Giáo án tự chọn Ngữ văn 8 tiết 3 + 4: Từ vựng Tiếng việt

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010 So¹n: 30/08/2009 Gi¶ng: 01/09/2009. . Tõ vùng TiÕng viÖt (TiÕt 1). TiÕt 3. A. Mục tiêu cần đạt * KiÕn thøc - Nắm vững hơn và biết vận dụng những kiến thức về từ vựng đã học từ lớp 6 đến lớp 9 ( từ đơn và từ phức; thành ngữ; nghĩa của từ, từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển lo¹i cña tõ). *KÜ n¨ng - Rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng những kiến thức đã học trong việc phân tÝch ng÷ ph¸p vµ trong qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n. * Thái độ. - Cã ý thøc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc trªn trong qu¸ tr×nh nãi vµ viÕt. B. ChuÈn bÞ . 1 - Gi¸o viªn: - Nghiªn cøu tµi liÖu - S o¹n bµi theo yªu cÇu . 2 - Häc sinh: - Häc bµi cò - Chuẩn bị bài theo hướng dẫn của giáo viên. C. Tiến trình tổ chức các hoạt động. * Hoạt động1 : Kiểm tra bài cũ( 3') Nªu c¸c c¸ch trau dåi vèn tõ? LÊy vÝ dô minh häa? * Hoạt động 2: Khởi động (1') Trong chương trình tiếng việt THCS các em đã được học một vốn từ vựng khá lớn. Để giúp các em hệ thống lại những kiến thức từ vựng đã học đó trong chương trình ngữ văn 9 sẽ giành một số lượng lớn các tiết tổng kết về từ vựng mà tiết học hôm nay là tiết häc më ®Çu. * Hoạt động 3: Bài mới ( 41') Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt I. Từ đơn và từ phức 1. Kh¸i niÖm ? Thế nào là từ đơn và từ phức? Lấy * Từ đơn là những từ chỉ có một tiếng. VD: Nhà, cây, biển, đảo... vÝ dô? * Tõ phøc lµ tõ cã tõ hai tiÕng trë lªn. VD: TrÇm bæng, c©u l¹c bé, s¹ch sµnh sanh... 1. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010 ? Phân biệt các loại từ đơn và từ phøc? * Tõ phøc cã 2 lo¹i +) Tõ ghÐp: Gåm nh÷ng tõ phøc ®­îc t¹o ra b»ng c¸ch ghÐp c¸c tiÕng l¹i víi nhau cã quan hÖ vÒ mÆt nghÜa. +) Tõ l¸y: Gåm nh÷ng tõ phøc mµ gi÷a c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau vÒ mÆt ng÷ ©m( ©m thanh) 2. Bµi tËp - GV treo b¶ng phô *Bµi tËp 1 ? Trong nh÷nh tõ sau tõ nµo lµ tõ * Tõ ghÐp: NgÆt ngÌo; giam gi÷, bã buéc, ghÐp vµ tõ nµo lµ tõ l¸y? tươi tốt, bọt bèo, cỏ cây, đưa đón, nhường nhÞn, r¬i rông, mong muèn. - GV: Nh÷ng tõ ghÐp nãi trªn cã mét * Tõ phøc: Nho nhá, gËt gï, l¹nh lïng, xa sè tõ cã yÕu tè cÊu t¹o gièng nhau x«i, lÊp l¸nh. mét phÇn vá ng÷ ©m nh­ng chóng ®­îc coi lµ tõ ghÐp v× gi÷a c¸c yÕu tè cã mèi quan hÖ ng÷ nghÜa víi nhau. Sù gièng nhau cã tÝnh chÊt ngÉu nhiªn. ? Xác định những từ láy giảm nghĩa vµ nh÷ng tõ l¸y t¨ng nghÜa trong bµi * Bµi tËp 2 tËp ? a- Giảm nghĩa: Trăng trắng, đèm đẹp, nho nhá, lµnh l¹nh, x«m xèp. b. T¨ng nghÜa: NhÊp nh«, s¹ch sµnh sanh, s¸t sµn s¹t. ? ThÕ nµo lµ thµnh ng÷?. ? Xác định thành ngữ , tục ngữ?. II. Thµnh ng÷ 1. Kh¸i niÖm - Thành ngữ là cụm từ có cấu tạo cố định, biÓu hiÖn mét ý nghÜa hoµn chØnh. - NghÜa cña thµnh ng÷ cã thÓ b¾t nguån trùc tiÕp tõ nghÜa ®en cña c¸c tõ t¹o nªn nó nhưng thường thông qua một số các phÐp chuyÓn nghÜa nh­ Èn dô vµ so s¸nh. VD: MÑ trßn con vu«ng; mÆt xanh nanh vàng; ăn cháo đá bát; lên voi xuống chó... 2. Bµi tËp * Bµi 1 - Thµnh ng÷ 5. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010. - GV gäi häc sinh nªu yªu cÇu bµi tËp 2: T×m nh÷ng thµnh ng÷ cã yÕu tè chỉ động vật và 2 thành ngữ có yếu tố chỉ thực vật. Giải thích nghĩa và đặt c©u víi mèi thµnh ng÷ t×m ®­îc.. ? T×m hai dÉn chøng vÒ viÖc sö dông thành ngữ trong văn chương?. ? ThÕ nµo lµ nghÜa cña tõ?. ? Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là g×? * Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là hiện tượng một từ đảm nhiệm nhiều nghÜa kh¸c nhau.. +) §¸nh trèng bá dïi: Lµm viÖc kh«ng đến nơi đến chốn, thiếu trách nhiệm. +) Nước mắt cá sấu: Sự thông cảm thương xót giả dối nhằm đánh lừa người khác. +) Được voi đòi tiên: Làng tham vô độ ®­îc c¸i nµy l¹i muèn c¸i kh¸c. - Tôc ng÷ +) Gần mực thì đen gần đèn thì rạng: Hoàn cảnh sống, môi trường xã hội có ảnh hưởng quan trọng đến việc hình thành và phát triển nhân cách của con người. +) Chã treo mÌo ®Ëy: Muèn tù b¶o vÖ m×nh cã hiÖu qu¶ th× ph¶i tuú c¬ øng biÕn, tuỳ từng đối tượng mà có hành vi tương øng. * Bµi tËp 2 - VÝ dô +) Chã: Chã treo mÌo ®Ëy, chã c¾n ¸o r¸ch, chã ng¸p ph¶i ruåi, chã chª mÌo l¾m l«ng, chã cËy gÇn nhµ. +) MÌo: MÌo mï ví c¸ r¸n; mÌo giµ ho¸ c¸o; mÌo khen mÌo dµi ®u«i. +) Bãi bể nương dâu, cưỡi ngựa xem hoa, rau nµo s©u Êy, m¹ giµ ruéng ngÊu, c©y cao bãng c¶... Vî chµng quØ qu¸i ranh ma Phen nµy kÎ c¾p bµ giµ gÆp nhau ( TrÝch TruyÖn KiÒu) Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn Bẩy nổi ba chìm với nước non ( Bánh trôi nước) III. NghÜa cña tõ 1. Kh¸i niÖm - NghÜa cña tõ: Lµ néi dung( sù vËt, tÝnh chất, hoạt động, quan hệ) mà từ biểu thị. VD: Sù vËt:( tù nhiªn hay nh©n t¹o, thÓ r¾n hay thÓ láng) bµn ghÕ c©y, thuyÒn, biÓn... Hoạt động: Rời chỗ hoặc tác động: Đi, chạy, nhảy, đánh đấm... 6. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010 2. Bµi tËp - GV ®­a ra c¸c c¸ch hiÓu häc sinh * Bµi tËp 1 lựa chọn một cách hiểu đúng nhất. - Cách hiểu a là đúng nhất vì nghĩa của từ mÑ chØ kh¸c nghÜa cña tõ bè ë phÇn nghÜa " người phụ nữ". Không thể chọn c vì trong hai c©u nµy nghÜa cña tõ mÑ cã thay đổi. Nghĩa mẹ trong" mẹ em rất hiền" là nghÜa gèc cßn nghÜa cña mÑ trong " thÊt b¹i lµ mÑ cña thµnh c«ng"lµ nghÜa chuyÓ. Kh«ng thÓ chän d v× nghÜa cña tõ mÑ vµ nghĩa của từ bà có phần chung là "người phô n÷". *Bµi tËp 2 - GV gọi học sinh nêu yêu cầu của - Cách giải thích ( b) là đúng. Cách giải bµi tËp. thÝch ( a) vi ph¹m nguyªn t¾c quan träng ? C¸ch gi¶i thÝch nµo trong hai c¸ch ph¶i tu©n thñ khi gi¶i thÝch nghÜa cña tõ, hiểu sau là đúng? vì đã dùng một cụm từ có nghĩa thực thể để giải thích cho một cụm từ chỉ đặc điểm tính chất( độ lượng- tính từ). IV. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng ? Thế nào là hiện tượng chuyển nghĩa chuyển nghĩa của từ. cña tõ? 1. Kh¸i niÖm - Tõ nhiÒu nghÜa lµ mét tõ cã thÓ cã nhiÒu nghÜa. VD: Từ một nghĩa: Xe đạp, máy nổ, bọ nÑt... Tõ nhiÒu nghÜa: Ch©n, mòi, xu©n... - Chuyển nghĩa là hiện tượng thay đổi nghÜa cña tõ, t¹o ra tõ nhiÒu nghÜa - Trong tõ nhiÒu nghÜa cã: +) NghÜa gèc: Lµ nghÜa xuÊt hiÖn tõ ®Çu, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác. +) NghÜa chuyÓn: Lµ nghÜa ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ sá nghÜa gèc. Thông thường trong câu từ chỉ có một nghĩa nhất định. Tuy nhiên trong một số trường hợp từ có thể có được hiểu theo cả nghÜa gèc vµ nghÜa chuyÓn. 7. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010. ? Trong c©u trªn tõ " hoa" trong" thềm hoa một bước và lệ hoa..." được dïng theo nghÜa gèc hay nghÜa chuyển? Có thể coi đây là hiện tượng chuyÓn nghÜa lµm xuÊt hiÖn tõ nhiÒu nghÜa ®­îc kh«ng? V× sao?. VD: Mïa xu©n lµ tÕt trong c©y Làm cho đất nước càng ngày càng xuân 2. Bµi tËp - Tõ " hoa" trong c©u th¬ ®­îc dïng theo nghĩa chuyển . " Hoa" có nghĩa là đẹp, sang träng, tinh khiÕt...( ®ay chØ lµ nghÜa trong c©u th¬ lôc b¸t nµy, nÕu t¸ch hoa ra khái c©u th¬ th× nh÷ng nghÜa nµy sÏ kh«ng cßn n÷a. V× vËy chóng lµ nghÜa l©m thêi). - Kh«ng thÓ coi nghÜa chuyÓn nay lµ nguyªn nh©n khiÕn cho tõ " hoc" trë nªn nhiÒu nghÜav× nã chØ lµ nghÜa l©m thêi chưa cố định hoá trong từ " hoa" và chưa ®­îc chó gi¶i trong tõ ®iÓn.. * Hoạt động 4 : Hướng dẫn các hoạt động tiếp nối ( 1') - Nắm được những kiến thức cơ bản về những nội dung đã học. - ChuÈn bÞ bµi : Tæng kÕt tõ vùng ( tiÕp theo) –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ––––––––. 8. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010 So¹n :06 /09/2009 Gi¶ng : 08/09/2009 TiÕt 4:. Tõ vùng TiÕng ViÖt ( TiÕt 2 ). A. Mục tiêu cần đạt *KiÕn thøc - Nắm vững hơn và biết vận dụng những kiến thức về từ vựng đã học từ lớp 6 đến lớp 9 ( Từ đồng âm, từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, cấp độ khái quát nghĩa của từ, trường từ vùng ). *KÜ n¨ng - Rèn luyện cho học sinh có kĩ năng sử dụng từ đồng âm, đồng nghĩa, trái nghĩa... *Thái độ - Học sinh luôn có thái độ vận dụng đúng những kiến thức đã học trong quá trình nãi vµ viÕt. B.ChuÈn bÞ 1. Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, b¶ng phô. 2. Häc sinh - ChuÈn bÞ bµi theo c©u hái SGK. C. Tiến trình tổ chức các hoạt động * Hoạt động 1. Kiểm tra bài cũ. - GV kÕt hîp kiÓm tra trong tiÕt häc * Hoạt động 2: Giới thiệu bài ( 1') Tiết trước cô cùng các em đã đi hệ thống một số kiến thức về từ vựng. Trong tiết häc h«m nay c« cïng c¸c em sÏ ®i t×m hiÓu phÇn cßn l¹i. * Hoạt động 3 : Nội dung tổng kết( 43') Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt V. Từ đồng âm. ? Em hiểu thế nào là từ đồng âm? 1. Kh¸i niÖm. - Từ đồng âm là những từ giống nhau về ©m thanh nh­ng nghÜa kh¸c xa nhau, không liên quan gì đến nhau. VD: Đường( để ăn) Đường( để đi) * Ph©n biÖt: ? Em hãy phân biệt hiện tượng từ - Từ nhiều nghĩa là một từ có nhiều nghĩa đồng âm với từ nhiều nghĩa ? kh¸c nhau, trong v¨n c¶nh ng÷ nghÜa nã 9. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010 ®­îc hiÓu kh¸c nhau. Tuy nhiªn nghÜa cña từ nhiều nghĩa có liên quan với nhau, đó lµ mèi quan hÖ gi÷a nghÜa gèc vµ nghÜa chuyÓn. - Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh, nghĩa của các từ đồng âm khác xa nhau kh«ng cã mèi quan hÖ g× víi nhau. - GV: Yêu cầu đọc bài tập 2: Trường 2.Bài tập. hợp nào có hiện tượng từ nhiều a.Có hiện tượng từ nhiều nghĩa vì nghĩa nghĩa? Trường hợp nào có hiện tượng của từ lá trong lá phổi có thể coi là kết từ đồng âm? Vì sao? qu¶ chuyÓn nghÜa cña l¸ trong l¸ xa cµnh. ? Trường hợp nào có hiện tượng b.Có hiện tượng từ đồng âm. nhiÒu nghÜa? - Hai tõ ®­êng cã vá ©m thanh gièng nhau nh­ng nghÜa l¹i kh¸c xa nhau. Kh«ng cã ? Trường hợp nào có hiện tượng từ mối liên hệ nào giữa ý nghĩa của hai từ. đồng âm? VI.Từ đồng nghĩa ? Thế nào là từ đồng nghĩa? Lấy VD 1. Khái niệm. - Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa ? gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhau. - Mét tõ nhiÒu nghÜa cã thÓ thuéc nhiÒu nhãm tõ nhiÒu nghÜa kh¸c nhau. VD: M¸y bay; phi c¬, tµu bay - Sân bay, trường bay, phi trường. * C¸c lo¹i: - Có hai loại từ đồng nghĩa +) Từ đồng nghĩa hoàn toàn ? Có mấy loại từ đồng nghĩa? +) Từ đồng nghĩa không hoàn toàn. 2.Bµi tËp *Bµi tËp 1. - GV nêu yêu cầu bài tập 2: Chọn - Chọn cách hiểu ( d ) là đúng vì các từ cách hiểu đúng trong những cách đồng nghĩa với nhau có thể không thay hiÓu sau? thế được cho nhau trong nhiều trường hîp. VD: ChÕt, tõ trÇn, hi sinh... kh«ng thÓ 8. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010. - GV cho häc sinh lÝ gi¶i v× sao kh«ng chän c¸c c¸ch cßn l¹i?. - GV: Nªu yªu cÇu bµi tËp ? Dùa trªn c¬ së nµo tõ xu©n cã thÓ thay thÕ cho tõ '' Tuæi t¸c ''?. - GV: Cã thÓ coi ®©y lµ mét h×nh thức chuyển nghĩa theo phương thức ho¸n dô.. thay thế cho nhau trong một số trường hîp. - Không chọn a vì đồng nghĩa là hiện tương phổ quát của ngôn ngữ nhân loại. Không chọn b vì đồng nghĩa có thể là quan hÖ hai hoÆc ba hoÆc nhiÒu h¬n ba tõ. Kh«ng chän c v× kh«ng ph¶i bao giê c¸c từ đòng nghĩa cũng có nghĩa hoàn toàn gièng nhau. * Bµi tËp 2. - Tõ xu©n lµ tõ chØ mét mïa trong n¨m khoảng thời gian tương ứng với một tuổi. Có thể coi đây là trường hợp lấy cái bộ phận để chỉ cái toàn thể, một hình thức chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ. - T¸c dông: Tõ xu©n thÓ hiÖn tinh thÇn l¹c quan của tác giả, dùng từ này còn là để tr¸nh ®­îc viÖc lÆp tõ tuæi t¸c. VII. Tõ tr¸i nghÜa. 1. Kh¸i niÖm. - Tõ tr¸i nghÜa lµ nh÷ng tõ cã nghÜa tr¸i ngược nhau. VD: đẹp - xấu. 2. Bµi tËp * Bµi tËp 1 - GV lưu ý: Khi nói một từ nào đó là Các cặp từ trái nghĩa: từ trái nghĩa thì ta phải đặt nó trong - Xấu - đẹp; xa - gần; rộng - hẹp. quan hÖ víi mét tõ nµo kh¸c. *Bµi tËp 2. ? ThÕ nµo lµ tõ tr¸i nghÜa? VÝ dô ?. ? Em hãy xác định cặp từ trái nghĩa ? * C¸c cÆp tõ tr¸i nghÜa cïng nhãm víi sèng - chÕt: ch½n - lÎ; chiÕn tranh - hoµ bình; đực - cái. - Đây là những cặp từ trái nghĩa tuyệt đối, - GV: Có thể sắp xếp các cặp từ trái có tính chất phủ định lẫn nhau: không thể nghÜa trªn thµnh hai nhãm võa A l¹i võa B ®­îc. Nã kh«ng thÓ kÕt 8. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Tù chän Ng÷ v¨n 8 - N¨m häc 2009 - 2010 +) Nhãm 1: Sèng chÕt +) Nhãm 2: Giµ trÎ. hợp với những từ chỉ mức độ: rất, hơi, qu¸, l¾m. * Cïng nhãm víi giµ - trÎ: Yªu - ghÐt; cao - thÊp; n«ng - s©u; giµu - nghÌo. - Đây là những cặp từ trái nghĩa tương đối, không phủ định lẫn nhau, có thể kết hîp thµnh c¸c tõ ghÐp theo m« h×nh" võa A l¹i võa B" vµ cã thÓ kÕt hîp víi c¸c tõ: RÊt, h¬i, qu¸, l¾m.... HOẠT ĐỘNG 4: HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHAØ - Laøm baøi taäp veà nhaø. - Ôân tập từ loại Tiếng Việt. 8. Nguyễn Thị Yến - Trường THCS Thị Trấn Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span>