Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông. Dµn ý A. më ®Çu I. lí do chọn đề tài II. giíi h¹n nghiªn cøu III. mục đích nghiên cứu B. néi dung nghiªn cøu I. c¬ së lÝ luËn II. c¬ së thùc tiÔn. 1. Thùc tr¹ng häc m«n V¨n cña häc sinh. 2. Thùc tÕ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn. 3. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng. III. MỘT SỐ kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông. 1. N¾m b¾t hÖ thèng v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 2. Xác định đặc điểm nội dung và hình thức của VBND 3. Xác định mục tiêu đặc thù của bài học văn bản nhật dụng 4. ChuÈn bÞ cho bµi d¹y 5. Xác định phương pháp dạy học 6. Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học đặc trưng của phân môn V¨n häc IV. Minh ho¹ qua mét bµi d¹y c. kÕt luËn I. kÕt luËn chung II. một số đề xuất kiến nghị. 1. §èi víi phô huynh 2. §èi víi phßng gi¸o dôc 3. Đối với địa phương III. Lêi kÕt D. TÀI LIỆU THAM KHẢO. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 1 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông. A. PhÇn më ®Çu I. Lí do chọn đề tài N¨m häc 2008 - 2009 lµ n¨m thø s¸u d¹y häc sinh theo s¸ch gi¸o khoa Ng÷ văn mới trên phạm vi cả nước. Trong bối cảnh toàn ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong hoạt động học tập để đào tạo ra những con người năng động, sớm thích ứng với đời sống xã hội đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trước tình hình đó đòi hỏi đội ngũ giáo viên chúng ta phải không ngừng đổi mới nội dung phương pháp để trong mỗi tiết dạy bình thường ở trường phổ thông trung học, học sinh chúng ta được hoạt động nhiều h¬n, th¶o luËn nhiÒu h¬n vµ quan träng lµ ®­îc suy nghÜ nhiÒu h¬n trªn con đường chủ động chiếm lĩnh nội dung học tập. Xuất phát từ thực tế đó, là một giáo viên trực tiếp dạy Ngữ văn trong quá trình giảng dạy từ sự tìm tòi học hỏi của bản thân và sự giúp đỡ của đồng nghiệp, tôi nhận thấy khi tổ chức hướng dẫn cho học sinh chiếm lĩnh tác phẩm văn chương, giáo viên cần chú ý đến phương pháp giảng dạy mới như đảm bảo nguyªn t¾c tÝnh tÝch hîp, sö dông hÖ thèng c©u hái gîi më, ®­a häc sinh vµo t×nh huống có vấn đề, tình huống tự bộc lộ ... Vai trò của người thầy trong phương pháp mới này sẽ là sức hút kỳ diệu biến giờ học văn đơn điệu trước đây trở nên thi vÞ høng thó, phong phó, s©u s¾c h¬n, lµm cho c¸c em yªu thÝch häc m«n V¨n h¬n. Trong m«n Ng÷ v¨n, phÇn v¨n b¶n lu«n chiÕm sè tiÕt nhiÒu h¬n c¶ (2 tiÕt mét tuần). Phần văn bản thường là những tiết học đầu tiên của mỗi tuần nên thực sự cã ý nghÜa. Nã kh«ng chØ lµ c¬ së cung cÊp ng«n ng÷ míi cho ph©n m«n TiÕng Việt, Tập làm văn mà còn rèn cho học sinh năng lực tổng hợp: nghe, nói, đọc, viết. Từ năm 2002 - 2003 đến nay trong nội dung thay sách đã đưa vào loại văn bản mới có ý nghĩa và vị trí quan trọng trong việc giáo dục học sinh đó là Văn bản nhật dụng. Vậy cần có phương pháp dạy kiểu văn bản mới này như thế nào để đạt hiệu quả cao là vấn đề nhiều giáo viên còn băn khoăn, trăn trở. Từ thực tế giảng dạy tôi chọn đề tài " Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng” làm vấn đề mong các đồng nghiệp đóng góp ý kiến.. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 2 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông II.GIỚI HẠN NGHiªN CỨU: Từ khi thực hiện giảng dạy theo chương trình Ngữ văn mới, tôi đã tham gia giảng dạy các lớp 6,7, 8. Trong quá trình giảng dạy tôi và các đồng nghiệp trong tổ nhóm đã trao đổi và bàn bạc để đưa ra những phương pháp phù hợp với kiÓu v¨n b¶n nhËt dông. Chính vì thế trong sáng kiến kinh nghiệm này, tôi chỉ đề cập đến mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông ë c¸c líp 6,7,8 Do điều kiện và thời gian nên phạm vi nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm chỉ ¸p dông ở đối tượng học sinh của trường THCS Cæ Loa- §«ng AnhHµ Néi. III. Mục đích nghiên cứu Trong bài viết này, tôi muốn đưa ra hướng giải quyết một số khúc mắc về kiến thức và phương pháp dạy học, từ đó có thêm kinh nghiệm để dạy tốt phần văn bản nhật dụng, đáp ứng nhu cầu đổi mới chương trình Ngữ văn THCS hiện nay.. B. NỘI DUNG nghiªn cøu I. C¬ së lý luËn M. Goóc- Ki đã từng nói:“Văn học là nhõn học”. Là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, môn Văn có vai trò rất quan trọng trong đời sống và trong sự phát triển tư duy của con người. Hơn bất cứ hoạt động ý thức tinh thần nào, Văn học có khả năng đặc biệt trong việc phát hiện và diễn tả sự bí ẩn, huyền diệu và vô tận của đời sống tâm linh, tính cách của con người. Đồng thời lµ m«n häc thuéc nhãm c«ng cô, m«n V¨n cßn thÓ hiÖn râ mèi quan hÖ víi c¸c môn học khác. Học tốt môn Văn sẽ tác động tích cực tới các môn học khác và ngược lại các môn học khác cũng góp phần học tốt môn Văn. Điều đó đặt ra yêu cầu trong dạy học là tăng cường tính thực hành giảm lý thuyết, gắn học với hành, gắn kiến thức với thực tiễn hết sức phong phú, sinh động của cuộc sống. Càng ngày Đảng và nhà nước ta càng quan tâm tới sự nghiệp giáo dục chung. Nghị quyết số 02/NQ-HNTW khoá VIII của Đảng đã nêu bật yêu cầu: "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học". Định hướng chung về đổi mới PPDH đã được qui định trong “Luật giáo dục” và được cụ thể hoá trong những định hướng xây dựng chương trình và. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 3 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông biên soạn sách giáo khoa THCS. Định hướng đó là: “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Những đổi mới đồng bộ về giáo dục THCS và việc xây dựng chương trình biên soạn lại SGK các môn học theo tư tưởng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh đã đặt ra những yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp dạy học. Đặc biệt trong chương trình Ngữ văn THCS mới hiện nay được xây dựng theo tinh thần tích hợp. Các văn bản được lựa chọn theo tiêu chí kiểu văn bản và tương øng víi kiÓu v¨n b¶n lµ thÓ lo¹i t¸c phÈm chø kh«ng ph¶i lµ sù lùa chän theo lịch sử văn học về nội dung. Ngoài yêu cầu về tính tư tưởng, phù hợp với tâm lý lứa tuổi THCS còn có nội dung là tính cập nhật, gắn kết với đời sống, đưa học sinh trở lại những vấn đề quen thuộc, gần gũi hàng ngày, vừa có tính lâu dài mà mọi người đều quân tâm đến. Văn bản Nhật dụng trong chương trình ngữ văn THCS mang nội dung “gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống trước mắt của con người và cộng đồng trong xã hội hiện đại”, hướng người học tới những vấn đề thời sự hằng ngày mà mỗi cá nhân, cộng đồng đều quan tâm như môi trường, dân số, sức khoẻ cộng đồng quyền trẻ em... Do đó, những văn bản này giúp cho người dạy dễ dàng đạt được môc tiªu: t¨ng tÝnh thùc hµnh, gi¶m lý thuyÕt, g¾n bµi häc víi thùc tiÔn. Xuất phát từ thực tế đó tôi muốn tìm hiểu, nghiên cứu sâu hơn để trang bị cho m×nh PPDH cã hiÖu qu¶ nh÷ng v¨n b¶n nhËt dông.. II. C¬ së thùc tiÔn. 1. Thùc tr¹ng häc tËp m«n Ng÷ v¨n cña häc sinh. HiÖn nay häc sinh cßn xem nhÑ nh÷ng m«n x· héi nãi chung, m«n Ng÷ v¨n nói riêng. Cũng chính vì thế mà chất lượng học văn chưa cao. Học sinh không say mê, yêu thích môn học mà say mê vào những môn mang xu hướng thời cuộc nh­ tiÕng Anh, Tin häc…VÉn cßn rÊt nhiÒu häc sinh ch­a cã ý thøc tù gi¸c trong học tập, mải chơi, bị lôi cuốn vào các trò chơi điện tử làm ảnh hưởng đến chất lượng học tập của các em. Các em học sinh vẫn còn thói quen thụ động, ghi nhớ máy móc những gì giáo viên nói, chưa có thói quen chủ động tìm hiểu khám phá bài học. Đa số học sinh chưa chủ động vận dụng kiến thức kỹ năng của văn häc vµo thùc tÕ cuéc sèng, Ýt biÕt liªn hÖ gi÷a thùc tÕ cuéc sèng víi v¨n häc. Tõ đó dẫn đến việc học sinh ít nắm bắt, quan tâm hoặc thờ ơ với những vấn đề nóng. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 4 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông hổi bức thiết của đời sống xã hội trong và ngoài nước.... Chính vì thế lại càng đòi hỏi người giáo viên đặc biệt là giáo viên Ngữ văn phải tạo được giờ học thu hút học sinh, làm cho học sinh mong chờ đến giờ học. Điều này đòi hỏi người giáo viªn ph¶i cã t©m huyÕt víi nghÒ nghiÖp, t×m ra ®­îc nh÷ng thuËn lîi - khã kh¨n trong giờ học để kịp thời uốn nắn, rút kinh nghiệm cho mình.. 2. Thùc tÕ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn Chương trình SGK THCS đưa vào học một số văn bản mới, đó là văn bản nhËt dông. V¨n b¶n nµy chiÕm sè luîng kh«ng nhiÒu (chØ chiÕm 10% trong chương trình SGK THCS), nhưng trước đó lí luận dạy học chưa từng đặt vấn đề PPDH v¨n b¶n nhËt dông. Cho nªn giê gi¶ng d¹y vµ häc tËp v¨n b¶n nhËt dông gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng: “chÊt v¨n” trong v¨n b¶n nhËt dông kh«ng nhiÒu, nÕu kh«ng chó ý dÔ biÕn giê Ng÷ v¨n thµnh bµi thuyÕt minh về một vấn đề Lịch sử, Sinh học hay Pháp luật, dẫn đến hiệu quả các tiết dạy học c¸c lo¹i v¨n b¶n nµy ch­a cao. Bản thân tôi đã trực tiếp giảng dạy chương trình Ngữ văn thay sách 5 năm, tôi nhận thấy mình và các đồng nghiệp còn bộc lộ một số hạn chế cả về phương pháp và kiến thức, nhất là phương pháp dạy các văn bản nhật dụng. Cụ thể là: + Cßn mét sè gi¸o viªn coi c¸c v¨n b¶n nµy lµ mét thÓ lo¹i cô thÓ gièng nh­ truyÖn, kÝ ... + Giáo viên thuờng chú ý khai thác và bình giá trên nhiều phương diện của sáng tạo nghệ thuật như: cốt truyện, nhân vật, cách kể mà chưa chú trọng đến vấn đề xã hội đặt ra trong văn bản gần gũi với học sinh. + Quá nhấn mạnh yêu cầu gắn kết tri thức trong văn bản với đời sống mà giáo viên chú ý nhiều tới liên hệ thực tế, dẫn đến việc khai thác kiến thức cơ bản chưa đầy đủ. + Vèn kiÕn thøc cña mét sè gi¸o viªn cßn h¹n chÕ, thiÕu sù më réng . + Giáo viên chưa vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học cũng như các biÖn ph¸p tæ chøc d¹y häc nh»m g©y høng thó cho HS. + Về phương tiện dạy học mới chỉ dừng lại ở việc dùng bảng phụ, tranh ảnh minh hoạ trong khi đó có một số văn bản nếu học sinh được xem những đoạn băng ghi hình sẽ sinh động hơn rất nhiều. Ví dụ như văn bản “Động Phong Nha”, “Ca Huế trên sông Hương”... nhưng còn một số giáo viên chưa chú ý đến vấn đề này. + Một số giáo viên còn có tâm lý phân vân không biết có nên sử dụng phương ph¸p gi¶ng b×nh khi d¹y nh÷ng v¨n b¶n nµy kh«ng vµ nÕu cã th× nªn sö dông ë mức độ như thế nào?. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 5 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông + Giờ dạy còn đơn điệu, chưa thực sự thu hút sự chú ý của học sinh.. 3. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn lµ: - Văn bản nhật dụng mới được đưa vào giảng dạy, số lượng văn bản không nhiều nên giáo viên còn thấy mới mẻ, ít có kinh nghiệm, lúng túng về phương ph¸p. - Mét sè gi¸o viªn ch­a cã kÜ n¨ng sö dông bµi gi¶ng ®iÖn tö nªn viÖc më réng kiÕn thøc cho c¸c em b»ng ©m thanh, h×nh ¶nh cßn h¹n chÕ. Chưa xác định đúng mục tiêu đặc thù của bài học văn bản nhật dụng. - Chưa có ý thức sưu tầm tư liệu có liên quan đến văn bản như tranh ảnh, văn thơ , nhạc để bổ sung cho bài học thêm phong phú - Học sinh còn thụ động trong việc tiếp thu kiến thức mà chưa có ý thức chuẩn bị bài ở nhà, chưa chủ động sưu tầm tài liệu có liên quan tới bài học… Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “ Một số kinh nghiệm trong giảng dạy văn bản nhật dụng ở trường THCS” để góp phần nâng cao hiệu quả giờ dạy văn bản nhật dụng và để học sinh yêu thích giờ häc V¨n h¬n.. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 6 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông III Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông. 1. N¾m b¾t hÖ thèng v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n THCS Để có thể dạy tốt các văn bản nhật dụng, người giáo viên trước tiên cần phải n¾m ch¾c c¸c v¨n b¶n nhËt dông sÏ d¹y ë c¸c khèi líp.VÝ dô nh­ b¶ng thèng kª dưới đây: §Ò tµi nhËt dông cña v¨n b¶n - CÇu Long Biªn-chøng nh©n lÞch - Di tÝch lÞch sö sö - Bức thư của thủ lĩnh da đỏ - Quan hÖ gi÷a thiªn Ng÷ v¨n 6 nhiên và con người - §éng Phong Nha - Danh lam th¾ng c¶nh Líp. Tªn v¨n b¶n. - Cổng trường mở ra - MÑ t«i Ng÷ v¨n 7 - Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª - Ca Huế trên sông Hương - Thông tin về ngày trái đất năm 2000 Ng÷ v¨n 8 - ¤n dÞch, thuèc l¸. - Nhà trường - Người mẹ - QuyÒn trÎ em - V¨n ho¸ d©n téc - Môi trường -TÖ n¹n x· héi. - Bµi to¸n d©n sè - §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh - Phong c¸ch Hå ChÝ Minh. - D©n sè - B¶o vÖ hoµ b×nh, chèng chiÕn tranh - Héi nhËp víi thÕ giíi Ng÷ v¨n 9 vµ b¶o vÖ b¶n s¾c v¨n - Tuyªn bè thÕ gÝíi vÒ sù sèng ho¸ d©n téc cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ ph¸t - QuyÒn sèng cña con người triÓn cña trÎ em. B¶ng thèng kª trªn cho thÊy c¸c v¨n b¶n nhËt dông ®­îc ph©n phèi d¹y häc đều khắp ở các khối lớp, bình quân mỗi khối lớp được học đọc – hiểu 3 văn. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 7 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông bản. ý nghĩa nội dung các văn bản này đều là những vấn đề gần gũi, quen thuộc, bức thiết đối với con người và cộng đồng xã hội hiện đại. Cùng với sự phát triển về tâm lý và nhận thức của học sinh, các vấn đề đựơc đề cập trong các văn bản nhËt dông ngµy mét phøc t¹p h¬n. Bëi vËy viÖc n¾m b¾t nh÷ng néi dung c¬ b¶n của các văn bản nhật dụng trên sẽ giúp người giáo viên có định hướng phù hợp khi d¹y kiÓu v¨n b¶n nµy ë c¸c khèi líp.. 2. Xác định đặc điểm nội dung và hình thức của văn bản nhật dông * §Æc ®iÓm chung V¨n b¶n nhËt dông lµ g×? V¨n b¶n nhËt dông kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chỉ thể loại hay kiểu văn bản. Nói đến văn bản nhật dụng trước hết là nói đến tÝnh chÊt néi dung cña v¨n b¶n. §ã lµ nh÷ng bµi viÕt cã néi dung gÇn gòi, bøc thiết đối với cuộc sống trước mắt của con người và cộng đồng xã hội hiện đại như: thiên nhiên, môi trường, năng lượng, dân số, quyền trẻ em, ma tuý... Văn b¶n nhËt dông cã thÓ dïng tÊt c¶ c¸c thÓ lo¹i còng nh­ c¸c kiÓu v¨n b¶n. Hệ thống văn bản nhật dụng trong SGK ngữ văn THCS tồn tại dưới nhiều kiểu văn bản khác nhau. Đó có thể là văn bản thuyết minh “Cầu Long Biên chứng nhân lịch sử”, “Ca Huế trên sông Hương”, “Động Phong Nha”, văn bản biểu cảm “Bức thư của thủ lĩnh da đỏ”, “Mẹ tôi”, “Cổng trường mở ra”, văn bản nghÞ luËn “§Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh”, “Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em”. §ã cã thÓ lµ mét bµi b¸o thuyết minh khoa học “Thông tin về ngày trái đất năm 2000”, “ Ôn dịch, thuốc l¸”, nh­ng còng cã thÓ lµ mét v¨n b¶n V¨n häc thuéc lo¹i tù sù “Cuéc chia tay của những con búp bê”... Từ các hình thức đó, những vấn đề thời sự cập nhật của cá nhân và cộng đồng hiện đại được khơi dậy, sẽ đánh thức và làm giàu tình cảm và ý thức công dân, cộng đồng trong mỗi người học giúp các em dễ hoà nhập h¬n víi cuéc sèng x· héi mµ chóng ta ®ang sèng.. * §Æc ®iÓm riªng cña tõng v¨n b¶n C¸c v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 6. “CÇu Long Biªn – chøng nh©n lÞch sö” lµ v¨n b¶n më ®Çu cho côm bµi v¨n b¶n nhËt dông ®­îc d¹y häc ë líp 6. §©y lµ bµi viÕt giíi thiÖu c©y cÇu Long Biên, một di tích lịch sử nổi tiếng và quen thuộc ở thủ đô Hà Nội với vai trò là nhân chứng đau thương của việc thực dân Pháp xây dựng cây cầu sắt với quy mô lớn, nhằm phục vụ cho cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của chúng, nhất là nh©n chøng lÞch sö gian lao vµ hµo hïng cña d©n téc ta trong suèt hai cuéc. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 8 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ. B»ng c¸c sù kiÖn, c¸c t­ liÖu chÝnh x¸c vÒ c©y cÇu, lång trong c¸c h×nh ¶nh nhuÇn thÊm c¶m xóc suy t­ cña t¸c gi¶, cÇu Long Biên đã hiện lên như một hình tượng sống động và chân thực, vừa gần gũi vừa thiêng liêng trong cảm nhận của mỗi người đọc Việt Nam thuộc nhiều thế hệ, nhất là thế hệ trẻ, bồi đắp thêm không chỉ tình yêu đối với cầu Long Biên mà còn khơi dậy ở họ lòng tự hào cùng ý thức giữ gìn và quảng bá đối với các di tích lịch sử trên đất nước yêu quý của chúng ta. Néi dung Êy to¸t lªn tõ lèi v¨n thuyÕt minh ®an cµi t­ liÖu víi h×nh ¶nh vµ cảm xúc của người viết, mà nếu nhìn từ góc độ phương thức biểu đạt thì đó sẽ là kiÓu thuyÕt minh cã kÕt hîp miªu t¶ vµ biÓu c¶m, nÕu quan niÖm vÒ thÓ lo¹i v¨n häc th× ®©y lµ bµi bót kÝ. “Bức thư của thủ lĩnh da đỏ” là bức thư của thủ lĩnh Xi–at-tơn trả lời tổng thống thứ 14 của nước Mĩ, được xem là một trong những văn bản hay nhất về thiên nhiên và môi trường. Nhìn dưới góc độ phương thức biểu đạt thì đây là văn bản biểu cảm kết hợp với miêu tả và tự sự. Văn bản đã toát lên một ý nghĩa sâu sắc: Con người phải sống hoà hợp với thiên nhiên, phải chăm lo bảo vệ môi trường và thiên nhiên như bảo vệ chính mạng sống của mình. “§éng Phong Nha” lµ bµi giíi thiÖu vÒ “§Ö nhÊt k× quan” cña tØnh Qu¶ng Bình với bảy cái nhất : hang động dài nhất, cửa hang cao và rộng nhất, bãi cát bãi đá rộng và đẹp nhất, có những hồ ngầm đẹp nhất, hang khô rộng và đẹp nhất, thạch nhũ tráng lệ và đẹp nhất, sông ngầm dài nhất. Phương thức biểu đạt thuyết minh kết hợp với miêu tả và biểu cảm không chỉ cung cấp cho bạn đọc những hiểu biết tỉ mỉ về danh thắng Phong Nha mà còn gợi tưởng tượng và ham muốn kh¸m ph¸ mét kh«ng gian thiªn t¹o k× thó ®ang thu hót sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa học, nhà thám hiểm, khách du lịch trong và ngoài nước.. C¸c v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 7. “Cổng trường mở ra”là bài văn ghi lại tâm trạng hồi hộp của một người mẹ trong đêm chuẩn bị cho con khai trường để vào lớp Một. Phương thức biểu đạt chÝnh cña v¨n b¶n nµy lµ biÓu c¶m. Vậy ý nghĩa nhật dụng của bài văn là gì? Người mẹ đã hồi hộp trong cái đêm trước ngày con vào lớp Một đâu chỉ vì lo lắng cho con mà còn có niềm vui về ngôi trường thân yêu đã lưu giữ bao kỉ niệm thân thương của đời mẹ, niềm hi vọng vào con, mái trường thân yêu sẽ mở ra ánh sáng và tương lai cho mỗi con người. Đó là ý nghĩa cập nhật của văn bản nhật dụng này. “Mẹ tôi”được trình bày dưới dạng một bức thư. Từ việc phạm lỗi của đứa con đối với mẹ mà người cha bộc lộ cảm xúc và suy tư về tình sâu nghĩa nặng của. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 9 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông người mẹ. Xét về thể loại thì đây là bài tuỳ bút, còn xét về phương thức biểu đạt th× ®©y lµ v¨n b¶n biÓu c¶m. Từ những lời tâm tình, khuyên nhủ của người cha đã hiện lên hình ảnh một người mẹ cao cả và lớn lao. Người mẹ ấy đã thức suốt đêm khi con bị ốm và đau đớn quằn quại vì lo sợ mất con. Người mẹ ấy có thể làm tất cả, có thể chịu mọi đau khổ bất hạnh để cho con đỡ đau đớn, để cho con sống hạnh phúc... Vì thế “ ngµy buån th¶m nhÊt tÊt sÏ lµ ngµy mµ con mÊt mÑ, vµ t×nh c¶m thiªng liªng cao quý hơn cả là tình cảm yêu thương kính trọng đối với cha mẹ”. Đó cũng là nội dung cËp nhËt cña v¨n b¶n nµy. “Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª” lµ truyÖn ng¾n. Thµnh c«ng cña v¨n bản này là sự kết hợp nhuần nhuyễn của phương thức biểu đạt tự sự với miêu tả vµ biÓu c¶m. TruyÖn viÕt vÒ nçi ®au tinh thÇn tuæi th¬ sèng thiÕu t×nh c¶m cña cha mẹ. Nhưng chính từ bi kịch ấy, những đứa trẻ vẫn giữ được tâm hồn trong s¸ng vÞ tha, t×nh c¶m anh em cµng thªm g¾n bã. §»ng sau c©u chuyÖn vÒ t×nh anh em gắn bó trong sự tan vỡ của gia đình, truyện “Cuộc chia tay của những con búp bê” toát lên vấn đề quyền sống của trẻ em đang bị đe doạ trong một xã hội hiện đại đang cần đến sự quan tâm của mọi người. “Ca Huế trên sông Hương” là văn bản thuyết minh giới thiệu một nét đẹp trong văn hoá cổ truyền xứ Huế, đó là dân ca Huế. Đặc sắc của dân ca Huế kh«ng chØ lµ sù phong phó cña c¸c ®iÖu hß, ®iÖu lÝ , kh«ng chØ lµ sù hoµ nhËp của hai dòng nhạc dân gian và nhạc cung đình mà còn là cách sinh hoạt độc đáo của nó: thời gian ban đêm, không gian trên sông Hương, người đàn, người hát và nghe cïng ngåi trªn thuyÒn. Đọc bài văn này, học sinh hiểu thêm rằng cố đô Huế không chỉ có các danh lam th¾ng c¶nh vµ di tÝch lÞch sö næi tiÕng mµ cßn næi tiÕng bëi c¸c lµn ®iÖu d©n ca và âm nhạc cung đình. Ca Huế là một sản phẩm tinh thần đáng trân trọng cần được bảo tồn và phát triển. Từ đó học sinh có nhu cầu mở rộng hiểu biết dân ca các vùng miền đất nước và củng cố thêm tình yêu đối với truyền thống văn hoá d©n téc.. C¸c v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 8. “Thông tin về ngày trái đất năm 2000” là văn bản thuyết minh trình bày về tác hại của bao bì ni lông đối với môi trường và sức khoẻ con người. Đã đến lúc chúng ta phải nhìn nhận lại thói quen dùng bao bì ni lông để có hành động thiết thực bảo vệ môi trường sống của chúng ta bằng cách hưởng ứng lời kêu gọi: “Mét ngµy kh«ng dïng bao b× ni l«ng”. Th«ng ®iÖp nµy chÝnh lµ néi dung nhËt dụng của văn bản “Thông tin về ngày trái đất năm 2000”.. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 10 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông “Ôn dịch ,thuốc lá” là một bài thuyết minh cung cấp cho bạn đọc những tri thức khách quan về tác hại của thuốc lá đối với sức khoẻ và có thể làm suy thoái đạo đức con người. Không dừng ở đó văn bản này còn thể hiện tinh thần trách nhiệm của người viết đối với sức khoẻ cộng đồng khi ông trực tiếp bày tỏ thái độ đối với thuốc lá mà ông gọi là một thứ “ôn dịch”, và kiến nghị “Đã đến lúc mọi người phải đứng lên chống lại, ngăn ngừa nạn ôn dịch này”. Tác giả đã sử dụng thủ pháp thuyết minh quen thuộc như: liệt kê, so sánh, lời v¨n vÉn sö dông c¸c thuËt ng÷ khoa häc nh­ng dÔ hiÓu do ®­îc gi¶i thÝch cô thÓ, kết hợp trong đó là lời bình luận mang sắc thái biểu cảm rõ rệt. Tất cả được viết bằng tri thức và tâm huyết của của một nhà y học nổi tiếng, và điều đó làm nên søc thuyÕt phôc cña bµi v¨n nµy. ý nghĩa nhật dụng của văn bản này không chỉ là cảnh báo cho mỗi người về một nạn dịch có sức tàn phá sức khoẻ cộng đồng, gây thành tệ nạn xã hội mà còn góp phần cổ động cho chiến dịch truyền thông chống hút thuốc lá đang diễn ra réng kh¾p hiÖn nay. “Bµi to¸n d©n sè” tõ c©u chuyÖn vui vÒ mét bµi to¸n cæ liªn hÖ sang chuyÖn không vui về việc gia tăng dân số trên trái đất bằng một tính toán lô gic sau: Một bµn cê cã 64 «, nÕu sè thãc trong mçi « t¨ng theo cÊp sè nh©n c«ng béi lµ 2 th× tổng số thóc nhiều tới mức có thể phủ kín bề mặt trái đất. Tương đương với bài toán trên có nghĩa là trái đất lúc đầu chỉ có 2 người, nếu loài người cũng tăng theo cấp số nhân ấy thì tổng dân số sẽ đạt ô thứ 30 (năm1995) và ô thứ 31 (năm 2015), nếu cứ để dân số tăng như thế thì đến một ngày 64 ô của bàn cờ sẽ bị lấp kín và khi đó mỗi người chỉ còn một chỗ ở với diện tích như một hạt thóc trên trái đất. Mục đích của sự tính toán này là báo động về nguy cơ bùng nổ và gia tăng dân sè cña thÕ giíi. V× thÕ “Bµi to¸n d©n sè” ®­îc xem lµ mét v¨n b¶n nhËt dông phục vụ cho chủ đề “dân số và tương lai của nhân loại”. Bài toán này càng có ý nghĩa thời sự đối với các nước chậm phát triển, trong đó có Việt Nam. Về hình thức, “Bài toán dân số” là một văn bản nghị luận sử dụng phương thøc lËp luËn b»ng h×nh thøc luËn cø. Nh­ng bµi nghÞ luËn x· héi nµy dÔ hiÓu bởi sự đan cài rất tự nhiên của phương thức tự sự. Khi người giáo viên xác định được đặc điểm nội dung và hình thức của từng văn bản nhật dụng thì có nghĩa là đã nắm bắt được vấn đề cốt yếu của văn bản. Điều này có vai trò quan trọng trong việc định hướng cho các bước tiếp theo.. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 11 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông 3. Xác định mục tiêu đặc thù của bài học văn bản nhật dụng Còng gièng nh­ nh÷ng m«n häc kh¸c, m«n Ng÷ v¨n gi¸o dôc kiÕn thøc, kÜ năng, thái độ cho học sinh. Ngoài ra môn Ngữ văn còn bộc lộ rõ nét hơn, phong phú hơn đó là phải hòa hợp 3 phân môn trong một chỉnh thể bài học với các mục tiêu tích hợp của nó nhưng lại vừa tách tương đối mỗi phân môn thành từng bài học đảm bảo các mục tiêu cụ thể do dặc trưng mỗi phân môn đòi hỏi; hơn nữa, yêu cầu đọc - hiểu theo kiểu văn bản, theo các loại hình nội dung văn bản còn đòi hỏi tính định hướng rõ rệt hơn trong việc xác định mục tiêu bài học. V¨n b¶n nhËt dông kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chØ thÓ läai hoÆc chØ kiÓu v¨n b¶n, nh­ng kh«ng cã nghÜa chóng lµ c¸c h×nh thøc v« thÓ lo¹i. Tuy nhiªn sù nhìn nhận một số văn bản theo loại hình nội dung đáp ứng nhu cầu cập nhật về đề tài, gợi quan tâm chú ý của người học về những vấn đề thời sự xã hội có ý nghĩa bức thiết đối với mỗi cá nhân và cộng đồng đã khiến sự có mặt của văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn THCS có thể chưa cần là sự hiện diện của các hiện tượng thẩm mĩ tiêu biểu, mà cần hơn là trong tư cách của các thông điệp tư tưởng được trình bày dưới dạng văn bản ngôn từ. Từ nhận thức này, ta thiết kế hoạt động dạy học văn bản nhật dụng mà trước hết là việc xác định mục tiêu của bài học. Vậy đâu là mục tiêu đặc thù của bài học văn bản nhật dụng? Mục tiêu đặc thù của bài học văn bản nhật dụng nhấn mạnh vào hai khía cạnh chính: Trang bị kiến thức và trau dồi tư tưởng , tình cảm thái độ cho học sinh. Nghĩa là qua văn bản, người dạy cung cấp và mở rộng hiểu biết cho học sinh về những vấn đề gần gũi, bức thiết đang diễn ra trong đời sống xã hội hiện đại, từ đó tăng cường ý thức công dân đối với cộng đồng. Với kiến thức, bài học văn bản nhật dụng giúp học sinh hiểu đúng ý nghĩa xã hội mà chủ yếu là ý nghĩa thời sự cập nhật gần gũi qua việc nắm bắt vấn đề được đề cập tới trong văn bản. Đối với tác phẩm văn chương, hoạt động đọc - hiểu là việc đọc nghiền ngẫm, phân tích, cảm thụ những vẻ đẹp của nghệ thuật ngôn từ, để từ đó hiểu được những khái quát về đời sống tác giả. Nghĩa là người đọc tự mình khám phá và rung động lấy ý nghĩa đời sống và thẩm mĩ của tác phẩm. Đó chính là mục tiêu kiến thức của bài học văn bản nghệ thuật; còn đối với văn bản nhật dụng thì mục tiêu kiến thức của bài học sẽ nhấn vào nội dung tư tưởng của văn bản, tức là nắm bắt vấn đề xã hội gần gũi, bức thiết, mang tính thời sự hơn là đi sâu vào khám phá giá trị hình thức của văn bản. Như vậy, việc xác định mục tiêu kiến thức của bµi häc v¨n b¶n nhËt dông ph¶i b¾t ®Çu tõ sù râ rµng trong ph©n lo¹i v¨n b¶n. Ch¼ng h¹n, cïng mét v¨n b¶n nh­ " Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ", nÕu quan niệm đây là một tác phẩm văn chương hư cấu thì yêu cầu đọc - hiểu sẽ bao gồm phát hiện, bình giá trên nhiều phương diện của sáng tạo nghệ thuật như : cèt truyÖn, nh©n vËt, c¸ch kÓ vµ cuèi cïng lµ sù c¶m nhËn vÒ kh¸i qu¸t x· héi của tác giả, biểu hiện ở các lớp nghĩa của tác phẩm như : vấn đề cái giá của bi kịch gia đình trong các vụ li hôn ; mái nhà yên ấm, cần thiết như thế nào đối với con trẻ ; vẻ đẹp tình huynh đệ, hoặc vấn đề quyền trẻ em... Nhưng nhìn nhận văn bản này là một văn bản nhật dụng thì phạm vi đọc - hiểu cho dù không thể bỏ. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 12 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông qua c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc næi bËt cña v¨n b¶n, nh­ng chñ yÕu lµ ph¸t hiÖn néi dung, mà chủ yếu là khai thác vấn đề xã hội đặt ra trong văn bản gần gũi với học sinh, thức dậy không chỉ tình chia sẻ bất hạnh với bạn bè đồng cảnh ngộ mà còn là ý thức về quyền được hưởng niềm vui và hạnh phúc. Đó chính là ý nghĩa cập nhËt cña bµi häc nµy vµ còng chÝnh lµ môc tiªu kiÕn thøc chñ yÕu cña v¨n b¶n nhËt dông " Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ". Những biến chuyển của xã hội không chỉ làm thay đổi tích cực thời đại, nâng cao cuộc sống con người mà còn tạo ra vô số những tiêu cực và hiểm họa mà chÝnh ta cÇn nhËn thøc vµ øng phã kh«ng ph¶i trªn ph¹m vi mét d©n téc, mét quốc gia mà cả toàn cầu, vì sự tốt đẹp, bền vững của cuộc sống trên trái đất, chẳng hạn vấn đề ô nhiễm môi trường, tệ nạn xã hội và sức khỏe cộng đồng, vấn đề dân số, quyền sống của trẻ em, vấn đề chống chiến tranh hạt nhân bảo vệ thế giới hòa bình...Những vấn đề xã hội bức thiết đó cần được cảnh báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong đó có hình thức tuyên truyền bằng báo chÝ nghÞ luËn nhËt dông. Như vậy nội dung của văn bản nhật dụng là những vấn đề gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống con người và cộng đồng trong xã hội hiện đại, nên môc tiªu bµi häc v¨n b¶n nhËt dông cßn lµ sù më réng nhËn thøc cña häc sinh tới đời sống xã hội và bản thân về những vấn đề được đặt ra từ văn bản. Cơ hội để lĩnh hội các tri thức cập nhật về nhiều vấn đề thiết thực vừa có ý nghÜa thêi sù, võa cã ý nghÜa l©u dµi lµ thÕ m¹nh cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông . Nh­ng c¸c bµi häc v¨n b¶n nhËt dông kh«ng khu«n l¹i ë viÖc cung cÊp tri thøc trong nội bộ văn bản mà còn mở rộng hiểu biết của người học theo vấn đề được đề cập trong văn bản. Chẳng hạn ý nghĩa chứng nhân lịch sử của cầu Long Biên trong v¨n b¶n " CÇu Long Biªn - Chøng nh©n lÞch sö " cã thÓ gîi häc sinh liªn tưởng tới nhiều cây cầu chứng nhân lịch sử khác trên đất nước, quê hương trong cả thời chiến tranh đánh giặc ( như cầu Nậm Rốm, cầu Hàm Rồng... ) và hòa b×nh x©y dùng ( nh­ cÇu Th¨ng Long, cÇu MÜ ThuËn ... ) . V¨n b¶n " Bøc th­ của thủ lĩnh da đỏ " và " Thông tin về ngày Trái Đất năm 2000 " sẽ gợi cho học sinh liên hệ tới thực trạng báo động về môi trường sống và sức khỏe con người ở mỗi làng quê, thành phố, đất nước đang bị chính con người hủy hoại ( nạn chặt c©y, g©y ch¸y rõng, lò lôt, ma tóy, c¸c lo¹i r¸c th¶i ch­a ®­îc xö lÝ g©y « nhiÔm, hệ thống thoát nước ). Về đích giao tiếp, các văn bản nhật dụng chủ yếu thỏa mãn mục đích truyền th«ng x· héi h¬n lµ sù tháa m·n giao tiÕp thÈm mÜ. Cho dï v¨n b¶n kh«ng nhiÒu văn chương đặc sắc thẩm mĩ, chẳng hạn trong văn bản " Cầu Long Biên, chứng nhân lịch sử " hay là " Ca Huế trên sông Hương " , nhưng các kiến thức xã hội, lịch sử và văn hóa đất nước diễn ra trên cây cầu chứng nhân và dòng sông thơ mộng trong hai bài văn này có thể đem lại cho người đọc nhỏ tuổi không chỉ hiểu biết về thủ đô Hà Nội và xứ Huế thơ mộng qua một cây cầu, một dòng sông ©m nh¹c næi tiÕng mµ cã thÓ kh¬i dËy ë hä t×nh yªu, niÒm tù hµo vµ ý thøc gi÷ gìn, bảo vệ những di tích lịch sử, văn hóa của đất nước mình. Nh­ng vÒ h×nh thøc thÓ hiÖn, c¸c v¨n b¶n nhËt dông kh«ng n»m ngoµi c¸ch thức của phương thức biểu đạt nào đấy. Có thể nhận ra phương thức thuyết minh nổi trội trong các văn bản " Ôn dịch, thuốc lá ", " Thông tin về ngày trái đất năm. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 13 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông 2000 " nh­ng ë nh÷ng v¨n b¶n kh¸c nh­ " CÇu Long Biªn, chøng nh©n lÞch sö " hay là " Ca Huế trên sông Hương " không thuần túy là thuyết minh mà còn có yếu tố miêu tả và biểu cảm đan xen. Trong khi phương thức biểu đạt biểu cảm lại là nổi bật trong văn bản " Cổng trường mở ra ", " Mẹ tôi ", " Bức thư của thủ lĩnh da đỏ " thì tính nghị luận lại là cách biểu đạt làm thành sức truyền cảm cña c¸c v¨n b¶n kh¸c nh­ " Phong c¸ch Hå ChÝ Minh ", " §Êu tranh cho mét thÕ giíi hßa b×nh ». Cã thÓ nãi lµ d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông vÉn theo nguyªn tắc dựa vào các dấu hiệu hình thức để khám phá nội dung biểu đạt nhưng không ph¶i lµ môc tiªu chÝnh cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông. Như vậy, cung cấp và mở rộng hiểu biết về những vấn đề gần gũi, bức thiết đang diễn ra trong đời sống xã hội hiện đại, từ đó tăng cường ý thức công dân đối với cộng đồng trong mỗi học sinh, đó sẽ là định hướng mục tiêu chung cña c¸c bµi häc v¨n b¶n nhËt dông cÇn ®­îc qu¸n triÖt trong d¹y häc phần văn bản nhật dụng ở chương trình THCS.. 4. ChuÈn bÞ cho bµi d¹y * VÒ kiÕn thøc: Trước khi dạy, giáo viên không chỉ xác dịnh đúng mục tiêu kiến thức của văn b¶n mµ cßn ph¶i trang bÞ thªm cho m×nh nh÷ng kiÕn thøc më réng, hç trî cho bài giảng như thu thập các tư liệu có liên quan đến bài giảng trên các nguồn thông tin đại chúng (phát thanh, truyền hình, mạng Internet, báo chí, sách vở, tranh ¶nh, ©m nh¹c...) VD: Khi dạy bài “Ca Huế trên sông Hương”, giáo viên cần phải tạo thêm nguån t­ liÖu bæ sung cho bµi häc trªn c¸c kªnh ©m nh¹c d©n gian c¸c vïng miÒn, c¸c bµi h¸t vÒ HuÕ, c¸c bµi b¸o vµ tranh ¶nh vÒ HuÕ. §ång thêi giao cho học sinh sưu tầm tư liệu có liên quan đến nội dung văn bản . * Về phương tiện dạy học: Các phương tiện dạy học truyền thống như: SGK, bảng đen, phấn trắng chưa thể đáp ứng đựơc hết yêu cầu dạy học văn bản nhật dụng. Giáo viên có thể chuẩn bị thêm các tư liệu khác như: đĩa nhạc CD, phim ảnh và nếu được thu thập, thiết kế và trình chiếu trên các phương tiện dạy học điện tử thì giờ học sẽ đạt hiệu quả hơn, các em sẽ hào hứng hơn trong giờ học. VD: Khi thiết kế bài học “Động Phong Nha”, bài giảng được cài đặt thêm các hình ảnh hoặc các đoạn phim ghi hình những đặc sắc của hang động này trên nền nhạc êm ả, mở rộng tới hình ảnh hang động nổi tiếng của Quảng Ninh (như động Thiên Cung - Hạ Long) thì sẽ thu hút sự chú ý của học sinh.. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 14 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông - Khi thiết kế bài “Ca Huế trên sông Hương” giáo viên cần chuẩn bị đĩa nhạc CD về tiếng hát của các làn điệu dân ca Huế và các làn điệu dân ca đặc sắc trên các miền đất nước( như chèo, dân ca Nam Bộ, dân ca quan họ). Cã thÓ nãi khi d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông, gi¸o viªn cã nhiÒu c¬ héi h¬n cho đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, nhờ đó mà các bài học văn bản nhật dụng sẽ khắc phục được tính thông tin tẻ nhạt đơn điệu. Từ đó, hiệu qu¶ d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông sÏ t¨ng lªn.. 5. Xác định phương pháp dạy học a. Dạy học văn bản nhật dụng phù hợp với phương thức biểu đạt của mỗi văn b¶n Trong dạy học văn bản, người dạy không thể hiểu nội dung tư tưởng văn bản nếu không đọc từ các dấu hiệu hình thức của chúng. Nên dạy học văn bản nhật dụng cũng phải theo nguyên tắc đi từ dấu hiệu hình thức tới khám phá mục đích giao tiÕp trong h×nh thøc Êy. - VD: Văn bản “Cuộc chia tay của những con búp bê” được tạo theo phương thức biểu đạt tự sự thì hoạt động dạy học sẽ được tiến hành theo các yếu tố tự sự đặc trưng như: sự việc, nhân vật, lời văn, ngôi kể; từ đó hiểu chủ đề nhật dụng đặt ra trong văn bản này là vấn đề quyền trẻ em trong cuộc sống của gia đình thời hiện đại . - Còn khi văn bản được tạo lập bằng phương thức thuyết minh như “Ôn dịch, thuốc lá” thì hoạt động dạy học tương ứng sẽ là tổ chức cho học sinh tìm hiểu néi dung v¨n b¶n tõ c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc cña bµi thuyÕt minh khoa häc nh­: tiêu đề bài văn (Em hiểu như thế nào về đầu đề “Ôn dịch, thuốc lá”? Có thể sửa nhan đề này thành “Ôn dịch thuốc lá” hoặc “Thuốc lá là một loại ôn dịch” được kh«ng? V× sao?); vai trß cña t¸c gi¶ trong v¨n b¶n thuýªt minh( Theo em, t¸c gi¶ có vai trò gì trong văn bản này); đặc điểm của lời văn thuyết minh (Đoạn văn nào nói về tác hại của thuốc lá đến sức khoẻ con người? Tác hại này được phân tích trên những chứng cớ nào?Các chứng cớ được nêu có đặc điểm gì? Từ đó cho thấy mức độ tác hại như thế nào của thuốc lá đến sức khoẻ con người? ở đây tri thức nào về tác hại của thuốc lá hoàn toàn mới lạ đối với em?)... b. Dạy học văn bản nhật dụng xem xét trong mối quan hệ với phương thức biểu đạt khác - Mặc dù các phương thức biểu đạt chủ yếu của văn bản nhật dụng là thuyết minh và nghị luận nhưng các văn bản này thường đan xen các yếu tố của. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 15 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông phương thức khác như: tự sự, biểu cảm. Khi đó giáo viên cũng cần chú ý đến yÕu tè nµy. - VÝ dô: V¨n b¶n thuyÕt minh “CÇu Long Biªn – chøng nh©n lÞch sö” cã lêi v¨n giàu cảm xúc và hình ảnh thì người dạy sẽ nhấn vào các chi tiết miêu tả và biểu c¶m cô thÓ nh­: + Những cuộc chiến tranh nào đã đi qua trên cầu Long Biên? + ViÖc nh¾c l¹i nh÷ng c©u th¬ cña ChÝnh H÷u g¾n liÒn víi nh÷ng ngµy ®Çu n¨m 1947- Ngày trung đoàn Thủ đô vượt cầu Long Biên đi kháng chiến- đã xác nhận ý nghÜa chøng nh©n nµo cña cÇu Long Biªn? + Sè phËn cña cÇu Long Biªn trong nh÷ng n¨m chèng MÜ ®­îc ghi l¹i nh­ thÕ nµo? + Lời văn miêu tả trong đoạn này có gì đặc biệt? + Từ đó cầu Long Biên đóng vai trò chứng nhân chiến tranh như thế nào? + Tác giả đã chia sẻ tình cảm như thế nào đối với cây cầu chứng nhân này? c. Dạy học văn bản nhật dụng đảm bảo nguyên tắc tích hợp Ngay từ khâu viết sách các nhà biên soạn đã có sự tích hợp, đó là việc thiết kế bài và hệ thống tiết dạy theo hướng đồng quy. ë líp 6 néi dung chÝnh cña c¸c v¨n b¶n nhËt dông viÕt vÒ c¸c di tÝch lÞch sö,. các danh lam thắng cảnh và thiên nhiên môi trường. ở lớp 7 nội dung chính là những vấn đề về quyền trẻ em, nhà trường, phụ nữ,. v¨n ho¸, gi¸o dôc. ở lớp 8 tập trung vào các nội dung cơ bản như vấn đề dân số, môi truờng tệ. n¹n x· héi. Nguyªn t¾c tÝch hîp thÓ hiÖn cô thÓ ë néi dung tõng bµi. VÝ dô: ë v¨n b¶n "Th«ng tin Ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000" thùc chÊt lµ mét v¨n bản thuyết minh về một vấn đề khoa học, để hiểu được nó một cách cặn kẽ không phải đơn giản. Muốn dạy bài này đạt kết quả thì giáo viên cần tích hợp víi nh÷ng kiÕn thøc ®ang vµ sÏ häc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh ë phÇn TËp lµm v¨n, tÝch hîp víi mét sè kiÕn thøc khoa häc tù nhiªn ®ang vµ sÏ häc nh­: Ho¸ häc, Sinh häc, §Þa lý, Gi¸o dôc c«ng d©n. VÝ dô: Em h·y nªu nhËn xÐt vÒ c¸ch tr×nh bµy bè côc cña v¨n b¶n "Th«ng tin Ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000" ? (Bố cục theo 3 phần: nêu vấn đề, phân tích trình bày cho vấn đề sáng tỏ, kêu gọi mọi người hành động theo vấn đề đã nêu. Cách trình bày rõ ràng chặt chẽ hợp lý,. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 16 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông khoa học) . Câu hỏi này nhằm tích hợp với bố cục đặc điểm của kiểu văn bản thuyết minh. Hay câu hỏi: Em hiểu gì về đặc điểm tính chất của plastic ? (là chÊt dÎo nhùa, vËt liÖu gåm ph©n tö p«lime, kh«ng tù ph©n huû ®­îc). C¸c chÊt NH2, CH4 (mªtan), H2S (sunphur¬) lµ nh÷ng chÊt nh­ thÕ nµo? C¸c c©u hái nµy nh»m tÝch hîp víi m«n Ho¸ häc Trong v¨n b¶n "¤n dÞch, thuèc l¸", khi d¹y gi¸o viªn cã thÓ tÝch hîp víi m«n Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân, hoặc là phương pháp cách làm của văn bản nghÞ luËn thuyÕt minh , cã thÓ tÝch hîp víi ph©n m«n tiÕng ViÖt ë c¸c yÕu tè nghÖ thuËt… Trªn ®©y lµ mét sè vÝ dô nhá vÒ nguyªn t¾c tÝch hîp gi÷a c¸c phÇn trong m«n Ng÷ v¨n (V¨n - TiÕng ViÖt - TËp lµm v¨n), trong mèi quan hÖ víi c¸c m«n häc khác. Khi tìm hiểu văn bản phải bám sát vào các yếu tố hình thức mà trước hết là thể loại và ngôn từ nghệ thuật để làm sáng tỏ nội dung văn bản, mở rộng khắc s©u kiÕn thøc TiÕng ViÖt, TËp lµm v¨n. Khi ¸p dông nguyªn t¾c tÝch hîp vµo trong gi¶ng d¹y mét v¨n b¶n cô thÓ, gi¸o viªn cÇn cã nghÖ thuËt trong viÖc t¹o tình huống để hỏi học sinh. Cách thức tích hợp phụ thuộc vào nội dung, mức độ thời điểm và năng lực sư phạm của mỗi giáo viên, cần tích hợp một cách kín đáo nhuần nhuyễn và đạt hiệu quả, tránh gò bó khiên cưỡng. Có thể tích hợp thông qua các câu hỏi chứa đựng những nội dung tích hợp, thông qua lời giảng bình cña gi¸o viªn, qua phÇn néi dung tiÓu kÕt tõng phÇn hay tæng kÕt c¶ giê häc… 6. Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học đặc trưng của phân môn V¨n häc Khi giảng dạy phần văn bản, người giáo viên có thể sử dụng các phương pháp đăc trưng như: Phương pháp đàm thoại, đọc diễn cảm, giảng bình. Trong đó chú trọng nhất phương pháp đàm thoại bằng hệ thống câu hỏi dẫn dắt theo mức độ từ dễ đến khó rồi liên hệ với đời sống. VD: Trong bài “Ca Huế trên sông Hương” có thể đặt các câu hỏi: Cách biểu diễn thưởng thức ca Huế có gì giống và khác so với dân ca quan họ miền Bắc? Từ tác động của ca Huế, em nghĩ gì về sức mạnh của dân ca nói chung đối với tâm hồn con người? Khi dạy văn bản nhật dụng, giáo viên không nên quá coi trọng phương pháp giảng bình. Bởi bình văn là tỏ lời hay ý đẹp về những điểm sáng thẩm mĩ trong văn chương, đối tượng bình phải là những tác phẩm mang vẻ đẹp văn chương. Theo tôi, một số văn bản giàu chất văn chương như: Mẹ tôi, Cổng trường mở ra, Ca Huế trên sông Hương, Cuộc chia tay của những con búp bê, giáo viên có thể. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 17 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông sử dụng lời bình giảng nhưng không nên đi quá sâu. Còn đối với những văn bản nhật dụng không nhằm cảm thụ văn chương thẩm mĩ như Bài toán dân số, Thông tin về ngày trái đất năm 2000; Ôn dịch, thuốc lá) thì giáo viên không nên bình phẩm về vẻ đẹp hình thức cũng như những nội dung sâu kín trong đó. Do vậy, khi dạy giáo viên cần chú ý điều này để tránh sa vào tình trạng khai thác kĩ lưỡng văn bản mà giảm đi tính chất thực tiễn, gần gũi và cập nhật của văn bản nhËt dông. Mục đích của việc dạy văn bản nhật dụng là giúp học sinh hoà nhập hơn nữa với đời sống xã hội nên giáo viên cần tạo ra không khí giờ học dân chủ, sôi nổi, kÝch thÝch sù hµo høng cña häc sinh. VD :khi dạy bài Ca Huế trên sông Hương giáo viên có thể cho học sinh nghe mét lµn ®iÖu d©n ca HuÕ, cuèi giê cã thÓ tæ chøc cho häc sinh thi h¸t c¸c lµn điệu dân ca ba miền. Thi sưu tầm vẻ đẹp của văn hoá Huế ... Kết luận : Như vậy để giờ dạy văn bản nhật dụng đạt kết quả cao, đáp ứng mục tiêu bài học, người giáo viên cần phải đa dạng hoá các biện pháp dạy học, các cách tổ chức dạy học, các phương tiện dạy học theo hướng hiện đại hoá: thu thập, sưu tầm các nguồn tư liệu để minh hoạ và mở rộng kiến thức. Coi trọng đàm thoại cá nhân và nhóm, chú ý tới câu hỏi liên hệ ý nghĩa văn bản với hoạt động thực tiễn của cá nhân và cộng đồng xã hội hiện nay. Sáng tạo trò chơi dạy học đơn giản, nhanh gọn để minh hoạ cho chủ đề của văn bản. Tăng cường phương tiện dạy học điện tử như máy chiếu để gia tăng lượng thông tin trong bài häc, t¹o kh«ng khÝ d©n chñ, hµo høng trong giê häc.. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 18 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông IV. Minh ho¹ qua mét bµi d¹y Từ những kinh nghiệm trên tôi đã vận dụng vào giảng dạy những văn bản nhật dụng và đã thu được kết quả khả quan. Sau đây là một bài soạn tôi đã vận dụng.. Bµi 31: TiÕt 129: V¨n b¶n: §éng Phong Nha TrÇn Hoµng A. Môc tiªu bµi häc: * Gióp häc sinh: - HiÓu, n¾m v÷ng v¨n b¶n nhËt dông. - Cảm nhận được vẻ đẹp lộng lẫy, kì ảo của Động Phong Nha. - Có thái độ yêu quí, tự hào, bảo vệ môi trường và danh lam thắng cảnh. - Rèn luyện kĩ năng phân tích từ ngữ, hình ảnh đặc sắc.Tích hợp với phần tập làm văn ở trình tự miêu tả, với các văn bản khác cùng viết về động Phong Nha . B. ChuÈn bÞ 1. VÒ trang thiÕt bÞ/ §å dïng d¹y häc a)Trang thiết bị/ Đồ dùng dạy học liên quan đến công nghệ thông tin: * PhÇn cøng: - M¸y vi tÝnh, m¸y projector. * PhÇn mÒm - §o¹n phim t­ liÖu. - PhÇn mÒm power point. b)Trang thiết bị , đồ dùng dạy học khác: - Bản đồ Việt Nam, sách tham khảo… - PhiÕu häc tËp. 2. ChuÈn bÞ cho bµi gi¶ng: a. ChuÈn bÞ cña gi¸o viªn: - S­u tÇm tranh ¶nh c¶nh Phong Nha – KÎ Bµng - §o¹n phim t­ liÖu giíi thiÖu chung Phong Nha – KÎ Bµng - M¸y vi tÝnh, m¸y projector, ph«ng chiÕu. - Que chØ, phiÕu häc tËp, que chỉ, phÊn mÇu. b. ChuÈn bÞ cña häc sinh: - Soạn bài tiết 129 theo hướng dẫn. - Tìm hiểu về Phong Nha – Kẻ Bàng, sưu tầm tranh ảnh và băng đĩa về Phong Nha – KÎ Bµng - PhiÕu häc tËp. Hoµng ThÞ Th«ng. Trang 19 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông C. Néi dung vµ tiÕn tr×nh bµi gi¶ng. 1. ổn định tổ chức: ( 1 phút) * KiÓm tra sÜ sè. * KiÓm tra viÖc chuÈn bÞ bµi cña häc sinh. 2. Bµi míi: ( 35 phót) Hoạt động 1: Giới thiệu bài mới. (1phút) GV đặt câu hỏi để dẫn vào bài: Đến nay Việt Nam có rất nhiều di sản văn hãa, danh lam th¾ng c¶nh ®­îc UNESCO c«ng nhËn lµ di s¶n v¨n hãa thÕ giíi. Em nào có thể giới thiệu cho cả lớp biết các di sản đó không? HS. Tr¶ lêi, bæ sung ý kiÕn, Sau khi häc sinh tr¶ lêi gi¸o viªn chèt dÉn vµo bµi míi: Các di sản văn hóa thế giới của Việt Nam gồm: Vịnh Hạ Long, Cố đô Huế, Thánh địa Mĩ Sơn, Phố Cổ Hội An, Nhã nhạc Cung Đình Huế, Cồng Chiêng Tây Nguyên và cả quần thể rừng quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng. Nói đến di sản Phong Nha – Kẻ Bàng không thể không nói đến động Phong Nha. Để biết tại sao động Phong Nha lại được công nhận là di sản văn hoá thế giới, cô trò chúng ta sÏ cïng t×m hiÓu trong tiÕt häc nµy qua v¨n b¶n " §éng Phong Nha” cña t¸c gi¶ TrÇn Hoµng. Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu I .Đọc – tìm hiểu chung chung v¨n b¶n ( 5 phót) GV: Hướng dẫn học sinh cách đọc v¨n b¶n :V¨n b¶n “ §éng Phong Nha” lµ mét v¨n b¶n nhËt dông. Trong v¨n bản có sử dụng kết hợp các phương thức biểu đạt như tự sự, miêu tả, thuyÕt minh…V× vËy, chóng ta nªn đọc văn bản theo giọng kể, kết hợp với miêu tả, đặc biệt nhấn mạnh các chi tiết miêu tả vẻ đẹp lộng lẫy, kì ảo của §éng Phong Nha. HS: - Nghe, nhớ để đọc cho đúng. GV: Đọc mẫu một đoạn, sau đó gọi 3. Hoµng ThÞ Th«ng. 1. §äc:. Trang 20 Lop8.net. Trường THCS Cổ Loa.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>