Luận văn đánh giá tác động môi trường do việc khai thác tài nguyên than đến sản xuất nông nghiệp tại thị xã uông bí tỉnh quảng ninh

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

KHÚC TH ðI M

ðÁNH GIÁ TÁC ð NG MÔI TRƯ NG DO VI C KHAI THÁC
TÀI NGUYÊN THAN ð N S N XU T NƠNG NGHI P
T I TH XÃ NG BÍ - T NH QU NG NINH

LU N VĂN TH C SĨ KINH T

Chuyên ngành: KINH T NÔNG NGHI P
Mã s

: 60.31.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. NGUY N VĂN SONG

HÀ N I - 2010


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, n i dung, s li u và k t qu nghiên c u trong
lu n văn là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tôi cũng xin cam k t ch c ch n r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c
hi n lu n văn đã đư c c m ơn, các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u
đư c ch rõ ngu n g c, b n lu n văn này là n l c, k t qu làm vi c c a
cá nhân tơi (ngồi ph n đã trích d n).

Tác gi lu n văn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M ƠN
Trư c h t v i tình c m chân thành và lịng bi t ơn sâu s c, tôi xin g i
l i c m ơn ñ n PGS.TS. Nguy n Văn Song, trư ng B môn Kinh t Tài
Nguyên Môi trư ng - Khoa Kinh t và phát tri n nông thôn Trư ng ð i h c
Nông Nghi p Hà N i ngư i tr c ti p hư ng d n và giúp đ tơi hồn thành
Lu n văn này.
Tơi xin trân tr ng c m ơn các th y giáo, cô giáo Khoa Kinh t và
PTNT, Khoa Sau ñ i h c - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã tr c ti p
gi ng d y và giúp đ tơi trong su t q trình h c t p và nghiên c u.
Tơi cũng xin c m ơn các cơ quan ban ngành Th xã ng Bí, S Tài
ngun và Mơi trư ng, S Khoa h c và Công ngh t nh Qu ng Ninh, Phịng
Tài ngun và Mơi trư ng, Phịng Th ng Kê Th xã ng Bí đã t o đi u ki n
đ tơi hồn thành lu n văn này.
Qua đây, tơi xin chân thành c m ơn gia đình, b n bè và ñ ng nghi p ñã
ñ ng viên, khích l , s chia, giúp đ và đ ng hành cùng tôi trong cu c s ng
và trong quá trình h c t p, nghiên c u!
Hà N i, ngày
tháng
năm 2010
Tác gi lu n văn

Khúc Th ði m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ii

M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c bi u ñ

ix

Danh m c sơ đ

x

1

M

1

1.1

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u

2

1.3

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

3

2

T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

4

2.1

Cơ s lý lu n

4

2.1.1

M t s khái ni m

4

2.2

Th c ti n khai thác than

Vi t Nam và m t s nư c trên th gi i

15

2.2.1

Th c ti n khai thác than

Vi t Nam

15

2.2.2

Th c ti n khai thác than và kinh nghi m b o v mơi trư ng

ð U

Trung Qu c

16

2.3

Ơ nhi m mơi trư ng do vi c khai thác than

22

2.3.1

Ơ nhi m nư c th i

22

2.3.2

Ơ nhi m khơng khí

23

2.3.3

Ơ nhi m đ t

25

2.3.4

Ch t th i r n cơng nghi p

26

2.4

S c n thi t ph i có can thi p c a Nhà nư c vào gi i quy t v n
đ ơ nhi m mơi trư ng trong khai thác than

Vi t Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iii

27


2.4.1

Ơ nhi m mơi trư ng là th t b i c a kinh t th trư ng

27

2.4.2

Th c tr ng và nh ng thách th c ñ i v i môi trư ng Vi t Nam

28

2.4.3

M c tiêu và nh ng thách th c v môi trư ng qu c gia

29

2.5

Các công c gi m thi u ô nhi m môi trư ng

30

2.5.1

Công c lu t pháp

30

2.5.2

Công c kinh t

31

2.5.3

Công c giáo d c

35

2.5.4

Công c k thu t qu n lý môi trư ng

35

3

ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

36

3.1

ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u

36

3.1.1

ð c ñi m t nhiên

36

3.1.2

ð c ñi m kinh t - xã h i

44

3.2

Phương pháp nghiên c u

46

3.2.1

Ch n ñi m nghiên c u

47

3.2.2

Phương pháp thu th p s li u

47

3.2.3

Phương pháp phân tích, x lý s li u

50

3.2.4

Phương pháp th ng kê môi trư ng

50

3.2.5

Phương pháp chi phí b nh t t và phương pháp thay ñ i năng su t

51

3.3

H th ng ch tiêu nghiên c u

52

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

54

4.1

Tình hình khai thác than c a Th xã ng Bí

54

4.2

Th c tr ng mơi trư ng do nh hư ng t vi c khai thác than t i
Th xã ng Bí

55

4.2.1

Hi n tr ng mơi trư ng khơng khí

55

4.2.2

Hi n tr ng mơi trư ng nư c

69

4.2.3

Hi n tr ng h sinh thái

73

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iv


4.3

Tác đ ng c a các ngu n gây ơ nhi m trong q trình khai thác
than đ n s n xu t nơng nghi p

74

4.3.1

Ơ nhi m b i

74

4.3.2

Các ch t khí đ c h i

77

4.3.3

Ơ nhi m ngu n nư c

78

4.3.4

Ch t th i r n

80

4.3.5

Tác ñ ng làm suy gi m ch t lư ng ñ t

80

4.3.6

M t s tác ñ ng khác

82

4.4

ðánh giá tác ñ ng môi trư ng c a vi c khai thác than ñ n s n
xu t nông nghi p t i Th xã ng Bí - T nh Qu ng Ninh

4.4.1

83

Tác ñ ng ñ n ñ i s ng và s c kh e c a lao đ ng nơng nghi p và
c ng ñ ng

83

4.4.2

Tác ñ ng ñ n quá trình phát tri n s n xu t nơng nghi p

86

4.4.3

Ư c tính thi t h i c a s n xu t nông nghi p do vi c khai thác than

96

4.4.4

ðánh giá chung v tác ñ ng c a vi c khai thác than t i s n xu t
nông nghi p

98

4.5

M t s gi i pháp nh m gi m thi u ô nhi m môi trư ng

99

4.5.1

ð nh hư ng và căn c ñ xu t gi i pháp

99

4.5.2

Bi n pháp kh c ph c tình tr ng ô nhi m môi trư ng do khai thác
than c a ng Bí

101

4.5.3

Xây d ng chương trình qu n lý và giám sán môi trư ng

104

5

K T LU N VÀ KI N NGH

114

5.1

K t lu n

114

5.2

Ki n ngh

117

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... v

118

DANH M C CÁC CH

VI T T T

BT

Bình thư ng

DH

Dài h n

ðMT

ðánh giá tác đ ng mơi trư ng

ðP

ð a phương

KLN

Kim lo i n ng

KPH

Khơng có kh năng ph c h i

KT

Kinh t

L

L n

LBVMT

Lu t b o v môi trư ng

NhH

Ng n h n

ONMT

Ơ nhi m mơi trư ng

PH

Có kh năng ph c h i

SL

S lư ng

RL

R ng l n

TB

Trung bình

TCVN

Tiêu chu n Vi t Nam

TN&MT

Tài ngun & Mơi trư ng

XH

Xã h i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vi


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1

Ma tr n ñánh giá m c đ tác đ ng mơi trư ng

2.2

Li t kê s li u v các thông s môi trư ng c a d án xây d ng
h th ng thu l i

2.3

14

M t s gi i h n n ng đ ơ nhi m cho phép trong nư c th i
công nghi p

2.4

12

23

B ng gi i h n t i ña cho phép c a b i và ch t vơ cơ trong khí
th i cơng nghi p (mg/m3)

24

2.5

M t s ch tiêu chun mơn đánh giá mơi trư ng đ t

26

3.1

Nhi t đ trung bình các tháng khu v c ng Bí

39

3.2

ð

3.3

Lư ng mưa trung bình các tháng khu v c ng Bí

40

3.4

T c đ gió m nh nh t các tháng t i ng Bí

40

3.5

T ng s gi n ng trong năm t i ng Bí

41

3.6

ð c ñi m ñ t ñai c a Th xã ng Bí qua các năm (2007-2009)

43

3.7

Hi n tr ng phân b dân cư c a th xã ng Bí năm 2009

44

4.1

S n lư ng và doanh thu ngành than c a Th xã ng Bí (2004 –

m tương đ i khu v c ng Bí

2009)
4.2

54

K t qu xác đ nh hàm lư ng b i lơ l ng trong không khí khu v c
khai thác than năm 2007 và 2008

4.3

39

56

K t qu xác ñ nh hàm lư ng b i lơ l ng trong khơng khí d c

tuy n đư ng v n chuy n than, th xã ng Bí năm 2007 và 2008

57

4.4

Ư c tính t ng lư ng ch t th i gây ơ nhi m khơng khí ng Bí

59

4.5

K t qu phân tích ch t lư ng khơng khí

60

4.6

K t qu phân tích ch t lư ng khơng khí

61

4.7

K t qu phân tích ch t lư ng khơng khí

62

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vii

4.8

K t qu phân tích ch t lư ng khơng khí Th xã ng Bí tháng 4
năm 2008

4.9

63

K t qu xác ñ nh ch t lư ng nư c th xã ng Bí tháng 8,102008

70

4.10

M c phát th i b i c a máy móc thi t b m

76

4.11

M c phát th i b i c a các quá trình ho t ñ ng khai thác than

76

4.12

Kh năng phát th i b i c a các ho t ñ ng khai thác than

77

4.13

T l m c các b nh c a ngư i dân trong khu v c khai thác than

84

4.14

Th c tr ng phát tri n ngành nông nghi p c a ng Bí qua 3 năm
(2007 - 2009)

4.15

Thi t h i trong ngành tr ng tr t do ô nhi m môi trư ng t vi c
khai thác than (Tính bính qn cho 1 h đi u tra)

4.16

87
89

Năng su t bình quân m t s cây tr ng c a y u c a Th xã ng
Bí qua các năm 2007 - 2009

91

4.17

Năng su t lúa bình quân theo xã qua các năm c a th xã Uông Bí

92

4.18

Giá tr s n xu t cây hàng năm trên 1 ha canh tác phân theo
phư ng, xã c a Th xã ng Bí (Tính theo giá th c t )

4.19

Giá tr s n xu t nuôi tr ng th y s n trên 1 ha phân theo phư ng,
xã c a Th xã ng Bí (Tính theo giá so sánh)

4.20

108

T ng h p d ki n kinh phí và l trình th c hi n các cơng trình
b o v môi trư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nơng nghi p ...........

viii

97

Chi ti t chương trình giám sát mơi trư ng trong giai đo n s n
xu t khai thác than

4.22

95

Ư c tính thi t h i c a s n xu t nông nghi p do ô nhi m môi
trư ng t khai thác than (2007-2009)

4.21

94

113


DANH M C BI U ð
STT
4.1

Tên bi u ñ

Trang

Ý ki n c a c ng đ ng v mơi trư ng khơng khí khu v c

67

4.2

nh hư ng c a ô nhi m ti ng n t i s c kho

67

4.3

nh hư ng c a ô nhi m b i t i s c kho

68

4.4

nh hư ng c a ô nhi m khí t i s c kh e c ng đ ng

68

4.5

Ngun nhân gây ơ nhi m ngu n nư c m t

72

4.6

nh hư ng c a ô nhi m ngu n nư c m t t i s c kh e c ng ñ ng

73

4.7

ð xu t gi i pháp gi m thi u ô nhi m môi trư ng c a nhân dân

101

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ix


DANH M C SƠ ð
TT
4.1
4.2

Tên sơ đ

Trang

Sơ đ cơng ngh khai thác than h m lò
nh hư ng c a ô nhi m môi trư ng t i b nh t t và nghèo đói

75
85

4.3

Tác đ ng c a ơ nhi m môi trư ng do khai thác than

98

4.4

Các bư c trong cơ ch ph n h i, ñi u ch nh, b sung

109

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... x


1. M
1.1

ð U

Tính c p thi t c a đ tài
Trong ti n trình cơng nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c, nhi m v b o

v mơi trư ng ln đư c ð ng và Nhà nư c coi tr ng. Th c hi n Lu t B o v
môi trư ng năm 1994, Lu t B o v Môi trư ng 2005 (s a ñ i), Ch th s 36CT/TW c a B Chính tr (khóa VIII) và Ngh quy t s 41 - NQ/TW ngày
15/11/2004 c a B Chính tr v B o v mơi trư ng trong th i kỳ đ y m nh
cơng nghi p hố, hi n đ i hóa đ t nư c, cơng tác b o v mơi trư ng

nư c ta

trong th i gian qua đã có chuy n bi n tích c c, nh n th c v b o v môi
trư ng trong các c p, các ngành và nhân dân ñã ñư c nâng lên, h th ng
chính sách, th ch t ng bư c đư c hồn thi n, ph c v ngày càng có hi u
qu cho cơng tác b o v mơi trư ng.
N m

phía tây c a t nh Qu ng Ninh, th xã ng Bí đư c bi t đ n là

m t th xã cơng nghi p c a than, nhi t ñi n và du l ch sinh thái - văn hóa tâm linh. L ch s phát tri n c a th xã ng Bí nói riêng và t nh Qu ng Ninh
nói chung g n li n v i s phát tri n c a cơng nghi p than, b t đ u t th i

Pháp thu c và phát tri n ñ t bi n vào cu i nh ng năm 90 c a th k XX cho
ñ n nay.
Bên c nh s tích c c v b m t kinh t , giai ño n này cũng ñánh d u
m t lo t nh ng v n đ mơi trư ng và xã h i nghiêm tr ng, nh t là t i các khu
v c khai thác than. Nh ng năm g n ñây, các d u hi u kh ng ho ng trong phát
tri n kinh t -xã h i và mơi trư ng ngày càng rõ nét, đ t ra cho th xã ng Bí
nhi u v n đ c n ph i quan tâm gi i quy t.
S n xu t nông nghi p không nh ng cung c p lương th c, th c ph m
cho con ngư i, ñ m b o ngu n nguyên li u cho các ngành công nghi p s n
xu t hàng tiêu dùng và công nghi p ch bi n lương th c, th c ph m mà còn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 1


s n xu t ra nh ng m t hàng có giá tr xu t kh u, tăng thêm ngu n thu ngo i
t . Hi n t i cũng như trong tương lai, nơng nghi p v n đóng vai trò quan
tr ng trong s phát tri n c a xã h i lồi ngư i, khơng ngành nào có th thay
th đư c. Trên 40% s lao đ ng trên th gi i ñang tham gia vào ho t đ ng
nơng nghi p. ð m b o an ninh lương th c là m c tiêu ph n ñ u c a m i qu c
gia, góp ph n n đ nh chính tr , phát tri n n n kinh t .
Câu h i ñ t ra là: ho t ñ ng khai thác than nh hư ng như th nào đ n
mơi trư ng c a th xã ng Bí, tác đ ng mơi trư ng c a vi c khai thác than t i
s n xu t nơng nghi p? c n có nh ng gi i pháp gì nh m h n ch nh ng tác ñ ng
trên? Xu t phát t nh ng v n đ trên, chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài:
“ðánh giá tác đ ng mơi trư ng c a vi c khai thác tài nguyên than ñ n s n
xu t nông nghi p khu v c th xã ng Bí, t nh Qu ng Ninh”
1.2

M c tiêu nghiên c u

1.2.1 M c tiêu chung
Trên cơ s đánh giá tác đ ng mơi trư ng c a khai thác than đ n s n xu t
nơng nghi p t i th xã ng Bí, đ xu t các gi i pháp và bi n pháp c th cho
vi c qu n lý, khai thác h p lý tài nguyên than và b o v môi trư ng t i Th xã
ng Bí, t nh Qu ng Ninh.
1.2.2 M c tiêu c th
- H th ng hóa cơ s lý lu n, cơ s th c ti n v môi trư ng, ô nhi m môi
trư ng, ñánh giá tác ñ ng môi trư ng c a vi c khai thác than.
- Tìm hi u các tác ñ ng ñ n môi trư ng c a vi c khai thác than đ n s n
xu t nơng nghi p t i Th xã ng Bí.
- Ư c tính các thi t h i v kinh t trong lĩnh v c nông nghi p.
- ð xu t m t s gi i pháp nh m gi m thi u ơ nhi m, các tác đ ng x u
c a q trình khai thác than đ n s n xu t nông nghi p.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 2


1.3

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

1.3.1 ð i tư ng nghiên c u
Hi n tr ng ô nhi m môi trư ng do khai thác than, ho t đ ng s n xu t
nơng nghi p trong đi u ki n mơi trư ng b ô nhi m t i Th xã Uông Bí và m t
s

nh hư ng khác do ô nhi m môi trư ng.

1.3.2 Ph m vi nghiên c u
* Ph m vi khơng gian:

Ph m vi nghiên c u đư c gi i h n ch y u trong v trí ñ a lý và ranh
gi i hành chính c a th xã ng Bí, bao g m 11 phư ng, xã và m t s ñ a
phương tương ñ ng v đi u ki n t nhiên nhưng khơng có ho t ñ ng khai
thác than làm cơ s so sánh, ñ i ch ng.
* Ph m vi th i gian:
Các d li u, thơng tin đư c s d ng đ đánh giá tác mơi trư ng c a
vi c khai thác tài nguyên than

ñ a phương ñư c thu th p ch y u trong 3

năm 2007 – 2009. Các gi i pháp, ñ xu t tháo g khó khăn áp d ng đ n năm
2020.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 3


2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
2.1

Cơ s lý lu n

2.1.1 M t s khái ni m
2.1.1.1 Khái ni m v môi trư ng
Khái ni m:
Theo Lu t B o v môi trư ng năm 1993 t i ði u 1 thì mơi trư ng đư c
đ nh nghĩa như sau:
“Môi trư ng bao g m các y u t t nhiên và y u t v t ch t nhân t o,
quan h m t thi t v i nhau, bao quanh con ngư i, có nh hư ng t i ñ i s ng,
s n xu t, s t n t i, phát tri n c a con ngư i và thiên nhiên” .
Như v y, mơi trư ng là t ng hồ các m i quan h gi a t nhiên và con

ngư i trong đó bao g m c y u t v t ch t nhân t o, chúng t o nên m t th
th ng nh t tác ñ ng tr c ti p t i ñ i s ng c a con ngư i, nh hư ng ñ n s
t n t i và phát tri n c a con ngư i và thiên nhiên.
Vai trị c a mơi trư ng:
Mơi trư ng là t t c nh ng gì xung quanh ta, cho ta cơ s ñ t n t i,
sinh s ng và phát tri n. Vai trò c a môi trư ng th hi n trên các m t sau:
- Môi trư ng là nơi con ngư i khai thác ngu n nguyên v t li u và năng
lư ng c n thi t cho ho t ñ ng s n xu t và cu c s ng;
- Môi trư ng là nơi cư trú và cung c p thông tin cho con ngư i;
- Môi trư ng là nơi ch a ch t th i;
- Môi trư ng là không gian s ng và cung c p các d ch v c nh quan.
Môi trư ng là không gian s ng c a con ngư i:
Môi trư ng là không gian s ng c a con ngư i đư c bi u hi n thơng qua
s lư ng và ch t lư ng c a cu c s ng khi khơng gian đó khơng đ y ñ cho
nhu c u cu c s ng thì ch t lư ng cu c s ng b ñe do . T môi trư ng con

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 4


ngư i khai thác tài nguyên ñ ti n hành quá trình s n xu t ra các s n ph m
nh m tho mãn nhu c u cho cu c s ng c a mình. Ngồi ra mơi trư ng cịn l i
cho con ngư i nh ng gì tinh th n nâng cao th m m , hi u bi t.
Môi trư ng là nơi cung c p tài nguyên h th ng kinh t :
Tài nguyên ñư c khai thác t h th ng môi trư ng: ñá, g , than, d u...
tài nguyên sau khi ñư c khai thác qua ch bi n, s n xu t ra các s n ph m d ch v
ph c v con ngư i. Các s n ph m này đư c phân ph i lưu thơng trên th trư ng
và ñư c ngư i tiêu dùng tiêu th . Như v y ta th y r ng vi c khai thác tài nguyên
t h th ng môi trư ng ph c v h th ng kinh t d n ñ n h u qu c n ph i xem
xét. Trong khi khai thác tài nguyên và trong quá trình tiêu dùng các ch t th i
cũng gây nh hư ng x u đ n mơi trư ng. N u kh năng ph c h i c a môi trư ng

l n hơn khai thác thì mơi trư ng ñư c c i thi n còn ngư c l i kh năng ph c h i
c a tài nguyên nh hơn khai thác thì mơi trư ng b suy gi m.
Môi trư ng là nơi ch a ch t th i:
Trong quá trình khai thác v t li u, s n xu t và s d ng con ngư i ñã
th i m t lư ng l n ch t th i vào môi trư ng. Và vi c s d ng l i ph thu c
vào ch t th i và kh năng c a con ngư i c th hơn là công ngh tái s d ng.
N u chi phi ñ s d ng l i ch t th i ít hơn vi c khai thác tài nguyên m i thì
con ngư i s n sàng làm ngư c l i con ngư i có th s d ng tài nguyên m i.
Nhưng xét v ý nghĩa mơi trư ng thì con ngư i tìm m i cách s d ng l i ch t
th i dù hi u qu môi trư ng không l n l m.
Ph n l n ch t th i t n t i trong môi trư ng xong môi trư ng có kh
năng đ c bi t là đ ng hố các ch t th i ñ c h i thành ch t th i ít đ c h i ho c
khơng đ c h i n a. N u như kh năng đ ng hố c a mơi trư ng l n hơn
lư ng th i thì ch t lư ng mơi trư ng ln đ m b o, tài nguyên ñư c c i thi n.
N u kh năng đ ng hố c a mơi trư ng nh hơn lư ng th i thì ch t lư ng
mơi trư ng b suy gi m và gây tác ñ ng x u đ n mơi trư ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 5


Như v y, mơi trư ng có vai trị đ c bi t trong cu c s ng c a con ngư i,
nó quy t đ nh đ n s t n t i và phát tri n c a con ngư i. Bên c nh đó m i
quan h gi a con ngư i v i môi trư ng là m i quan h hai chi u, có tác ñ ng
tr c ti p qua l i v i nhau. Con ngư i v a là nhân t

nh hư ng đ n mơi

trư ng đ ng th i cũng là tác nhân thúc đ y mơi trư ng phát tri n. ð phát huy
vai trị c a mơi trư ng, làm cho mơi trư ng có tác đ ng tích c c đ n con ngư i
thì con ngư i v i tư cách là ch th tác ñ ng ph i có trách nhi m và ý th c b o

v môi trư ng, làm cho môi trư ng cân b ng và trong s ch.
2.1.1.2 Khái ni m v ơ nhi m mơi trư ng
Ơ nhi m mơi trư ng là tích lu trong mơi trư ng các y u t (v t lý, hoá
h c, sinh h c) vư t quá tiêu chu n ch t lư ng môi trư ng, khi n cho môi
trư ng tr nên ñ c h i ñ i v i con ngư i, v t ni, cây tr ng.
Hay nói cách khác: Ơ nhi m mơi trư ng là vi c chuy n các ch t th i
ho c năng lư ng ra mơi trư ng đ n m c có kh năng gây h i đ n s c kho
con ngư i, ñ n s phát tri n c a sinh v t ho c làm gi m ch t lư ng môi
trư ng. Các tác nhân ô nhi m bao g m các ch t th i

d ng khí (khí th i),

l ng (nư c th i), r n (ch t th i r n) ch a hoá ch t ho c tác nhân v t lý, sinh
h c và các d ng năng lư ng như nhi t ñ , b c x .
a. Khái ni m ô nhi m môi trư ng khu v c khai thác than
Ơ nhi m mơi trư ng

khu v c khai thác than là s ô nhi m môi trư ng

do quá trình khai thác than gây ra.
b. Khái ni m gi m thi u ô nhi m môi trư ng do vi c khai thác than
Gi m thi u ô nhi m môi trư ng do vi c khai thác than là nh ng vi c
làm tr c ti p hay gián ti p nh m gi m s ô nhi m môi trư ng xu ng gi i h n
cho phép ñư c quy ñ nh trong tiêu chu n môi trư ng.
c. Khái ni m tiêu chu n môi trư ng
Tiêu chu n môi trư ng là nh ng chu n m c, gi i h n cho phép, ñư c
quy ñ nh dùng làm căn c ñ qu n lý môi trư ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 6

Cơ c u c a h th ng tiêu chu n mơi trư ng bao g m các nhóm chính sau:
+ Tiêu chu n nư c, bao g m nư c m t n i ñ a, nư c ng m, nư c bi n
và ven bi n, nư c th i; Tiêu chu n khơng khí, bao g m khói b i, khí th i;
Tiêu chu n liên quan ñ n b o v ñ t canh tác, s d ng phân bón trong s n
xu t nơng nghi p; Tiêu chu n b o v th c v t, s d ng thu c tr sâu, di t c .
+ Tiêu chu n liên quan ñ n b o v c nh quan thiên nhiên, các di tích
l ch s , văn hoá và tiêu chu n liên quan đ n mơi trư ng do các ho t đ ng khai
thác khống s n trong lịng đ t, ngồi bi n…
Hi n nay,

nư c ta đã có trên 200 tiêu chu n mơi trư ng quy đ nh v

ch t lư ng mơi trư ng, đây là cơ s ñ chúng ta ño m c ñ chu n c a mơi
trư ng, đ ng th i cũng là căn c ñ ñánh giá m c ñ vi ph m mơi trư ng có
liên quan.
2.1.1.3 Khái ni m đánh giá tác đ ng mơi trư ng
a. Khái ni m
ðánh giá tác đ ng mơi trư ng thư ng đư c vi t t t là ðMT. Ti ng Anh
c a ðMT là Environmental Impact Assessment và thư ng ñư c vi t t t là EIA.
Theo chương trình mơi trư ng c a Liên hi p qu c, ðMT “là m t q
trình nghiên c u đư c s d ng ñ d báo nh ng h u qu mơi trư ng có th
gây ra t m t d án phát tri n quan tr ng ñư c d ki n th c thi”.
Nh ng ñ nh nghĩa khác nhau nên quy trình th c hi n
khác nhau. Tuy nhiên ðMT

các nư c cũng

các qu c gia ñ u là q trình nghiên c u nh m:

- D đốn nh ng tác đ ng mơi trư ng có th gây ra t d án
- Tìm cách h n ch nh ng tác đ ng khơng th ch p nh n và đ nh hư ng
đ d án có th ch p nh n đư c v m t mơi trư ng ñ a phương.
- Ch ra nh ng d ñoán c th và ch n l a nh ng quy t đ nh.
b. Vai trị c a ðMT trong b o v môi trư ng
V i s quy ho ch và phát tri n không ng ng c a các ngành trong xã

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 7


h i như công nghi p, nông nghi p, giao thông, thu s n, du l ch - d ch v , đơ
th hố…nh m đáp ng nhu c u con ngư i theo s gia tăng dân s mà khơng
chú ý đúng m c đ n cơng tác b o v môi trư ng, ô nhi m môi trư ng, s c
môi trư ng, suy gi m tài nguyên sinh v t, thay đ i khí h u tồn c u….ngày
càng nghiêm tr ng. ð qu n lý môi trư ng ñư c th t ch t hơn, ðMT đã đư c
đưa vào khn kh Lu t Chính sách mơi trư ng Qu c gia đ u tiên

M và

sau ñó lan to ra nhi u nư c khác nhau trên th gi i, trong đó có Vi t Nam.
Như v y ðMT là m t công c qu n lý mơi trư ng.
Vi t Nam, ðMT cũng đư c ñưa vào trong Lu t b o v môi trư ng
(LBVMT) và xem ñây là m t trong nh ng n i dung c n thi t ph i có trong
xem xét phê duy t cho phép d án th c thi. Nó khơng nh ng là cơng c qu n
lý mơi trư ng mà cịn là m t n i dung giúp quy ho ch d án thân thi n v i
môi trư ng và là m t ph n c a chu trình d án.
ðMT là cơng c ñư c s d ng r ng rãi nh t trong qu n lý mơi trư ng,
nó thu c nhóm các phân tích c a qu n lý mơi trư ng và là m t lo i hình c a
báo cáo thông tin môi trư ng.
Theo Lu t BVMT Vi t Nam, ðMT là q trình phân tích, d báo các

tác đ ng đ n mơi trư ng c a D án chi n lư c, quy ho ch, k ho ch phát
tri n trư c khi phê duy t d án nh m b o ñ m phát tri n b n v ng. Như v y
ðMT là quá trình nghiên c u đ đóng góp cho s phát tri n b n v ng.
ðMT còn giúp phát hi n ra các tác đ ng có h i đ i v i môi trư ng trư c
khi chúng x y ra, nh đó các đ xu t c a các d án có th đư c thay đ i sao
cho các tác đ ng gi m thi u mơi trư ng ñư c gi m thi u t i m c th p nh t
ho c ñư c lo i tr và n u các tác ñ ng tiêu c c này m c không th ch p nh n
đư c ho c khơng gi m nh đư c thì d án có th s ph i bãi b . Nói cách khác,
ðMT là m t cơng c qu n lý mơi trư ng có tính ch t phịng ng a.
ðMT khơng nh ng ch đ t ra đ i v i các d án mà nó cịn áp d ng cho

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 8


vi c v ch ra các chương trình, k ho ch và chính sách. Nói chung ðMT đư c
s d ng ñ quy ho ch và cho phép th c hi n b t kỳ hành đ ng nào có th tác
đ ng đáng k đ n mơi trư ng.
ðMT cịn đư c hi u m t cách r ng rãi là m t quá trình giao lưu quan
tr ng. Thông tin s n sinh t các nghiên c u v tác ñ ng ph i ñư c chuy n ñ n
nh ng ngư i ra quy t ñ nh ch ch t, nh ng ngư i ph n bi n và cơng chúng.
đây có 2 u c u mà ngư i ti n hành ðMT c n ph i gi i quy t: Chuy n
thơng tin có tính ch t chuyên môn cao sang 1 ngôn ng hi u ñư c ñ i v i
ngư i ñ c không chun mơn, và tóm t t n i dung kh i lư ng l n thông tin
và rút ra nh ng v n đ then ch t có liên quan ñ n nh ng tác ñ ng quan tr ng
nh t. Q trình này đư c th c hi n b ng cách biên so n m t tài li u g i là báo
cáo ðMT. ðây là báo cáo mà ngư i ñ xu t d án ph i chu n b , mà n i dung là
mô t các ho t ñ ng ti m tàng ñ n mơi trư ng mà d án đ xu t có th gây ra,
ñ ng th i ñưa ra các bi n pháp s ñư c ti n hành ñ gi m nh các tác đ ng đó.
Có th nhìn nh n ðMT theo 2 khía c nh hay quan đi m: ðMT ñư c coi
là 1 ho t ñ ng khoa h c ñư c th c hi n b i các chuyên gia nh m nâng cao

ch t lư ng c a vi c ñưa ra 1 quy t ñ nh c a các nhà chính tr và ðMT là m t
ho t đ ng chính tr nh m thay đ i q trình ra quy t đ nh có tính ch t chu n,
qua s tham gia tích c c c a nhân dân và nh ng nhóm ngư i có l i ích khác
nhau. Quan đi m 1 t p trung vào các khía c nh k thu t c a các th t c ñư c
phát tri n trong khn kh các q trình ra quy t ñ nh chu n. Quan ñi m 2
ñ c b t chú ý t o cho s tham gia c a nhân dân trong các q trình đánh giá
và ra quy t ñ nh. Rõ ràng c 2 quan ñi m ñ u là c n thi t. N u cách th nh t
thì v n ph i tính ñ n vai trò c a qu n chúng. Còn theo cách th 2 cũng c n
ph i làm th nào đ có căn c khoa h c. T l gi a khoa h c và qu n chúng
tuỳ thu c vào th ch c a m i nư c và nó thay đ i theo th i gian.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 9


c. Các phương pháp đánh giá tác đ ng mơi trư ng
ðánh giá tác đ ng mơi trư ng là mơn khoa h c đa nghành. ð d báo
các tác ñ ng sinh ra t d án c n ph i s d ng các phương pháp có tính khoa
h c t ng h p. D a vào ñ c ñi m c a d án, ñ c tính các tác đ ng, đ c đi m
c a mơi trư ng và các thơng tin hi n có mà ch n 1 ho c k t h p nhi u
phương pháp ñ t ng h p, d báo c a th c thi d án đ n mơi trư ng.
Cho ñ n nay ñã có trên 100 phương pháp phân tích, d báo tác đ ng.
M i phương pháp đ u có đi m m nh, đi m y u riêng. Vi c l a ch n phương
pháp c n d a vào yêu c u m c ñ chi ti t c a ðMT, ki n th c, kinh nghi m
c a nhóm th c hi n ðMT. Trong nhi u trư ng h p ph i k t h p t t c các
phương pháp trong nghiên c u ðMT cho m t d án, ñ c bi t là các d án có
quy mơ l n và có kh năng t o nhi u tác đ ng th c p.
1- Phương pháp danh m c ki m tra (Checklist)
Danh m c ki m tra là vi c li t kê, k ra (i) các ñ c ñi m c a d án
ñư c ñ xu t (Danh m c các hành ñ ng c a d án) và danh m c (ii) các khía
c nh c a mơi trư ng có ti m năng b tác đ ng (Danh m c các thành ph n môi

trư ng d báo s ch u tác ñ ng). L p danh m c có th r t gi n đơn nhưng
cũng có th r t ph c t p. L p danh m c gi n đơn khơng c n các s li u chi
ti t. Ngư i l p ch c n phân tích các ho t đ ng c a d án và ch n ra các ho t
ñ ng gây ra tác ñ ng ñáng k , li t kê và cho các s li u liên quan đ n các tác
đ ng đó. B n thân ngư i tham gia ñánh giá tác ñ ng.
- B n ñ d báo v ch t lư ng nư c (B n ñ 1);
- B n ñ d báo v ch t lư ng khơng khí (B n đ 2);
- B n ñ d báo tác ñ ng ñ n sinh v t hoang dã trên c n (B n ñ 3);…

B nñ 1

B nñ 2

B nñ 3

B n ñ t ng h p

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


Các b n ñ này s ñư c ch ng lên nhau thành 1 “b n ñ t ng h p” ñ
th hi n t t c các tác ñ ng mơi trư ng c a tồn b vùng d án. B n ñ t ng
h p này s th hi n m c ñ ch u tác ñ ng c a t ng vùng trong khu v c d án
hay vùng lân c n.
2- Phương pháp ma tr n
Phương pháp ma tr n tác ñ ng là s t h p c a 2 lo i danh m c ki m
tra. Nó cho th y s tương tác gi a (i) danh sách nh ng ho t ñ ng c a d án
v i (ii) danh sách c a nh ng thành ph n mơi trư ng có th b nh hư ng. Ma
tr n ñư c thi t l p trên cơ s k t h p danh sách theo chi u ñ ng và chi u
ngang ñ cho phép xác ñ nh nguyên nhân gây ra tác ñ ng và m i liên h gi a

nh ng ho t ñ ng c a d án v i nh ng thanh ph n môi trư ng b tác ñ ng.
Trong t t c nh ng ô c a ma tr n có th ư c tính v m c ñ tác ñ ng
hay m c ñ nghiêm tr ng c a tác ñ ng, m i liên h v nguyên nhân (tác
ñ ng) và h u qu (bi n đ i mơi trư ng). Tuỳ theo m c ñ tác ñ ng, chúng ta
có th cho ñi m theo m c ñ tác ñ ng và h u qu gây ra. Trong trư ng h p
gi n ñơn, các tác ñ ng ñư c xác ñ nh m t cách đ nh tính theo m c đ quan
tr ng c a t ng tác ñ ng lên t ng thành ph n mơi trư ng. Ho t đ ng nào gây
tác ñ ng tiêu c c s ñư c đánh d u vào các ơ c a ma tr n. M c ñ tác ñ ng
c a t ng tác đ ng có th s p x p theo th h ng khác nhau b ng cách ñánh d u
(0) ch tác đ ng khơng rõ, m t d u (+) ch tác ñ ng nh , 2 d u (++) ch tác
đ ng trung bình, 3 d u (+++) ch tác đ ng nghiêm tr ng…..Nói chung tuỳ
thu c vào cách quy ư c ký hi u m c ñ tác ñ ng c a ngư i ñánh giá mà có
th ñánh d u (+) hay (-) cho các tác đ ng tích và tiêu c c.
ð t ng k t và ñánh giá m c ñ tác ñ ng c a t ng ho t ñ ng d án lên
các thành ph n môi trư ng, b ng ma tr n ñư c t ng k t theo t ng hàng ngang
và t ng c t ñ ng. D a vào k t qu này có th ñánh giá ñư c ho t ñ ng nào
c a d án gây ra nhi u tác ñ ng tiêu c c nh t và thành ph n môi trư ng nào

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


s ch u tác ñ ng nhi u nh t (B ng 2.1).
B ng 2.1: Ma tr n ñánh giá m c đ tác đ ng mơi trư ng
Các ho t ñ ng DA
Thành ph n MT

A

B

C

D

E

F

+

++

++

G

…. T ng
.

+

Ch t lư ng nư c m t

+

7+

Ch t lư ng không khí

++

2+

MT s ng SV trên c n

+

1+

Kinh t - Xã h i

0+

S c kho c ng ñ ng

0+

….
T ng
4+ 0+ 1+ 2+ 2+
A, B, C, D, E, F, G….là các ho t ñ ng c a d án.

0+

1+

3- Phương pháp ch ng b n đ
M c đích phương pháp này nh m xem xét sơ b các tác ñ ng có th
sinh ra t d án đ n t ng thành ph n môi trư ng trong vùng d án hay quanh
vùng d án. T đó đ nh hư ng nghiên c u ñ nh lư ng b ng các phương pháp

khác

bư c ti p theo.
Nguyên t c cơ b n c a phương pháp này là t p b n đ v đ c tính t ng

thành ph n c a môi trư ng c a vùng nghiên c u hay vùng d án (đ c tính lý
h c, hoá h c, xã h i h c, sinh thái h c, th m m h c....) các b n ñ này ph i
có cùng t l , nó ñư c g i là các b n đ đơn tính.
ð l p đư c b n đ đơn tính, nghiên c u ðMT c n có đ s li u v các
thành ph n môi trư ng vùng d án. K t qu , nh ng tác ñ ng ñư c t ng h p và
trình bày dư i d ng vùng b n ñ vùng b tác ñ ng và m i liên h gi a chúng v
m t ñ a lý. Nh ng b n ñ này ñư c ch ng lên nhau ñ t o ra m t b n ñ t ng
h p th hi n tồn b nh ng đ c tính mơi trư ng c a vùng nghiên c u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


4- Phương pháp sơ ñ m ng
Phương pháp này ñưa ra nh m phân tích các tác đ ng song song và n i
ti p do các ho t ñ ng c a d án gây ra. Trư c tiên ph i li t kê t t c nh ng
ho t đ ng c a d án, sau đó phân tích t ng ho t đ ng s sinh ra nh ng tác
đ ng gì đ n các thành ph n môi trư ng.
Nguyên t c cơ b n là b t ñ u v i danh sách nh ng ho t đ ng c a d án.
T đó t o ra m ng liên h gi a nguyên nhân - ñi u ki n - h u qu c a nh ng
ho t ñ ng.
ðây là phương pháp cơ b n có th th y đư c nh ng tác đ ng có th x y
ra do t ng ho t ñ ng c a d án. K t qu s cung c p m t d ng sơ ñ ñư ng
ñ xác ñ nh nh ng nh hư ng ti p theo.
Ý ki n ñư c b t ñ u t ho t ñ ng c a d án và xác ñ nh nh ng d ng
nh hư ng có th x y ra đ u tiên. Bư c ti p theo là ch n nh ng tác ñ ng có

th d n ñ n h u qu ti p theo. Q trình này đư c l p l i cho ñ n khi t t c
nh ng tác đ ng có th x y ra đư c xác ñ nh.
Ưu ñi m c a phương pháp này là cho phép xác ñ nh nh ng tác ñ ng
tr c ti p, gián ti p và ti m n (N u phân tích th t k m ng chu i tác ñ ng).
Tr ng i ch y u c a phương pháp là vi c thi t l p m ng liên k t gi a
nguyên nhân, ñi u ki n và h u qu b i nó c n chi ti t m c ñ c n thi t cho vi c
ñưa ra nh ng quy t ñ nh. Trong trư ng h p nh ng thay ñ i v môi trư ng ñã
ñư c mô t m t cách chi ti t, và t t c nh ng kh năng trong m i liên h ñã
ñư c ch ra. K t qu m ng lư i tác đ ng có th dày đ c và ph c t p.
L p danh m c ph c t p c n nhi u tài li u và thông tin chi ti t. Nguyên
t c cơ b n là li t kê các nhân t c n xem xét nhưng không c n cung c p thông
tin cho các nhu c u s li u riêng. V b n ch t thì phương pháp này đư c coi là
ghi nh n, nó chưa nêu lên đư c nh ng tác ñ ng nào s xu t hi n ñ i v i các
nhân t này. Phương pháp này t p trung xác ñ nh m t cách t ng th nh ng ho t
ñ ng d án tác ñ ng đ n t ng thành ph n mơi trư ng ñã li t kê. Các tác ñ ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


có th là tích c c ho c tiêu c c. Xác ñ nh m c ñ

nh hư ng c a các tác ñ ng

ñ n t ng thành ph n mơi trư ng như: khơng nh hư ng, có th

nh hư ng, nh

hư ng t c th i hay lâu dài, nh hư ng có kh năng ph c h i, khơng có kh
năng ph c h i…..c n ph i tham kh o nhi u tài li u ñ có căn c (B ng 2.2)
B ng 2.2: Li t kê s li u v các thông s môi trư ng c a d án xây d ng

h th ng thu l i
Thông s
S h ch a trong h th ng
Di tích kh o c b ng p
Nhân l c c n thi t (Ngư i)
Di n tích b thu h p (Ha)
Ch ng lũ
…

A
4
11
1000
10000
T t

Phương án
B
1
13
200
2000
V a

C
0
0
0
0
0

Ví d v danh m c các tác đ ng mơi trư ng ñ i v i d án xây d ng
ñư ng giao thơng:
Thành ph n mơi
trư ng có ti m năng b
tác ñ ng
H sinh thái nư c ng t
Ngh cá
R ng
ð ng v t c n
Sinh v t quý hi m
Nư c m t
ð phì c a đ t
Ch t lư ng khơng khí
V n t i thu
V nt ib
Nơng nghi p
Xã h i
M quan

Tác đ ng tích c c
NH DH L

Tác ñ ng tiêu c c

BT NH DH PH KPH ðP RL

Trong đó: NhH: Ng n h n, DH: Dài h n, L: L n, BT: Bình thư ng, PH: Có kh
năng ph c h i, KPH: Khơng có kh năng ph c h i, ðP: ð a phương, RL: R ng l n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14