Đánh giá đặc tính nông sinh học giống cam v2 ở cao phong hoà bình và quỳ hợp nghệ an

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

LÊ QU C HÙNG

ðÁNH GIÁ ð C TÍNH NƠNG SINH H C GI NG CAM V2
CAO PHONG – HỒ BÌNH VÀ QUỲ H P - NGH AN

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: Di truy n và ch n gi ng cây tr ng

Mã s

: 60.62.05

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. HÀ TH THUÝ

HÀ N I - 2010


L I CAM ðOAN
- Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là

trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
- Tơi xin cam đoan m i thơng tin trích d n trong lu n văn đ u ñã ghi rõ
ngu n g c và s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn ñã ñư c c m ơn./.

Hà n i, ngày

tháng

năm 2010

Tác gi lu n văn

Lê Qu c Hùng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. i


L I C M ƠN

Trư c tiên, tôi xin g i l i c m ơn trân tr ng và lòng bi t ơn sâu s c t i
TS. Hà Th Th, ngư i đã t n tình giúp đ , hư ng d n tơi trong vi c đ nh
hư ng ñ tài cũng như trong su t quá trình th c hi n và hồn thành lu n văn.
Tôi xin g i l i c m ơn sâu s c t i t p th các Th y cơ giáo trong Vi n
Sau đ i h c, B môn Di truy n và Ch n gi ng cây tr ng - Khoa Nông h c,
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã t o m i ñi u ki n thu n l i, giúp đ
tơi trong su t th i gian h c t p và th c hi n đ tài.
Tơi xin c m ơn GS.TS. ð Năng V nh cùng tồn th các cơ chú, các
anh ch và các b n đ ng nghi p t i Phịng thí nghi m Tr ng đi m Cơng ngh
t bào th c v t – Vi n Di truy n Nông nghi p đã giúp đ tơi trong su t q
trình h c t p và hoàn thành lu n văn.

Cu i cùng, tơi xin đư c g i l i c m ơn s

ng h nhi t tình, s đ ng

viên khích l c a gia đình và b n bè.
Tác gi lu n văn

Lê Qu c Hùng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c hình

viii

1.

M

ð U

1

1.1.

ð tv nđ

1

1.2.

M c đích và yêu c u c a ñ tài

2

1.3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

2

2.

T NG QUAN TÀI LI U

4

2. 1.

M t s nét khái qt v cây có múi

4

2.2.

Tình hình s n xu t và tiêu th qu có múi trong nư c và trên th gi i

7

2.3.

Tình hình nghiên c u cây ăn qu có múi trong nư c và trên th gi i

13

3.

ð I TƯ NG, ð A ðI M, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN C U

30

3.1.

ð i tư ng và ñ a ñi m nghiên c u

30

3.2.

N i dung nghiên c u

30

3.3.

Phương pháp nghiên c u

31

3.4.

X lý s li u

36

4.

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

37

4.1.

ði u ki n t nhiên và hi n tr ng s n xu t

hai vùng sinh thái

khác nhau
4.1.1. ði u ki n t nhiên
4.1.2. Hi n tr ng s n xu t

37
hai vùng sinh thái khác nhau
hai vùng sinh thái khác nhau

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. iii

37
50


4.2.

ðánh giá m t s đ c đi m nơng sinh h c gi ng cam V2

hai

vùng sinh thái khác nhau

55

4.2.1. ðánh giá v sinh trư ng và phát tri n gi ng cam V2

hai vùng

sinh thái khác nhau

55

4.2.2. ðánh giá v th i gian ra hoa, ñ u qu và gi qu c a gi ng cam
V2 và gi ng cam Xã ðoài

hai vùng sinh thái khác nhau

67

4.2.3. Các y u t c u thành năng su t và ch t lư ng qu gi ng cam V2
và gi ng cam Xã ðoài

hai vùng sinh thái khác nhau

80

4.2.4. Theo dõi m c ñ gây h i c a m t s lồi sâu b nh h i chính trên
cây cam V2

hai vùng sinh thái khác nhau

87

4.2.5. M c ñ ch ng ch u và kh năng thích nghi c a gi ng cam V2 ñ i
v i hai vùng sinh thái khác nhau

88

5.

K T LU N VÀ ð NGH

90

5.1.

K t lu n

90

5.2.

ð ngh

91

TÀI LI U THAM KH O

97

PH L C 1. KHÍ H U HAI VÙNG SINH THÁI

102

PH L C 2. QUY TRÌNH K TH T TR NG CAM QUÝT

106

PH

L C 3. X
IRRISTAT

LÝ TH NG KÊ CÁC THÍ NGHI M TRÊN
115

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. iv


DANH M C VI T T T
FAO

: T ch c nông lương th gi i

IBPR

: T ch c qu c t v tài nguyên di truy n th c v t

UNDP

: Chương trình phát tri n liên h p qu c

B NN&PTNT

: B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn

S NN&PTNT

: S Nông nghi p và Phát tri n nơng thơn

RAS

:

TTS

: T ng ch t r n hồ tan

TA

: ð chua

Hvn

: Chi u cao vút ng n

D0

: ðư ng kính g c

Dt

: ðư ng kính tán

gr

: gram

VTM-C

: Vitamin C

ha

: Hecta

V2 CP

: Cam V2 Cao Phong

Xð CP

: Cam Xã ðoài Cao Phong

V2 QH

: Cam V2 Quỳ H p

Xð QH

: Cam Xã ðoài Quỳ H p

CP-HB

: Huy n Cao Phong-Hoà Bình

QH-NA

: Huy n Quỳ H p-Ngh An

ðK

: ðư ng kính qu

CC

: Chi u cao qu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. v


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1.

Các loài thu c chi Citrus

nư c ta

5

2.2.

Di n tích cam, chanh, quýt phân theo vùng

2.3.

Di n tích cho s n ph m cam, chanh, quýt phân theo vùng

2.4.

Năng su t cam, chanh, quýt phân theo vùng

nư c ta

10

2.5.

S n lư ng cam, chanh, quýt phân theo vùng

nư c ta

10

2.6.

Thành ph n trung bình c a các ch t r n hoà tan trong d ch chi t

nư c ta

9
nư c ta

c a qu cam
2.7.

9

18

Thành ph n trung bình c a ch t r n hoà tan trong d ch chi t cam
Navel, cam Valencia và chanh

California

18

2.8.

ð c tính sinh h c c a m t s lo i g c ghép

26

4.1.

Di n tích mơ hình tr ng gi ng cam V2 4 năm tu i

Cao Phong -

Hồ Bình
4.2.

52

Di n tích mơ hình tr ng gi ng cam V2 4 năm tu i

Quỳ H p -

Ngh An
4.3.

M t s ch tiêu phát tri n c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã
ðoài năm th 4

4.4.

hai vùng sinh thái

59

hai vùng sinh thái khác nhau

60

Th i gian xu t hi n và k t thúc các ñ t l c c a gi ng cam V2 và
gi ng cam Xã ðoài năm th 4

4.7.

56

So sánh kích thư c lá gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài năm
th 4

4.6.

hai vùng sinh thái

Phân lo i c p cành c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài năm
th 4

4.5.

54

hai vùng sinh thái khác nhau

62

S lư ng c a các ñ t l c c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã
ðoài năm th 4

hai vùng sinh thái khác nhau

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. vi

62


4.8.

Ch t lư ng các cành l c xuân, hè, thu c a gi ng cam V2 và gi ng
cam Xã ðoài năm th 4

4.9.

hai vùng sinh thái khác nhau

63

T l ph n hoa c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðồi có s c
s ng

68

4.10. T l n y m m ph n hoa c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài

70

4.11. Th i gian ra hoa, n r và k t thúc n hoa c a gi ng cam V2 và
gi ng cam Xã ðoài năm th 4

hai vùng sinh thái

73

4.12. S qu ñ u c a 4 cành b n hư ng trên cây 4 tu i gi ng cam V2
và gi ng cam Xã ðồi
4.13. T l đ u qu
năm th 4

hai vùng sinh thái khác nhau

75

n ñ nh c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài
hai vùng sinh thái khác nhau

76

4.14. T c ñ tăng trư ng c a qu (cm/tháng) c a gi ng cam V2 và
gi ng cam Xã ðoài

hai vùng sinh thái khác nhau

79

4.15. Các y u t c u thành năng su t qu gi ng cam V2 và gi ng cam
Xã ðoài năm th 4

hai vùng sinh thái khác nhau

80

4.16. M t s ch tiêu v hình thái qu c a gi ng cam V2 và gi ng cam
Xã ðoài năm th 4

hai vùng sinh thái khác nhau

4.17. M t s ch tiêu đư c phân tích

84

th i kỳ chín c a qu gi ng cam

V2 và gi ng cam Xã ðoài năm th 4 t i hai vùng sinh thái khác
nhau
4.18. Thành ph n sâu b nh h i chính trên cây cam V2
thái khác nhau

86
hai vùng sinh
87

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. vii


DANH M C HÌNH
STT
4.1.

Tên hình

Trang

Bi u di n m t s y u t khí tư ng đ c trưng tháng t tháng 1/2009
ñ n tháng 6/2009 t i vùng Tây b c

4.2.

5642

Bi u di n m t s y u t khí tư ng đ c trưng tháng t tháng 7/2009
ñ n tháng 12/2009 t i vùng Tây b c

4.3.

43

Bi u di n m t s y u t khí tư ng đ c trưng tháng t tháng 1/2009
đ n tháng 6/2009 t i vùng B c Trung b

4.4.

48

Bi u di n m t s y u t khí tư ng ñ c trưng tháng t tháng 7/2009
ñ n tháng 12/2009 t i vùng B c Trung b

4.5.

Bi u ñ bi u th sinh trư ng, phát tri n c a gi ng cam V2 và gi ng
cam Xã ðoài năm th 4

4.6.

49

hai vùng sinh thái khác nhau

56

Bi u ñ bi u th t l ph n hoa c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã
ðoài có s c s ng

4.7.

69

Bi u đ bi u th t l n y m m ph n hoa c a gi ng cam V2 và
gi ng cam Xã ðoài

4.8.

ð th bi u di n th i gian t l hoa n c a gi ng cam V2 và gi ng
cam Xã ðoài năm th 4

4.9.

71
hai vùng sinh thái khác nhau

ð th bi u di n t l ñ u qu
cam Xã ðồi năm th 4

4.10. ð

74

n đ nh c a gi ng cam V2 và gi ng

hai vùng sinh thái khác nhau

th bi u di n ñ ng thái tăng trư ng v

77

kích thư c qu

(cm/tháng) c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài

hai vùng

sinh thái khác nhau

79

4.11. Bi u ñ bi u di n các y u t c u thành năng su t qu

81

4.12. Bi u ñ bi u di n s lư ng ml nư c/m t qu c a gi ng cam V2 và
gi ng cam Xã ðoài năm th 4

hai vùng sinh thái khác nhau

84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. viii


4.13. Bi u ñ bi u di n s lư ng h t/m t qu c a gi ng cam V2 và gi ng
cam Xã ðoài năm th 4

hai vùng sinh thái khác nhau

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. ix

85


DANH M C NH
STT
4.1.

Tên nh

Trang

Sinh trư ng, phát tri n c a gi ng cam V2

hai vùng sinh thái

khác nhau

4.2.

58

Kích thư c lá gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài

hai vùng

sinh thái khác nhau
4.3.

Sinh trư ng và phát tri n các cành l c xuân, hè và thu c a
gi ng cam V2 năm th 4

4.4.

61
hai vùng sinh thái khác nhau

53

ð c đi m v hình thái hoa c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã
ðoài

hai vùng sinh thái khác nhau

67

4.5.

S c s ng h t ph n c a gi ng cam V2 và gi ng cam Xã ðoài

70

4.6.

T l n y m m c a h t ph n gi ng cam V2

72

4.7.

T l n y m m c a h t ph n gi ng cam Xã ðồi

73

4.8.

T l đ u qu c a gi ng cam V2 năm th 4

hai vùng sinh thái

khác nhau
4.9.

T l ñ u qu c a gi ng cam Xã ðoài năm th 4

77
hai vùng sinh

thái khác nhau

78

4.10. Gi ng cam V2 trên cây 4 năm tu i t i Cao Phong – Hịa Bình

82

4.11. Gi ng cam V2 trên cây 4 năm tu i t i Quỳ H p – Ngh An

83

4.12. Hình thái qu c a gi ng cam V2

85

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. x


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Cây ăn qu có múi (Citrus) là lo i cây ăn qu có giá tr dinh dư ng và
kinh t cao. Các nư c trên th gi i s n xu t cam chính niên v 2009/2010:
Braxil tăng lên 17,750 tri u t n so v i niên v 2007/2008 là 16,850 tri u t n,
M niên v 2009/20010 ñ t 7,444 tri u t n th p hơn so v i niên v 2007/2008
là 9,141 tri u t n, Trung Qu c niên v 2009/2010 ñ t 6,350 tri u t n cao hơn
so v i niên v 2007/2008 là 5,450 ti p theo là Ai c p, Mexico, Nam Phi, Th

Nhĩ kỳ (FAO, 2009/2010) [27]. M c tiêu th qu tươi trung bình hàng năm
m t s nư c như Trung Qu c là ít hơn 1 kg/ngư i/năm, trong khi ñó

Nh t

B n lên ñ n 18 kg/ngư i/năm, t i M và ð c ñ t 45 kg/ngư i/năm so v i
m c trung bình trên th gi i kho ng 7 kg/ngư i/năm (FAO, 2010) [28].
Vi t Nam n m

trung tâm phát sinh c a r t nhi u gi ng cây ăn qu có

múi (Võ Văn Chi, 1997) [7], (Ph m Hoàng H , 1992) [9], cùng v i s phân
hố c a đ cao đ a hình t o nên nh ng ti u vùng sinh thái đa d ng, có th phát
tri n đư c nhi u gi ng cây ăn qu có múi đ c s n. Di n tích tr ng cây ăn qu
có múi

nư c ta năm 2008 tăng m nh, lên t i 87.500 ha, di n tích cho s n

ph m 64.000 ha, năng su t cây ăn qu có múi ñ t 117,3 t /ha và s n lư ng
qu ñ t 683.300 t n (B NN&PTNT, 2009) [4]. Cùng v i n n kinh t tăng
trư ng nhanh, nhu c u tiêu th qu có múi cung chưa ñ c u, hàng năm nư c
ta ph i nh p m t lư ng qu có múi t Trung Qu c và m t s nư c khác (B
NN&PTNT, 2009) [3]. Hi n nay, tăng trư ng v di n tích và s n lư ng cây ăn
qu có múi chưa b n v ng và có chi u hư ng b p b nh do b nh d ch và cơ
c u gi ng chưa n ñ nh. Di n tích tr ng m i tăng nhanh, nhưng di n tích phá
đi hàng năm cũng khơng nh (Aubert và Lê Th Thu H ng, 1996)[1]. Do v y,
vi c ch n t o gi ng cây ăn qu có múi, s ch b nh, ch t lư ng cao, gi ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 1

khơng h t, ít h t thích h p v i các vùng sinh thái khác nhau ñang ñ t ra c p
bách. M t khác,

mi n B c nư c ta, các gi ng cam tr ng ph bi n trong s n

xu t là các gi ng chín trung bình, thi u gi ng cam chín s m và chín mu n
trong cơ c u gi ng.
Gi ng cam V2 là gi ng cam ng t m i, nh có nh ng đ c tính ưu vi t
hơn so v i các gi ng ñang tr ng

nư c ta như cây kho , thích nghi r ng v i

vùng sinh thái, ch ng ch u sâu b nh và khơ h n khá, năng su t cao, chín
mu n, g n như không h t, ch t lư ng nư c qu cao phù h p cho ăn tươi và
ch bi n. Do nh ng đ c tính ưu vi t c a gi ng này, ñ xác ñ nh vùng sinh thái
phù h p cho s sinh trư ng, phát tri n gi ng cam V2 là r t c n thi t, có ý
nghĩa khoa h c và th c ti n. Chính vì v y, chúng tơi ti n hành th c hi n đ tài
"ðánh giá đ c tính nơng sinh h c gi ng cam V2

Cao Phong – Hồ Bình

và Quỳ H p - Ngh An"
1.2. M c đích và u c u c a đ tài
1.2.1. M c đích
ðánh giá kh năng sinh trư ng, năng su t và ch t lư ng c a gi ng cam
V2

hai vùng sinh thái khác nhau làm cơ s cho vi c ph bi n gi ng cam V2

ra s n xu t.
1.2.2. Yêu c u
ðánh giá m t s đ c đi m chính v sinh trư ng, phát tri n, hình thái,
th i kỳ ra hoa, ñ u qu , năng su t, ch t lư ng c a qu và m t s lồi sâu
b nh h i chính đ i v i gi ng cam V2

Cao Phong – Hồ Bình và Quỳ H p

- Ngh An.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
- K t qu nghiên c u c a ñ tài s cung c p các d n li u khoa h c v
ñ c ñi m nông sinh h c và m i quan h gi a ñi u ki n t nhiên nh hư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 2


ñ n kh năng sinh trư ng, phát tri n, t l ra hoa, ñ u qu , năng su t, ch t
lư ng c a gi ng cam V2

Cao Phong – Hồ Bình và Quỳ H p - Ngh An.

- K t qu nghiên c u c a ñ tài s là cơ s khoa h c ph c v cho gi i
thi u và phân vùng tr ng cam V2

Mi n B c trong nh ng năm s p t i.

1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
K t qu nghiên c u c a ñ tài là ti n ñ xác ñ nh, ñ nh hư ng vi c quy
ho ch và phát tri n gi ng cam V2 ra nhi u vùng sinh thái khác nhau.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2. 1. M t s nét khái quát v cây có múi
2.1.1. Ngu n g c
Cây ăn qu có múi bao g m cam ng t (Citrus sinensis), quýt (Citrus
reticulata), chanh (Citrus limonia; Citrus aurantifolia), bư i (Citrus grandis;
Citrus maxima) và vô s con lai t nhiên gi a chúng có ngu n g c t ðông
Nam châu Á, Nam Trung Qu c, ðông Dương, Mã Lai ñ n

n ð (Swingle

và Reece, 1976) [41]. Vì cây ăn qu có múi đư c tr ng t th i c xưa nên r t
khó phát hi n trung tâm phát sinh c th c a lo i cây này.
2.1.2. Phân lo i
Cây có múi là l p cây 2 lá m m Dicotyledones, ngành ng c lan
Lignosea, b Rutales, h Rutaceae, h ph Aurantioideae. Phân lo i cây ăn
qu có múi r t ph c t p và còn nhi u tranh cãi, h u h t vi c phân lo i các
gi ng trong ho ph Aurantioideae hi n nay là do (Swingle và Reece, 1967)
[41], (Sykes, 1987) [40] và (Jones, 1990) [34]. H ph Aurantioideae có 2
t c (Trible), 6 t c ph (Subtrible) và 33 chi (Genera), T c ph Citreae có
kho ng 13 chi, trong đó có 6 chi quan tr ng là Citrus, Poncirus, Fortunella,
Eremocitrus, Microcitrus và Clymenia. ð c ñi m chung c a 6 chi này là cho
trái có tép m ng nư c. Chi Citrus ñư c chia làm 2 nhóm nh Eucitrus và
Papeda, các lồi đư c tr ng ph bi n hi n nay thu c nhóm Eucitrus. Các lồi
trong nhóm Papeda thư ng đư c dùng làm g c ghép hay lai v i các loài
khác.

nư c ta theo (Võ Văn Chi, 1997) [7], chi citrus có 11 lồi. M t đi u

đáng chú ý là các tác gi phân lo i Citrus trên th gi i ñ u r t quan tâm ñ n
vùng Citrus ðông Nam Châu Á, nhưng h u như chưa ñ c p ñ n Citrus
Vi t Nam.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 4


B ng 2.1. Các loài thu c chi Citrus
Tên loài

nư c ta
Tên Vi t

Citrus aurantifolia Swingle.

Chanh, chanh ta

Citrus aurantium L.

Cam chua, cam ñ ng.

Citrus grandis (L.) Osbeck.

Bư i

Citrus hystrix DC.

Ch p, trúc, chanh xác

Citrus japonica Thumb = Fortunell japonica Qu t
Citrus limonia

Chanh tây, chanh kiên

Citrus medica (L.)

Thanh yên

Citrus sarcodactylis Noot

Ph t th

Citrus paradisi Macf.

Bư i chùm, bư i ñ ng

Citrus reticulata Blanco

Quýt

Citrus sinensis osbeek

Cam

Tham kh o: (Ph m Hoàng H , 1992)[9] và (Võ Văn Chi, 1997) [7]
2.1.3. Phân b vùng tr ng cây ăn qu có múi
Cây có múi ñư c tr ng

các vùng n m gi a 400 vĩ B c và 400 vĩ nam,

v i nhi t ñ t i thi u cao hơn so v i nhi t đ gây ch t cóng cây (âm 60 C âm 40 C). Các y u t

nh hư ng ñ n vùng tr ng cây ăn qu có múi bao

g m khí h u, đ t đai, nhi t ñ t i thi u. Nh ng nơi có nhi t đ thích h p
nhưng lư ng mưa nhi u, nhi u gió, nhi u mây che ph kèm theo b c x
m t tr i y u ho c ñ t ñai không phù h p như t ng canh tác nông, kh năng
gi nư c kém, lũ l t... s không thu n l i cho phát tri n cây có múi (ð
Năng V nh, 2008) [18].
Ph n l n cây có múi phân b trong các vùng c n nhi t ñ i gi a 150 và
350 vĩ B c và gi a 150 và 350 vĩ Nam. Các vùng có nhi t đ mùa đơng l nh
v a ph i, ñ t o ra giai ño n ng ngh đơng c a cây, ti p theo s ra hoa ñ ng
lo t vào mùa xuân là r t thích h p v i tr ng cây có múi ch t lư ng cao, màu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 5


v qu ñ p, năng su t cao và cây kho . Trong vùng g n xích đ o

gi a 150 vĩ

b c và 150 vĩ nam, cam quýt tr ng thư ng có ch t lư ng th p và s n ph m
thơng thư ng ch đ dùng cho th trư ng ñ a phương. Bư i và chanh thư ng
phát tri n khá hơn

vùng này do ch u ñư c nhi t. Khi nhi t ñ cao quanh

năm, cây có múi có th ra hoa vài l n trong năm. S ra hoa

vùng này đư c

kích thích b i khô h n ho c các y u t kh c nghi t khác. Qu thư ng có v
màu xanh khi chín và ch t lư ng th p hơn. Bù l i,
nguyên

các vùng cao như cao

g n xích đ o, ngư i ta v n có th s n xu t đư c qu có múi ch t

lư ng cao (ð Năng V nh, 2008) [18].
2.1.4. Các gi ng cây ăn qu có múi tr ng ph bi n

trong nư c

nư c ta cây ăn qu có múi ñư c tr ng t n m n kh p các vùng trong
c nư c. M i vùng, mi n đ u có các gi ng đ c s n ñ a phương n i ti ng ñư c
ch n l c t lâu ñ i. Gi ng cam ñư c tr ng ph bi n

mi n B c và mi n

Trung là cam Sành, cam Xã ðoài, cam Sông Con, cam Vân Du;

mi n Nam

l i ch y u là cam m t, cam Sành. Các gi ng quýt cũng r t phong phú, n i
ti ng có gi ng Quýt ðư ng canh, Quýt sen, Quýt chum (Tr n Th T c et al.,
1996) [15].

nư c ta có t p đồn gi ng bư i r t ña d ng, có nhi u gi ng v i

tên g i khác nhau. Trong s đó r t nhi u gi ng ñ c s n n i ti ng, như Bư i
ðoan Hùng, Bư i Di n, Bư i Phúc Tr ch, Bư i Năm roi, Bư i Biên Hoà.
Tuy nhiên s phân bi t các gi ng còn nhi u h n ch . Gi ng chanh ñư c ưa
chu ng

nư c ta là gi ng chanh ta, cịn đư c g i là chanh gi y, sai trái, có v

r t chua.
Trong s các gi ng ñư c tr ng nhi u hi n nay gi ng ph bi n và thích
nghi r ng nh t v i c 2 mi n B c và Nam là gi ng Cam Sành (Citrus nobilis),
có giá tr kinh t cao, n ng trung bình 3-4 qu /kg, nhi u nư c, m u vàng da
cam s m khi chín, v ng t hơi chua. M c dù có hương v r t ñư c ưa chu ng
và năng su t cao nhưng cam Sành l i là gi ng nhi u h t và tính tr ng này làm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 6


gi m giá tr c a gi ng r t nhi u và khơng đáp ng đư c u c u c a th
trư ng qu c t cũng như yêu c u trong công nghi p ch bi n.
Các gi ng tr ng s n xu t ph bi n

nư c ta ña s ñ u là các gi ng

nhi u h t, l c h u so v i tiêu chu n qu c t . Vì v y vi c t o gi ng không h t
ch t lư ng cao là v n ñ l n trong ch n t o gi ng cây ăn qu có múi nói
chung và gi ng cam Sành nói riêng

nư c ta.

2.2. Tình hình s n xu t và tiêu th qu có múi trong nư c và trên th gi i
2.2.1. Tình hình s n xu t và tiêu th qu có múi trên th gi i
Trên th gi i cây ăn qu có múi đư c s n xu t ch y u

các vùng c n

nhi t ñ i như ñ a ph n ven ð a Trung H i c a Tây Ban Nha chi m 80% di n
tích cây có múi c a nư c này. S n xu t các ch ng lo i qu có múi đư c phân
b

các qu c gia như sau: Các nư c s n xu t nhi u cam có Braxil, Trung

Qu c, M , Mexico, Ai C p, Nam Phi, Th

Nhĩ Kỳ, Israel, Argentina,

Mar c...; Các nư c s n xu t nhi u quýt có Trung Qu c, Nh t B n, Th Nhĩ
Kỳ, M , Argentina, Mar c, Israel, Nam Phi, Hàn Qu c và Philippines; Các
nư c s n xu t nhi u chanh có Mexico, Argentina, M , Th Nhĩ Kỳ, Nam Phi
và Mar c và Các nư c s n xu t nhi u bư i có Trung Qu c, M , Mexico, Nam
Phi, Israel, Argentina và Th Nhĩ Kỳ (FAO, 2010) [28].
S n xu t cam chính niên v 2009/2010 là Braxil tăng lên 17,750 tri u
t n so v i niên v 2007/2008 là 16,850 tri u t n,

M niên v 2009/20010

ñ t 7,444 tri u th p hơn so v i niên v 2007/2008 là 9.141 tri u t n, Trung
Qu c niên v 2009/2010 ñ t 6,350 tri u t n cao hơn so v i niên v 2007/2008
là 5,450 ti p theo là Ai c p, Mexico, Nam Phi, Th Nhĩ kỳ và d ki n s n

lư ng cam trên th gi i niên v 2010/2011 ñ t 64 tri u t n, quýt 15,4 tri u
t n, bư i 5,5 tri u t n và chanh 10,6 tri u t n (FAO, 2010) [28].
Xu t kh u qu có múi l n nh t là M , Nam Phi, Trung Qu c, Ma R c,
Th Nhĩ Kỳ, Israel và Argentina. Các nư c nh p kh u qu có múi l n là

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 7


Canada, Nh t B n, Hàn Qu c và các nư c Châu Âu khác. Tiêu th nư c qu
và qu có múi trên th gi i trong gia đo n 2007 - 2008 gia tăng, trong đó tiêu
th nư c qu tăng 10%. Cịn đ i v i tiêu th qu tươi trung bình hàng năm
m t s nư c như Trung Qu c là ít hơn 1 kg/ngư i/năm, trong khi đó

Nh t

B n lên đ n 18 kg/ngư i/năm, t i M và ð c ñ t 45 kg/ngư i/năm so v i
trung bình trên th gi i kho ng 7 kg/ngư i/năm (FAO, 2010) [28].
2.2.2. Tình hình s n xu t và tiêu th qu có múi

nư c ta

nư c ta trong s các lo i cây ăn qu , cây ăn qu có múi đ ng th 2
sau chu i v t m quan tr ng và ý nghĩa kinh t . Di n tích tr ng cam quýt
các t nh mi n B c nư c ta tăng m nh trong giai ño n 1998 - 2000 (bình qn
6%/năm), t năm 2001 đ n nay di n tích tr ng cam qt n đ nh m c 28 – 29
nghìn ha, chi m kho ng 33,7% so c nư c. Năng su t bình quân năm 2007
ñ t 7,86 t n/ha, tăng 28,2% so năm 2001 (bình quân tăng 4%/năm), nhưng ch
b ng 77% so năng su t bình quân c nư c (10,25 t n/ha). S n lư ng năm
2007 ñ t 165 nghìn t n, chi m 25% so c nư c, tăng 37,5% so năm 2001 (B
NN & PTNT, 2009) [3]. Trong khi đó, di n tích tr ng cây ăn qu có múi

nư c ta lên t i 87,5 nghìn ha, di n tích cho s n ph m 64.0 nghìn ha, năng
su t cây ăn qu có múi đ t 117,3 t /ha, s n lư ng qu ñ t 683,3 nghìn t n năm
2008 (B ng 2.4 và 2.5 ).
Phân b vùng tr ng cây ăn qu có múi

nư c ta chưa ph n ánh ưu th

khí h u c a mi n B c ñ i v i lo i cây này. Di n tích cây có múi

mi n Nam

nhi t ñ i l n hơn so v i mi n B c (56,3 nghìn ha so v i 31,2 nghìn ha, b ng
2.2), các gi ng ch l c thương m i

mi n Nam là cam Sành và bư i. ðây là

lồi cây có múi ưa nóng, có ch t lư ng cao trong đi u ki n nhi t đ i. Mi n
B c có 2 vùng tr ng cây có múi l n như vùng ðơng B c đóng vai trị ch l c,
gi ng quan tr ng nh t là cam sành. Vùng B c Trung b , ch y u là Ngh An,
là vùng tr ng cam ng t l n và t p trung nh t trong nư c. Tuy v y, nhi u vùng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 8


có ưu th tr ng cây ăn qu có múi

nư c ta v n chưa ñư c khai thác do ñi u

ki n kinh t chưa cho phép nông dân phát tri n lo i qu này. (B ng 2.2) th
hi n các vùng tr ng cây ăn qu chính

nư c ta.

B ng 2.2. Di n tích cam, chanh, quýt phân theo vùng

nư c ta
(ðơn v : ha)

Năm - Year

Vùng

TT

2007

2008

C nư c

86,2

87,5

Mi n B c

29,2

31,2

1

ð ng b ng Sông H ng

6,1

5,9

2

ðông B c

13,4

15,5

3

Tây B c

1,4

1,5

4

B c Trung B

8,3

8,3

57,0

56,3

Mi n Nam
5

Duyên H i Nam Trung B

1,1

0,8

6

Tây Nguyên

1,1

0,9

7

ðông Nam B

7,6

7,9

8

ð ng b ng sông C u Long

47,2

46,7

(B NN&PTNT, 2010) [4]
B ng 2.3. Di n tích cho s n ph m cam, chanh, quýt phân theo vùng
nư c ta
(ðơn v : ha)
TT
1
2
3

Vùng
C nư c
Mi n B c
ð ng b ng Sông H ng
ðông B c
Tây B c

Năm
2004
54,999
18,603
4,580

8,025
627

2005
60,100
19,900
4,700
8,800
600

2006
62,300
20,300
5,200
8,500
700

2007
64,600
21,000
5,400
8,800
700

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 9


4

B c Trung B

Mi n Nam
Duyên H i Nam Trung B
Tây Nguyên
ðông Nam B
ð ng b ng sông C u Long

5
6
7
8

5,371
36,396
570
372
3,116
32,338

5,700
5,900
6,100
40,200
42,000
43,600
700
800
900
400
600
600

3,800
5,200
5,600
35,400
35,400
36,500
(B NN&PTNT, 2010) [4]

B ng 2.4. Năng su t cam, chanh, quýt phân theo vùng

nư c ta
(ðơn v : ta/ha)

Vùng

TT

Năm

5
6
7

C nư c
Mi n B c
ð ng b ng Sông H ng
ðông B c
Tây B c
B c Trung B
Mi n Nam

Duyên H i Nam Trung B
Tây Nguyên
ðông Nam B

2005
100,9
74,0
102,3
59,0
75,0
75,1
114,2
37,1
42,5
64,2

2006
98,0
77,0
104
57,0
70,0
81,0
108,0
35,0
55,0
79,0

8

ð ng b ng sông C u Long

121,6

115,0
116,0
149,5
(B NN&PTNT, 2010) [4]

1
2
3
4

2007
100,4
77,0
107,7
53,3
92,9
82,1
112,1
42,9
55,7
102,6

B ng 2.5. S n lư ng cam, chanh, quýt phân theo vùng

2008
117,3

60,8
104,3
49,4
45,6
76,9
143,8
60,0
86,4

nư c ta
(ðơn v : t n)

Vùng

TT

Năm
2005

2006

2007

2008

C nư c

606,400 611,000

654,7

683,3

Mi n B c

147,300 155,400

167,0

172,7

1

ð ng b ng Sông H ng

48,100

54,200

57,1

53,2

2

ðông B c

51,900

48,400

52,5

57,8

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 10


3

Tây B c

4,500

4,900

6,5

6,6

4

B c Trung B

42,800

47,900

50,9

51,1

459,100 455,600

487,7

510,6

Mi n Nam
5

Duyên H i Nam Trung B

2,600

2,800

3,0

2,2

6

Tây Nguyên

1,700

3,300

3,9

3,0

7

ðông Nam B

24,400

40,900

58,5

71,5

8

ð ng b ng sông C u Long

430,500 408,600

422,3

433,9

(B NN&PTNT, 2010) [4]
Tuy nhiên, tăng trư ng v di n tích và s n lư ng cây ăn qu có múi
chưa b n v ng và có chi u hư ng b p bênh do b nh d ch và cơ c u gi ng
chưa n đ nh. Di n tích tr ng m i tăng nhanh, nhưng di n tích phá đi hàng
năm cũng không nh (Aubert và Lê Thu H ng, 1996) [1].

nư c ta, h u h t

các vư n cây có múi trong c nư c ñ u nhi m b nh vàng ch i (Greening)
n ng. Cây b b nh do m t ghép ñã mang b nh và vùng s n xu t b nhi m d ch
v i s đ m đ c c a cơn trùng truy n b nh, các vùng s n xu t cam quýt t p
trung h u như b tàn l i. Các vư n tr ng m i đư c hình thành

các vùng đã

tr ng cây có múi truy n th ng nên cây tr ng m i luôn xen k v i cây b nh, vì
v y tu i th và năng su t c a các vư n tr ng m i ñ u b ñe do (Aubert và Lê
Thu H ng, 1996) [1], Nguy n Minh Châu, 1999) [6]. Các gi ng tr ng ph
bi n trong s n xu t

nư c ta h u h t là gi ng nhi u h t, ch t lư ng dùng

trong ăn tươi và ch bi n ñ u th p, gi ng l c h u xa v i tiêu chu n qu c t và
chưa s n xu t đư c qu khơng h t (tr gi ng bư i Năm Roi) (Hà Th Thuý,
2005) [11].
Nh ng v n ñ l n ñ t ra ñ i v i s n xu t cây ăn qu có múi

nư c

ta hi n nay:
- S n xu t cây ăn qu nhìn chung cịn manh mún mang n ng tính t
c p, t túc, chưa tương x ng ti m năng đ t đai, khí h u và th trư ng, công

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 11

tác quy ho ch s n xu t và t ch c qu n lý th c hi n s n xu t theo quy ho ch
chưa ñư c chú tr ng ñúng m c, su t th i gian dài phát tri n cây ăn qu có
múi mang n ng tính t phát, theo phong trào.
- Cơng tác gi ng tuy đã có nh ng chuy n bi n nh t đ nh nhưng nhìn
chung chưa đáp ng đư c yêu c u s n xu t qu theo hư ng hàng hoá. Cơ c u
ch ng lo i gi ng cịn ít, h u h t là gi ng cũ, gi ng ñ a phương, các gi ng m i
ch n t o và nh p n i chưa nhi u, ch t lư ng gi ng cây ăn qu có múi chưa
đ ng đ u ch y u là gi ng chín trung bình như cam Xã ðoài, Vân Du..., tuy
ch t lư ng t t nhưng nhi u h t khơng đáp ng đư c th trư ng trong nư c và
qu c t . Còn ñ i v i nh ng gi ng chín s m và chín mu n ch t lư ng t t thì
h u như khơng có.
- S n xu t cây ăn qu có múi cịn ph bi n mang n ng tính qu ng canh.
Vi c đ u tư thâm canh, áp d ng quy trình k thu t canh tách tiên ti n chưa
ñư c ph bi n, ñ ng b nên năng su t, ch t lư ng th p, khơng đ ng đ u, giá
thành s n xu t cao, s c c nh tranh th p.
- K thu t sơ ch , b o qu n còn y u, t l hao h t trong thu ho ch, b o
qu n, v n chuy n cịn cao, đ c bi t đ i v i s n ph m thu ho ch t p trung, th i
gian thu ho ch ng n.
- H th ng phân ph i, tiêu thu s n ph m chưa đư c chun nghi p hố,
ít doanh nghi p đ u tư trong lĩnh v c này, ch y u do m ng lư i lái. T ch c
liên k t s n xu t còn y u và chưa hi u qu . Các gi i pháp xúc ti n thương m i
s n ph m qu chưa ñư c chú tr ng tương x ng.
T các phân tích trên, chúng ta th y rõ nh ng v n ñ l n c n gi i quy t
trong c i thi n gi ng Citrus

nư c ta như t p trung đ u tư cho cơng tác

nghiên c u, ch n t o và nh p n i gi ng cây ăn qu có múi s ch b nh có năng
su t, ch t lư ng cao, khơng h t, ít h t, chín s m, chín mu n và thích h p v i

các đi u ki n sinh thái t ng vùng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 12


2.3. Tình hình nghiên c u cây ăn qu có múi trong nư c và trên th gi i
2.3.1. Tình hình nghiên c u cây ăn qu có múi trên th gi i
2.3.1.1. Nghiên c u cơ ch di truy n tính tr ng khơng h t

cây ăn qu có múi

Tính tr ng khơng h t đóng vai trị quy t ñ nh ñ i v i s n xu t qu ch t
lư ng cao

cam, quýt, bư i, chanh. ð c tính khơng h t đư c quy t ñ nh b i

m t s y u t di truy n quan tr ng dư i đây:
- Tính tr ng b t d c đ c hồn tồn ho c t ng ph n (Cameron and Frost,
1968) [21], (Iwamasa, 1966) [32], (Iwamasa, 1996) [33].
- Hi n tư ng b t th cái t ng ph n (Ph n l n t bào tr ng khơng có s c
s ng) cũng ñã ñư c phát hi n

m t s gi ng không h t như cam Navel (Tr n

Th T c, 1973) [13], (Yamamoto and Tominaga, 2002) [45].
- Tính tr ng b t t hoà h p (self-incompatibility) (Wong Cheong yin, 1939) [44], (Soost R.K., anh Cameron JW, 1980) [38], (Tisne-Agostini
and Orsini, 1990) [43], (Binh et al., 2001) [20], (Yamamoto and
Tominaga, 2002) [45].
- M c b i th tam b i (3n): Cây m t kh năng t o ra các giao t có s c
s ng do r i lo n phân bào gi m nhi m (Esen and Soost, 1971) [26].

2.3.1.2. M t s đ c tính sinh h c quan tr ng

cây ăn qu có múi

a. S th ph n, ra hoa và ñ u qu
* S th ph n và th tinh
Nhìn chung, các gi ng cây ăn qu có múi đ u thích h p v i khí h u
nhi t đ i và á nhi t ñ i. Tuy nhiên, trong ñi u ki n khí h u m và n đ nh đ c
bi t là các y u t nhi t ñ , nư c, ánh sáng phù h p thì cây ăn qu có múi sinh
trư ng và phát tri n t t.
Nhi u nghiên c u ch ra r ng, y u t mơi trư ng đ c bi t là nư c và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 13


nhi t ñ ñã ñi u ti t th i gian và tăng cư ng s ra hoa

cây ăn q a có múi. Vì

v y, m c đ và th i gian ra hoa cũng khác nhau tuỳ thu c vào ti u vùng sinh
thái. Quá trình ra hoa trên cây ăn qu có múi nói chung và trên cây cam nói
riêng bao g m th i kỳ c m ng và phân hoá hoa x y ra trư c th i kỳ ra hoa.
Th i kỳ c m ng ra hoa b t ñ u v i s ng ng sinh trư ng dinh dư ng
trong th i gian ngh đơng. Trên nh ng cây trư ng thành, s sinh trư ng c a
ch i và t c ñ sinh trư ng c a r gi m trong mùa ñông ngay khi nhi t ñ chưa
ñ n 12,50C (Davenport, 1990) [22], (Garcia Luis et al., 1992) [30]. ð i v i
nh ng vùng nhi t đ i thì giai ño n c m ng hoa c n nhi t ñ th p dư i 250C
trong nhi u tu n ho c ít nh t là 30 ngày. S lư ng hoa t l thu n v i s kh c
nhi t c a nhi t đ và s khơ h n. Nhi t đ càng th p, cây khơ h n thì t l hoa
càng cao.

Trong đi u ki n nhi t đ và m đ thích h p thì cây s phân hóa
m m hoa. Nhi t đ t i th p là 9,50C ho c th p hơn m t chút so v i yêu c u
c a nhi t ñ c a th i kỳ sinh dư ng. ða s trên cây có múi trong đó có cam
khơng c n th ph n chéo. Tuy nhiên, ñôi khi cũng c n ph i th ph n b
sung trong ñi u ki n th i ti t b t l i nh m làm tăng kh năng ñ u qu c a
cam.

m t s vùng s n xu t t p trung ñ i v i m t s gi ng cây ăn qu có

múi c n ph i thi t k vư n xen các cây th ph n b sung

t l thích h p.

Các y u t quan tr ng nh m ñi u khi n ra hoa c a cây có múi trong đó có
cây cam đó là hydrat cacbon, hormon, nhi t đ , nư c và dinh dư ng
(Daven Port, 1990) [22].
Các nghiên c u trên th gi i ñ u kh ng đ nh r ng, nhi t đ có nh
hư ng nhi u ñ n kh năng th ph n ho c nh hư ng gián ti p ñ n ho t đ ng
c a cơn trùng ho c ng ph n. Khi h t ph n rơi xu ng núm nh y, t c ñ n y
m m và sinh trư ng c a ng ph n xuyên qua vịi nh y đư c tăng cư ng và t t
nh t trong ñi u ki n nhi t ñ t 25-300C n u

nhi t dư i 200C thì kh năng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ………. 14