Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp sử dụng phiếu học tập và kết hợp bảng số liệu trong tiết ôn tập Địa lý kinh tế xã hội lớp 9 THCS

<span class='text_page_counter'>(1)</span>PhÇn I: Më ®Çu I.§Æc ®iÓm chung Việc nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường nói chung và ở trường THCS nói riêng là vấn đề đang rất được quan tâm. Vì vậy việc tạo một phương pháp hợp lí, khoa học trong mỗi giờ dạy nhằm phát huy tính năng động, tích cực của học sinh để đạt hiệu quả cao trong học tập là vấn đề cần thiết. Muốn có kết quả dạy học tốt, điều đó phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó có phương pháp dạy học. Phương pháp dạy học phụ thuộc vào mục đích, nội dung của môn học. Vì vậy, việc lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với mục đích, néi dung cña bé m«n nh»m ph¸t triÓn t­ duy, kÝch thÝch häc sinh tù suy nghÜ t×m tòi, liên hệ với thực tế để đi đến những nhận định, đánh giá khách quan khoa học làm cơ sở cho việc hình thành thái độ và hành vi đúng đắn là vấn đề đặc biệt quan träng. Hiện nay, hệ thống các phương pháp dạy học khá phong phú nhưng thích hợp với bộ môn địa lý KTXH, ngoài các phương pháp truyền thống còn có các phương pháp : thảo luận nhóm, nêu vấn đề, tự học… Việc áp dụng linh hoạt các phương pháp trong từng bài phù hợp với từng nội dung để phát huy tính tích cực của học sinh là cần thiết. Nhưng, trong những tiết ôn tập địa lý KTXH thì nên hướng dẫn học sinh như thế nào? Đây là vấn đề rất quan trọng mà không phải tất cả các giáo viên dạy địa lý KTXH lớp 9 đã làm được. II. Lý do chọn đề tài Mục đích của việc giảng dạy môn Địa lý KTXH lớp 9 là nhằm trạng bị cho c¸c em nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cÇn thiÕt.phæ th«ng vÒ d©n c­, c¸c ngµnh kinh tÕ, sù phân hóa lãnh thổ KT – XH của nước ta. Ngoài ra, còn rèn luyện, củng cố các kĩ năng cần thiết ( đọc, khai thác kiến thức từ bảng đồ, bản đồ…, xử lí số liệu thống kê, vẽ biểu đồ và rút ra nhận xét…) Vậy, trong những tiết ôn tập, giáo viên cần hưỡng dẫn, tổ chức học sinh hệ hống hoá những hiến thức cơ bản, trọng tâm của từng phần học, đồng thời nâng 1 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> cao, củng cố kiến thức trên cơ sở kiến thức học sinh đã có. Ngoài ra, tiết ôn tập giáo viªn gióp häc sinh hÖ thèng kiÕn thøc theo tõng phÇn häc cña tõng bµi. V× thÕ bµi ôn tập thường vụn vặt, kém tính hệ thống, lôgíc, học sinh ít được làm việc … Đây cũng là những vấn đề trăn trở và cần khắc phục. Tiết ôn tập thường có dung lượng kiến thức nhiều, mà thời gian chỉ giới hạn trong 45 phót, nªn viÖc sö dông phiÕu häc tËp vµ b¼ng sè liÖu thèng kª sÏ tiÕt kiÖm được thời gian trong việc tổ chức các hoạt động dạy học, đồng thời thu thập và xử lí được các thông tin ngược từ phía học sinh về việc nắm bài, thành thạo các kỹ năng đến mức độ nào… Vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài này góp phần nâng cáo chất lượng giảng dạy §Þa lý KTXH ë líp 9 – THCS. III. Mục đích của đề tài - Xác định và làm rõ hơn phương pháp sử dụng phiếu học tập kết hợp với dùng b¶ng sè liÖu trong tiÕt «n tËp §Þa lý KTXH ë bËc THCS. - Hình thành kỹ năng về quá trình vận dụng phương pháp này trong dạy học c¸c tiÕt «n tËp §Þa lý KTXH 9. IV. Nhiệm vụ đề tài - Xác định được phiếu học tập là gì, các loại phiếu học tập. - Xác định được một số dạng số liệu cơ bản. - Nghiên cứu và vận dụng “phương pháp sử dụng phiếu học tập và kết hợp b¶ng sè liÖu trong tiÕt «n tËp §Þa lý KTXH líp 9 THCS”. - Đánh giá được hiệu quả của phương pháp này và áp dụng vào quá trình giảng d¹y. V. Phương pháp nghiên cứu.  Phương pháp lí thuyết: phương pháp phân tích hệ thống cấu trúc, phương pháp phân loại, phương pháp so sánh..  Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Thực hành thực nghiệm một số tiết dạy ở 2 lớp 9A, 9B để kiểm chứng và nhận định kết quả.. 2 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> PhÇn 2: C¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn C¬ së lý luËn. I.. Những năm gần đây, định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được thống nhất theo tư tưởng “ tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh dưới sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên, học sinh tự giác chủ động tìm tòi phát hiện giải quyết nhiệm vụ nhận thức, vận dụng linh hoạt sáng tạo các kinh tế đã thu nhận ®­îc. Từ năm học 2002 – 2003 với những đổi mới đồng bộ về giáo dục THCS và việc xây dựng lại chương trình biên soạn SGK các môn theo tư tưởng tích cực hoá hoạt động của học sinh đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương dạy häc víi tõng m«n häc vµ ngay trong tõng tiÕt häc. Địa lý cũng là một môn học không nằm ngoài yêu cầu cấp thiết đó. Thực tế đã cho thấy, đặc trưng của môn Địa lý là quá trình tự nhận thức, khám phá, tìm tòi các tri thức địa lý thông qua hoạt động tích cực của người học. Mà phương pháp dạy học tích cực là phương pháp hướng tới việc học tập chủ động sáng tạo được làm việc nhiều hơn, suy nghĩ nhiều hơn, thực hành nhiều hơn để tìm ra tri thức cần thiết. Người giáo viên chỉ đóng vai trò là người thiết kế, tổ chức, điều khiển quá trình hoạt động của học sinh theo những mục tiêu cụ thể đã xác định rõ trong từng tiết học, đồng thời củng cố, bổ sung cho học sinh những thông tin để khắc sâu kiến thức. II.. C¬ së thùc tiÔn Năm học 2006 – 2007 là năm đã hoàn thành 4 năm thay sách và thực hiện. đổi mới phương pháp bậc THCS. Nhưng trên thực tế đối với mỗi giáo viên chúng tôi cũng vẫn còn đang mày mò chập chững bước đi ban đầu và gặp rất nhiều khó khăn trong việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học. Đứng trước mỗi tiết học chúng tôi luôn băn khoăn và trăn trở “ Tiết học này phải dạy như thế nào, đưa phương pháp dạy học gì, để có thể hướng dẫn học sinh tìm hiểu phát hiện và giải quyết những vấn đề trên cơ sở tự giác, tự do, chủ động,. 3 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> sáng tạo trong hoạt động học tập. Phấn đấu làm sao trong mỗi tiết học bình thường học sinh được suy nghĩ nhiều hơn, được thực hành nhiều hơn.” Vì vậy việc lựa chọn nội dung kiến thức thích hợp phương tiện hợp lí để vận dụng phương pháp tích cực là một yêu cầu đặt ra đối với mỗi giáo viên từng trường, từng lớp để có thể đối mới dần phương pháp dạy học. Từ nhận thức trên và đã qua thực tế giảng dạy từng tiết học tôi nhận thấy việc sö dông phiÕu häc tËp vµ kÕt hîp c¸c b¶ng sè liÖu trong d¹y häc tiÕt «n tËp §Þa lí phần KTXH là phương pháp phát huy đựơc tính tích cực trong hoạt động học tËp cña häc sinh. Phiếu học tập có thể sử dụng trong tất cả các khâu từ tìm hiểu bài đến hệ thống hoá các kiến thức cơ bản hoặc để củng cố kiến thức của bài học. Bảng số liệu vừa là phương tiện để học sinh khai thác tri thức vừa là công cụ để rèn luyện kĩ năng địa lí cơ bản… §Æc biÖt trong nh÷ng tiÕt «n tËp víi môc tiªu chung lµ cñng cè hÖ thèng ho¸ những kiến thức cơ bản ở mỗi chương mỗi phần đồng thời rèn luyện các kĩ năng tương ứng, theo cá nhân tôi sử dụng các phiếu học tập kết hợp dùng bảng số liệu là công cụ đặc lực, là phương tiện hữu hiệu là phương pháp tối ưu để tiết ôn tập đạt hiệu quả cao nhất. Trong bài ôn tập với dung lượng kiến thức nhiều trong một tiết nên việc kết hợp sử dụng phiếu học tập với các phương tiện dạy học khác.như: Bảng phụ, máy chiếu … th× hiÖu qu¶ sÏ cao h¬n nhiÒu. Với những nhận thức đó, sau đây tôi xin trình bày một ý kiến nhỏ xung quanh vấn đề về “sử dụng phiếu học tập kết hợp bảng số liệu trong một tiết dạy học ôn tập địa lí KTXH lớp 9”.. Phần III Giải quyết vấn đề A. LÝ luËn chung vÒ phiÕu häc tËp I. PhiÕu häc tËp lµ g×?. 4 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Phiếu học tập là một phương tiện thường được in sẵn trên giấy rời những công việc độc lập hay chung của cả nhóm học sinh và yêu cầu phải hoàn thành trong mét thêi gian ng¾n cña tiÕt häc. Trong mçi phiÕu cã thÓ ra vµi c©u hái hay bµi tập cụ thể nhằm dẫn dắt học sinh tới một kiến thức hoặc tập dượt một kĩ năng, rèn luyện một thao tác tư duy, thăm dò thái độ kiến thức, kĩ năng của học sinh từ đó phản ánh trình độ hiểu biết của học sinh đối với từng vấn đề. II.Vai trß cña phiÕu häc tËp Phiếu học tập là phương tiện phát huy tính tích cực sáng tạo của học sinh trong học tập. Nó là công cụ cho phép cá thể hoá hoạt động học tập và đồng thời nó là công cụ hữu hiệu trong việc thu thập và xử lí các thông tin ngược. Sử dụng phiếu học tập trong từng tiết dạy sẽ làm cho giờ học đó sinh động và s«i næi h¼n lªn l«i cuèn ®­îc nhiÒu häc sinh lµm viÖc vµ suy nghÜ, tÝch cùc th¶o luận vấn đề, tích cựu học tập hơn. Do vậy học sinh hứng thú học tập. Khi giáo viên phát phiếu học tập thì tất cả học sinh đều phải suy nghĩ và làm việc theo khả năng của mình. Một học sinh yếu lười suy nghĩ trong lớp trở thành người thừa và ít được quan tâm của mọi người. Nhưng khi có phiếu học tập qua suy nghĩ vài lần biết trao đổi thảo luận với bạn bè thậm chí còn tranh luận với nhau về những vấn đề học tập ở phiếu. Do đó đã làm cho những học sinh ấy m¹nh d¹n h¼n lªn, tiÕn bé râ rÖt. Cßn nh÷ng häc sinh kh¸ giái th× rÊt hµo høng với phương pháp này và đôi khi các em còn đóng vai trò hướng dẫn những bạn yếu. Sử dụng phiếu học tập giáo viên nhận xét đánh giá về việc học tập của từng em được cụ thể hơn, thường xuyên hơn. Từ đó có những biện pháp giáo dục bồi dưỡng thêm cho học sinh và cải tiến phương pháp dạy học để phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay. Nh­ vËy, phiÕu häc tËp lµ mét c¸ch kiÓm tra míi, kiÓu thi míi. C¸c c©u hái thường không phức tạp, không khó quá nhưng đòi hỏi học sinh phải có phản xạ nhanh hiểu ý nhanh để có câu trả lờichính xác và nhanh nhất. Hiệu quả của các phiếu học tập là tạo cho học sinh có phương pháp học tập khoa học, phù hợp với tư duy học sinh trong thời gian ngắn lại có tác động nhiều với học sinh nhất. III.C¸c lo¹i phiÕu häc tËp vµ h×nh thøc sö dông 5 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Căn cứ vào nội dung bài học và trình độ của học sinh, giáo viên có thể thiết kÕ hÖ thèng c©u hái vµ phiÕu häc tËp sao cho hîp lÝ. Cã thÓ ph©n thµnh mét sè lo¹i phiÕu häc tËp nh­ sau: 1. Phiếu học tập dùng để xây dựng kiến thức mới. Đây là loại phiếu giáo viên sử dụng hệ thống câu hỏi, hệ thống bài tập để học sinh tự nghiên cứu trả lời. Qua nội dung trả lời câu hỏi bài tập đã hình thµnh ®­îc néi dung kiÕn thøc míi cña bµi, gióp häc sinh nhí vµ hiÓu s©u kiÕn thøc. 2. Phiếu học tập để củng cố kiến thức đây là loại phiếu giáo viên dùng hệ thống câu hỏi bài tập để học sinh nghiên cứu trả lời. Qua đó có tác dụng cñng cè kiÕn thøc cña bµi, kh¾c s©u nh÷ng kiÕn thøc träng t©m. 3. Phiếu học tập dùng để kiểm tra trắc nghiệm. Đây là loại phiếu dùng để kiểm tra đánh giá học sinh thông qua hệ thống câu hỏi cho học sinh điền vào ô trống hoặc dùng điền đúng sai, hoặc chọn ý đúng nhất, chọn cụm từ để hoàn thiện kiến thức… Trong qu¸ tr×nh sö dông c¸c lo¹i phiÕu trªn cã thÓ giao phiÕu cho häc sinh b»ng c¸c h×nh thøc sau: - H×nh thøc 1: Ph¸t cho mçi em mét phiÕu. H×nh thøc nµy gióp häc sinh, tù độc lập suy nghĩ tìm tòi để trả lời câu hỏi và bài tập. - H×nh thøc 2: Ph¸t cho mçi nhãm 1 phiÕu. H×nh thøc nµy gióp häc sinh th¶o luận trao đổi theo nhóm. Sau khi thảo luận nhóm thống nhất ý kiến và ghi nội dung trả lời vào phiếu. Hình thức này giúp cho học sinh giao lưu, trao đổi, häc tËp kinh nghiÖm cña nhau, hç trî nhau. - H×nh thøc 3: C¶ líp chØ cã mét phiÕu häc tËp. H×nh thøc nµy gi¸o viªn ph¶i soạn một phiếu học tập bằng bảng phụ để học sinh dưới lớp tự mình suy nghĩ hoặc trao đổi nhóm. Trong qu¸ tr×nh sö dông phiÕu häc tËp gi¸o viªn ph¶i nghiªn cøu kÜ néi dung kiến thức, dựa vào trình độ của học sinh mà ra phiếu cho hợp lí. Câu hỏi phải rõ rµng, m¹ch l¹c, ng¾n gän, cã t¸c dông trùc tiÕp víi m«n häc. 6 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> B. LÝ luËn chung vÒ b¶ng sè liÖu. I.B¶ng sè liÖu lµ g×? B¶ng sè liÖu lµ tËp hîp c¸c sè liÖu biÓu hiÖn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hiÖn tượng, cấu trúc của hiện tượng, mối quan hệ về thời gian và không gian giữa các hiện tượng. Các số liệu thống kê trong SGK rất đa dạng: - Số liệu riêng biệt ( đơn lẻ) - C¸c sè liÖu tËp hîp theo b¶ng II.ý nghÜa t¸c dông cña b¶ng sè liÖu B¶ng sè liÖu lµ mét bé phËn quan träng cña kiÕn thøc. V× vËy b¶ng sè liÖu trë thành một phương tiện để học sinh khai thác nguồn kiến thức cơ bản về quá trình phát triển, cơ cấu, mối quan hệ về thời gian và không gian giữa các hiện tượng kinh tÕ x· héi. Từ bảng số liệu còn rèn luyện cho học sinh kĩ năng xử lí các số liệu để từ đó phân tích , tổng hợp , so sánh, vẽ biểu đồ để rút ra những nhận xét, kết luận cần thiÕt. C. Phương pháp sử dụng phiếu học tập kết hợp dùng. bảng số liệu trong dạy học tiết ôn tập địa lí KTXH líp 9. I.Vai trò, vị trí của tiết ôn tập trong chương trình địa lÝ líp 9 Chương trình địa lí 9, là phần nối tiếp của chương trình địa lí 8. Nhiệm vụ của Địa lí 9 là cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản và tương đối hệ thống về đặc điểm dân cư xã hôi, sự phát triển kinh tế của Việt Nam. Đồng thời cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n c­ x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng l·nh thæ ViÖt Nam. Những nội dung kiến thức này được trình bày cụ thế hoá bằng những đơn vị kiến thức nhỏ trong từng bài học đựơc biên soạn hướng dẫn trong SGK. 7 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Sau một số nội dung đựơc học qua từng phần từng chương, học sinh sẽ có một tiết ôn tập. Cụ thể trong phân phối chương trình địa lí 9 có 4 tiết ôn tập trong đó có 2 tiết ôn tập giữa kì I và giữa kì II để chuẩn bị cho hai bài kiểm tra 1 tiết. Còn 2 tiết ôn tập học kì I và học kì II để chuẩn bị cho 2 bài kiểm tra học kì. Môc tiªu cña c¸c tiÕt «n tËp nµy lµ gi¸o viªn gióp häc sinh hÖ thèng ho¸ những kiến thức cơ bản, rèn luyện những kĩ năng, thao tác địa lí đặc trưng. Vì vậy tiết ôn tập trong cấu trúc chương trình có vai trò rất quan trọng. Tuy nhiêu cả giáo viên và học sinh đều gặp không ít khó khăn trong những tiết học này. Trước hết tiết ôn tập không được biên soạn trong SGK do đó giáo viên phải chủ động thiết kế tiết học… Giáo viên cần phải định vị những kiến thức cũ một cách trọng tâm, hệ thống, xâu chuỗi để đảm bảo tính khái quát, tổng hợp, tính hệ thèng l«gÝc, vµ tÝnh khoa häc cña mét bµi «n tËp trªn c¬ së gióp häc sinh võa cñng cè kiÕn thøc, võa hÖ thèng kiÕn thøc vµ n©ng cao kiªn thøc. Tiết ôn tập thường có dung lượng kiến thức nhiều do vậy mà giáo viên phải tổ chức các hoạt động học tập, phân bổ thời gian hợp lí để hoàn thành bài dạy, xong phải bám sát đối tượng và đảm bảo đầy đủ mục tiêu bài học đã đặt ra. Dạy học bài ôn tập chính là ôn cũ để biết mới. Trên cơ sở những kiến thức các em đă được học, giáo viên phải hướng dẫn các em tập hợp những kiên thức dưới các hình thức các hoạt động học tập để các em vừa phát huy tính tích cực chủ động, vừa rèn luyện khả năng tổng hợp hệ thống những kiến thức của mình. Như vậy, vai trò của người giáo viên hoàn toàn ở thể chủ động trong việc thiết kÕ bµi häc. Cßn vÒ phÝa häc sinh ph¶i cã ®­îc kh¶ n¨ng tæng hîp kh¸i qu¸t, hÖ thống các kiến thức đã học, nhìn nhận những kiến thức đó trên bình diện rộng hơn, yêu cầu cao hơn so với một tiết học bình thường. V× vËy, mét tiÕt «n tËp thµnh c«ng phô thuéc vµo sù lç lùc cña c¶ gi¸o viªn vµ học sinh, phụ thuộc vào khâu thiết kế các hoạt động dạy học trong giáo án của gi¸o viªn. Cho nªn sö dông phiÕu häc tËp trong d¹y häc tiÕt «n tËp lµ khoa häc, tèi ­u vµ hîp lÝ h¬n. II.Vấn đề sử dụng phiếu học tập trong một tiết ôn tập địa lí KTXH lớp 9. 8 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Như trên đã nói tiết ôn tập là củng cố, hệ thống hoá những kiến thức cơ bản đã học thành những kiến thức mang tính khái quát, tính hệ thống, tính xâu chuỗi và tính lôgíc khoa học. Tiết ôn tập với dung lượng kiến thức nhiều mà thời gian học thì giíi h¹n trong 45 phót. Sö dông phiÕu häc tËp sÏ tiÕt kiÖm ®­îc thêi gian trong việc tổ chức các hoạt động học tập thu thập và xử lí các thông tin ngược từ phía học sinh … Đây là công cụ đắc lực trong việc thăm dò về thái độ, về kiến thức, kĩ năng của học sinh trong quá trình học tập. Vì vậy tiết ôn tập là tiết “ Ôn cũ để biết mới”. Do vËy yªu cÇu vÒ kh¶ n¨ng tæng hîp hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc cña häc sinh cao h¬n hẳn so với một tiết học thông thường. Sử dụng phiếu học tập dưới hình thức hoạt động nhóm sẽ giúp các em được giao lưu trao đổi, học tập kinh nghiệm của nhau, hỗ trợ lẫn nhau để đi đến một kiến thức chung một cách nhanh nhất vì vậy sự kết hợp phiếu học tập cùng với các phương tiện khác trong dạy bài ôn tập sẽ là khoa häc vµ hîp lÝ nhÊt.  Mét sè yªu cÇu c¬ b¶n khi sö dông phiÕu häc tËp trong tiÕt «n tËp - Học sinh phải nắm chắc kiến thức đã học hiểu sâu sắc, có thói quen và kĩ n¨ng sö dông phiÕu häc tËp. - Giáo viên nghiên cứu kĩ nội dung kiến thức dựa vào trình độ của học sinh mà ra phiÕu cho hîp lÝ c©u hái cÇn râ rµng, ng¾n gän, néi dung ch¾t läc. - Trong khi so¹n phiÕu gi¸o viªn ph¶i thiÕt kÕ nh÷ng c©u hái gîi më sao cho phù hợp với nội dung kiến thức, trình độ học sinh. Tuỳ từng đơn vị kiến thức ®­a ra mµ sö dông c¸c lo¹i phiÕu kh¸c nhau cho phï hîp nh­ phiÕu tr¾c nghiÖm, phiÕu hÖ thèng c¸c kiÕn thøc, phiÕu cñng cè, phiÕu n©ng cao… Víi h×nh thøc giao phiÕu kh¸c nhau nh­ ph¸t cho mçi em mét phiÕu, mçi nhãm mét phiÕu hay c¶ líp mét phiÕu häc tËp tøc lµ trong khi so¹n bµi thi gi¸o viªn phải xác định được bài này chọn loại phiếu nào, dưới hình thức nào để tiết dạy đạt hiệu quả cao nhất. III. Vấn đề sử dụng bảng số liệu trong dạy học một tiết ôn tập địa lí KTXH lớp 9.. 9 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> 1.C¸ch khai th¸c b¶ng sè liÖu C¸ch 1: N¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ mÆt lÝ thuyÕt - Khai thác sử dụng bảng số liệu để chứng minh giải thích minh họa cho kiến thức cơ bản đã học để nhấn mạnh và giúp học sinh năm chắc kiến thức.. C¸ch 2: Dïng b¶ng sè liÖu cho häc sinh nghiªn cøu, ph©n tÝch, tæng hîp, so sánh… Với sự hướng dẫn gợi ý và dẫn dắt của giáo viên và từ đó học sinh tự tìm kiÕn thøc vµ cã ®­îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc.. Cách 3: Từ bảng số liệu xây dựng các biểu đồ phù hợp khai thác các biểu đồ đó để phụ vụ cho việc giảng dạy và học tập.. 2. Phương pháp khai thác bảng số liệu Có nhiều loại bảng số liệu nhưng để khai thác có hiệu quả các bảng số liệu cÇn ph¶i Chó ý. - Xác định được nội dung, mục đích, biểu hiện của bảng số liệu. - B¶ng sè liÖu minh ho¹ hay ph¶n ¸nh cho néi dung c¬ b¶n nµo cña bµi häc bằng số liệu tương đối hay số liệu tuyệt đối. Từ đó có phương pháp khai thác số liệu thích hợp với mục đích nội dung. - Phân tích các số liệu có tầm khái quát cao (Số liệu mang tính tổng thể) trước khi đi vào chi tiết, thường là đi từ số liệu phản ánh đặc tính chung của tập hợp số liệu tới các số liệu chi tiết về một thuộc tính nào đó của tập các đối tượng, hiện tượng địa lí được nói tới trong bảng ( trước hết là phân tích các số liệu trung bình, các giá trị cực đại, cực, tiểu chú ý những giá trị đột biến và không ®­îc bá sãt sè liÖu). - T×m mèi quan hÖ gi÷a c¸c sè liÖu ph©n tÝch c¸c sè liÖu theo cét, theo hµng, các giá trị so sánh giữa các số liệu theo cột theo hàng. Trong một số trường hợp cần phải xử lí số liệu để tính thêm chỉ tiêu mới. - Biết huy động cả kiến thức đã học để phân tích, đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi để làm nổi bật vấn đề bảng số liệu đưa ra. Tuy nhiên mỗi dạng bảng số liệu ta lại có phương pháp khai thác khác nhau.. a. Bảng số liệu biểu hiện quá trình phát triển của hiện tượng 10 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Trong b¶ng sè liÖu nµy cã Ýt nhÊt 2 nguån sè liÖu chñ yÕu lµ : sè liÖu chØ râ sù diễn biến của hiện tượng về mặt số lượng và số liệu chỉ rõ sự diễn biến của hiện tượng về mặt thời gian. VÝ dô: Bảng 36.1 Diện tích, sản lượng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long và cả nước, n¨m 2002 §ång b»ng s«ng Cöu Long DiÖn tÝch (ngh×n 3834,8. Cả nước 7504,3. ha) Sản lượng (triệu 17,7. 34,4. tÊn) Bảng 36.3 Sản lượng thuỷ sản Đồng bằng sông Cửu Long (nghìn tấn) 1995. 2000. 2002. §ång b»ng s«ng Cöu Long. 819,2. 1169,1. 1354,5. Cả nước. 1584,4. 2250,5. 2647,4. Với dạng bảng số liệu trên giáo viên cần hướng dẫn học sinh khai thác theo hướng - So sánh số liệu theo các năm (chú ý năm đầu và năm cuối ) để thấy được sự thay đổi và quy luật phát triển (tăng hay giảm) của từng hiện tượng. - Xử lí số liệu: Tăng, giảm bao nhiêu? Gấp mấy lần? Hoặc tính phần trăm để thấy được tăng nhanh hay chậm? Của từng hiện tượng.  Chó ý: - Những số liệu mang tính đột biến - Có thể phân theo các giai đoạn để phân tích nhận xét - Cần giải thích rõ quy luật phát triển và những thay đổi đột biến - Tìm mối liên hệ giữa các hiện tượng. 11 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Từ đó có những nhận xét khái quát cơ bản dựa trên các mối quan hệ giữa các số liệu và quy luật thay đổi của nó.. b. Bảng số liệu biểu hiện cơ cấu của hiện tượng trong một thời điểm Bảng 32.1 Cơ cấu kinh tế của Đông Nam Bộ và cả nước, năm 2002 (%) Khu vùc. N«ng, l©m,. C«ng nghiÖp. ng­ nghiÖp. – x©y dùng. §«ng Nam Bé. 6,2. 59,3. 34,5. Cả nước. 23,0. 38,5. 38,5. DÞch vô. Vïng. B¶ng 32.3 C¬ cÊu kinh tÕ cña Thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 2002 (%) Tæng sè 100,0. N«ng, l©m,. C«ng nghiÖp. ng­ nghiÖp. – x©y dùng. 1,7. 46,7. DÞch vô 51,6. Với bảng số liệu trên giáo viên nên hướng dẫn học sinh khai thác theo hướng: - So sánh các số liệu (nếu là số liệu được biểu hiện bằng giá trị tuyệt đối thì cần chuyển sáng giá trị tương đối) để thấy được đai lượng nào có giá trị lớn nhất, đại lượng nào có giá trị nhỏ nhất. Hơn kém nhau bao nhiêu lần, gấp mÊy lÇn? - Qua đó rút ra những nhận xét cần thiết, bảng số liệu phản ánh vấn đề gì? Thµnh phÇn nµo chiÕm vÞ trÝ quan träng nhÊt? Thµnh phÇn nµo chiÕm vÞ trÝ thứ yếu. Dựa vào kiến thức đã học giải thích tại sao lại như vậy? IV.. KÕt hîp sö dông phiÕu häc tËp vµ dïng b¶ng sè liÖu trong mét giê «n tËp §Þa lÝ KTXH líp 9. Trong tiết ôn tập Địa lí KTXH lớp 9 thì phương tiện chính là các phiếu học. tập có kết hợp với các bảng số liệu để giúp học sinh hệ thống hoá bảng kiến thøc. 12 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Ngay từ khâu soạn giáo án người giáo viên phải lựa chọn những nội dung phù hợp để đưa vào phiếu học tập đồng thời lựa chọn những hình thức sö dông phiÕu häc tËp hîp lÝ. Tuú tõng néi dung «n tËp mµ gi¸o viªn lùa chän và kết hợp hai phương tiện trên sao cho phù hợp.. PhÇn IV thùc nghiÖm Nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lí luận về phương pháp sử dụng phiếu học tập kết hợp bảng số liệu trong dạy học ôn tập địa lí kinh tế xã hôi lớp 9.  Mục đích của thực nghiệm - Hướng dẫn học sinh biết cách sử dụng phiếu học tập, khai thác và sử dụng b¶ng sè liÖu. - N¾m ®­îc chøc n¨ng biÓu hiÖn cña phiÕu häc tËp vµ b¶ng sè liÖu - Nâng cao khả năng tự nhận thức và đi đến những kết luận cơ bản của học sinh  Thực nghiệm đựơc tiến hành ở 2 lớp 9A, 9B, việc kiểm tra và đánh giá kÕt qu¶ thùc nghiÖm ®­îc tiÕn hµnh b»ng h×nh thøc kiÓm tra sau tiÕt dạy hoặc đầu tiết sau với các câu hỏi và đáp án như nhau ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Gi¸o ¸n thùc nghiÖm kinh nghiÖm gi¶ng d¹y: “Phương pháp sử dụng phiếu học tập kết hợp dùng bảng số liệu trong dạy học tiÕt «n tËp §Þa lÝ KTXH líp 9”.. Gi¸o ¸n minh ho¹. TiÕt 42: ¤n tËp A- Mục tiêu cần đạt Sau tiÕt «n tËp häc sinh cÇn: - HÖ thèng ho¸ ®­îc kiÕn thøc cña 2 vïng kinh tÕ. N¾m ch¾c vµ hiÓu s©u h¬n vÒ tiÒm n¨ng kinh tÕ cña mçi vïng vµ thÕ m¹nh kinh tÕ cña tõng vïng. §ång thêi so s¸nh ®­îc thÕ m¹nh kinh tÕ cña 2 vïng vai trß cña cïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam. 13 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> - RÌn kÜ n¨ng so s¸nh, ph©n tÝch c¸c b¶ng sè liÖu, nhËn biÕt vµ nhËn xÐt c¸c dạng biểu đồ ( Biểu đồ tròn hoặc cột ). B- §å dïng d¹y häc - C¸c phiÕu häc tËp, c¸c b¶ng sè liÖu - Các bản đồ về kinh tế, tự nhiên của Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long C- Tiến trình của hoạt động dạy học 1) ổn định tổ chức 2) KiÓm tra bµi cò ( ®an xen trong giê «n tËp ) 3) Bµi míi - Gi¸o viªn giíi thiÖu bµi vµ nªu nhiÖm vô chung cña giê «n tËp (1phót) GV?: Häc k× II c¸c em ®­îc häc mÊy vïng kinh tÕ ? GV?: Trong mçi vïng, chóng ta ®­îc häc nh÷ng néi dung kiÕn thøc g× ? - GV treo lược đồ tự nhiên của Đông Nam Bé vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long. - Gọi học sinh lên bảng xác định vị trí vµ giíi h¹n. - Häc sinh kh¸c nhËn xÐt GV?: Nêu ý nghĩa của vị trí địa lý cña tõng vïng ? -> GV nhËn xÐt, kÕt luËn => chiÕu néi dung vµo « sè 1 cña b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc. (3 phót). - GV chuyển ý sang hoạt động II (12 phót) - GV chia líp lµm 3 nhãm: Nhãm 1 th¶o luËn phiÕu häc tËp sè 1. ? §¸nh gi¸ thuËn lîi vµ khã kh¨n vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiên của vùng Đông Nam Bộ đối với sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng vïng ? Nhãm 2 th¶o luËn néi dung trong phiÕu häc tËp sè 2. 14 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> ? §¸nh gi¸ thuËn lîi vµ khã kh¨n vÒ B¶ng hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc §«ng §ång B»ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn §Æc ®iÓm Vïng Nam Bé S«ng Cöu Long nhiên của vùng Đồng bằng sông Cửu Vị trí địa lí ý nghÜa: ý nghÜa: Long đối với sự phát triển kinh tế của tõng vïng ? Nhãm 3 th¶o luËn néi dung trong phiÕu häc tËp sè 3. Nhận xét đặc điểm dân cư xã hội của Điều kiện tự ThuËn lîi: ThuËn lîi: 2 vïng: §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn §«ng Nam Bé nhiªn - C¸c nhãm th¶o luËn trong 3- 4 phót Khã kh¨n: Khã kh¨n: - GV thu l¹i phiÕu häc tËp cña tõng nhãm vµ chiÕu lªn m¸y. C«ng - HS c¸c nhãm kh¸c nhËn xÐt vµ bæ sung. nghiÖp GV chuÈn ho¸ kiÕn thøc vµ chiÕu lªn Kinh N«ng m¸y vµo « sè 2 vµ « sè 3 cña b¶ng hÖ tÕ nghiÖp thèng ho¸ kiÕn thøc. (GV l­u ý cho häc sinh so s¸nh ®­îc DÞch sù kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ ®iÒu kiÖn tù vô nhiªnvµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña 2 vïng). C¸c trung t©m GV chuyển sang hoạt động 3 kinh tÕ (20 phót) Vïng kinh tÕ Gi÷ nguyªn 3 nhãm häc tËp, c¸c träng ®iÓm nhãm th¶o luËn theo néi dung cña 3 phÝa nam phiÕu häc tËp. Nhãm 1 th¶o luËn phiÕu häc tËp sè 1.. - Nªu nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô cña §«ng Nam Bé. Nhãm 2 th¶o luËn phiÕu häc tËp sè 2.. - Nªu nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô cña §ång B»ng S«ng Cöu Long. Nhãm 3 th¶o luËn phiÕu häc tËp sè 3 .. - Xác định các trung tâm kinh tế của §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §«ng Nam Bé. - Vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa nam bao gåm nh÷ng tØnh vµ thµnh phè nµo? Các nhóm thảo luận trong 3 đến 4 15 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> phót. GV thu phiÕu häc tËp. * ChiÕu phiÕu häc tËp sè 1, häc sinh nhận xét và bổ sung. (Dựa vào lược đồ kinh tế trên bảng) GV chiÕu b¶ng phô (B¶ng 32.1) B¶ng 32.1 C¬ cÊu kinh tÕ cña §«ng ? Dựa vào bảng 3.1 và kiến thức vừa Nam Bộ và cả nước, năm 2002 th¶o luËn cho biÕt thÕ m¹nh kinh tÕ Khu vùc N«ng, C«ng DÞch l©m, nghiÖp– cña vïng §«ng Nam Bé? Gi¶i thÝch. vô ng­nghiÖp X©y dùng GV chuÈn hãa kiÕn thøc (L­u ý: CÇn Vïng §«ng 6,2 59,3 34,5 làm nổi bật đặc trưng kinh tế của Nam Bộ Đông Nam Bộ và kĩ năng vẽ, nhận xét Cả nước 23,0 38,5 38,5 biểu đồ) * ChiÕu phiÕu häc tËp sè 2, häc sinh nhận xét bổ sung. (Dựa vào lược đồ kinh tÕ trªn b¶ng). - GV chiÕu b¶ng 36.1 vµ 36.3 Bảng 36.1 Diện tích, sản lượng lúa ë §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ c¶ nước, năm 2002 §ång b»ng s«ng Cöu Long. C¶ nước. 3834,8. 7504,3. 17,7. 34,4. DiÖn tÝch (ngh×n ha) Sản lượng triÖu tÊn). Bảng 32.3 Sản lượng thuỷ sản ở §ång b»ng s«ng Cöu Long (ngh×n tÊn) 1995. ? Dựa vào hai bảng số liệu đó và kiến thức đã thảo luận cho biết thế mạnh kinh tÕ cña §ång b»ng s«ng Cöu Long lµ g×? Gi¶i thÝch? HS tr¶ lêi vµ nhËn xÐt GV chuÈn ho¸ kiÕn thøc ( L­u ý nÐt đặc trưng về sản xuất nông nghiệp cña §ång b»ng SCL) - GV chiÕu néi dung « sè 4 cña b¶ng hÖ th«ng kiÕn thøc. ? Nếu yêu cầu vẽ biểu đồ cho bảng 32.1 em lựa chọn kiểu biểu đồ gì?. §ång b»ng s«ng Cöu Long Cả nước. 16 Lop8.net. 2000. 2002. 819,2. 1169,1 1354,5. 1584,4. 2250,5 2647,4.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> ? Biểu đồ đó phải đảm bảo yêu cầu g×? ? Khi nhận xét biểu đồ chúng ta cần Có 2 dạng biểu đồ: lµm g×? + Biểu đồ cột HS tr¶ lêi, nhËn xÐt. + Biểu đồ tròn GV cñng cè kÜ n¨ng vÏ vµ ph©n tÝch (thể hiện sự tăng trưởng, cơ cấu biểu đồ. của các đối tượng địa lí) * Chiếu phiếu học tập số 3 đồng thời gọi HS xác định trên lược đồ các tỉnh và thành phố đó. HS nhËn xÐt bæ sung. ? Em h·y nªu vai trß cña c¸c trung t©m kinh tÕ vµ vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam? HS tr¶ lêi GV chuÈn ho¸ (nhÊn m¹nh vai trß cña §«ng Nam Bé) GV chiÕu néi dung « sè 5 cña b¶ng hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc.. 17 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> 4) Cñng cè - Gi¸o viªn hÖ thèng kiÕn thøc b»ng c¸ch chiÕu toµn bé b¶ng hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc cña 2 vïng. - Giáo viên củng cố kĩ năng biểu đồ cho học sinh. - Gi¸o viªn tæ chøc trß ch¬i ( gi¶i c¸c « ch÷ ng¾n). s. 1 2 3. ® ­. « n g. h « i n h © p. ¬ n g s. d © u k h. 4 5 6. d. 7. © u n g u « i. t. r. « n g. « c. h i. m i. u t. i. ª. n g. h u s. a. n h. Giáo viên hướng dẫn cách chơi (Tổ chức 2 đội, 1 thư kí, giáo viên chấm điểm ) Gi¸o viªn nªu c©u hái vµ gîi ý cho tõng «. 1. Tên 1 nhánh sông Cửu Long chảy qua lãnh thổ nước ta? 2. Lo¹i h×nh giao th«ng phæ biÕn ë §B SCL? 3. Mét ngµnh CN chñ yÕu ë Vòng Tµu? 4. Bên cạnh hoạt động đánh bắt thủy sản còn có hoạt động nào làm tăng sảnlượng thuû s¶n? 5. Thµnh phè c«ng nghiÖp lín nhÊt §NB lµ thµnh phè nµo? 6. Tªn 1 hå lín ë tØnh T©y Ninh. 7. Một yếu tố nâng cao và mở rộng địa hình đồng bằng? (GV gi¶i thÝch thªm tõ "Héi nhËp").. 18 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> 5) Hướng dẫn về nhà Bước 1: Học kĩ và nắm chắc các nội dung kiến thức đã ôn tập và tham khảo thªm SGK vµ c¸c tµi liÖu kh¸c. Bước 2: Xem lại các bài tập về vẽ biểu đồ và phân tích biểu đồ đã học Bước 3: Chuẩn bị đồ dùng để tiết sau kiểm tra 1 tiết.. Kết qủa đạt được Qua các bước thực hiện nội dung kinh nghiệm này ở lớp 9A hầu hết học sinh đều biÕt c¸ch hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, biÕt sö dông thµnh th¹o phiÕu häc tËp vµ biÕt c¸ch khai thác bảng số liệu. Từ đó học sinh có hứng thú học tập và kết quả đã được nâng cao rõ dệt. Cßn víi líp 9B t«i kh«ng ¸p dông kinh nghiÖm nµy nhiÒu häc sinh cßn lóng tóng khi hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, ch­a sö dông thµnh th¹o phiÕu häc tËp vµ khai th¸c b¶ng sè liÖu cßn hêi hît. Høng thó häc tËp cña c¸c em ch­a cao. KÕt qu¶ häc tËp cßn h¹n chÕ.. B¶ng tæng hîp kÕt qu¶ thùc nghiÖm Líp 9A 9B. SÜ sè 39 37. 1-2. 3-4. 5-6. 7-8. 9-10. Trªn TB. Dưới TB. 0 1. 0 8. 9 18. 19 8. 11 2. 39 28. 0 9. PhÇn V: KÕt luËn Đề tài đã tiếp cận đựơc một số vấn đề có tính bức xúc của bộ môn Địa lí ở lớp 9 bËc THCS. Đề tài đã xác định kết quả và tính khả thi của phương pháp sử dụng phiếu học tập kÕt hîp dïng b¶ng sè liÖu trong d¹y häc «n tËp §Þa lÝ KTXH líp 9. Bước đầu xác lập được các bước tiến hành của phương pháp có hiệu quả.. Mét sè kiÕn nghÞ Đây là phương pháp có hiệu quả trong giảng dạy Địa lí KTXH lớp 9, nên cần có sự quan tâm thích đáng về nội dung chương trình (kinh phí để làm phiếu học tập, tăng thêm c¸c kªnh h×nh) Tăng cường các bài tập, bài thực hành và xuất bản các tài liệu có liên quan đến phương pháp này. Tuy nhiên do khả năng về điều kiện đề tài còn có những hạn chế nhất định. Rất mong sự góp ý của các đồng nghiệp. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n !. 19 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> 20 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>