xã h i trên cơ s ñ m b o an
ninh lương th c, th c ph m, tăng cư ng nguyên li u cho công nghi p và
hư ng t i xu t kh u. S d ng ñ t canh tác trong s n xu t trên cơ s cân
nh c các m c tiêu phát tri n kinh t xã h i, t n d ng t i ña l i th so sánh
v ñi u ki n sinh thái và không làm nh hư ng x u ñ n môi trư ng là
nh ng nguyên t c cơ b n và c n thi t ñ ñ m b o cho khai thác s d ng
b n v ng tài ngun đ t đai. Chính vì v y, ñ t canh tác c n ñư c s d ng
theo nguyên t c “ñ y ñ , h p lý và hi u qu ”, phù h p v i đi u ki n hồn
c nh c th c a t ng vùng [21].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............7


2.1.2.2. Quan ñi m s d ng ñ t canh tác

S d ng ñ t theo quan ñi m phát tri n b n v ng là: “S d ng ñ t
hi n t i không làm nh hư ng ñ n vi c s d ng ñ t trong tương lai” [8]
và c th hơn là “Không s d ng tài nguyên có kh năng tái t o nhanh
hơn t t o; không s d ng tài nguyên không tái t o nhanh hơn quá trình
tìm ki m tài nguyên thay th ; không th i ra ch t ñ c h i nhanh hơn quá
trình h p thu và đ ng hố c a trái đ t” [9].
Theo Dumanski (1993), m t h th ng s d ng ñ t b n v ng là s
t ng hòa gi a k thu t, chính sách và ho t ñ ng k t h p gi a xã h i v i
mơi trư ng, c th là:
- Duy trì và ñ y m nh ñư c s n xu t.
- Gi m ñư c m c ñ r i ro trong s n xu t.
- B o v ñư c tài nguyên thiên nhiên và tránh ñư c s thối hóa v ch t
lư ng c a đ t và nư c.
- Có hi u qu kinh t .
- ðư c xã h i ch p nh n.
M t n n s n xu t nông nghi p b n v ng khi nó h i t các y u t sau:
- ð m b o ñ lương th c, th c ph m cho toàn xã h i, phát tri n nơng
nghi p đ đáp ng nhu c u cho th h này mà không nh hư ng ñ n kh năng ñáp
ng nhu c u cho th h sau. Th c hi n xố đói, gi m nghèo, cơng b ng xã h i.
- ðó là m t n n nông nghi p sinh thái h i t các y u t ña d ng sinh
h c. Phát tri n nhưng b o t n ñư c tài ngun thiên nhiên.
- ðó là n n nơng nghi p s n xu t có hi u qu nh t, b n v ng nh t v
kinh t . ðó là n n nơng nghi p khai thác hài hoà t nhiên trong m i quan h
b n v ng v i con ngư i cho hi n t i và cho nhu c u c a các th h sau [30].
Và vi c s d ng, qu n lý ñ t nh m th a mãn các ch tiêu đó là m t vi c
làm c c kỳ khó khi mà nhu c u v đ t cho các m c đích s d ng tăng lên m t
cách nhanh chóng như hi n nay.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............8

2.1.3. Hi u qu s d ng ñ t c a các lo i hình s d ng đ t
2.1.3.1. Khái quát chung v hi u qu và hi u qu s d ng ñ t
Khi nghiên c u v hi u qu , m i nhà nghiên c u có quan đi m và cách
nhìn nh n khác nhau v hi u qu , nhưng nhìn chung h đ u cho r ng: “Nói
đ n hi u qu là nói đ n vi c đánh giá k t qu c a m t cơng vi c nào đó”. Khi
đó, ta có th coi hi u qu đư c xác ñ nh trong m i quan h so sánh t i ưu gi a
k t qu thu ñư c và lư ng chi phí b ra trong các đi u ki n gi i h n c a các
ngu n l c.
T khái ni m chung v hi u qu , xem xét trong lĩnh v c s d ng ñ t thì
hi u qu là ch tiêu ch t lư ng ñánh giá k t qu s d ng ñ t trong ho t ñ ng
kinh t , th hi n qua lư ng s n ph m, lư ng giá tr thu ñư c b ng ti n. ð ng
th i v m t hi u qu xã h i là th hi n m c thu hút lao đ ng trong q trình
ho t đ ng kinh t ñ khai thác s d ng ñ t. Riêng ñ i v i ngành nông nghi p,
cùng v i hi u qu kinh t v giá tr và hi u qu v m t s d ng lao ñ ng,
trong nhi u trư ng h p ph i coi tr ng hi u qu v m t hi n v t là s n lư ng
nông s n thu ho ch ñư c, nh t là các lo i nơng s n cơ b n có ý nghĩa chi n
lư c (lương th c, s n ph m xu t kh u…) ñ ñ m b o s

n ñ nh v kinh t -

xã h i ñ t nư c [3].
Như v y, hi u qu s d ng ñ t là k t qu c a c m t h th ng các bi n
pháp t ch c s n xu t, khoa h c, k thu t, qu n lý kinh t và phát huy các l i
th , kh c ph c các khó khăn khách quan c a ñi u ki n t nhiên, trong nh ng
hồn c nh c th cịn g n s n xu t nông nghi p v i các ngành khác c a n n
kinh t qu c dân, g n s n xu t trong nư c v i th trư ng qu c t [3].
S d ng ñ t canh tác có hi u qu cao thơng qua vi c b trí cơ c u cây
tr ng là m t trong nh ng v n ñ b c xúc hi n nay c a h u h t các nư c trên
th gi i. Nó khơng ch thu hút s quan tâm c a các nhà khoa h c, các nhà
ho ch đ nh chính sách, các nhà kinh doanh nơng nghi p mà cịn là mong mu n

c a nông dân - nh ng ngư i tr c ti p tham gia s n xu t nông nghi p [38].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............9


a. Hi u qu kinh t : Là m t ph m trù kinh t mà trong đó s n xu t ñ t
ñư c hi u qu k thu t và hi u qu phân ph i. ði u ñó có nghĩa là: C 2 y u
t hi n v t và giá tr đ u tính đ n khi xem xét vi c s d ng các ngu n l c
trong s n xu t. Như v y, hi u qu kinh t là hi u qu do t ch c và b trí s n
xu t h p lý ñ ñ t ñư c giá tr s n xu t thu ñư c cao hơn v i chi phí đ u vào
ít hơn. ðây là hi u qu ñư c quan tâm hàng ñ u, là khâu trung tâm ñ ñ t
ñư c các hi u qu khác. Nó có kh năng lư ng hố b ng các ch tiêu kinh t ,
tài chính.
b. Hi u qu xã h i: Là hi u qu ph n ánh m i quan h l i ích gi a con
ngư i v i con ngư i, có tác đ ng t i m c tiêu kinh t . Hi u qu này khó
lư ng hố tồn b v n đ ; ñư c th hi n b ng các ch tiêu đ nh lư ng ho c
đ nh tính, nhưng các ch tiêu đ nh tính đư c ph n ánh nhi u hơn. Theo
Nguy n Duy Tính [29], hi u qu v m t xã h i c a s d ng ñ t canh tác
ch y u ñư c xác ñ nh b ng kh năng t o vi c làm trên m t đơn v di n
tích ñ t canh tác.
Hi u qu xã h i còn ñư c th hi n thông qua m c thu hút lao ñ ng, thu
nh p c a nhân dân, xố đói gi m nghèo, đ nh canh, đ nh cư, công b ng xã
h i.... Hi u qu xã h i cao góp ph n thúc đ y xã h i phát tri n, phát huy ñư c
ngu n l c c a ñ a phương, nâng cao m c s ng c a nhân dân. S d ng ñ t
ph i phù h p v i t p qn, n n văn hố c a đ a phương thì vi c s d ng đ t
b n v ng hơn.
c. Hi u qu môi trư ng: Là hi u qu đ m b o tính b n v ng cho s n
xu t và xã h i, là v n ñ ñang ñư c nhân lo i quan tâm, ñư c ph n ánh b ng
các ch tiêu kinh t và k thu t. S d ng ñ t đư c coi là có hi u qu mơi
trư ng n u như các ho t ñ ng s n xu t (s d ng phân bón, thu c BVTV ….)
ñ m b o cho cây tr ng sinh trư ng và phát tri n t t, cho năng su t cao và

không gây nh hư ng x u ñ n môi trư ng; ñ t ñai ñư c b o v khơng b xói
mịn, r a trơi, thối hố đ t, khơng đ x y ra các hi n tư ng m n hoá, chua
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............10


hố, phèn hố, sa m c hố..., mơi trư ng nư c, khơng khí đư c đ m b o. Có
như th m i đ m b o s phát tri n b n v ng c a m i vùng lãnh th , c a m i
qu c gia cũng như c ng ñ ng qu c t .
Như v y, s d ng ñ t h p lý, hi u qu cao và b n v ng thì ph i quan
tâm t i c 3 lo i hi u qu trên, trong đó hi u qu kinh t là tr ng tâm. Khơng
có hi u qu kinh t thì khơng có đi u ki n ngu n l c ñ th c thi hi u qu xã
h i và mơi trư ng; ngư c l i khơng có hi u qu xã h i và môi trư ng thì hi u
qu kinh t s khơng v ng ch c. Tuy nhiên, các ch tiêu ñánh giá hi u qu xã
h i và môi trư ng thư ng mang tính đ nh tính và khó lư ng hố. Do v y,
trong nhi u trư ng h p các ch tiêu này mang ý nghĩa tương ñ i và thư ng
ñư c k t h p v i nhau trong ñánh giá hi u qu s d ng ñ t.
2.1.3.2. ð c ñi m, phương pháp ñánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác.
a. ð c ñi m ñánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác.
ðánh giá hi u qu s d ng đ t canh tác có th xem xét

các m t [21]:

- Q trình s n xu t trên đ t canh tác ph i s d ng nhi u y u t đ u vào
kinh t . Vì th , khi ñánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác trư c tiên ph i
ñư c xác ñ nh b ng k t qu thu ñư c trên m t đơn v di n tích c th (thư ng
là 1 ha), tính trên 1 đ ng chi phí, trên 1 cơng lao đ ng.
- Trên đ t canh tác có th b trí các cây tr ng, các h th ng ln canh, do
đó c n ph i ñánh giá hi u qu t ng lo i cây tr ng, t ng công th c luân canh.
- Thâm canh là bi n pháp s d ng ñ t canh tác theo chi u sâu, tác ñ ng
ñ n hi u qu s d ng ñ t canh tác trư c m t và lâu dài. Vì th , c n ph i

nghiên c u h u qu c a vi c s d ng phân bón và thu c tr sâu, nghiên c u
nh hư ng c a vi c tăng ñ u tư thâm canh ñ n quá trình s d ng ñ t.
- Phát tri n nơng nghi p ch có th thích h p ñư c khi con ngư i bi t
làm cho mơi trư ng cùng phát tri n. Do đó, khi ñánh giá hi u qu s d ng ñ t
nông nghi p nói chung, đ t canh tác nói riêng c n quan tâm ñ n nh ng nh
hư ng c a s n xu t nơng nghi p đ n môi trư ng xung quanh.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............11


- Ho t đ ng s n xu t nơng nghi p mang tính xã h i r t sâu s c. Vì v y,
khi đánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác c n quan tâm ñ n nh ng tác ñ ng
c a s n xu t ñ n các v n ñ xã h i khác như: gi i quy t vi c làm, tăng thu
nh p, nâng cao trình đ dân trí nông thôn….
b. Nguyên t c l a ch n ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t.
Vi c l a ch n các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác c n
ph i d a trên nh ng nguyên t c c th :
+ H th ng các ch tiêu ph i có tính th ng nh t, tồn di n và tính h
th ng. Các ch tiêu ph i có m i quan h h u cơ v i nhau, ph i đ m b o tính
so sánh có thang b c [12], [23].
+ ð đánh giá chính xác, tồn di n c n ph i xác đ nh các ch tiêu cơ
b n bi u hi n hi u qu m t cách khách quan, chân th t và ñúng ñ n theo quan
ñi m và tiêu chu n ñã ch n, các ch tiêu b sung ñ hi u ch nh ch tiêu cơ b n
làm cho n i dung kinh t bi u hi n ñ y ñ hơn, c th hơn [11].
+ Các ch tiêu ph i phù h p v i ñ c đi m và trình đ phát tri n nơng
nghi p

nư c ta, đ ng th i có kh năng so sánh qu c t trong quan h ñ i

ngo i, nh t là nh ng s n ph m có kh năng hư ng t i xu t kh u.
+ H th ng các ch tiêu ph i ñ m b o tính th c ti n, tính khoa h c và

ph i có tác d ng kích thích s n xu t phát tri n.
c. H th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t canh tác.
B n ch t c a hi u qu là m i quan h gi a k t qu và chi phí. M i quan
h này là m i quan h hi u s ho c là quan h thương s , nên d ng t ng quát
c a h th ng ch tiêu hi u qu s là:
Q=E–C
Q = E/C
Q = (E – C)/C
Q = (E1 – E0)/(C1 – C0)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............12


Trong đó:
+ E: Là hi u qu
+ Q: Lư ng k t qu
+ C: Lư ng chi phí
+ 1, 0 là ch s th i gian (năm)
* Hi u qu kinh t s d ng ñ t
- H th ng ch tiêu th nh t:
Các ch tiêu tính tốn:
+ Giá tr s n xu t (GO): ðó là giá tr toàn b s n ph m s n xu t ra
trong kỳ s d ng đ t, thư ng tính cho 1 v hay 1 năm. Ch tiêu này dùng ñ
tính cho t ng cây tr ng ho c cho c công th c luân canh hay h th ng s
d ng đ t.
+ Chi phí trung gian (EC): Là tồn b chi phí v t ch t đư c quy ra ti n,
nó đư c s d ng tr c ti p cho q trình s d ng đ t như chi phí v gi ng,
phân bón, thu c hoá h c, nguyên nhiên v t li u ... (EC khơng tính đ n chi phí
cơng lao đ ng, chi phí c đ nh).
Các ch tiêu ph n ánh hi u qu kinh t :

+ Giá tr gia tăng (VA): Là giá tr m i t o ra trong q trình s n xu t
(giá tr tăng thêm) nó ñư c xác ñ nh b ng công th c:

VA = GO – EC.

+ Thu nh p h n h p (MI): ðó là thu nh p sau khi đã tr đi kho n chi
phí trung gian, thu ho c ti n thuê ñ t, kh u hao tài s n c đ nh, chi phí lao
đ ng th ngồi (khơng tính đ n chi phí lao đ ng t làm).
Cơng th c xác đ nh:

MI = VA – T – A – L

Trong đó:

MI: Thu nh p h n h p
VA: Giá tr gia tăng
T: Thu
A: Kh u hao
L: Chi phí cho vi c th lao đ ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............13


Khi áp d ng h th ng ch tiêu th nh t thư ng ngư i ta s d ng ñ tính
hi u qu s d ng ñ t cho các h nông dân, cho các trang tr i quy mơ nh mà
khơng ghi chép, h ch tốn đư c các lo i chi phí đ c bi t là chi phí lao đ ng.
Phương pháp này phù h p v i tính tốn hi u qu s d ng ñ t trong ñi u ki n
Vi t Nam hi n nay. Tuy nhiên, phương pháp này chưa tính đư c l lãi, l i
nhu n cho ngư i nông dân b i vì trong MI bao g m c lao đ ng t làm và chi
phí qu n lý. Chính vì v y, vi c tính l lãi cho ngư i dân là o tư ng, khơng

th đúng đư c.
- H th ng ch tiêu th hai:
Các ch tiêu tính tốn:
+ Giá tr s n xu t (GO)
+ Chi phí bi n đ i (VC) (cịn g i là chi phí kh bi n): Là lo i chi phí
thay ñ i khi quy mô năng su t và kh i lư ng ñ u ra thay ñ i. Trong s d ng
đ t VC b ng chi phí v gi ng, phân bón, thu c tr sâu, thu l i phí ti n th
máy móc, cơng lao đ ng.
+ Chi phí c đ nh (Cịn g i là chi phí b t bi n) (FC): Là chi phí khơng
thay ñ i khi quy mô năng su t và lư ng ñ u ra thay ñ i. FC b ng chi phí v
thu s d ng đ t, ti n thuê ñ t, kh u hao tài s n c ñ nh.
Các ch tiêu ph n ánh hi u qu kinh t :
+ Lãi thô (GM): Là ph n dôi ra khi so sánh giá tr s n xu t v i chi phí bi n đ i.
Cơng th c tính:

GM = GO – VC

+ Lãi rịng (NI) (lãi tinh ho c lãi thu n): Là ph n lãi còn l i sau khi tr
đi tồn b chi phí bi n đ i và chi phí c đ nh.
NI = GO – VC – FC = GM – FC
Như v y, các ch tiêu thu c cách tính th hai tính tốn đư c đ y đ chi
phí v t ch t, chi phí lao đ ng và chi phí qu n lý (đã tính đ n lãi); do đó
thư ng đư c áp d ng tính cho các doanh nghi p có quy mơ l n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............14


Trong th i gian nghiên c u có h n c a đ tài, chúng tơi s d ng các
ch tiêu ph n ánh hi u qu kinh t :
- Hi u qu kinh t tính trên 1 ha đ t canh tác.

VA = GO – EC
- Hi u qu kinh t tính trên 1 đ ng chi phí trung gian (GO/EC,
VA/EC): ðây là ch tiêu tương ñ i c a hi u qu , nó ch ra hi u qu s d ng
các chi phí bi n đ i và thu d ch v .
- Hi u qu kinh t trên ngày cơng lao đ ng quy đ i, g m có (GO/Lð,
VA/Lð). Th c ch t là đánh giá k t qu ñ u tư lao ñ ng s ng cho t ng ki u s d ng
ñ t và t ng cây tr ng làm cơ s ñ so sánh v i chi phí cơ h i c a ngư i lao ñ ng.
* Hi u qu xã h i
Hi u qu xã h i ñư c phân tích b i các ch tiêu sau [12]:
+ ð m b o an toàn lương th c, gia tăng l i ích c a ngư i nơng dân;
+ M c thu nh p bình quân, s n lư ng bình qn trên m t lao đ ng, m t
nhân kh u;
+ Giá tr bình qn ngày cơng lao đ ng;
+ M c ñ thu hút lao ñ ng, tăng thu nh p, gi i quy t công ăn vi c làm
cho nông dân;
+ Kh năng thu hút và m r ng th trư ng tiêu th s n ph m;
+ Góp ph n nâng cao trình đ dân trí, trình đ hi u bi t khoa h c k thu t ...
* Hi u qu môi trư ng
Bao g m:
+ T l di n tích đ t b b hoang chưa ñưa vào s d ng;
+ T l di n tích đ t đai đư c b o v và c i t o, b ô nhi m hay thối hố;
+ Vi c s d ng phân bón, thu c b o v th c v t nh hư ng đ n mơi
trư ng đ t, nư c, khơng khí.
+ M c đ b o v mơi trư ng sinh thái trong vùng (mơi trư ng đ t,
nư c, khơng khí...)
+ S thích h p v mơi trư ng khi thay ñ i ki u s d ng ñ t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............15

Vi c xác ñ nh hi u qu v m t mơi trư ng c a q trình s d ng đ t
nơng nghi p nói chung và đ t canh tác nói riêng là r t ph c t p, r t khó đ nh
lư ng, nó địi h i ph i đư c nghiên c u, phân tích trong th i gian dài. Vì v y,
đ tài nghiên c u c a chúng tôi ch d ng l i

vi c đánh giá hi u qu mơi

trư ng thơng qua k t qu ñi u tra v vi c ñ u tư phân bón, thu c b o v th c
v t và nh n xét c a nông dân đ i v i các lo i hình s d ng ñ t hi n t i.
Như v y, khi ñánh giá hi u qu s d ng ñ t c n k t h p ch t ch gi a
ba h th ng ch tiêu: kinh t , xã h i và môi trư ng trong m t th th ng nh t.
Tuy nhiên, t ng ñi u ki n c th mà chúng ta có th nh n m nh t ng h th ng
ch tiêu

m c ñ khác nhau.

2.1.3.3. Nh ng nhân t

nh hư ng t i vi c ñánh giá hi u qu s d ng đ t canh tác

a. Nhóm nhân t v t nhiên
Bao g m nh ng y u t sau:
- ði u ki n khí h u: Nhi t đ , ánh sáng, lư ng mưa, ñ
nh ng y u t

m khơng khí ... là

nh hư ng quy t đ nh ñ n s s ng, sinh trư ng và phát tri n c a

cây tr ng. Vì v y, c n n m ñư c nh ng di n bi n v ñi u ki n t nhiên trong

năm ñ b trí cơ c u cây tr ng m t cách h p lý nh t, ñem l i hi u qu s d ng
ñ t cao nh t.
- ði u ki n đ t đai: ð a hình, thành ph n cơ gi i, ñ chua, m n, ñ phì
c a đ t ... cũng nh hư ng l n đ n q trình s d ng đ t. Trên m i lo i ñ t
khác nhau chúng ta b trí các cây tr ng h p lý s ñem l i hi u qu cao nh t c
v kinh t , xã h i, môi trư ng.
- Qu n th sinh v t: Cùng v i cây tr ng trên đ ng ru ng, cịn có các
lo i sinh v t khác nhau như c d i, sâu b nh, sinh v t có ích và sinh v t gây
h i ... Như v y, khi b trí cơ c u cây tr ng c n l i d ng m i quan h t t gi a
các sinh v t, kh c ph c ho c h n ch s tích lu các tác nhân gây h i cho cây
tr ng như c d i, sâu b nh....Bên c nh đó, c n b o t n các lồi sinh v t có ích
trong h sinh thái ñ ng ru ng, th c hi n các bi n pháp k thu t như: bón
phân, x i xáo, phòng tr sâu b nh.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............16


Như v y, nhóm nhân t t nhiên có nh hư ng r t l n đ n q trình t
ch c s d ng đ t. Do đó, nó cũng là m t nhân t quan tr ng nh hư ng t i
q trình đánh giá hi u qu s d ng đ t.
b. Nhóm nhân t v kinh t - xã h i
ðây là nhân t có ý nghĩa quy t ñ nh, ch ñ o ñ i v i vi c s d ng đ t
đai. Nó bao g m các y u t quan tr ng như: ngu n v n, kh năng lao ñ ng,
v n ñ v th trư ng ... T t c các y u t này nó quy t đ nh s tác ñ ng c a
con ngư i t i vi c nâng cao hi u qu s d ng ñ t. Chúng nh hư ng t i vi c
m r ng di n tích trên quy mơ l n hay nh phù h p v i t ng mùa v , ñ m
b o s d ng ti t ki m ñư c l c lư ng lao ñ ng làm trong lĩnh v c s n xu t
nông nghi p, tránh hi n tư ng thi u lao ñ ng vào lúc th i v và dư th a lao
đ ng vào lúc nơng nhàn, phù h p v i yêu c u c a th trư ng, có như v y, vi c
s d ng đ t m i ñ t ñư c hi u qu b n v ng. Do đó, khi đánh giá hi u qu s
d ng đ t thì nhóm nhân t kinh t - xã h i là không th thi u.

c. Nhóm nhân t v mơi trư ng
Mơi trư ng đ t, nư c, khơng khí là thành ph n quan tr ng quy t ñ nh
s s ng và t n t i c a con ngư i cũng như v n v t. N u m t trong 3 mơi
trư ng trên b ơ nhi m thì s s ng c a con ngư i và v n v t trên th gi i cũng
d n d n b hu di t. Vì v y, khi s d ng ñ t c n ph i có các bi n pháp canh
tác k thu t h p lý, ñ ng th i c n h n ch s d ng các lo i thu c hố h c đ c
h i trong quá trình tr ng tr t nh m s d ng ñ t ñai ti t ki m, h p lý, khơng
gây ơ nhi m đ n mơi trư ng nh t là mơi trư ng đ t, nư c, khơng khí.
Như v y, khi đánh giá hi u qu s d ng ñ t chúng ta ph i nghiên c u
m t cách toàn di n vi c s d ng đ t

m i khía c nh t nhiên, kinh t , xã h i,

môi trư ng nh m thu ñư c hi u qu s d ng ñ t cao nh t trên t t c các m t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............17