Bàn về tính phổ biến và tính đặc thù của nhà nước pháp quyền

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

TẠP CHÍ KHOA HỌC

Khoa học Xã hội, Số 9 (6/2017) tr. 57 - 65

<b>BÀN VỀ TÍNH PHỔ BIẾN VÀ TÍNH ĐẶC THÙ </b>

<b>CỦA NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN </b>

<b>Phạm Tuấn Anh</b>

<i><b>Học viện Kỹ thuật Quân sự </b></i>
<i><b>Tóm tắt</b>: Nhà nước pháp quyền là hướng nghiên cứu mang tính tổng hợp, vừa mang tính cơ bản, vừa </i>
<i>mang tính cấp bách, thời sự, vừa có ý nghĩa tư tưởng, lý luận và thực tiễn quan trọng. Hướng nghiên cứu này </i>
<i>bao gồm những vấn đề lịch sử, lý luận và những vấn đề thực tiễn ở những cấp độ khác nhau: thế giới, khu vực và </i>
<i>từng quốc gia, dân tộc. Trong đó có hướng nghiên về tính phổ biến và tính đặc thù của nhà nước pháp quyền. </i>
<i>Bài viết này phân tích và làm rõ tính phổ biến, tính đặc thù của nhà nước pháp quyền. </i>

<i><b>Từ khóa</b>: Nhà nước pháp quyền, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tính đặc thù, tính phổ biến. </i>

<b>1. Đặt vấn đề </b>

Tư tưởng về nhà nước pháp quyền là một trong những giá trị chung có tính phổ biến
trong tư duy triết học, pháp lý và chính trị của nhân loại về một cách thức/phương thức tổ
chức quyền lực nhà nước đáp ứng yêu cầu vận động, phát triển khách quan của nhiều quốc
gia, dân tộc và thời đại nhằm từng bước giải phóng con người và xã hội, hướng tới xã hội dân
chủ, công bằng, văn minh và cuộc sống tự do, ấm no và hạnh phúc thực sự cho con người.
“Trong lịch sử, học thuyết về nhà nước pháp quyền đã trở thành ngọn cờ tư tưởng của giai cấp
tư sản trong việc tập hợp lực lượng đấu tranh lật đổ chế độ phong kiến bảo thủ trì trệ, độc tài
và chuyên chế” [2].

Xét về phương diện lý luận, nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức của quyền
lực nhà nước, trong đó tồn bộ tổ chức và hoạt động của nhà nước đều được quy định bởi

pháp luật và theo đúng các quy định của pháp luật. Quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền
về thực chất là q trình chuyển mơ hình nhà nước, từ nhà nước mà quyền lực lâu nay thuộc
về bộ máy nhà nước sang một nhà nước với nguyên tắc quyền lực thuộc về pháp luật; từ một
hệ thống pháp luật xưa nay xác lập quyền lực của bộ máy cai trị và nghĩa vụ của nhân dân
sang một hệ thống pháp luật xác lập quyền lực của nhân dân và quy định nghĩa vụ, trách
nhiệm phục vụ nhân dân của bộ máy nhà nước. Như vậy, với nhà nước pháp quyền, một sự
chuyển đổi vị trí thật sự diễn ra trong mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân: Nhân dân có
cơ hội thật sự trở thành người chủ của quyền lực và có khả năng, điều kiện để làm chủ quyền
lực; nhà nước, mà cụ thể là bộ máy nhà nước và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nhà
nước trở thành công cụ phục vụ nhân dân, chịu sự kiểm tra, giám sát của nhân dân trong một
trật tự pháp luật tự do, dân chủ và cơng bằng.

Có thể nói, nhà nước pháp quyền là một giá trị chung của nhân loại, là nhu cầu, mục
đích hướng tới của con người và xã hội loài người. Theo nhận thức chung của cộng đồng
quốc tế, tính phổ biến và tính đặc thù của nhà nước pháp quyền thể hiện ở những nội dung cơ
bản được trình bày dưới đây.

_{Ngày nhận bài: 5/10/2016. Ngày nhận đăng: 25/12/2016}

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<b>2. Tính phổ biến của nhà nƣớc pháp quyền </b>

<i><b>2.1. Nhà nước pháp quyền là biểu hiện tập trung của chế độ dân chủ </b></i>

Tiêu chí đầu tiên và quan trọng nhất của nhà nước pháp quyền là toàn bộ quyền lực nhà
nước thuộc về nhân dân. Nhân dân là chủ thể tối cao và duy nhất của quyền lực nhà nước, có
quyền kiểm tra và giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước. Hạt nhân của lý luận nhà nước
pháp quyền là vấn đề dân chủ. Dân chủ vừa là bản chất, vừa là điều kiện, là tiền đề để xây
dựng nhà nước pháp quyền. Dân chủ luôn gắn liền với pháp luật và được bảo đảm bằng pháp

luật. Dân chủ và phát huy dân chủ là nhiệm vụ trọng tâm của nhà nước pháp quyền. Q trình
dân chủ hóa đời sống xã hội cũng chính là q trình xây dựng và hồn thiện khơng ngừng của
nhà nước pháp quyền.

Nhà nước pháp quyền phải là một nhà nước dân chủ, không thể là một nhà nước phản
dân chủ. Nhà nước pháp quyền không thể là nhà nước độc tài chuyên chế của các chế độ
chiếm hữu nô lệ, phong kiến, nơi mà ở đó chế độ nhà nước gắn với tơn giáo với thần quyền,
với chế độ thần dân hoặc chế độ nô lệ. Nhà nước pháp quyền phải là nhà nước của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, khơng có điều ngược lại - nhà nước của một thế lực tơn giáo, q
tộc phong kiến. Nhà nước đó phải được tổ chức trên nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước
phải thuộc về nhân dân. V.I. Lênin cho rằng: “Dân chủ là một hình thức nhà nước” [3], điều
đó có nghĩa là, nhà nước pháp quyền cũng là một hình thức nhà nước. Nhà nước pháp quyền
là một hình thức nhà nước được phân tích trong mối tương quan giữa nhà nước và pháp luật.
Nhà nước pháp quyền với tính cách là những giá trị phổ biến, là biểu hiện của một trình độ
phát triển dân chủ. Do đó, nhà nước pháp quyền không phải là một kiểu nhà nước mà là một
cách thức/phương thức tổ chức nhà nước và xã hội trên nền tảng dân chủ và tôn trọng, bảo
đảm, bảo vệ các quyền cơ bản của con người, quyền công dân. Trong ý nghĩa này, nhà nước
pháp quyền được nhìn nhận như một cách thức tổ chức nền dân chủ, cách thức tổ chức nhà
nước và xã hội trên nền tảng dân chủ. Điều này có nghĩa là nhà nước pháp quyền phải gắn
liền với một nền dân chủ, tuy không phải là một kiểu nhà nước được xác định theo lý luận về
hình thái kinh tế - xã hội, nhưng không thể xuất hiện trong một xã hội phi dân chủ. Điều này
cắt nghĩa tại sao ý tưởng về một chế độ pháp quyền đã xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử nhân
loại, thậm chí từ thời Cổ đại bởi các nhà tư tưởng Hy Lạp, La Mã, hay tư tưởng pháp trị tại
Trung Hoa Cổ đại, nhưng mãi đến khi nhà nước tư sản ra đời, với sự xuất hiện của nền dân
chủ tư sản, nhà nước pháp quyền mới từ ý tưởng từng bước trở thành một nhà nước hiện thực.
Nhà nước pháp quyền thể hiện tính dân chủ của nhân loại. Hay nói một cách khác,
khơng thể có một nhà nước pháp quyền nào mà quyền lực nhà nước lại không thuộc về nhân
dân. Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước là một trong những tiêu chí căn bản của nhà
nước pháp quyền. Mục tiêu của nhà nước pháp quyền là xây dựng và thực thi một nền dân
chủ, bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Nhân dân thực hiện quyền dân chủ của

mình thơng qua dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện.

<i><b>2.2. Nhà nước pháp quyền được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và </b></i>
<i><b> pháp luật </b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

lực thống trị không chỉ đối với xã hội mà cịn đối với chính bản thân nhà nước. Pháp luật không
chỉ là công cụ để duy trì và phát triển xã hội mà cịn là cơng cụ duy trì sự tồn tại của chính nhà
nước. Chức năng, quyền hạn của nhà nước phải do Hiến pháp và pháp luật quy định.

Về nội dung, pháp luật trong nhà nước pháp quyền chi phối toàn bộ hoạt động của nhà
nước, thể hiện và đáp ứng nhu cầu khách quan của xã hội, thúc đẩy xã hội phát triển. Xét về mặt
cấu trúc, pháp luật của nhà nước pháp quyền là một thể thống nhất, có thứ bậc, trong đó Hiến
pháp giữ vị trí cao nhất. Các đạo luật và các quy định dưới luật phải tuân thủ Hiến pháp cả về
nội dung lẫn hình thức, cả thủ tục ban hành lẫn phạm vi hiệu lực. Pháp luật phải được áp dụng
cơng bằng, nhất qn, phải bảo đảm tính dân chủ, công khai, sự minh bạch và dễ tiếp cận.

Khác với nhà nước pháp trị, trong nhà nước pháp quyền, mọi lĩnh vực cần thiết phải có
sự điều chỉnh bằng pháp luật, với phương châm “đối với cá nhân thì được làm tất cả những gì
mà pháp luật khơng cấm, cịn đối với cơ quan nhà nước chỉ được phép làm những gì mà pháp
luật quy định”. Pháp luật của nhà nước pháp quyền cịn có mục tiêu vì con người, quyền con
người, quyền cơng dân. Bởi vì, tính tối cao của pháp luật cũng có thể có và rất cần phải có
trong nhà nước cực quyền, bao gồm những đạo luật phản nhân quyền, tước bỏ đi mọi quyền
tự nhiên của con người. Tuy nhiên, không phải mọi chế độ lập hiến, mọi hệ thống pháp luật
đều có thể đưa lại khả năng xây dựng nhà nước pháp quyền, mà chỉ có Hiến pháp và hệ thống
pháp luật tiến bộ, dân chủ, cơng bằng mới có thể làm cơ sở cho chế độ pháp quyền trong nhà
nước và xã hội. Chúng ta đều thấy rõ là, các nhà nước phi dân chủ không thể xây dựng nhà
nước pháp quyền bởi vì ở các nhà nước này, pháp luật không phải là sản phẩm của những
thỏa thuận xã hội mà là kết quả của những ngẫu hứng chính trị. Nói cách khác, tồn bộ q
trình lập pháp, hành pháp, tư pháp ở những nhà nước phi dân chủ thường bị thao túng bởi một
số lực lượng chính trị nhất định, không rành mạch về nguyên tắc và không hợp pháp về địa vị.

Điều đó cho thấy, chừng nào pháp luật còn được xây dựng và sửa đổi, bổ sung dựa trên những
nhận thức chính trị chủ quan của những chủ thể cầm quyền thì khơng thể tạo ra trạng thái ổn
định của quyền lực pháp luật, tức là không thể xây dựng nhà nước pháp quyền theo đúng
nghĩa. Nhà nước pháp quyền phải là nhà nước mà ở đó pháp luật giữ địa vị thống trị (thượng
tôn), tức là pháp luật chi phối và điều chỉnh mọi sinh hoạt của đời sống xã hội và quyền lực
của pháp luật phải ổn định.

<i><b>2.3. Quyền lực nhà nước trong nhà nước pháp quyền được tổ chức và thực hiện theo các </b></i>
<i><b>nguyên tắc dân chủ: phân công quyền lực và kiểm soát quyền lực </b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Mọi thiết chế quyền lực nhà nước phải được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ và
bị kiểm sốt bởi pháp luật, khơng ai có thể lạm dụng quyền lực. Để quyền lực không bị lạm
dụng, tha hóa, thì phải sắp xếp quyền lực sao cho quyền lực ngăn chặn quyền lực, tham vọng
phải được kiểm soát bằng pháp luật. Nhà nước pháp quyền được tổ chức ra để khơng ai có thể
lạm dụng quyền lực, chống người khác, mưu lợi cho bản thân, cũng như của những người
thân quen. Quyền lực nhà nước phải được kiểm soát từ nhiều góc độ khác nhau của quyền
lực. Muốn cho một nhà nước chịu trách nhiệm tức là bị hạn chế quyền lực, thì quyền lực nhà
nước phải được tổ chức theo nguyên tắc phân quyền. Bản thân của từng nhánh quyền lực tạo
nên các cấu thành khác nhau của bộ máy nhà nước cũng phải có những địi hỏi riêng, xuất
phát từ chính nhiệm vụ và chức năng của chúng.

Trong cơ cấu tổ chức quyền lực nhà nước, quyền tư pháp phải được độc lập để bảo vệ
pháp luật, bảo đảm các quyền và tự do của con người, các quyền cơ bản của công dân. Sự độc
lập của quyền tư pháp là một trong những yếu tố căn bản của nhà nước pháp quyền nhằm hạn
chế sự tùy tiện, lạm quyền của các nhánh quyền lực nhà nước khác; bởi vì, trong nhà nước
pháp quyền, pháp luật giữ địa vị thống trị (thượng tơn) mà Tịa án là cơ quan phán xét về các
vi phạm pháp luật, vi phạm các quyền cơng dân từ phía cá nhân, tổ chức và cả từ phía nhà
nước. Tịa án cũng là nơi phán xét các quyết định của các cơ quan hành pháp nếu có biểu hiện
vi phạm quyền công dân hoặc vi phạm thẩm quyền của các cơ quan khác. Một trong những
đòi hỏi của cơ quan tư pháp trong nhà nước pháp quyền là phải độc lập trước các nhánh quyền

lực nhà nước khác. Khi vai trò của các nhà lập pháp và quan tòa được trao cho hai cơ quan
khác nhau, sự quản lý tùy tiện sẽ khơng cịn hoặc ít nhất cũng là có cơ chế để hạn chế. Khi
quyền làm luật được tách khỏi quyền giải thích và áp dụng luật, thì chính nền tảng của pháp
quyền sẽ được tăng cường. Tính độc lập của tư pháp khơng những cho phép Tòa án đưa ra
những phán quyết đúng đắn, mà cịn có thể chống lại sự lạm quyền của các nhánh quyền lực
khác.

Trong nhà nước pháp quyền cần phải có cơ chế kiểm sốt quyền lực hiệu quả để ngăn
ngừa sự lạm dụng quyền lực của các cơ quan nhà nước, ngăn chặn, loại bỏ những hoạt động
sai trái của các thiết chế quyền lực nhà nước, phát hiện và điều chỉnh được việc thực thi quyền
lực nhà nước. Mặt khác, kiểm sốt quyền lực cịn nhằm bảo đảm cho các cơ quan nhà nước hoạt
động đúng giới hạn do Hiến pháp và pháp luật định ra, vừa tuân thủ sự thượng tôn Hiến pháp và
pháp luật, đồng thời đảm bảo tính hiệu quả, hiệu lực trong vận hành của bộ máy nhà nước. Kiểm
soát quyền lực nhà nước được thực hiện dưới nhiều hình thức, qua nhiều kênh và nhiều cấp độ
khác nhau, đó là việc giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm sát bằng cơ chế xã hội như báo chí, các tổ
chức, đồn thể quần chúng, cá nhân... trong tổng thể bộ máy nhà nước hay trong từng hệ thống cơ
quan nhà nước.

<i><b>2.4. Nhà nước pháp quyền tôn trọng, đề cao và bảo đảm quyền con người, quyền công dân </b></i>
<i><b>trong mọi lĩnh vực hoạt động của nhà nước và xã hội </b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

của mình theo đúng các quy định của pháp luật. Mối quan hệ giữa cá nhân công dân và nhà
nước được xác định chặt chẽ về phương diện pháp luật và mang tính bình đẳng. Mơ hình quan
hệ giữa nhà nước và cá nhân công dân được xác định theo nguyên tắc: Đối với cơ quan nhà
nước chỉ được làm những gì pháp luật cho phép; đối với công dân được làm tất cả những gì
mà pháp luật khơng cấm. Các quyền cơ bản và thiêng liêng nhất của con người như quyền
được sống, quyền bình đẳng, quyền mưu cầu hạnh phúc, quyền sở hữu tài sản... phải được nhà
nước tôn trọng và bảo đảm, bảo vệ bằng pháp luật. Nhà nước pháp quyền bảo đảm cho mọi cá
nhân cơng dân đều có quyền bình đẳng và tự do trước pháp luật, có đủ cơ hội về mặt pháp lý
để phát huy mọi khả năng vốn có của mình. Mối quan hệ trách nhiệm pháp lý giữa cơng dân

và nhà nước là đặc trưng quan trọng của nhà nước pháp quyền; trong đó, nhà nước thừa nhận
và có nghĩa vụ, trách nhiệm bảo đảm tự do, bình đẳng của cơng dân, khơng được can thiệp vơ
hạn vào đời sống của cá nhân công dân. Nhà nước được xây dựng trên nền tảng của xã hội
cơng dân. Một xã hội mà ở đó cơng dân là chủ thể, nhà nước có nghĩa vụ, trách nhiệm phải
phục vụ lợi ích chính đáng của cơng dân, mà khơng có điều ngược lại. Pháp luật phải đứng
trên nhà nước và nhà nước phải có nghĩa vụ, trách nhiệm tuân thủ pháp luật. Để bảo đảm cho
tính chất này, nhà nước pháp quyền đề cao vị trí, vai trị của hệ thống Tịa án. Tính độc lập
của Tòa án phải được tuân thủ một cách nghiêm ngặt. Chỉ có Tịa án mới có chức năng phán
xét các tranh chấp, mâu thuẫn trong xã hội.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<i><b>2.6. Nhà nước pháp quyền gắn bó mật thiết với xã hội dân sự </b></i>

Nhà nước pháp quyền, kinh tế thị trường và xã hội dân sự là ba trụ cột của một xã hội
phát triển hiện đại, là thành tựu phát triển mang tính phổ biến, tự thân nó khơng mang bản
chất giai cấp. Việc phát triển nhà nước pháp quyền, kinh tế thị trường và xã hội dân sự theo
định hướng nào là do giai cấp cầm quyền lựa chọn phù hợp với lợi ích của giai cấp và dân tộc.
Theo quan niệm hiện đại, xã hội dân sự được hiểu là một bộ phận độc lập tương đối của đời
sống xã hội đối với nhà nước, trong đó tồn tại và vận hành các nhóm xã hội, các tổ chức văn
hóa, tơn giáo, tinh thần, thể hiện các lợi ích khác nhau của con người. Cùng với sự phát triển
kinh tế thị trường và dân chủ hóa đời sống xã hội, các tổ chức dân sự được hình thành ngày
càng nhiều, hoạt động trên nguyên tắc tự nguyện, tự quyết và tự chủ về tài chính. Các tổ chức
dân sự chia sẻ trách nhiệm và hỗ trợ nhà nước trong việc đáp ứng các nhu cầu đa dạng và
phong phú của các thành viên trong xã hội đồng thời tham gia vào việc góp ý, phản biện xã
hội theo yêu cầu của nhà nước đối với những chính sách, thể chế tác động đến đời sống của
các thành viên thuộc tổ chức của mình. Nhà nước pháp quyền thơng qua Hiến pháp và pháp
luật quy định nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền hạn của nhà nước và công dân, xác lập khuôn
khổ pháp lý cho việc phát huy tiềm năng và trách nhiệm của mọi cá nhân công dân, tổ chức
trong việc xây dựng xã hội dân chủ, công bằng và phồn vinh, hài hịa giữa những lợi ích vật
chất và tinh thần của con người. Dựa trên nền tảng pháp quyền, nhà nước và xã hội dân sự
cùng tồn tại và phát triển. Nhà nước pháp quyền không đồng nhất nhà nước với xã hội, mà địi

hỏi phải tơn trọng, đề cao xã hội dân sự, tạo mọi điều kiện phát huy sức mạnh của mọi thiết
chế xã hội.

<b>3. Tính đặc thù của nhà nƣớc pháp quyền </b>

Nếu như tính phổ biến gắn với cái chung thì tính đặc thù gắn với cái riêng, cái đơn nhất.
Nếu như tính phổ biến của nhà nước pháp quyền thể hiện ở tính có thể phổ cập, có thể áp
dụng đối với tất cả các khu vực, quốc gia, dân tộc trên thế giới, thì tính đặc thù của nhà nước
pháp quyền được dùng để chỉ những đặc điểm, những mặt riêng nhất định trong một quốc gia,
dân tộc cụ thể.

Bên cạnh tính phổ biến, nhà nước pháp quyền cịn chứa đựng tính đặc thù. Tính đặc thù
của nhà nước pháp quyền thể hiện ở các đặc điểm cơ bản sau:

<i><b>3.1. Đặc điểm đặc thù về điều kiện lịch sử, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và trình độ </b></i>
<i><b>phat triển của từng quốc gia, dân tộc </b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

Tính đặc thù của nhà nước pháp quyền được xác định bởi hàng loạt yếu tố. Các yếu tố
này về thực chất là rất đa dạng, phong phú và phức tạp, được xác định bởi các điều kiện về
lịch sử, truyền thống văn hoá, tâm lý xã hội của từng quốc gia, dân tộc, chế độ chính trị, chế
độ kinh tế, văn hố và mơi trường địa lý... Các yếu tố này khơng chỉ tạo ra các đặc sắc, tính
riêng biệt của từng quốc gia, dân tộc trong quá trình dựng nước, giữ nước và phát triển của
mình mà cịn quyết định mức độ tiếp thu và dung nạp các giá trị phổ biến của nhà nước pháp
quyền. Việc thừa nhận tính đặc thù của nhà nước pháp quyền có ý nghĩa nhận thức luận quan
trọng. Với ý nghĩa này, nhà nước pháp quyền là một phạm trù vừa mang tính phổ biến vừa
mang tính đặc thù. Nhà nước pháp quyền vừa là một giá trị chung của nhân loại, vừa là một
giá trị riêng của từng quốc gia, dân tộc. Khơng thể có một mơ hình nhà nước pháp quyền
chung thống nhất cho mọi quốc gia, dân tộc. Từng quốc gia, dân tộc, tuỳ thuộc vào các đặc
điểm lịch sử, chính trị, kinh tế, xã hội, truyền thống văn hóa, mơi trường địa lý và trình độ
phát triển mà xây dựng cho mình một mơ hình nhà nước pháp quyền thích hợp.

Tính đặc thù của nhà nước pháp quyền luôn gắn với từng quốc gia, dân tộc và từng khu
vực trên thế giới. Bởi vậy, tính phổ biến của nhà nước pháp quyền chỉ có thể được bảo đảm
chắc chắn khi tính đến những đặc thù khác nhau ở từng khu vực, từng quốc gia, dân tộc trong
những điều kiện cụ thể về lịch sử, văn hóa, tơn giáo, chế độ chính trị, chế độ kinh tế. Trong số
các yếu tố tạo ra tính đặc thù của nhà nước pháp quyền, thì yếu tố văn hóa truyền thống có
ảnh hưởng sâu đậm nhất và tồn tại lâu dài theo thời gian.

<i><b>3.2. Đặc điểm đặc thù trong cách thức xây dựng mơ hình tổ chức nhà nước pháp quyền </b></i>
<i><b>của từng quốc gia, dân tộc </b></i>

Nhà nước pháp quyền không phải là một kiểu nhà nước, nên về phương diện lý luận và
thực tiễn phải thừa nhận rằng, trên thế giới ngày nay đều có thể xây dựng Nhà nước pháp
quyền tư sản và đều có thể xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Với ý nghĩa này,
không thể xuất phát từ cơ sở và nội dung của hình thái kinh tế - xã hội vốn được quan niệm là
cơ sở để xác định các kiểu nhà nước trong lịch sử để đối lập Nhà nước pháp quyền tư sản với
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Không thể quan niệm nhà nước pháp quyền là sản
phẩm, là giá trị riêng của dân chủ tư sản để phủ nhận nhu cầu và khả năng xây dựng nhà nước
pháp quyền trong điều kiện của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Sự phủ nhận quan điểm nhà
nước pháp quyền như một kiểu nhà nước có ý nghĩa nhận thức luận quan trọng trong việc
nhìn nhận đầy đủ, đúng đắn và sâu sắc về bản chất của nhà nước pháp quyền. Ý nghĩa nhận
thức luận này thể hiện ở những điểm cơ bản sau:

<i>Thứ nhất</i>, chỉ từ khi xuất hiện dân chủ tư sản, mới có cơ hội và điều kiện để xuất hiện

nhà nước pháp quyền. Trên thực tế tồn tại khái niệm nhà nước pháp quyền tư sản và về thực
chất nhà nước pháp quyền đang được tuyên bố xây dựng ở hầu hết các quốc gia tư bản phát
triển và đang phát triển.

<i>Thứ hai</i>, nhà nước pháp quyền khơng những có thể xây dựng tại các quốc gia tư bản mà

</div>

<!--links-->