Luận văn đánh giá khả năng sản xuất tinh của bò đực giống holstein friesian nhập từ australia

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

BÙI KH C HÙNG

ðÁNH GIÁ KH NĂNG S N XU T TINH C A BÒ
ð C GI NG HOLSTEIN FRIESIAN
NH P T AUSTRALIA”

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: CHĂN NUÔI

Mã s

: 60.62.40

Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. PGS.TS. Hoàng Kim Giao
2. PGS.TS. Mai Th Thơm

HÀ N I - 2010

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u, k t qu nêu trong lu n văn này là trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng
b trong b t kỳ cơng trình nào khác.
M i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c c m ơn và các
tài li u tham kh o trích d n trong lu n văn đ u có ngu n g c xu t x th c t
và ñư c ch rõ ngu n g c.
Hà N i, ngày 22 tháng 9 năm 2010
Tác gi lu n văn

Bùi Kh c Hùng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M ƠN
Nhân d p hoàn thành lu n văn, cho phép tơi đư c bày t lịng bi t ơn
sâu s c t i:
PGS.TS. Hoàng Kim Giao - C c trư ng C c Chăn nuôi, PGS.TS. Mai
Th Thơm - B Môn Chăn nuôi chuyên khoa - Khoa Chăn nuôi - Nuôi tr ng
th y s n - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i đã t n tình giúp đ tơi trong
su t q trình th c hi n đ tài và hồn thành lu n văn.
Lãnh đ o và t p th các th y cô trong Vi n Sau ñ i h c, các th y cô
trong Khoa Chăn ni - Ni tr ng th y s n đã d y d , hư ng d n và t o đi u
ki n thu n l i cho tơi hồn thành lu n văn này.
Ban Lãnh đ o và tồn th cán b cơng nhân viên Trung tâm Gi ng gia
súc l n Trung ương, Tr m Nghiên c u và s n xu t tinh đơng l nh Mơnca,
Trung tâm Kh o, ki m nghi m và ki m đ nh gi ng v t ni, th c ăn chăn
nuôi - C c Chăn nuôi, C c Chăn ni đã t o m i đi u ki n thu n l i, khích l

và giúp đ tơi trong su t quá trình th c hi n lu n văn này.
Tơi cũng xin chân thành c m ơn tồn th gia đình, b n bè và đ ng
nghi p ñã t o ñi u ki n thu n l i giúp đ tơi v m i m t, đ ng viên khuy n
khích tơi hồn thành lu n văn này.
Hà N i, ngày 22 tháng 10 năm 2010
Tác gi lu n văn

Bùi Kh c Hùng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

Danh m c t vi t t t và ký hi u

iii

Danh m c b ng

vi

Danh m c hình

vii

Danh m c nh

viii

Danh m c sơ ñ và bi u ñ

ix

1. M ð U

1

1.1. ð t v n đ

1

1.2. M c đích yêu c u

2

1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

2

2. T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1. Cơ s khoa h c

4

2.2. Ho t ñ ng sinh s n

bò cái

36

2.3. M t s nghiên c u trong và ngoài nư c

41

3. ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

44

3.1. ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u

44

3.2. N i dung nghiên c u

44

3.3. Phương pháp nghiên c u

45

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........iii


4. K T QU VÀ TH O LU N

49

4.1. ðánh giá m t s ch tiêu s lư ng, ch t lư ng tinh d ch

49

4.1.1. Th tích tinh d ch................................................................................ 49
4.1.2. Ho t l c tinh trùng.............................................................................. 52
4.1.3. N ng ñ tinh trùng.............................................................................. 54
4.1.4. T ng s tinh trùng ti n th ng trong tinh d ch (VAC) .......................... 57
4.1.5. Màu s c tinh d ch................................................................................ 59
4.1.6. pH tinh d ch ........................................................................................ 61
4.1.7. T l tinh trùng s ng........................................................................... 62
4.1.8. T l tinh trùng kỳ hình ...................................................................... 65
4.2. ðánh giá ch t lư ng tinh đơng l nh: Ho t l c tinh trùng sau gi i đơng.......... 67
4.3. ðánh giá m t s ch tiêu s lư ng, ch t lư ng tinh d ch ........................ 70
4.3.1. T l các l n l y tinh ñ t tiêu chu n.................................................... 70
4.3.2. S lư ng tinh c ng r s n xu t ñư c trong m t l n khai thác tinh ñ t
tiêu chu n ..................................................................................................... 72
4.3.3. Ư c ñ t t ng s li u tinh c ng r s n xu t ñư c/tháng khai thác/con. . 74
4.4. Bư c ñ u ñánh giá t l th thai ............................................................ 76
5. K T LU N VÀ ð NGH

78

TÀI LI U THAM KH O

79

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........iv


DANH M C T

VI T T T VÀ KÝ HI U

TT

Tên vi t t t

Tên vi t ñ y ñ

1

%

Ph n trăm

2

0

C

ð C

3

A

Ho t l c tinh trùng

4

C

N ng ñ tinh trùng

5

cm

Centimet

6

CP

C ph n

7

CS

C ng s

8

Cyt I

Tinh bào c p I

9

Cyt II

Tinh bào c p II

10

ðVT

ðơn v tính

11

FSH

Follicle Stimulating Hormone

12

g

Gram

13

HF

Holstein Friesian

14

K

Tinh trùng kỳ hình

15

kg

Kilogam

16

km

Kilomet

17

LH

Luteinizing Hormone

18

ml

Mililit

19

n

Dung lư ng m u nghiên c u

20

NST

Nhi m s c th

21

PTNT

Phát tri n nông thôn

22

SE

Standard Error

23

TCN

Tiêu chu n ngành

24

TNHH

Trách nhi m h u h n

25

TTNT

Truy n tinh nhân t o

26

Úc

Australia

27

V

Lư ng xu t tinh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........v


DANH M C B NG
B ng 2.1. Kích thư c c a bào thai bò qua các tháng tu i

40

B ng 3.1. Thang ñi m ñánh giá ho t l c tinh trùng

46

B ng 4.1. Th tích tinh d ch

49

B ng 4.2. Ho t l c tinh trùng (A)

52

B ng 4.3. N ng ñ tinh trùng (C)

54

B ng 4.4. T ng s tinh trùng s ng ti n th ng

57

B ng 4.5. Màu s c tinh d ch

59

B ng 4.6. pH tinh d ch

61

B ng 4.7. T l tinh trùng s ng

63

B ng 4.8. T l tinh trùng kỳ hình

65

B ng 4.9. Ho t l c tinh trùng sau gi i đơng

68

B ng 4.10. T l các l n khai thác tinh ñ t tiêu chu n

70

B ng 4.11. S lư ng tinh c ng r s n xu t ñư c trong m t l n khai thác

73

B ng 4.12. S lư ng tinh c ng r s n xu t/tháng

75

B ng 4.13: T l ph i gi ng l n m t có ch a

76

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........vi


DANH M C HÌNH
Hình 2.1. Gi i ph u đ nh v các cơ quan sinh d c bị đ c

5

Hình 2.2. M t c t d ch hồn và d ch hồn ph bị đ c

6

Hình 2.3. C u trúc c a tinh trùng bị

12

Hình 2.4. Các d ng kỳ hình ph bi n c a tinh trùng

18

Hình 2.5. Q trình đơng l nh dung d ch

24

Hình 2.6. ðơng l nh nư c mu i sinh lý

24

Hình 2.7. nh hư ng c a glycerol trong dung d ch NaCl

31

Hình 2.8. Bi n ñ i v t lý trong t bào khi đơng l nh

36

Hình 2.9. Chu kỳ đ ng d c

38

bị

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........vii


DANH M C NH
nh 1.1. Bị đ c gi ng HF s hi u 2105
nh 1.2. Bị đ c gi ng HF s hi u 2106
nh 1.3. Bị đ c gi ng HF s hi u 2107
nh 1.4. Bị đ c gi ng HF s hi u 2108
nh 1.5. Bò ñ c gi ng HF s hi u 2109
nh 1.6. Bị đ c gi ng HF s hi u 2110
nh 1.7. Bị đ c gi ng HF s hi u 2111
nh 1.8. Bị đ c gi ng HF s hi u 2112

nh 1.9. Bị đ c gi ng HF s hi u 2113
nh 1.10. Bị đ c gi ng HF s hi u 2114
nh 1.11. Bị đ c gi ng HF s hi u 2115
nh 1.12. Bị đ c gi ng HF s hi u 2116
nh 1.13.Bị đ c gi ng HF s hi u 2117
nh 1.14. Bị đ c gi ng HF s hi u 2118
nh 1.5. Bị đ c gi ng HF s hi u 2119
nh 1.16. Bò ñ c gi ng HF s hi u 2120
nh 1.17. Bị đ c gi ng HF s hi u 2121
nh 1.18. Bị đ c gi ng HF s hi u 2122
nh 1.19. Bị đ c gi ng HF s hi u 2124
nh 2.1. Khu v c chăn ni bị đ c gi ng và s n xu t tinh đơng l nh
nh 2.2. Khu v c khai thác tinh
nh 2.3. Chu n b bò trư c khai thác tinh
nh 2.4. Giá gi
nh 2.5. Khai thác tinh
nh 3.1. ðánh giá ho t l c tinh trùng
nh 3.2. T b o ôn môi trư ng 50C
nh 3.3. Máy in nhãn hi u lên c ng r
nh 3.4. Máy n p-hàn c ng r
nh 3.5. Máy đơng l nh tinh trùng
nh 3.6. T cân b ng trư c đơng l nh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........viii

85
85
85
85
85

85
86
86
86
86
86
86
87
87
87
87
87
87
87
88
88
88
88
88
89
89
89
89
89
89


DANH M C SƠ ð

VÀ BI U ð

Sơ ñ 3.1. Sơ ñ nghiên c u c a ñ tài

45

Bi u ñ 4.1. Th tích tinh d ch

51

Bi u ñ 4.2. Ho t l c tinh trùng

53

Bi u ñ 4.3. N ng ñ tinh trùng

56

Bi u ñ 4.4. T ng s tinh trùng s ng ti n th ng (VAC)

58

Bi u ñ 4.5. T l xu t hi n màu s c tinh d ch

60

Bi u ñ 4.6. pH tinh d ch

62

Bi u ñ 4.7. T l tinh trùng s ng

64

Bi u đ 4.8. T l tinh trùng kỳ hình

67

Bi u ñ 4.9. Ho t l c tinh trùng sau gi i đơng

69

Bi u đ 4.10. T l các l n khai thác tinh ñ t tiêu chu n

72

Bi u ñ 4.11. S lư ng tinh c ng r s n xu t ñư c trong m t l n khai thác 74
Bi u ñ 4.12. T l ph i gi ng l n m t có ch a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........ix

77


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Nhu c u xã h i ngày càng cao v s lư ng và ch t lư ng th t, tr ng,
s a, ñ ng th i áp l c c nh tranh trong h i nh p T ch c Thương m i th gi i

(WTO), ngành chăn ni nói chung và chăn ni bị nói riêng ph i đ y m nh
và phát tri n c v quy mô s lư ng và ch t lư ng nh m ñáp ng nhu c u
th c ti n c a xã h i và th c hi n Chi n lư c Phát tri n Chăn ni đ n năm
2020 đư c Th tư ng Chính ph đã phê duy t t i Quy t ñ nh s 10/2008/QðTTg ngày 16/01/2008. M c tiêu phát tri n ngành chăn nuôi thành ngành s n
xu t hàng hố, t ng bư c đáp ng th c ph m cho tiêu dùng trong nư c và
ti n t i xu t kh u; ñưa t tr ng chăn ni trong nơng nghi p đ n năm 2020
đ t trên 42%, trong đó đàn bị s a tăng bình qn trên 11% năm và đ t
kho ng 500 nghìn con và 100% s lư ng bị s a đư c ni thâm canh, bán
thâm canh. ðàn bị th t đ n năm 2020 đ t kho ng 12,5 tri u con, tăng 4,8%
năm (B Nông nghi p và PTNT, 2008[4].
ð th c hi n m c tiêu k ho ch ñ ra, nhà nư c ñã ñưa ra các chính
sách h tr v v n, k thu t, các chính sách xã h i khác nh m t o ñi u ki n
cho phát tri n đàn bị. Trong chi n lư c phát tri n đàn bị thì th tinh nhân t o
và s n xu t tinh đơng l nh trong nư c là m t nhân t quan tr ng, góp ph n
vào vi c nhân nhanh đàn bị, khai thác có hi u qu nh ng đ c gi ng có ti m
năng, năng su t cao, b o t n nh ng ñ c gi ng quý, ñ ng th i góp ph n gi m
chi phí trong s n xu t t vi c ph i nuôi nhi u bị đ c gi ng. Tuy nhiên, các
gi ng bị n i c a Vi t Nam có t m vóc nh và s c s n xu t s a, th t kém hơn
các gi ng bò ngo i, m t khác gi ng bị ngo i có ngu n g c t vùng ơn đ i khi
nh p v Vi t Nam, m t nư c nhi t ñ i biên ñ nhi t và m cao ñã tác đ ng
khơng nh đ n sinh trư ng, phát tri n và s c s n xu t.

1


ð c i ti n nhanh các ti n b di truy n, s d ng bị nh p có hi u qu
phát tri n ngành chăn ni bị s a, v i vai trị vơ cùng quan tr ng c a con đ c
trong chăn ni, năm 2009 B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn đã nh p
kh u 20 bị đ c gi ng Holstein Friesian t Australia s n xu t tinh đơng l nh
ph c v công tác truy n tinh nhân t o, các bị đ c gi ng đư c ni t i tr m

nghiên c u và s n xu t tinh đơng l nh Mơnca (T n Lĩnh - Ba Vì - Hà N i).
Vi c theo dõi, đánh giá kh năng s n xu t tinh c a nh ng bò gi ng này h t
s c quan tr ng. Do v y, v i mong mu n góp ph n cung c p thêm nh ng
thơng tin khoa h c c th , chính xác v kh năng s n xu t tinh, đ t đó góp
ph n vào công tác chăn nuôi và s n xu t đàn bị trong c nư c cho năng xu t,
ch t lư ng cao ph c v cho nhu c u c a con ngư i, mang l i hi u qu kinh t ,
có s c c nh tranh trong h i nh p, chúng tơi đã ti n hành th c hi n ñ tài
“ðánh giá kh năng s n xu t tinh c a bị đ c gi ng Holstein Friesian
nh p t Australia”.
1.2. M c ñích yêu c u
1.2.1. M c ñích
- Bư c ñ u ñánh giá kh năng s n xu t tinh c a bị đ c gi ng HF Úc
ni t i Vi t Nam;
- Xác ñ nh t l th thai.
1.2.2. Yêu c u
- C p nh t, ghi chép ñ y ñ k t qu các l n khai thác, ñánh giá ki m
tra, pha ch , s n xu t, ph i gi ng và ki m tra ch t lư ng tinh theo bi u m u
s sách, trên ph n m m qu n lý.
- ðưa ra các nh n xét ñánh giá khách quan, trung th c, khoa h c, chính
xác v các k t qu thu ñư c t các kh o sát và thí nghi m.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........2


- ðóng góp trong cơng tác sinh s n, nhân gi ng, lai t o, ñ i v i ñàn bị
đ c gi ng HF nh p kh u.
- Làm cơ s khoa h c cho công tác chăn nuôi và thúc đ y cơng tác th
tinh nhân t o bị s a.

- K t qu đánh giá s b sung thêm ngu n thông tin, d li u khoa h c
v s n xu t tinh, làm tư li u cho công tác nghiên c u khoa h c, gi ng d y
các chuyên ngành chuyên sâu và m r ng.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
- Có ý nghĩa v m t kinh t , tăng năng su t, ch t lư ng đàn bị, gi m
chi phí ñ u vào.
- Cung c p k t qu cho cơ s s n xu t, cơ quan qu n lý ñánh giá, tuy n
ch n ñư c nh ng bị đ c gi ng HF Úc có ch t lư ng gi ng t t ñ s n xu t
tinh đơng l nh, đ ng th i lo i th i nh ng bị đ c gi ng s n xu t tinh kém.
- Giúp cơ s chăn nuôi có k ho ch ch đ ng s lư ng bị đ c gi ng
HF Úc đ s n xu t tinh đơng l nh cung c p th a mãn nhu c u th trư ng và
gi m chi phí, nâng cao hi u qu kinh t trong chăn ni bị đ c gi ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Cơ s khoa h c
2.1.1. Sinh lý sinh d c bị đ c
2.1.1.1. S thành th c v tính
con đ c thành th c v tính là lúc b máy sinh s n ñã ñ phát tri n,
s n sinh ra tinh trùng khi giao ph i v i con cái tinh trùng g p tr ng th tinh,
con cái có ch a (Kunitada, 1992)[43].
Thành th c v tính là k t qu c a s ñi u ch nh d n d n c a s tăng ti t
Gonadotropin và kh năng c a các tuy n sinh d c ñ ñ m nhi m ñ ng th i
vi c s n sinh Sertoli và s n sinh giao t . S thành th c v tính d c ph thu c
vào nhi u y u t khác nhau như tu i, kh i lư ng cơ th , ñi u ki n ni dư ng
và mơi trư ng.

bị đ c trong ng sinh tinh lúc 3-4 tháng tu i xu t hi n các

tinh bào sơ c p, lúc bê ñ c 6 tháng tu i xu t hi n các tinh trùng trư ng thành,
lúc 8-10 tháng tu i ñã có nhi u tinh trùng có th s d ng th tinh nhân t o
(Hafer, 1987)[38].
2.1.1.2. C u t o b máy sinh d c bị đ c
B máy sinh d c bị đ c bao g m các b ph n chính như: d ch hồn,
bao d ch hồn, dây treo d ch hoàn, tuy n sinh d c ph , các ng d n tinh, cơ
quan giao c u (Hình 1) (Nguy n Xuân Tr ch và CS, 2006)[23].
Bao d ch hoàn: là do n p ti n đình c a tuy n sinh d c
bi t hố thành. Nó là m t túi do da b ng thõng xu ng

giai đo n phơi

vùng b ng bên trong

ch a 2 d ch hoàn, làm cho bao d ch hồn có hình ơ van chia thành hai ph n
b ng nhau, ph n phía trên bao d ch hồn g i là c bao g n vào vùng b n trong
ch a các h th ng dây treo, các m ch máu, dây th n kinh và ông d n tinh.
Bao d ch hồn có nhi u l p cơ khác nhau h p thành có tác d ng b o v và
đi u hồ nhi t đ

d ch hồn, Tuỳ th i ti t nó t o nhi t đ thích h p cho s

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........4


sinh tinh và b o t n tinh trùng trong cơ th bị đ c trư c khi xu t tinh ra ngoài
(Nguy n T n Anh và Nguy n Duy Hoan, 1998)[2].

Hình 2.1. Gi i ph u đ nh v các cơ quan sinh d c bị đ c

(ðinh Văn C i và Nguy n Ng c T n, 2007)[5]
D ch hồn: G m hai d ch hồn có d ng hình tr ng n m trong bao d ch
hồn. Kích thư c dài kho ng 11-12 cm, đư ng kính 5-7 cm và kh i lư ng
kho ng 250-350 gam. D ch hoàn là cơ quan sinh d c nguyên thu

con ñ c,

nơi s n xu t ra tinh trùng và hormone sinh d c ñ c (testosteron). D ch hoàn
ch a các ng sinh tinh.

ng sinh tinh có đư ng kính r t nh (200 µm) đư c

x p ngo n ngoèo trong d ch hoàn, chi u dài t ng c ng c a chúng t i 5.000 m
nh ng t bào k (t bào Leydig) n m gi a các ng sinh tinh s n sinh ra
hormone sinh d c ñ c. Nh ng t bào ñ (Sertoli) và t bào m m trong ng
sinh tinh bi t hoá thành t bào tinh và thành tinh trùng (ðinh Văn C i và
Nguy n Ng c T n, 2007)[5]
bị đ c tuy n n ti t hormone FSH (Follice Sitmulating Hormone)
và LH (Luteinizing Hormone). FSH kích thích s phát tri n c a ng sinh tinh,
xúc ti n q trình hình thành tinh trùng. LH kích thích t bào k ti t hormone

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........5


testosteron, Androgen… trong đó testosteron có ho t l c m nh nh t t o nên
đ c tính th c p c a con ñ c và làm tăng q trình đ ng hố, trư c h t là
đ ng hố protein. Q trình sinh tinh và tác đ ng c a các nhân t ñi u khi n
di n ra liên t c vì v y ho t ñ ng sinh d c c a bò ñ c di n ra thư ng xuyên k
t khi thành th c v tính (Nguy n Văn ð c và CS 2006)[9].

Hình 2.2. M t c t d ch hồn và d ch hồn ph bị đ c
(ðinh Văn C i và Nguy n Ng c T n, 2007)[5]
D ch hoàn cùng v i bao d ch hồn đi u hồ nhi t đ trong d ch hồn
trong m t đi u ki n nh t đ nh, nhưng nhìn chung n u nhi t đ mơi trư ng là
50C - 210C thì nhi t đ bên trong d ch hồn th p hơn nhi t ñ cơ th là 40C 70C. Vì v y, d ch hồn là b ph n chính c a b máy sinh s n c a con ñ c và
cũng là b ph n mà các nhà th tinh nhân t o chú ý nhi u nh t trong khi ch n
l c ñ c gi ng. D ch hồn ph i có kích thư c, có t l tương ng v i t m vóc
con đ c, có hình d ng cân đ i, c u t o hoàn ch nh và ho t ñ ng t t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........6


D ch hoàn ph (mào tinh): các ng d n ra t d ch hồn t p trung l i
hình thành nên m t ng ñơn g i là d ch hồn ph . M i d ch hồn có m t d ch
hoàn ph . C u t o d ch hồn ph g m có đ u, thân, đi và có th s th y
đư c qua bìu dái. M c dù ch có m t ng nhưng d ch hồn ph r t g p khúc
và có chi u dài kho ng 40 - 60 m (Nguy n Xn Tr ch, 2003)[21]
D ch hồn ph có m t s ch c năng chính:
- V n chuy n tinh trùng: là m t ng n i t d ch hồn đ n ng d n tinh
ngồi, d ch hồn ph có ch c năng v n chuy n tinh trùng t d ch hồn đ n
ng d n tinh ngồi. Ho t đ ng này x y ra nh các chu kỳ co bóp c a l p cơ
trên d ch hoàn ph và l c hút chân khơng đư c t o ra trong ng d n tinh
ngoài. Th i gian v n chuy n tinh trùng qua h t ng d ch hoàn ph kho ng 911 ngày.
- Làm ñ m ñ c n ng ñ tinh trùng: tinh trùng t d ch hồn vào đ u d ch
hồn ph có n ng đ lỗng (kho ng 1.000 tri u tinh trùng/ml), su t trong quá
trình v n chuy n trong ng d ch hoàn ph , qu n th tinh trùng ñư c làm ñ c
lên, kho ng 4.000 tri u tinh trùng/ml

(Canadian Association of Animal

Breeders, 1991)[31].
- Làm thành th c tinh trùng: khi m i đư c hình thành và cịn lưu trú
trong các ng d n tinh trong, năng l c v n ñ ng và kh năng th tinh c a tinh
trùng cịn r t kém ho c khơng có. Trong q trình di chuy n trong ng d ch
hồn ph , năng l c v n ñ ng và kh năng th tinh c a tinh trùng tăng lên khá
nhanh. N u tinh trùng nào còn gi t bào tương bám theo thì tinh trùng đó đư c
coi là tinh trùng kỳ hình và khơng có kh năng th tinh.
- B o t n và lưu gi tinh trùng: đi d ch hồn ph c a bị đ c trư ng
thành có th ch a đư c 50-70 t tinh trùng s ng.

đây có đi u ki n t i ưu

cho s t n t i c a tinh trùng trong m t th i gian khá dài (kho ng 60 ngày) c
th là có: pH th p, đ t nh t cao, n ng ñ CO2 cao, t l gi a n ng ñ K+ và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........7


Na+ l n, có s

nh hư ng c a testosterone k t h p v i nh ng y u t khác đã

làm gi m q trình trao đ i ch t c a tinh trùng và do đó kéo dài ñư c tu i th
c a chúng. Tuy nhiên, n u th i gian lưu gi nói trên quá dài thì s lư ng tinh
trùng ch t c a l n xu t tinh này s cao và làm cho kh năng th tinh kém
(Hiroshi, 1992)[40].
ng d n tinh: là m t ng có cơ ch c ch y t đi d ch hồn ph

đáy

d ch hồn ngư c theo d ch hồn đ n ph ng ng d n tính (ampullae). Khác v i
d ch hồn ph , ng d n tinh là m t ng th ng và khá ng n. Hai ng d n tinh
h p l i v i nhau t o thành ph ng ng d n tinh, g p ng d n nư c ti u t bàng
quan cùng v i ch t ti t c a m t s tuy n sinh d c ph ñ vào ng chung g i
là ni u ñ o (Nguy n Xuân Tr ch và Mai Th Thơm, 2004)[22].
Ni u sinh d c: v a là cơ quan ti t ni u và là cơ quan sinh d c n i t hai
ño n ph ng ng d n tinh ñ n ñ u dương v t, vì th nó v a là đư ng d n nư c
ti u v a là ñư ng d n tinh d ch khi bị đ c xu t tinh. Khi bị đ c xu t tinh,
đ u tiên có m t ít tinh thanh đư c ti t ra (ch t t y r a ñư ng ng d n tinh
d ch trong quá trình xu t tinh), vi c hoà l n tinh trùng vào tinh thanh s hồn
thi n trong đư ng ni u sinh d c này.
Các tuy n sinh d c ph : các tuy n sinh d c ph g m các tuy n tinh
nang, ti n li t, tuy n c u ni u ñ o. Chúng n m d c theo ph n thân c a ng
ni u ñ o và cùng v i hai ng d n tinh ñ ch t ti t vào ni u ñ o. Ch t ti t c a
các tuy n sinh d c ph tham gia kho ng 3/4 lư ng tinh d ch là ngu n năng
lư ng, ch t ñ m vv… cho tinh trùng (Tr n C và CS, 1975[8].
Tuy n tinh nang: g m hai tuy n có hình qu tr ng, màu vàng nh t,
trong xoang ch u, trên bàng quang và ng d n tinh. Tuy n này ti t ra ch t keo
màu tr ng ho c vàng, ch t keo này g p d ch ti t c a tuy n ti n li t thì k t l i
t o thành m t cái nút đ đóng c t cung sau q trình giao ph i, m c đích
khơng cho tinh trùng ch y ngư c ra ngồi. Ch t keo này cịn có glucoza và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........8


axit béo ñ tăng cư ng dinh dư ng và ho t l c cho tinh trùng (Tr n Ti n
Dũng và CS, 2002)[9].
Tuy n ti n li t: là tuy n ñơn n m d c và bao quanh ni u đ o, ngay g n
sát sau l thốt c a tuy n tinh nang. Ch t ti t c a tuy n ti n li t ch a nhi u
các ion Na, Cl, Ca, Zn, Mg là nh ng ngun t có kh năng trung hồ đi n

tích trong tinh d ch. Ngồi ra cịn có ch a protein đ c trưng h p th CO2 trong
mơi trư ng ni u đ o, ch a các prostaglandin có tác d ng làm tăng co bóp cơ
trơn

ni u đ o, làm tăng t c đ phóng tinh theo t ng đ t và kích thích co bóp

thành âm đ o ñ ñưa tinh trùng vào sâu trong ñư ng sinh d c con cái (Lubos,
1970)[45].
Tuy n c u ni u ñ o (tuy n c hành): là tuy n có l ti t g n dương v t
nh t (ñ vào ng ni u ñ o dư i van u ng i), nó ti t ra d ch “r a” ngay trư c
m i l n phóng thin, có tác d ng làm v sinh ñư ng sinh d c con ñ c và con
cái (Nguy n Xuân Tr ch, 2003)[21].
Dương v t: là cơ quan giao c u c a con đ c. Dương v t bị đ c dài, có
đo n cong hình ch S n i v i cơ co du i ñ ñ y dương v t ra vào. Thân
dương v t ñư c c u t o b i các mô x p bao l y ni u qu n. Các mô này khi có
máu d n đ n s làm cho dương v t to thêm, dài ra t o hi n tư ng cương c ng,
k t h p v i cơ quan th n kinh c m giác

ñ u dương v t kích thích con đ c

thúc m nh vào âm ñ o, phóng tinh theo t ng ñ t. Ch c năng chính c a dương
v t là đưa tinh d ch vào âm ñ o con cái khi giao c u. N u vì m t lý do nào đó
dương v t khơng cương c ng, tác d ng c a con đ c s b vơ hi u hoá
(Nguy n T n Anh và Nguy n Qu c ð t, 1997)[1].
Bao dương v t: là ph n thõng xu ng c a da b ng bao l y dương v t
b o v dương v t. Nhưng ñ ng th i cũng là nơi t n lưu ch t b n và vi khu n
gây b nh, nên trư c khi khai thác tinh nhân t o ph i ñư c th t r a s ch b ng
nư c mu i sinh lý 0,9%.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........9

2.1.1.3. Tinh d ch
Tinh d ch là d ch ti t c a cơ quan sinh d c ñ c khi nó th c hi n có k t
qu ph n x sinh d c. Tinh d ch ch ñư c hình thành m t cách t c th i khi
con đ c phóng tinh nghĩa là lúc nó hưng ph n cao nh t trong quá trình th c
hi n ph n x giao ph i (Tr n Ti n Dũng và CS, 2002)[9].
Tinh d ch g m: tinh trùng (3 - 5%) và tinh thanh (95 - 97%). Tinh trùng
ñư c sinh ra t nh ng ng sinh tinh

d ch hồn, cịn tinh thanh đư c sinh ra

t các tuy n sinh d c ph .
a, Tinh thanh
Sinh ra t tuy n sinh d c ph ch y u là nư c, còn l i là v t ch t khơ
(8,76% có ngu n g c h u cơ; 0,9% có ngu n g c vơ cơ). Tinh thanh ch a
nhi u lo i mu i axít, amin và men góp ph n vào ho t đ ng s ng và trao ñ i
ch t c a tinh trùng. ðư ng Fructoza do túi tinh ti t ra là ngu n năng lư ng
ch y u cho tinh trùng, đ ng th i nó ch a m t s dung d ch đ m là pH khơng
b thay ñ i. Do v y trong th tinh nhân t o đ duy trì các li u tinh đơng l nh
trong m t th i gian dài nh t ñ nh ngư i ta s d ng nhi t ñ th p (-1960C)
nh m gi m kh năng v n ñ ng c a tinh trùng và b o t n đư ng Fructoza. Các
ch t pha lỗng tinh d ch cũng có các ch t đ m đ

n đ nh pH.

b, Tinh trùng
S hình tinh trùng c a bị ñ c là m t quá trình liên t c trong ng sinh
tinh t khi con ñ c thành th c v tính đ n khi già y u. Các t bào m m
nguyên thu phát tri n thành tinh nguyên bào r i bi t hoá thành tinh trùng.

Các t bào Sertoli có nhi m v cung c p ch t dinh dư ng cho quá trình hình
thành tinh trùng. Q trình hình thành tinh trùng có th chia là 3 giai đo n
chính:
S n sinh tinh trùng: q trình sinh tinh và thành th c c a tinh trùng
di n ra liên t c trong năm, tuy nhiên cư ng đ có thay đ i theo mùa. Q

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........10


trình t o tinh b t đ u t t bào m m bi t hoá thành tinh nguyên bào A1, r i
m t tinh nguyên bào A1 chia thành 2 tinh nguyên bào A2, m t trong hai tinh
nguyên bào A2 b tiêu hu ngay sau đó, t bào A2 còn l i s phân bào nguyên
nhi m thành các tinh ngun bào trung gian, sau đó chúng t o thành t bào
tinh bào sơ c p và nhanh chóng phân bào gi m nhi m thành các tinh bào th
c p có n nhi m s c th . M i tinh bào th c p phân chia thành hai tinh t . Như
v y t m t tinh nguyên bào t o thành 64 tinh t trong th i gian 32 - 45 ngày
bị đ c (Junichi, 1992)[36].
+ S t o hình tinh trùng: là giai đo n tinh t bi n đ i hình thái tr thành
tinh trùng đ c trưng cho t ng lồi. M t tinh t bi n đ i hình thái thành m t
tinh trùng và chúng thư ng ch m quanh t bào Sertoli, sau đó chúng tách r i,
di chuy n t do trong ng sinh tinh và di chuy n đ n xoang d ch hồn cu i
cùng đ n d ch hoàn ph .
+ S thành th c tinh trùng: ngay sau khi hình thành, tinh trùng khơng
có kh năng ho t đ ng, càng khơng có năng l c ho t ñ ng ti n th ng ho c
nhi u tinh trùng cịn có gi t bào tương bám theo. Ch sau khi tinh trùng ñi qua
d ch hoàn ph , do s co th t c a ng d ch hoàn ph và s c hút c a ng d n
tinh, gi t bào tưong m t ñi, kh năng v n ñ ng ti n th ng, năng l c th tinh
c a tinh trùng m i đư c hình thành.
C u t o đ c đi m c a tinh trùng bị đ c.
Tinh trùng bị đ c hình d ng gi ng con “nịng n c”, có chi u dài 68,0 74,0 µm, có th chia b n ph n chính như: đ u, c , thân và đi.

ð u tinh trùng: đ u tinh trùng bị đ c d t, có hình ô van, dài 8,0 - 9,2
µm, r ng 3,3 - 4,6 µm, ch a nhân t bào nơi có AND ho c DNA là v t ch t di
truy n các ñ c ñi m c a con ñ c. Trong màng trên cùng c a ñ u là h th ng
Acrosom. Trong bao ñ u t p trung enzym hyaluronidaza, enzym này giúp tinh
trùng chui qua màng phóng x c a tr ng, màng mucopolysacarit c a t bào

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........11


tr ng b hoà tan. Khi b o t n h th ng Acrosom d b trương ph ng lên, r i
kh i ñ u tinh trùng làm tinh trùng m t kh năng th tinh. Men hyaluronidaza
d b th m xu t ra ngồi đây là v n đ nghiên c u c n quan tâm trong pha
ch , b o t n, s d ng tinh d ch nh m tăng t l th tinh. Sau khi h th ng
Acrosom là nhân tinh trùng chi m h u h t ph n đ u (76,7 - 80,3%) nó là nhân
t

duy nh t ch a h

th ng di truy n con ñ c. B n ch t c a nhân là

nucleoprotit g m hai thành ph n cơ b n là histin và protein. Chúng ñư c n i
v i nhau b i c u n i NH2-P. M ch này d b ñ t b i các tác ñ ng ngo i c nh
như: cơ gi i, nhi t đ , hố ch t. Do đó khâu ki m tra và x lý tinh d ch ph i
h t s c chú ý.
C tinh trùng: là ph n r t ng n ch a hai trung t , trung t g n nhân và
trung t xa nhân, là nơi b t ngu n bó tr c c a đi tinh trùng. Nó là ph n đính
v i ph n ñ u r t l ng l o, khi ñ u xâm nh p vào tr ng thì c b gãy và đi
rơi ra. Chính vì th nó d b ñ t b i tác ñ ng c a cơ gi i, nhi t, hố ch t d n
đ n làm gi m t l th tinh ho c khơng cịn kh năng th tinh n a.

Hình 2.3. C u trúc c a tinh trùng bò (Hiroshi, 1992)[40]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........12


Thân: n m gi a c và vịng jensen có chi u dài 14,8 µm, đư ng kính
0,7 - 1,0 µm. Lõi c a nó cùng v i tồn b chi u dài c a đi t o nên bó tr c
s i, chúng g m 9 đơi vi ng ngồi, x p đ ng tâm xung quanh 2 vi ng đơn.
Trung tâm ngồi cùng có 9 s i thơ bao b c thành m t bó tr c s i, bó tr c s i
c a thân gi a ñư c bao bên ngoài b ng nh ng ty th x p theo hình xo n trơn
c (lị xo ty th ) quanh bó tr c s i phía trong. Trong ño n gi a ch a nhi u
photpholipid, lexitin và plasmalogen là ngu n d tr năng lư ng, nên lị xo ty
th đư c xem như là “kho” năng lư ng c n thi t cho s ho t đ ng c a tinh
trùng (Lubos, 1970)[45].
ði tinh trùng: là đo n cịn l i t vịng jensen cho đ n h t chót đi có
chi u dài 45,0-50,0 µm, đư ng khí 0,3 - 0,7 µm. G m hai ph n là đo n chính
và chót đi. ðo n chính ch có bó tr c

gi a và nh ng s i ưa osmi vây bên

ngoài (Nguy n T n Anh và Nguy n Qu c ð t, 1997)[1].
N u phân ño n theo ch c năng c a t ng b ph n thì có th chia thành
hai ph n chính:
- Ph n đ u lưu gi y u t di truy n và các men liên quan ñ n năng l c
th tinh c a tinh trùng.
- Ph n di là cơ quan có ch c năng v n ñ ng b ng ngu n năng lư ng
c a ty th và c u trúc c a ph n đi.
Ho t đ ng c a tinh trùng: tinh trùng ho t ñ ng ti n th ng, nh c u trúc
ñ c bi t c a đi và ngu n năng lư ng t lị xo ty th . Theo gi thi t “trư t vi
ng” c a Afzelius (1960) trích t Hà Văn Chiêu (1999)[7], b c ty th cung

c p năng lư ng dư i d ng ATP cho các tay Dynein c a c p vi ng. Các tay
Dynein th c ch t là nh ng phân t c a Adenozin TriphotsPhatase có kh
năng phân hu ATP gi i phóng năng lư ng ñ chuy n ñ ng ñuôi c a tinh
trùng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........13


+ M i c p vi ng ngồi có hai dãy tay Dynein (ngồi và trong) chĩa v
phía c p vi ng k bên. Khi kích thích b i ATP, các tay này ho t ñ ng như
m t “cá líp” và đi d c theo c p k bên, làm cho c p này trư t lên c p khác.
Vi c gá l p c u n i hình tia gi a các c p vi ng ngoài v i vi ng trung tâm
cư ng l i hi n tư ng trư t làm cho đi u n lư n, do các c p vi ng ngoài
trư t liên t c nên s u n lư n hình thành và ñư c lan truy n t o nên s
chuy n đ ng đ c trưng c a đi tinh trùng. ðó là s chuy n đ ng ti n th ng
b ng cách đ u và đi u n lư n hình làn sóng nh ngu n năng lư ng t ty th
và c u trúc ñ c bi t c a đi (Gibbions, 1975 trích t Hà Văn Chiêu, 1999)
[7].
Ho t l c tinh trùng (A) thư ng x p theo thang % (0 - 100%). Ho t l c
tinh trùng k t h p v i th tích d ch (V) và n ng đ tinh trùng (C), s có t ng
s tinh trùng s ng và ho t ñ ng ti n th ng (VAC) trong l n xu t tinh đó.
Trong s n xu t tinh đơng l nh, tinh d ch ph i có ho t l c tinh trùng ≥ 70%
m i ñ tiêu chu n ñ pha ch .
2.1.2 M t s ch tiêu ñánh giá s lư ng và ch t lư ng tinh d ch bị đ c
2.1.2.1. Th tích
Th tích (V) là t ng s ml tích tinh d ch c a m t l n l y tinh (ml/ l n).
Th tích tinh d ch liên quan ch t ch t i gi ng, tu i, ch ñ chăm sóc, ch đ
dinh dư ng, kích thích d ch hồn, mùa v , m c đ kích thích tính d c trư c
khi l y tinh, ph n x nh y giá và k thu t khai thác tinh.

bò ñ c lư ng xu t

tinh bình quân thư ng là 5 - 6ml, (dao ñ ng 2 - 12 ml ho c hơn). N u l y tinh
hai l n thì th tích tinh d ch thu đư c l n l y th hai thư ng cao hơn l n l y
ñ u. Trong th c t s n xu t, không ph i tinh d ch c a l n l y tinh nào cũng
ñ t tiêu chu n pha ch và đơng l nh (Hồng Kim Giao và Nguy n Thanh
Dương, 1997)[12]. Ch có nh ng l n l y tinh qua ki m tra ñánh giá có ho t
l c tinh trùng ≥ 70%, n ng ñ tinh trùng ≥ 800 tri u tinh tùng/ml, kỳ hình tinh

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........14


trùng < 20% vv… m i ñ tiêu chu n pha ch và đơng l nh. Cịn n u khơng
đ t tiêu chu n thì lo i b ngay.
2.1.2.2. Ho t l c tinh trùng
Ho t l c tinh trùng (A) là s c s ng hay s c ho t đ ng c a tinh trùng,
nó có t m quan tr ng đ c bi t trong pha lỗng tinh d ch và kh năng th thai
c a tinh trùng. Tinh trùng

ph d ch hồn khơng ho t đ ng nhưng khi ra

ngồi cơ th đư c tinh thanh ho t hố nên đã ho t đ ng v i t t c s c s ng
c a mình. Tuỳ theo s c s ng mà tinh trùng s v n ñ ng theo m t trong ba
phương th c (Tr n Ti n Dũng và CS, 2002)[9].
- Ti n th ng: là s v n ñ ng c a tinh trùng mà phương th c véctơ v n
ñ ng n đ nh.
- Xoay vịng: là v n đ ng c a tinh trùng mà phương th c vectơ ln b
thay đ i.
- L c lư: là s v n ñ ng c a tinh trùng nhưng h u như khơng có vectơ
v n đ ng, khơng thay đ i v trí tương đ i c a chúng.

Ch có tinh trùng v n ñ ng ti n th ng m i có kh năng tham gia q
trình th tinh. Do v y ngư i ta ñánh giá ch t lư ng tinh d ch thông qua ư c
lư ng t l % tinh trùng ti n th ng ho c m c “s ng ñ ng” c a m t thoáng vi
trư ng tinh d ch do s c ho t ñ ng c a tinh trùng t o nên.
Trong s n xu t tinh bị đơng l nh thì ch nh ng tinh ngun tươi có s c
ho t ñ ng c a tinh trùng t 70% tr lên m i ñư c ñưa vào pha ch và s n
xu t.
2.1.2.3. N ng ñ tinh trùng
N ng ñ tinh trùng (C) là s lư ng tinh trùng có trong m t ml tinh d ch
(t /ml).

bị đ c n ng ñ tinh trùng kho ng 200 - 3.200 tri u tinh trùng/ml,

trung bình 1.200 - 1.500 tri u tinh trùng/ml (American Breeders Service,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........15