Phát triển du lịch cộng đồng tại làng cổ Đường Lâm - Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm Tp. Hồ Chí Minh

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (241.86 KB, 6 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

V

A

PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG

TẠI LÀNG CỔ ĐƯỜNG LÂM

PHẠM THỊ HẢI YẾN, 
ĐỖ TRẦN PHƯƠNG
Tóm tắt

Du lịch cộng đờng hiện nay đang được xem là xu hướng của phát triển du lịch bền vững, là một 
phương thức phát triển du lịch rất hiệu quả, nó khơng chỉ mang lại nhiều lợi ích kinh tế mà còn góp 
phần bảo tờn và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo của địa phương. Trên cả nước có rất nhiều địa 
phương đã áp dụng thành công mô hình du lịch cộng đồng. Bài viết đi sâu phân tích thực trạng phát 
triển du lịch tại làng cổ Đường Lâm - một di sản cấp quốc gia đặc biệt và đề xuất một số giải pháp phát 
triển du lịch cộng đồng để du lịch Đường Lâm phát triển bền vững và tương xứng với tiềm năng vốn 
có của nó.

Từ khóa: Du lịch cộng đồng, di sản văn hóa, làng cổ Đường Lâm

Abstract

Community-based-tourism (CBT) is now considered a trend of sustainable tourism development, 
a very effective way of developing tourism, which not only brings many economic benefits but also 
contributes to conservation and promotion of local unique cultural values. Across the country there are 
many localities that have successfully applied the CBT model. The paper deeply analyzes the tourism 
development situation in the ancient village of Duong Lam - a special national heritage and proposes 
some solutions for developing community based tourism, making Duong Lam develop tourism 
sustainably and commensurate with its inherent potential.

Keywords: Community-based tourism, cultural heritage, Duong Lam ancient village

1. Du lịch cộng đồng

1.1. Khái niệm

D

u lịch cộng đồng (DLCĐ) hiện nay
đang được xem là xu hướng của
phát triển du lịch bền vững, là một
phương thức phát triển du lịch rất hiệu quả,
vì vậy có rất nhiều công trình nghiên cứu về
du lịch cộng đồng ở trong và ngoài nước. Tuy
nhiên, trong bài viết này, tác giả chỉ xin đưa
ra một khái niệm mà nội hàm của DLCĐ được
hiện lên rõ nét nhất.

Trong Tài liệu hướng dẫn phát triển du lịch 
cộng đồng, Viện Nghiên cứu và Phát triển
ngành nghề nông thôn Việt Nam đưa ra khái

niệm: Du lịch cộng đờng là mợt loại hình du
lịch do chính cợng đồng người dân phối hợp
tổ chức, quản lý và làm chủ để đem lại lợi ích
kinh tế và bảo vệ được môi trường chung
thông qua việc giới thiệu với du khách các nét
đặc trưng của địa phương: Phong cảnh, văn
hoá… [4, tr.3].

1.2. Nguyên tắc phát triển du lịch cộng 
đồng

a. Thừa nhận, hỗ trợ và thúc đẩy sự sở hữu

cộng đồng đối với du lịch

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

V

Ă N HÓ

A

nguyên du lịch nhân văn như phong tục tập
quán, ẩm thực, trang phục, các loại hình sinh
hoạt cộng đồng... Do vậy, hoạt động DLCĐ dựa
vào việc khai thác các giá trị ấy cần giúp cộng
đồng hiểu được vai trò là người chủ từ đó họ
có ý thức tham gia, duy trì và phát triển hoạt
động du lịch tại địa phương mình.

b. Thành viên của cộng đồng được tham gia 
từ lúc bắt đầu của mọi khía cạnh

Sự tham gia của cộng đồng địa phương từ
khâu lập kế hoạch đến thực hiện và đánh giá là
rất quan trọng để đảm bảo một cách tốt nhất
quyền sở hữu của địa phương và phát huy
được tối đa sự tham gia của địa phương.

c. Nâng cao chất lượng cuộc sống

DLCĐ góp phần giải quyết việc làm giúp
thay đổi cơ cấu việc làm địa phương, đào tạo
nguồn lao động tại chỗ, cải thiện chất lượng
lao động ở các vùng địa phương, và giảm di cư
từ nông thôn ra các đô thị.

d. Đảm bảo sự bền vững của môi trường

DLCĐ đóng góp trực tiếp về mặt kinh tế
trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và tài
nguyên tự nhiên, bảo vệ môi trường.

e. Bảo tồn những giá trị văn hoá độc đáo của 
cộng đồng địa phương

Các cộng đồng không chỉ phải nhận thức
được vai trò và trách nhiệm của mình trong
việc cung cấp các trải nghiệm du lịch thành
công, mà còn phải hiểu các tác đợng tích cực
và tiêu cực của du lịch có thể ảnh hưởng đến
họ và môi trường văn hóa của họ do thiếu quy
hoạch và quản lý.

f. Củng cố giao lưu văn hoá

DLCĐ mở ra cơ hội tiếp cận, trao đổi, giao
lưu với nhiều nền văn hóa mới trên thế giới,
qua đó mở mang dân trí.

g. Tơn trọng sự khác biệt văn hoá và phẩm 
giá con người

Khách du lịch tham gia hoạt động DLCĐ
thường có xu hướng mong muốn khám phá
các đặc trưng văn hóa của các địa phương ở

nơi hẻo lánh, xa xôi và khác biệt so với văn hóa

của chính họ. Do vậy, hoạt động DLCĐ cần
giúp du khách hiểu hơn về các giá trị văn hóa
của cộng đồng địa phương nơi họ đến để từ
đó hình thành thái độ tôn trọng các giá trị ấy
cũng như tập thể tạo ra chúng.

h. Phân chia lợi ích công bằng trong các 
thành viên của cộng đồng

DLCĐ là một giải pháp mang lại sự cơng
bằng và chia sẻ lợi ích, trách nhiệm với cộng
đồng địa phương, tạo cơ hội cho sự phát triển
bình đẳng.

i. Sử dụng phần trăm thu nhập nhất định từ 
du lịch để đầu tư vào phúc lợi cộng đờng

Trong việc chia sẻ lợi ích, doanh thu từ các
hoạt động du lịch thường được chia cho tất
cả những người tham gia, một phần để riêng
đóng góp cho tồn bợ cợng đờng địa phương
thông qua quỹ cộng đồng, quỹ này có thể
được sử dụng cho các mục đích như tái đầu tư
vào cơ sở hạ tầng như cầu, đường, điện, nước
hoặc các lĩnh vực phúc lợi cộng đồng khác như
y tế và giáo dục…

2. Di sản văn hóa tiêu biểu và thực trạng 
khai thác di sản văn hóa để phát triển du 
lịch cộng đồng tại làng cổ Đường Lâm

2.1. Di sản văn hóa tiêu biểu

Nằm cách Hà Nợi khoảng 50km, trong vùng
văn hóa xứ Đồi, làng cổ Đường Lâm bao gồm
5 thôn là: Mông Phụ, Đồi Giáp, Cam Thịnh,
Đơng Sàng, Cam Lâm, nằm trong địa giới hành
chính xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây. Làng đã
được dành tặng nhiều mỹ từ: “Làng cổ thuần
Việt”, “Làng cổ đá ong”, “Bảo tàng sống về văn
hóa nơng thơn”. Với diện tích 164ha, dân số
hơn 8.000 người, làng cổ Đường Lâm đang là
một địa chỉ thu hút khách du lịch tìm hiểu về
văn hóa làng quê Việt Nam, du lịch thôn dã, du
lịch trải nghiệm homestay đồng quê.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

V

A

Di tích tôn giáo - tín ngưỡng

- Đình làng Mông Phụ: Một ngôi đình
thiêng trong tâm thức của người dân xứ Đoài
nói riêng và người dân cả nước nói chung.
Đình thờ Tản Viên Sơn Thánh - vị thánh đứng
đầu trong Tứ bất tử Việt Nam (Tản Viên Sơn
Thánh, Thánh Gióng, Chử Đồng Tử, Mẫu Liễu
Hạnh). Sự đợc đáo của ngơi đình chính là
những mảng chạm khắc rồng, phượng, cỏ cây,
hoa lá hết sức tinh xảo.

- Đền thờ Thám hoa Giang Văn Minh:
Trong lịch sử bang giao Việt Nam - Trung Hoa,
có rất nhiều sứ thần Việt Nam tiêu biểu “Đi
sứ 4 phương mà không làm nhục mệnh vua”,
giữ vững quốc thể cho đất nước. Giang Văn
Minh là một trong số những sứ thần như vậy.
Đền thờ ông được xây dựng từ thời vua Tự
Đức, hiện còn một tòa bái đường và một gian
hậu cung khá thâm nghiêm để du khách đến
chiêm bái.

- Đền thờ Phùng Hưng: Đến đây du khách
có dịp tưởng nhớ đến người anh hùng dân
tộc, người đã tự xưng là Đô Quân, phất cờ khởi
nghĩa chống lại ách đô hộ bạo tàn của nhà
Đường. Hiện đền thờ còn cụm công trình bái
đường và hậu cung mang dáng dấp kiến trúc
của thế kỷ XIX.

- Đền thờ và lăng Ngô Quyền: Một công
trình có nhiều nét kiến trúc tương đồng với
đền thờ Phùng Hưng, mang dấu ấn kiến trúc
của thế kỷ XIX để tưởng nhớ người anh hùng
dân tộc có công đánh bại cuộc tấn công xâm
lược của quân Nam Hán. Ơng được lịch sử
ghi nhận là ơng tở trung hưng của Đại Việt
và là người có công chấm dứt 1.000 năm Bắc
tḥc.

- Chùa Mía (Sùng Nghiêm Tự): Một ngôi

chùa độc đáo, được xây dựng từ thế kỷ XVII
nổi tiếng với phong cách kiến trúc độc tháp,
tháp chuông uy nghi, tháp Cửu phẩm liên hoa
mang ảnh hưởng của Ấn Độ giáo và một hệ

Di tích kiến trúc cổ

- Cổng làng Mông Phụ: Là điểm nhấn đầu
tiên khi du khách đến với làng cổ Đường Lâm.
Một cổng làng đơn sơ, nằm dưới tán của cây đa
cổ thụ mang lại nhiều cảm xúc cho du khách,
gợi lại được nhiều đặc trưng của làng quê Việt
Nam với “cây đa, bến nước, sân đình”.

- Ngôi nhà cổ của ông Hà Nguyên Huyến:
Là di tích được xếp hạng nhà cở dân sinh loại
một. Ngôi nhà gây ấn tượng mạnh cho khách
tới thăm bởi màu xanh cây cối. Vốn có nghề
nấu tương, ơng Huyến dành hầu hết diện tích
sân làm nơi chế biến. Các vại tương màu nâu
trầm xếp hàng đều tăm tắp trên khoảng sân
gạch.

- Ngôi nhà cổ của ông Nguyễn Văn Hùng:
Được xếp hạng nhà cổ dân sinh loại một. Ngay
khi đến thăm, du khách sẽ ngạc nhiên trước
chiếc cổng được xây dựng theo lối xưa bằng
đất đá, bã trấu, bùn để tạo chất kết dính và lới
vào rợp bóng bởi cây tơ hồng. Ngôi nhà được
xây dựng từ năm 1649, chủ yếu bằng gỗ mít

và gỗ lim nhưng những nét chạm trổ tinh hoa
trên cửa từ thời Hậu Lê vẫn còn nguyên vẹn [1].
- Ngôi nhà cổ của ông Hà Văn Vĩnh: Được
xếp hạng nhà cổ dân sinh loại một.

5 công trình cổ có giá trị lớn về kiến trúc,
văn hóa lịch sử trong làng cổ Đường Lâm, bao
gồm công trình cởng làng Mơng Phụ, chùa Ĩn,
nhà thờ Giang Văn Minh, hai căn nhà cổ của
ông Nguyễn Văn Hùng và ông Hà Văn Vĩnh đã
được nhận giải thưởng về Bảo tồn di sản văn
hóa năm 2013 của UNESCO khu vực Châu Á -
Thái Bình Dương.

Các giá trị văn hóa khác

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

V

Ă N HĨ

A

- Ở Đường Lâm cũng tở chức nhiều hoạt
đợng lễ hội tiêu biểu vào dịp tết Trung thu,
Tết Nguyên đán, hội Xuân. Đặc biệt là các lễ
hội được tổ chức quy mô như lễ hội Bà Chúa
Mía tại chùa Mía, lễ tế Phùng Hưng tại đền thờ
Phùng Hưng. Các hoạt động lễ hội này làm
phong phú thêm đời sống văn hóa của cư dân
làng cổ, bên cạnh đó cũng là một tài nguyên
văn hóa quý giá để phát triển du lịch.

2.2. Thực trạng khai thác di sản văn hóa 
phát triển du lịch cộng đồng

Thực trạng sản phẩm du lịch

Hiện nay, Đường Lâm chưa có nhiều sản
phẩm du lịch, đến Đường Lâm du khách chỉ
mới tham quan một chương trình gần như là
duy nhất và cố định với lịch trình như sau:

Cổng làng Mông Phụ - Đình Mông Phụ - Nhà
thờ Thám hoa Giang Văn Minh - Nhà cổ ông Hà
Văn Vĩnh - Nhà cổ ông Nguyễn Văn Hùng - Đền
thờ Phùng Hưng - Lăng Ngô Quyền - Chùa Mía
- Mua đặc sản tại cơ sở bánh kẹo Hiền Bao.

Ngồi những di tích cơ bản ở trên, tại
Đường Lâm chưa có hoạt động bổ trợ nào để
hấp dẫn du khách. Do vậy, hầu như khách chỉ
đến và lưu lại nơi đây trong khoảng thời gian
không quá một ngày.

Thực trạng nguồn khách

Số lượng khách du lịch nội địa đến với
Đường Lâm hầu như không thay đổi trong
khoảng thời gian từ năm 2011 đến 2018, trong
khi đó lượng khách du lịch quốc tế cũng tăng
không đáng kể. Điều đó chứng tỏ sản phẩm,
dịch vụ du lịch ở nơi đây chưa thực sự hấp dẫn
du khách, các chương trình xúc tiến hỗn hợp
chưa thực sự hiệu quả, những giá trị văn hóa,

những thông tin về Đường Lâm chưa thực sự
đến được với du khách.

Thực trạng quản lý

Báo cáo tình hình quy hoạch bảo tồn, tơn
tạo và phát huy giá trị di tích làng cổ Đường
Lâm từ khi được phê duyệt cho đến nay của Ủy
ban nhân dân Thị xã Sơn Tây đã nhận định về
tình trạng yếu kém trong quản lý như sau:

- Công tác tuyên truyền để nâng cao nhận
thức về công tác bảo tồn và phát huy giá trị
di tích đã được triển khai nhưng hiệu quả còn
hạn chế;

- Công tác bảo tồn không gian cảnh quan
tổng thể còn gặp nhiều khó khăn;

- Nghiên cứu, tổng hợp các giá trị văn hóa
phi vật thể và đời sống văn hóa khác chưa được
triển khai một cách đồng bộ, đầy đủ, khoa học;
Chưa thu hút được các doanh nghiệp,
thành phần kinh tế tham gia vào các hoạt
động du lịch, dịch vụ;

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

V

A

tích [3].

Qua những nhận định, đánh giá của Ủy
ban nhân dân thị xã Sơn Tây như trên, chúng
ta nhận thấy công tác quản lý tại làng cổ chưa
phát huy được vai trò của người dân, người
dân không được tham gia sâu vào trong quá
trình hoạch định chính sách, phát triển du lịch.
Chỉ khi nào người dân được tham gia trực tiếp,
được hưởng lợi ích trực tiếp từ hoạt đợng kinh
doanh du lịch thì lúc đó, công tác quản lý mới
đạt hiệu quả.

Thực trạng dịch vụ

Hiện nay, tại làng cổ Đường Lâm chỉ có
khoảng 4 - 5 nhà hàng kinh doanh phục vụ
du lịch, họ cũng đã nỗ lực trong việc thiết kế,
trang trí để những nhà hàng này mang dáng
dấp của những ngôi nhà cổ, hòa mình vào
không gian tổng thể của làng. Tuy nhiên, thực
đơn chưa thực sự đặc sắc, chưa tạo ra được
sự khác biệt so với những điểm du lịch khác.
Bên cạnh đó, đội ngũ phục vụ bàn còn chưa
chuyên nghiệp, không gian nhà hàng còn hẹp
nên dẫn đến một số sự bất tiện cho du khách.

Đến với Đường Lâm, du khách cũng chưa
mua được sản phẩm lưu niệm nào mang dáng
dấp, đặc trưng của làng cổ. Món đồ mà du
khách có thể mang về được chủ yếu là chè lam,
kẹo lạc, tương,... với giá trị kinh tế không cao.

Điều này dẫn đến việc người dân khó có thể
đảm bảo cuộc sống nhờ vào hoạt động kinh
doanh du lịch.

3. Một số biện pháp phát triển du lịch cộng 
đồng tại làng cổ Đường Lâm

3.1. Giải pháp về cơ chế chính sách

Đây là mợt trong những giải pháp mang
tính quyết định nhất trong những nhóm giải
pháp mà bài viết đưa ra bởi nó mang tính pháp
lý để DLCĐ dựa vào đó mà hoạt động và phát
triển. Tuy nhiên, giải pháp về chính sách là một
trong những giải pháp rất khó để đưa ra, có
được những giải pháp đúng đắn về cơ chế

để đảm bảo giải pháp mang tính tồn diện và
thiết thực. Trong bài viết này, tác giả chỉ gợi ý
một số định hướng trong giải pháp.

Các cơ quan quản lý và các nhà khoa học
cũng như các bên hữu quan trong DLCĐ cần
sớm ngồi lại với nhau, bàn thảo, tìm ra mợt
cơ chế chính sách thoả đáng trong phát triển
DLCĐ để đáp ứng được quyền lợi tối đa của
các bên tham gia: Cơ chế hưởng ưu đãi đối
với doanh nghiệp khi sử dụng ng̀n lực lao
đợng chính là người dân địa phương; cơ chế
phân chia lại nguồn thu từ vé tham quan cho

người dân, cho bảo tồn, cho duy trì cơ sở vật
chất kỹ thuật và nộp ngân sách nhà nước; cơ
chế phân chia nguồn thu từ thuế thông qua
các hoạt động kinh doanh dịch vụ du lịch; mức
độ được tham gia vào quá trình quản lý du lịch
của người dân địa phương; chính sách cụ thể
về bảo vệ di sản văn hố và tài ngun du lịch;
chính sách ưu đãi cho người dân phát triển
mô hình kinh doanh du lịch cợng đờng; chính
sách đào tạo nâng cao ng̀n nhân lực tại chỗ;
chính sách hỗ trợ cho hoạt đợng xây dựng sản
phẩm du lịch mới; chính sách, cơ chế trong xúc
tiến quảng bá du lịch…

3.2. Giải pháp về phát triển sản phẩm du 
lịch, đa dạng hóa sản phẩm du lịch

Để tour du lịch tại làng cổ thêm hấp dẫn,
các nhà thiết kế, xây dựng sản phẩm du lịch
cần phải thêm vào chương trình những hoạt
động có giá trị mới như sau: Trải nghiệm đời
sống làng quê; tham gia hoạt động văn hóa,
văn nghệ dân gian; tham gia trải nghiệm sinh
hoạt nông dân, nông thôn; phát triển loại hình
homestay để du khách có thể lưu trú tại làng
cổ; tham quan làng cổ bằng nhiều loại phương
tiện vận chuyển khác nhau: Xe đạp, xe trâu, xe
bò…; trải nghiệm các nghề thủ công truyền
thống: Làm tương, chè lam, kẹo lạc…

3.3. Giải pháp về bảo tồn

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

V

Ă N HĨ

A

Nghiêm cấm các hoạt đợng xây dựng phá
vỡ cảnh quan của làng cổ; bảo tồn nguyên
trạng những giá trị văn hóa đặc biệt; bảo tồn,
trùng tu, tôn tạo những giá trị văn hóa đang
bị xuống cấp; nghiên cứu, đánh giá tổng thể
giá trị văn hóa có thể xây dựng thành những
sản phẩm du lịch của làng cổ; tuyên truyền sâu
rộng nhận thức của người dân về ý thức bảo vệ
di sản gắn với hoạt động du lịch.

3.4. Giải pháp về xúc tiến quảng bá

- Tổ chức những chương trình Famtrip thực
sự hiệu quả. Mời các công ty du lịch có tiềm
năng đưa khách về làng cổ, không nên tổ
chức tràn lan, không có định hướng gây lãng
phí kinh phí mà khơng đạt được hiệu quả. Để
Famtrip hiệu quả, theo chúng tôi, Ban quản lý
làng cổ Đường Lâm nên mời các công ty du
lịch chuyên tổ chức cho khách Tây ba lô trên
phố cổ (đây là những nhóm khách có nhu
cầu khám phá những địa điểm đợc lạ và chi
phí thấp); những công ty chuyên tổ chức cho
khách Pháp (đây là đối tượng khách có những
chương trình tham quan rất bài bản, quan tâm
tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống); những

công ty chuyên tổ chức đón khách Việt kiều và
khách miền Nam (đây cũng là những nhóm
khách có nhu cầu trải nghiệm sự khác nhau
giữa làng Bắc Bộ, làng Trung Bộ và làng Nam
Bộ). Tổ chức các chuyến Famtrip chuyên biệt
cho Đại sứ quán các nước tại Hà Nội. Thông
qua các nhân viên Đại sứ quán, những tinh
hoa văn hóa của làng cổ Đường Lâm có cơ hội
được quảng bá ra nước ngoài.

- Thuê đạo diễn tài danh, xây dựng những
bộ phim thật đặc sắc về làng cổ. Thông qua
những thước phim quảng cáo thật sự có hồn,
có chất nghệ thuật thì sức lan toả của nó ra
cộng đồng sẽ mạnh mẽ hơn.

- Thiết kế ngay một fanpage, chạy quảng
cáo trên fanpage này trong thời gian khoảng
từ 3 - 5 năm liên tục, làm sao để thông tin về
làng cổ Đường Lâm đến được khoảng 10 triệu
người dùng Facebook thì chắc chắn sẽ có thêm

Kết luận

Trên cơ sở phân tích thực trạng phát triển
du lịch tại làng cổ Đường Lâm và định hướng
phát triển du lịch cộng đồng của làng cổ,
chúng tôi hy vọng rằng, trong tương lai, làng
cổ Đường Lâm sẽ đón được một lượng khách
du lịch tương xứng với tiềm năng vốn có của

nó. Để làm được điều này, cần sự chung tay,
chung sức của nhiều ban ngành, công ty du
lịch, đặc biệt là sự tâm huyết, sáng tạo của cộng
đồng trong khai thác du lịch nơi đây và sự trao
quyền của cơ quan chức năng cho cộng đồng
làm du lịch một cách chủ động, bền vững.

P.T.H.Y

(Th.S, Khoa Du lịch, Trường ĐHVHHN)

Đ.T.P

(Th.S, Phó Trưởng khoa Du lịch,
Trường ĐHVHHN)

Tài liệu tham khảo

1. “Những ngôi nhà 300 năm vẫn đẹp ở làng
cổ Đường Lâm”, />
nhung-ngoi-nha-300-nam-van-dep-o-lang-co-duong-lam-20140823135203301.htm.

2. Tổng cục Du lịch Việt Nam (2013), Cẩm 
nang thực tiễn phát triển du lịch nông thôn Việt 
Nam, Hà Nội.

3. Ủy ban nhân dân thị xã Sơn Tây (2018), Báo 
cáo tình hình quy hoạch, bảo tồn, tôn tạo và phát 
huy giá trị di tích làng cổ Đường Lâm từ khi được 
phê duyệt cho đến nay ngày 31/5/2018.

4. Viện Nghiên cứu và Phát triển ngành nghề
nông thôn (2012), Tài liệu hướng dẫn phát triển 
Du lịch cộng đồng, Hà Nội.

Ngày nhận bài: 8 - 6 - 2019

</div>