Từ việc đọc – Hiểu bài thơ “chiều tối” (mộ) suy nghĩ về cách đọc – Hiểu tập thơ “nhật kí trong tù” của Hồ Chí Minh

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Từ việc đọc – hiểu bài thơ “Chiều Tối” (Mộ) suy nghĩ về cách đọc – hiểu tập thơ “nhật kí trong tù” của Hồ Chí Minh NguyÔn H÷u Kiªn Trường THPT Tiên Lãng. I - C¬ së h×nh thµnh kinh nghiÖm .. “Nhật kí trong tù” là tập thơ của chủ tịch Hồ Chí Minh, người cộng sản vĩ đại cả cuộc đời không ngừng phấn đấu vì độc lập tự do của tổ quốc, vì hạnh phúc cña nh©n d©n. Từ những vần thơ của Người viết trong ngục tù luôn toả ánh sáng lấp lánh của mét t©m hån lín, mét nh©n c¸ch lín, mét tµi n¨ng lín. Ước mong tìm hiểu và cảm nhận vẻ đẹp tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm “NhËt kÝ trong tï” lµ niÒm khao kh¸t chung cña nhiÒu thÕ hÖ ViÖt Nam. Một số bài thơ trong tập “Nhật kí trong tù” của Bác được đưa vào chương trình giảng dạy Ngữ văn cấp THPT. Đó là điều kiện để thầy và trò được tiếp xúc với tác phẩm văn chương của Người, để hiểu được Bác không chỉ là một vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, một danh nhân văn hoá mà còn là một nhà thơ lớn. Đối với tôi, mỗi lần hướng dẫn các em đọc và hiểu tác phẩm của Bác là mỗi lần tôi được đến với niềm vui và cả nỗi lo. Vui là vì được đọc, tiếp nhận áng văn chương hay và có giá trị tư tưởng lớn, nhưng lo là vì phải suy nghĩ và làm thế nào để khơi gợi, cùng các em cảm nhận được nhiều hơn về cái hay, cái đẹp trong nh÷ng vÇn th¬ cña Nguêi. Nãi nh­ nhµ phª b×nh v¨n häc §Æng Thai Mai vÒ th¬ Bác trong bài “Đọc Ngục trung nhật kí”: “Cái đẹp của thơ là rất khó giảng. Một bài thơ hay, một bài văn hay bao giờ cũng là một hiện tượng sống, một sinh mệnh. Mà đã là một sinh mệnh thì không một công trình phân tích nào có thể giải thích được đầy đủ chiều sâu cũng như về chiều rộng”. Mặt khác, Bác viết “NhËt kÝ trong tï” b»ng tiÕng H¸n, mµ lµ nh÷ng bµi th¬ tiÕng H¸n hay vµ uyªn bác. Người là thiên tài. Víi t«i, vèn hiÓu biÕt vÒ ch÷ H¸n qu¸ Ýt vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng độc lập, sáng tạo để hướng dẫn học sinh cảm thụ văn chương một cách tích cực, cho nªn viÖc gi¶ng th¬ ch÷ H¸n vÉn lµ méi khã kh¨n lín. Thế nhưng, với tấm lòng thành kính Bác, với nhiệm vụ của người thầy và sức lôi cuốn mạnh mẽ từ vẻ đẹp của thơ Bác chính là động lực giúp tôi suy nghĩ tìm tòi, hướng dẫn, khơi gợi cho các em phân tích cảm thụ tác phẩm của Bác như thế nào để đạt được hiệu quả cao nhất trong một giờ dạy . Qua viÖc gi¶ng bµi th¬ “ChiÒu Tèi” ( Mé ) trong tËp th¬ “NhËt kÝ trong tï” cña Hå ChÝ Minh t¹i Héi thi gi¸o viªn d¹y giái cÊp thµnh phè n¨m häc 20072008, t«i xin tr×nh bµy mét sè suy nghÜ vµ viÖc lµm cña m×nh vÒ viÖc §äc – HiÓu nh÷ng bµi th¬ cña B¸c trong tËp th¬ “NhËt kÝ trong tï”.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> II - Những việc đã làm được:. 1 - C«ng viÖc thø nhÊt: Häc sinh hiÓu ®­îc hoµn c¶nh s¸ng t¸c tËp th¬ “Nhật ký trong tù” của Bác trong đó có bài thơ “ Chiều tối” ( Mộ ). Tập thơ “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh được sáng tác khi Người bị giam cầm trong nhà lao của chính quyền Tưởng Giới Thạch. Hai mùa thu đã trôi qua trên những dòng thơ của Bác ghi chép lên cuốn nhật ký này. Từ mùa thu năm1942 đến mùa thu năm 1943. Trong bài thơ “Mở đầu tËp nhËt ký”, B¸c viÕt: “Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham Nh­ng v× trong ngôc biÕt lµm chi ®©y Ngµy dµi ng©m ngîi cho khu©y Vừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do.” Người không mục đích làm văn chương. Nhưng với hoàn cảnh đặc biệt này, Người đã để lại cho chúng ta một tập thơ lớn. Đọc tập thơ của Bác, người đọc thực sự đứng trước một thi sĩ và một con người cao cả vĩ đại. 2 - Công việc thứ hai: Xác định mục đích phân tích, cảm thụ tác phẩm. Xác định rõ mục đích phân tích, cảm thụ là cơ sở cho việc soạn và giảng được thuận lợi, rõ ý và liền mạch trong cảm xúc và tư tưởng. Bµi th¬ t¶ c¶nh chiÒu tèi ë mét xãm nói Trung Quèc. C¶nh vËt ®­îc nh×n qua tâm trạng của người tù cộng sản trên con đường lưu đày. Thầy đưa các em vào hoàn cảnh, tạo tâm thế để các em tập trung phân tích, c¶m nhËn ®­îc: Lßng l¹c quan tin yªu cuéc sèng, yªu thiªn nhiªn cña mét nhµ thơ- Người chiến sĩ cách mạng. Vẻ đẹp của tâm hồn Bác luôn vận động về phía ánh sáng. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển vừa hiện đại của Người. 3 - Công việc thứ ba: Suy nghĩ xác định cách thức phân tích, cảm thụ một bµi th¬ §­êng. * Trước hết, tôi định hướng việc khai thác ở khả năng khơi gợi “ý tại ngôn ngo¹i” cña bµi th¬. VÝ dô: Khi ph©n tÝch h×nh ¶nh “c¸nh chim” trong bµi th¬: “QuyÖn ®iÓu quy l©m tÇm tóc thô” (Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ ). CÇn hiÓu ®­îc ý nghÜa cña h×nh ¶nh nµy lµ biÓu hiÖn thêi gian chiÒu tèi vµ biểu tượng về mối giao cảm giữa cảnh và tình. Thầy giúp học sinh khai thác cảm nhËn ý nghÜa kh¬i gîi cña tõ ng÷, h×nh ¶nh th¬ “ quyÖn ®iÓu quy l©m” (chim mái vÒ rõng) vµ “tÇm tóc thô” (t×m chèn ngñ). “quyÖn ®iÓu quy l©m”(chim mái vÒ. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> rừng) là hình ảnh biểu hiện cho cảnh chiều muộn. Sự vận động của hiện thực trong bước lưu chuyển của thời gian từ ngày về đêm, hướng về nội tâm. Ba chữ “ TÇm tóc thô”(t×m chèn ngñ) gîi m¸i Êm b×nh yªn. B¸c kh«ng trùc tiÕp nãi thêi gian nh­ng thêi gian vÉn hiÖn lªn qua h×nh ¶nh cña c¸nh chim bay vÒ phÝa rõng xa để tìm nơi trú ngủ. ThÕ nh­ng, c¸nh chim bay trong th¬ B¸c kh«ng ph¶i ®ang bay trong tr¹ng th¸i bình thường mà là cánh chim bay “mỏi”. Chữ “mỏi” gợi sự mỏi mệt của cánh chim và còn gợi lên mối giao cảm, đồng điệu giữa cảnh và tình. Sự tương giao cña c¸nh chim mái mÖt Êy víi c¶nh ngé vµ t©m tr¹ng cña B¸c. Như vậy, khi thời gian tự nhiên thông qua ý thức cảm nhận của Bác, nó đã được chiếm hữu biến đổi thành thời gian tâm trạng, thời gian mang màu sắc tình c¶m. - Hay lµ ë h×nh ¶nh: “Cô vân mạn mạn độ thiên không” (Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng) ThÇy cho häc sinh c¶m nhËn ®­îc nh÷ng ý nghÜa kh¬i gîi cña h×nh ¶nh chßm mây lẻ (Cô vân) và lững lờ trôi (mạn mạn), giữa tầng không (độ thiên không): Gợi vẻ lẻ loi cô đơn, gợi thời gian chậm chạp khắc khoải – tâm trạng, gợi cái nhìn đầy nội tâm của Bác, gợi vẻ êm dịu, khoáng đạt của trời thu, gợi hình ảnh người chiến sĩ cộng sản trên con đường lưu đày.  ý nghÜa cña hai c©u th¬ kh«ng chØ t¶ c¶nh mµ cßn më ra kh«ng gian cña t©m trạng. Ngoại cảnh cũng chính là tâm cảnh. Giữa muôn ngàn khổ cực. Người vẫn ung dung tự tại, vẫn hướng về vẻ đẹp của thiên nhiên, hoà hồn mình vào đất trời rộng lớn với một sự tự do tuyệt đối về tinh thần. Đó chính là vẻ đẹp của bản lĩnh kiên cường , ý chí, nghị lực lớn lao và tinh thần lạc quan phơi phới trong tâm hồn B¸c. - ý nghĩa khơi gợi “ý tại ngôn ngoại” đặc biệt là ở tứ thơ: Ví dụ ở chữ “Hång” trong bµi th¬ nµy. Ch÷ “Hång” lµ nh·n tù bµi th¬, lµ ®iÓm s¸ng ngêi trong bµi th¬ lµm s¸ng bõng khu«n mÆt c« g¸i n¬i xãm nói, lµm cho bøc tranh chiều tối từ chỗ hoang vắng trở lên ấm áp vui tươi hơn. Nó cũng chứng tỏ bút pháp miêu tả tinh tế của Bác : Bác dùng ánh sáng để miêu tả bóng tối. Sự vận động của tứ thơ, hình tượng thơ đi từ chỗ cô đơn đến sum vầy, từ lạnh lẽo đến ấm áp, từ bóng tối đến ánh sáng, thể hiện thế giới quan duy vật biến chứng, nhân sinh quan l¹c quan cña nhµ th¬. * Sau n÷a lµ t«i gióp häc sinh c¶m nhËn ®­îc “ChiÒu tèi” lµ mét bµi th¬ tø tuyÖt cña B¸c rÊt ®iªu luyÖn vµ s¸ng t¹o. C¶m høng trong th¬ tø tuyÖt cña B¸c bao giê còng ®­îc kh¬i nguån tõ cuéc sống. Cuộc sống xuất phát và cũng là mục đích đi tới trong thơ của Bác. Hai câu đầu vận động từ thiên nhiên chuyển tới hai câu sau theo hướng xã hội. Từ hiện. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> tại đến tương lai, từ gian khổ đến niềm vui thắng lợi, từ riêng đến chung...Vì thế mà hình tượng trong thơ tứ tuyệt của Bác luôn vận động triển khai rất linh hoạt. §Æc biÖt lµ hai c©u kÕt trong bµi th¬ cña B¸c kh«ng chØ lµ phÇn cuèi mµ trë thành cốt lõi của bài thơ. Nó thường ánh lên vẻ đẹp trí tuệ, gây ấn tượng. VÝ dô: Hai c©u kÕt cña bµi th¬ nµy: “S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång” (C« em xãm nói xay ng« tèi Xay hết lò than đã rực hồng) ThÇy cho c¸c em ph©n tÝch c¶m nhËn ý nghÜa cña h×nh ¶nh “ThiÕu n÷ xay ng«” và “Lô dĩ hồng”(Lò than đã đỏ). Đặc biệt là chữ “Hồng”- nhãn tự bài thơ. 4 - C«ng viÖc thø t­: Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, t«i chó ý cho häc sinh b¸m s¸t vµo nguyªn t¸c , theo t«i ®©y lµ nguyªn t¾c trong viÖc ph©n tÝch c¶m thô mét bµi th¬ dÞch: Khi dạy một bài thơ dịch ( văn học nước ngoài) cái khó mà cả thầy và trò không chỉ là trình độ ngoại ngữ mà còn không được tiếp cận với bản nguyên âm. Người đọc chủ yếu tiếp cận với bản dịch thơ. Do vậy chỗ nào dịch chưa sát, chưa phản ánh đầy đủ ý nghĩa của nguyên tác thì phải đối chiếu với nguyên tác. VÝ Dô: C©u th¬ thø hai cña bµi th¬ : “Cô vân mạn mạn độ thiên không” (Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng) Người dịch đã bỏ sót ý nghĩa của chữ (Cô) trong “Cô vân” (chòm mây lẻ). Hay lµ (ThiÕu n÷) dÞch lµ “C« em” ch­a s¸t víi ý nghÜa cña “ThiÕu n÷” gîi vÎ trÎ trung , trong s¸ng vµ trµn ®Çy søc sèng. 5 - C«ng viÖc thø n¨m : X©y dùng hÖ thèng c©u hái. V× lµ bµi th¬ tø tuyÖt, bèn c©u, l¹i lµ ch÷ H¸n, th¬ §­êng, chñ yÕu lµ nghÜa tiÒm Èn cho nªn viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái còng cã nhiÒu khã kh¨n. Giảng bài thơ này, ngoài việc bám sát vào chữ nghĩa hình ảnh thơ, người thầy cần nắm được mối liên kết bên trong ở mạch cảm xúc, sự vận động của tứ thơ để x©y dùng hÖ thèng c©u hái cho häc sinh khai th¸c ph©n tÝch c¶m thô. VÝ dô: Hai c©u kÕt cña bµi th¬ nµy : “S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång” (C« em xãm nói xay ng« tèi Xay hết lò than đã rực hồng) - Thầy đặt câu hỏi: Đến hai câu thơ này, sự vận động của cảnh vật có gì thay đổi? - Häc sinh tr¶ lêi:........................ Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> - Thầy: Trong cảnh chiều muộn vùng sơn cước tưởng chừng chỉ có bóng tối hoµng h«n bao phñ, chØ cã heo hót qu¹nh hiu, giê ®©y, ¸nh s¸ng Êm ¸p đã rực lên xua tan giá lạnh, bóng tối. - Thầy: Trong hai câu thơ này, bức tranh đời sống con người nơi xóm núi được B¸c biÓu hiÖn ë mÊy h×nh ¶nh ? - Học sinh: Bức tranh đời sống con người được Bác biểu hiện bằng hai hình ảnh : ThiÕu n÷ xay ng« vµ lß than rùc hång. - ThÇy : Em so s¸nh c©u th¬ dÞch “C« em xãm nói xay ng« tèi” víi c©u th¬ trong nguyªn t¸c ? - Häc sinh: “ThiÕu n÷” dÞch lµ “C« em” ch­a râ s¾c th¸i víi nguyªn t¸c. - ThÇy: C¶m xóc vµ t©m hån B¸c biÓu hiÖn trong c©u th¬ nµy ? - Häc sinh:................................................. - Thầy: Bác hướng tới cuộc sống bình dị của những con người lao động. Cô em xóm núi xay ngô là hình ảnh biểu trưng cho vẻ đẹp khoẻ mạnh, trong sáng, tràn đầy sức sống của con người lao động mà Bác nâng niu, cảm mến, trân trọng.Thiếu nữ xuất hiện làm xôn xao cả buổi chiều lặng lẽ. Sự vận động “ma bao thóc” (xay ng«) lµm cho kh«ng khÝ buæi chiÒu thªm Êm ¸p h¬n..vv...... 6 - Công việc thứ sáu : thao tác so sánh để cảm thụ phong cách nghệ thuật cổ điển và hiện đại: - So sánh với thơ cổ điển để thấy được sự gần gũi trong thế giới thẩm mĩ phương §«ng. - So s¸nh víi th¬ Lý B¹ch trong bµi “§éc to¹ KÝnh §×nh s¬n” vµ bµi “Hoµng H¹c lâu” của Thôi Hiệu để cảm nhận chất Đường thi về cái cô độc, cái thanh cao và cái đạo sống phiêu diêu thoái tục ..vv..... - Cho học sinh hiểu được vẻ hiện đại trong việc kế thừa, khai thác và nâng cao tÝnh truyÒn thèng trong th¬ B¸c. 7 - C«ng viÖc thø bÈy: Sö dông thiÕt bÞ c«ng nghÖ: Dạy bài thơ này, tôi chú ý đến những việc khai thác những tư liệu, hình ảnh gợi về quãng thời gian Bác bị giam cầm trong nhà lao của chính quyền Tưởng Giíi Th¹ch. H×nh ¶nh ch©n dung B¸c, h×nh ¶nh tËp “Ngôc trung nhËt ký”, h×nh ảnh thiên nhiên, con người gần gũi với hình ảnh thơ. Đặc biệt biểu hiện tập trung ë nh÷ng ch÷ nghÜa, h×nh ¶nh th¬ tiªu biÓu, nh÷ng ý kh¸i qu¸t, tæng hîp vµ b×nh luËn. Trên đây là những việc làm của tôi trong việc soạn và hướng dẫn học sinh đọc- hiểu bài thơ “Chiều Tối” (Mộ) trong tập thơ “Nhật ký trong tù” của Hồ ChÝ Minh.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Việc tìm tòi cho mình những phương pháp để chuyển tải nội dung, giá trị tư tưởng của bài học như thế này, tôi thấy thực sự đem lại hiệu quả tích cực, thầy giảm được những thao tác thừa trong quy trình các bước lên lớp, các từ thừa khi diễn đạt , học sinh suy nghĩ được nhiều hơn, thích học văn hơn và quan hệ tình cảm thầy trò được hoà đồng, thân mật hơn. III - Tõ kÕt qu¶ viÖc häc- HiÓu bµi th¬ “ChiÒu Tèi”, t«i rót ra cho. m×nh nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ viÖc §äc- HiÓu nh÷ng bµi th¬ kh¸c trong tËp “NhËt kÝ trong tï”cña B¸c:. 1. CÇn rÌn luyÖn n¨ng lùc t­ duy c¶m thô th¬ §­êng. 2. Trong th¬ B¸c, ngo¹i c¶nh bao giê còng lµ t©m c¶nh. §ã lµ sù giao c¶m thèng nhất giữa con người với thiên nhiên. Cái “tôi” trữ tình thường hoà lẫn trong thiên nhiªn vµ ngo¹i c¶nh. 3. HiÓu thªm vÒ quan niÖm s¸ng t¸c v¨n häc cña B¸c qua tËp “NhËt ký trong tù”: Không nên có thiên hướng đơn giản hoá trong quan điểm nghệ thuật, tư tưởng thẩm mỹ của chủ tịch Hồ Chí Minh. Một trong những biểu hiện của thiên hướng đó là nhập làm một quan điểm của Bác về văn tuyên truyền chính trị với những ý kiến của người về văn chương nghệ thuật . Tôi rất thấm thía và đồng tình với ý kiến giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh cho rằng có hai loại văn thơ của Người : Có những bài đúng là “ai đọc cũng hiểu được”. Nh­ng cã kh«ng Ýt bµi kh¸c (§Æc biÖt trong “NhËt ký trong tï”) th× ngay c¶ nh÷ng nhµ v¨n ho¸ uyªn b¸c nhÊt nhiÒu khi còng ph¶i thõa nhËn ch­a lÜnh héi được thấu đáo. IV - KÕt LuËn chung:. Tuy viÕt b»ng ch÷ H¸n, nh­ng “NhËt ký trong tï” cña B¸c c¶ vÒ néi dung vµ cả về phong cách, rõ ràng là một tác phẩm văn học Việt Nam đậm đà tính dân tộc. Một tác phẩm văn học lớn có tác dụng giáo dục sâu sắc phẩm chất đạo đức c¸ch m¹ng cho tÊt c¶ chóng ta ngµy nay. Tôi nghĩ rằng, việc không ngừng tìm tòi sáng tạo cho mình những phương pháp hướng dẫn học sinh phân tích, cảm nhận được nhiều hơn vẻ đẹp văn chương, tâm hồn của Người không chỉ là trách nghiệm vinh quang của người thÇy mµ cßn thÓ hiÖn tÊm lßng thµnh kÝnh l·nh tô vµ biÓu hiÖn mét c¸ch thiÕt thực cho tinh thần của Cuộc vận động của Đảng là học tập và làm theo tấm gương đạo đức cánh mạng Hồ Chí Minh. V - B¶n cam kÕt. 1. T¸c gi¶:. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> - Hä tªn: NguyÔn H÷u Kiªn - Sinh Ngµy: 14/7/1960 - Đơn vị: Trường THPT Tiên Lãng - §iÖn tho¹i: 0313.945.151 – D§ 0975.826.829 2 . S¶n phÈm: Tªn s¶n phÈm : Tõ viÖc §äc- HiÓu bµi th¬ “ChiÒu Tèi” (Mé) suy nghÜ vÒ c¸ch §äc – HiÓu tËp th¬ “NhËt ký trong tï” cña Hå ChÝ Minh. 3 . Cam kÕt: T«i xin cam kÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy lµ s¶n phÈm cña c¸ nh©n tôi. Nếu xảy ra tranh chấp về quyền sở hữu đối với một phần hay toàn bộ sản phẩm sáng kiến kinh nghiệm, tôi hoàn toàn chịu trách nghiệm trước lãnh đạo đơn vị, lãnh đạo Sở GD & ĐT về tính trung thực của bản cam kết này.. Ngµy 15 th¸ng 3 n¨m 2008. NguyÔn H÷u Kiªn. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> ChiÒu Tèi (Mé). Hå chÝ Minh. (Thêi gian : 45 phót ) A . Môc Tiªu Bµi Häc:. Gióp häc sinh c¶m nhËn ®­îc: - C¶nh chiÒu tèi ë mét s¬n th«n. HiÓu ®­îc lßng l¹c quan tin yªu cuéc sống, yêu thiên nhiên của một nhà thơ - chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù đày. - Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh : Dù hoàn cảnh khắc nghiệt đến đâu vẫn luôn hướng về sự sống và ánh sáng . - Bút pháp tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển vừa hiện đại của Bác. B . Phương Tiện Thực Hiện:. SGK – SGV – Tµi liÖu tham kh¶o. ThiÕt kÕ bµi d¹y.. C . C¸ch Thøc TiÕn Hµnh:. Giáo viên tổ chức giờ day theo cách kết hợp các phương pháp dạy học linh hoạt để đạt được hiệu quả cao nhất. D . TiÕn Tr×nh D¹y Häc:. 1. ổn định tổ chức. 2. KiÓm tra bµi cò. C¶m nhËn cña em vÒ bµi th¬ “§©y th«n VÜ D¹” cña Hµn M¹c Tö ? 3. Bµi míi “Nhật ký trong tù” là tập thơ của một người cộng sản vĩ đại cả cuộc đời đã không ngừng phấn đấu vì độc lập , tự do của tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân. Những vần thơ Người viết trong ngục tù luôn toả ánh sáng lấp lánh của một tâm hån lín, mét nh©n c¸ch lín, mét tµi n¨ng lín. “ChiÒu tèi”- Nguyªn t¸c b»ng ch÷ H¸n, phiªn ©m lµ “Mé” trong tËp th¬ “NhËt ký trong tï” cña nhµ th¬ Hå ChÝ Minh.. Hoạt động của GV và HS. Yêu cầu cần đạt. I . §äc HiÓu TiÓu DÉn:. 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c “NhËt ký trong tï”: H- Tập thơ “Nhật ký trong - Tháng 8 năm 1942, với danh nghĩa là đại biểu tù” được nhà thơ Hồ Chí của Việt Nam độc lập đồng minh hội và phân bộ Minh s¸ng t¸c trong hoµn quốc tế phản xâm lược của Việt Nam, Hồ Chí c¶nh ?. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> sang Trung Quốc để tranh thủ viện trợ của thế giới. Sau nửa tháng đi bộ, đến Túc Vinh, tỉnh Quảng Tây, Người bị chính quyền Tưởng Giới Th¹ch b¾t giam v« cí. Trong suèt 13 th¸ng ë tï , tuy bị đày ải vô cùng cực khổ nhưng Hồ Chí Minh vẫn làm thơ. Người đã sáng tác 134 bài thơ bằng chữ Hán trong một cuốn sổ tay, đặt tên là “Ngôc trung nhËt ký”(NhËt ký trong tï) Cã thÓ xem “NhËt ký trong tï” nh­ mét bøc chân dung tự hoạ con người tinh thần chủ tịch Hồ ChÝ Minh. 2 - “ChiÒu Tèi”(Mé) H- Giíi thiÖu bµi th¬ “ChiÒu Lµ bµi th¬ thø 31 cña tËp th¬. C¶m høng cña Tèi” ? bµi th¬ ®­îc gîi lªn trªn con ®­êng chuyÓn lao của Bác từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo vào cuối thu n¨m 1942. Bµi th¬ t¶ c¶nh chiÒu tèi ë mét xãm nói Trung Quèc. C¶nh vËt ®­îc nh×n qua t©m tr¹ng của người tù cộng sản trên con đường lưu đày. Bè côc : Hai phÇn: + Hai c©u ®Çu : T¶ c¶nh vËt trong buæi chiÒu tèi. + Hai câu sau : Vẻ đẹp của hình ảnh con người. Minh. * Hướng dẫn học sinh đọc thÓ hiÖn nhÞp ®iÖu, diÔn c¶m.. II - §äc HiÓu t¸c phÈm. “ChiÒu tèi” lµ bµi th¬ tø tuyÖt rÊt ®iªu luyÖn vµ s¸ng t¹o cña B¸c. Hai c©u ®Çu bµi th¬ lµ bøc tranh thiªn nhiªn chiÒu tèi: 1 - Bøc tranh thiªn nhiªn chiÒu tèi: “QuyÖn ®iÓu quy l©m tÇm tóc thô Cô vân mạn mạn độ thiên không” (Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng) H- C¶nh chiÒu tèi ®­îc B¸c + C¶nh chiÒu tèi ®­îc B¸c gîi lªn b»ng hai h×nh gîi lªn b»ng nh÷ng h×nh ¶nh ¶nh: C¸nh chim bay mái vµ chßm m©y tr«i l÷ng nµo trong hai c©u th¬ nµy ? lê trªn bÇu trêi. a - H×nh ¶nh c¸nh chim : + Trên con đường lưu đày, Bác nhìn cánh chim bay về phía rừng xa để tìm nơi trú ngủ.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> H- C¶m nhËn cña em vÒ h×nh + “ QuyÖn ®iÓu quy l©m” (Chim mái vÒ rõng): c¸nh chim trong c©u th¬ më BiÓu hiÖn thêi gian chiÒu tèi. ®Çu nµy? + Hai ch÷ “Tóc thô’ (chèn ngñ) gîi n¬i chèn nghØ ng¬i, m¸i Êm b×nh yªn. + Nhµ th¬ kh«ng trùc tiÕp nãi vÒ thêi gian nh­ng thêi gian vÉn hiÖn lªn trong h×nh ¶nh cña c¸nh chim. H- C¸ch c¶m nhËn thêi gian? = §©y lµ c¸ch biÓu hiÖn thêi gian mang tÝnh truyền thống. Trong thơ ca cổ điển phương Đông “chim bay về núi” thường biểu hiện cho cảnh chiÒu muén. H- Em h·y cho thÇy mét vµi - VÝ dô: vÝ dô ? “Chim bay vÒ nói tèi råi”(ca dao) “Chim h«m thoi thãp vÒ rõng” (TruyÖn KiÒu) “Ngµn mai giã cuèn chim bay mái” (Bµ HuyÖn Thanh Quan) “Chim nghiªng c¸nh nhá, bãng chiÒu xa” (Huy CËn) - Nh­ng c¸nh chim bay trong th¬ cña B¸c kh«ng phải ở trạng thái bình thường mà là cánh chim H- C¸nh chim bay mái mÖt bay “mái”. Êy cßn gîi cho em nh÷ng - H×nh ¶nh c¸nh chim bay mái gîi ý nghÜa biÓu tượng về mối giao cảm giữa cảnh và tình. Đó là c¶m nghÜ g× n÷a?. sự tương giao giữa cảnh ngộ và tâm trạng của H- Em hãy diễn đạt một số ý Bác. - Dường như Bác không chỉ nhìn cánh chim bay trong sù c¶m nhËn nµy ? về phía rừng xa với cái nhìn thưởng thức thẩm mỹ của ngưỡi nghệ sĩ mà còn với đôi mắt lưu luyến, tr×u mÕn, c¶m th«ng víi mét sinh thÓ , mét biÓu hiÖn cña sù sèng. - ThÊp tho¸ng ®©u ®©y mét ­íc m¬ thÇm kÝn vÒ mét m¸i Êm, mét chèn dõng ch©n trªn con ®­êng dµi mu«n dÆm , mét kh¸t väng tù do . C©u th¬ thø hai lµ h×nh ¶nh “chßm m©y” b - H×nh ¶nh “chßm m©y” “Cô vân mạn mạn độ thiên không” (Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng). Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> H- C¸c em so s¸nh c©u th¬ dÞch trong nguyªn t¸c nh­ nhÕ nµo ? H- §äc c©u th¬ nµy gîi cho em nh÷ng c¶m xóc ?. + C©u th¬ dÞch ch­a chuyÓn ®­îc hÕt ý tø ë ch÷ “cô” trong (cô vân) gợi cô đơn, gợi thời gian trôi (l÷ng lê) chËm ch¹p, kh¾c kho¶i. + C©u th¬ mang ®Ëm chÊt §­êng thi. Nã gÇn víi c©u th¬ cña Lý B¹ch: “Chóng ®iÓu cao phi tËn Cô vân độc khứ nhàn” DÞch nghÜa: “BÇy chim bay ®i hÕt Chßm m©y mét m×nh tr«i” Nó còn gợi đến câu thơ trong bài “Hoàng Hạc l©u” næi tiÕng cña Th«i HiÖu “B¹ch v©n thiªn t¶i kh«ng du du” (Ngh×n n¨m m©y tr¾ng b©y giê cßn bay). C¸i bao la , c¸i trong trÎo, ªm ¶ cña trêi thu ®­îc gîi lªn tõ h×nh ¶nh chßm m©y tr¾ng trôi nhẹ giữa tầng không. Nó gợi lên cái cô độc, H- Nhà thơ dùng nghệ thuật thanh cao và cái đạo sống phiêu diêu thoát tục. gì để biểu hiện ý tình trong - Nghệ thuật nhân hoá chòm mây lẻ loi , cô đơn c©u th¬ nµy ? lững lờ trôi trên bầu trời vô định. H- ThÕ cho nªn h×nh ¶nh th¬ nµy, cßn cã ý nghÜa biÓu - H×nh ¶nh th¬ mang ý nghÜa Èn dô biÓu hiÖn cho tượng ? người chiến sĩ cách mạng trên con đường lưu đày xa x«i khæ ¶i. Nhµ th¬ ph¶i cã mét t©m hån ªm ¶, th­ th¸i nh­ thÕ nµo míi cã thÓ b×nh tÜnh dâi theo mét c¸nh chim bay xa dÇn vµ mét chßm m©y tr«i l÷ng lê thong th¶ gi÷a bÇu trêi nh­ vËy.. H- §Õn ®©y, em cã nhËn xÐt gì về nghệ thuật diễn tả ý = Bác đã dùng thủ pháp: mượn điểm để vẽ diện, tình của Bác trong hai câu lấy cái cực nhỏ để diễn tả cái bao la, lấy cái di th¬ động để diễn tả cái yên tĩnh. + Hai c©u th¬ kh«ng chØ t¶ c¶nh mµ cßn më ra c¶ kh«ng gian t©m tr¹ng. Ngo¹i c¶nh còng chÝnh lµ t©m c¶nh.  Giữa muôn ngàn khổ cực , Người vẫn ung dung tự tại, vẫn hướng về vẻ đẹp của thiên nhiên , hoà hồn mình vào đất trời lớn rộng với một sự tự do tuyệt đối của tinh thần . Đó chính là vẻ đẹp của bản lĩnh kiên cường , ý chí, nghị lực lớn lao vµ tinh thÇn l¹c quan c¸ch m¹ng ph¬i phíi trong t©m hån B¸c.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> 2 - Bức tranh đời sống con người nơi xóm núi “S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång” (C« em xãm nói xay ng« tèi H- Trong hai c©u th¬ nµy, Xay hết lò than đã rực hồng) bức tranh đời sống con người - Bức tranh đời sống con người được Bác biểu ®­îc B¸c biÓu hiÖn ë mÊy hiÖn b»ng hai h×nh ¶nh : ThiÕu n÷ xay ng« vµ lß h×nh ¶nh? than rùc hång. a- H×nh ¶nh thiÕu n÷ xay ng«: H- Em so s¸nh c©u th¬ dÞch nµy so víi c©u th¬ trong + Trong nguyªn t¸c , B¸c viÕt lµ “ S¬n th«n thiÕu nguyªn t¸c? n÷ ma bao tó ”, dÞch th¬ “C« em xãm nói xay ng« tèi”. + “ThiÕu n÷” dÞch lµ “C« em” ch­a râ s¾c th¸i so víi nguyªn t¸c. + “Thiếu nữ” gợi vẻ đẹp tươi trẻ, khoẻ mạnh, trµn ®Çy søc sèng. + Bác hướng tới cuộc sống bình dị những con người lao động. “ Cô em xóm núi xay ngô” là hình ảnh biểu trưng cho vẻ đẹp khoẻ mạnh, trong sáng, sức sống của con người lao động mà Bác n©ng niu, c¶m mÕn, tr©n träng. ThiÕu n÷ xuÊt hiÖn lµm x«n xao c¶ buæi chiÒu lÆng lÏ. Sù vËn động của “Ma bao túc” (xay ngô) làm cho không khÝ cña buæi chiÒu thªm Êm ¸p h¬n. b- Hình ảnh “ lò than đã rực hồng”: H- C¶m nghÜ c¶u em vÒ c©u kÕt cña bµi th¬ nµy ?. “Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång” (xay hết lò than đã rực hồng). - Ba chữ “ lô dĩ hồng” (lò than đã rực hồng) là h×nh ¶nh th¬ tiªu biÓu. H- H×nh ¶nh nµo gîi cho em - C©u kÕt trong th¬ tø tuyÖt cña B¸c lu«n ¸nh lªn vẻ đẹp của trí tuệ và gây ấn tượng về tư tưởng. nhiÒu c¶m nghÜ ? - Ch÷ “Hång” lµ nh·n tù cña bµi th¬, lµ ®iÓm s¸ng ngêi trong bµi th¬. Puskin cã h×nh ¶nh th¬ “ Nhi na bên lò lửa đỏ, ngắm em mãi mãi không th«i...”.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> H- Bót ph¸p miªu t¶ cã g× - Ch÷ “ Hång” lµm cho bøc tranh chiÒu tèi tõ đặc biệt ? chỗ hoang vắng trở lên ấm áp, tươi vui hơn. - Trong câu thơ này, Bác dùng ánh sáng để miêu tả bóng tối, sự vận động của tứ thơ, hình tượng thơ đi từ cô đơn đến sum vầy, từ lạnh lẽo đến ấm áp, từ bóng tối đến ánh sáng, thẻ hiện thế giới quan duy vËt biÖn chøng, nh©n sinh l¹c quan cña nhµ th¬.. H- TÝnh cæ ®iÓn ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo ? 3 - Phong cách cổ điển mà hiện đại :. + TÝnh cæ ®iÓn thÓ hiÖn ë tø th¬, thi liÖu mang H- Tính hiện đại được thể tính truyền thống. Bút pháp chấm phá vài nét mà hiÖn ? vÉn ghi l¹i ®­îc linh hån t¹o vËt, c¸i t«i tr÷ t×nh ung dung tù t¹i... + Tính hiện đại : Thể hiện ở sự khai thác nâng cao nh÷ng thi ®iÖu truyÒn thèng. VÝ dô: §äc hai c©u th¬ ®Çu cña bµi th¬ nµy, người đọc nhớ tới hai câu trong bài: “Độc toạ KÝnh §×nh s¬n” cña Lý B¹ch: “Chóng ®iÓu bay phi tËn Cô vân độc khứ nhàn” Xu©n DiÖu dÞch: “BÇy chim mét lo¹t bay cao Lưng trời thơ thẩn đám mây một mình” Cã thÓ thÊy, nÕu c¸nh chim cña Lý B¹ch bay vút vao cõi vô tận thì trong thơ Bác đó là cánh chim của đời sống hiện thực, nó bay theo cái nhịp cña sù sèng. + Tính hiện đại còn thể hiện ở vẻ đẹp con người. Con người là chủ thể của hoàn cảnh và luôn hài hoà với vẻ đẹp của thế giới tự nhiên. ở bản lĩnh kiên cường của người chiến sĩ cộng sản, ở tinh thần thơ luôn vận động hướng về sự sống và ánh sáng. Vì thế, người đọc còn cảm nhận được trong th¬ B¸c chÊt thÐp vµ chÊt t×nh lu«n hoµ quyÖn lµm mét.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> H- Chủ đề của bài thơ ?. III - Tæng kÕt. H- Đánh giá chung về giá trị 1. Chủ đề: Tình yêu và niềm lạc quan tin yêu cña bµi th¬ ? cuéc sèng cña nhµ th¬ lín Hå chÝ Minh – Người chiến sĩ cộng sản vĩ đại. 2. Chỉ bằng bài thơ bốn câu, Người đã phác hoạ lên nhiều điều vô giá. Người đọc cảm nhận được tấm lòng, tư tưởng của Bác vừa rất cụ thể, đời thường, lại vừa lớn lao vĩ đại, sẵn sàng quên đi nh÷ng nçi bÊt h¹nh riªng hoµ víi niÒm vui chung của của cuộc sống con người. Đó chính là vẻ đẹp t©m hån cña B¸c. Bài thơ cho người đọc thấy tài nghệ sắc sảo và độc đáo của Bác trong một bút pháp : Hoà hợp màu sắc cổ điển và hiện đại. E - hướng dẫn học bài :. 1. §äc thuéc vµ ph©n tÝch bµi th¬: “ChiÒu tèi”(Mé) cña Hå ChÝ Minh. 2. So¹n bµi “Tõ Êy” cña Tè H÷u.. * §¸nh gi¸ cña Tæ V¨n vµ H§ xÐt duyÖt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm: - §Ò tµi mang tÝnh khoa häc vµ thùc tiÔn cã gi¸ trÞ phæ biÕn. Lo¹i A.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(16)</span>