Sáng kiến kinh nghiệm - Một số biện pháp dạy từ đồng âm , từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa

<span class='text_page_counter'>(1)</span>SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. A. Đặt vấn đề I. Lêi nãi ®Çu : Không biết mọi người có cảm giác thế nào khi được nghe, được xem những người nước ngoài nói, dặc biệt là hát tiếng Việt, riêng đối với tôi mỗi khi được thấy ai đó là người ngoại quốc nói "sõi"hoặc hát được những bài hát tiếng Việt, một cảm xúc thán phục xen lẫn xúc động và niềm tự hào về tiếng việt lại trào dâng trong lòng, trong thời kỳ đổi mới và hội nhập hiện nay, Việt Nam chúng ta đang mở rộng quan hệ ngoại giao với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới, nhiều người nước ngoài biết đến Việt Nam, biết nói, hát, giao tiếp bằng tiếng Việt cũng là điều bình thường nhưng sự thán phục của tôi đối với họ là bởi một lẽ đi sâu vào ngôn ngữ tiếng Việt của chúng ta thực sự có nhiều khía cạnh khó, đôi khi chính chúng ta cũng còn có sự nhầm lẫn. Một trong nh÷ng néi dung khã cña tiÕng ViÖt lµ phÇn nghÜa cña tõ. Trong chương trình môn Tiếng Việt lớp 5, mảng nội dung nghĩa của từ được tập trung vµ ®­îc biªn so¹n cã hÖ thèng trong phÇn luyÖn tõ vµ c©u. NhiÒu n¨m liÒn trong quá trình dạy học, tôi thường nhận thấy các em học sinh dễ dàng tìm được các từ trái nghÜa, viÖc t×m c¸c tõ cïng nghÜa, gÇn nghÜa còng kh«ng mÊy vÊt v¶, tuy nhiªn khi học xong từ nhiều nghĩa và từ đồng âm thì các em bắt đầu có sự nhầm lẫn và khả năng phân biệt các từ đồng âm với từ nhiều nghĩa của học sinh không được như mong đợi của cô giáo. kể cả một số học sinh khá, giỏi đôi khi cũng làm thiếu chính xác. Trăn trở về vấn đề này, qua những năm dạy lớp 5 tôi, đã rút ra một số kinh nghiệm nhỏ về cách dạy từ đồng âm , từ nhiều nghĩa , bài tập phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Sau ®©y t«i xin ®­îc chia sÎ nh÷ng kinh nghiÖm nhá Êy qua bµi viÕt:"Mét sè biÖn ph¸p dạy từ đồng âm , từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa". II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu:. 1. Thùc tr¹ng. a) Trường Tiểu học TT Thống Nhất: là một trường Tiểu học đạt chuẩn quốc gia mức độ II đầu tiên của huyện Yên Định, luôn được xếp ở tốp đầu của giáo dục huyện Yên Định về chất lượng giáo dục và các phong trào hoat động Hiện nay, nhà trường vẫn đang duy trì và phát triển hơn nữa các tiêu chí của trường chuẩn quốc gia mức độ II. Năm học 2010 - 2011 nhà trường tổ chức dạy học văn hoá song song với tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp. các câu lạc bộ năng khiếu. chú trọng nâng cao chất lượng mũi nhọn và đại trà. đẩy mạnh giáo dục toàn diện cho học sinh.. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 1.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Đối với môn tiếng Việt, ngoài các tiết dạy học chính khoá, nhà trường còn bố trí cho häc sinh ®­îc häc thªm 4 tiÕt /tuÇn. ®­îc c¸c tæ , khèi vµ gi¸o viªn chñ nhiÖm c¸c líp cô thÓ ho¸ néi dung d¹y häc cho c¸c ph©n m«n cña tiÕng ViÖt. §èi víi líp 5, gi¸o viªn dành 1 tiết cho tập đọc, 1 tiết cho luyện từ và câu, 1 tiết cho tập làm văn, 1 tiết cho luyện viết, và trong tuần những học sinh mũi nhọn cũng được học bồi dưỡng 2 buổi(1 buæi häc to¸n, mét buæi häc tiÕng ViÖt). Nh­ vËy, häc sinh cã ®iÒu kiÖn thùc hµnh thªm c¸c bµi tËp vµ cñng cè kiÕn thøcvÒ tiÕng ViÖt. b) Nội dung dạy từ đồng âm và từ nhiều nghĩa ở lớp 5:. *Từ đồng âm: Được dạy trong 2 tiết ở tuần 5 và tuần 6. Ơ tuần 5 các em được học khái niệm về từ đồng âm. Các bài tập về từ đồng âm chủ yếu giúp học sinh phân biệt nghĩa các từ đồng âm, đặt câu phân biệt các từ đồng âm. Tuần 6, các em được học cách dùng từ đồng âm để chơi chữ , bài tập thực hành ở phần này chủ yếu là tìm các từ đồng âm chơi chữ và đặt câu với từ đồng âm. *.Tõ nhiÒu nghÜa: ®­îc d¹y trong 3 tiÕt ë tuÇn 7 vµ tuÇn 8 TiÕt 1 cña tuÇn 7 c¸c em ®­îc häc kh¸i niÖm vÒ tõ nhiÒu nghÜa. C¸c bµi tËp thùc hµnh chñ yÕu lµ ph©n biÖt c¸c tõ mang nghÜa gèc vµ c¸c tõ mang nghÜa chuyÓn..Hai tiÕt cßn l¹i häc sinh ®­îc luyÖn tËp vÒ tõ nhiÒu nghÜa víi c¸c d¹ng bµi tËp nh­ giíi thiÖu nghÜa của một từ và yêu cầu học sinh tìm hoạt động đúng với nghĩa cho trước, đặt câu phân biÖt nghÜa chuyÓn , nghÜa gèc, nªu nÐt nghÜa kh¸c nhau cña mét tõ. Duy nhÊt cã 1 bµi tập (bài 1 trang 82- TV5 – tập 1) có dạng phân biệt, nhận diện từ đồng âm và từ nhiều nghĩa. Như vậy số lượng bài tập thực hành giúp học sinh phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa còn ít. trong khi đó khả năng tư duy trìu tượng của các em còn hạn chế. c) Việc dạy và học từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa cña häc sinh.. *. Về dạy từ đồng âm và từ nhiều nghĩa của giáo viên: Theo c¸c tr×nh tù néi dung ®­îc biÖn so¹n trong s¸ch gi¸o khoa vµ tr×nh tù d¹y häc luyện từ và câu, nhìn chung các đòng chí giáo viên lớp 5 đều làm đúng vai trò là người hướng dẫn, tổ chức cho học sinh nắm kiến thức về hai nội dung từ đồng âm và từ nhiều nghĩa. Tuy nhiên do thời lượng 1 tiết có hạn, nên giáo viên chưa lồng ghép liên hệ phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa trong các bài học được. Do đó ,sau các bài học về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa học sinh chỉ nắm được kiến thức về nội dung học trên một cách tách bạch, đôi khi trong giảng dạy các nội dung này, giáo viên còn có lúc “bí từ” khi lấy thêm một số ví dụ cụ thể ngoài SGK để giúp học sinh phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa. *.Về học từ đồng âm, tư nhiều nghĩa của học sinh. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 2.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Một thực tế cho thấy khi học và làm bài tập về từ đồng âm học sinh tiếp thu và làm bµi nhanh h¬n khi häc vµ lµm bµi tËp vÒ tõ nhiÒu nghÜa, cã lÏ bëi tõ nhiÒu nghÜa trõu tượng hơn. Đặc biệt, khi cho học sinh phân biệt và tìm các từ có quan hệ đồng âm, các từ có quan hÖ nhiÒu nghÜa víi nhau trong mét sè v¨n c¶nh th× ®a sè häc sinh lóng tóng vµ làm bài chưa đạt yêu cầu. Lúc đầu, khi đang còn dạy tách bạch từng bài về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa tôi thấy phần lớn các em làm bài trong vở bài tập tơng đối đạt yêu cầu .Để kiểm tra khả năng phân biệt chính xác từ đồng âm , từ nhiều nghĩa tôi đã cho häc sinh líp 5C ( n¨m häc 2009-2010) lµm bµi tËp 1(trang 82 – sgk TV5- tËp 1). Đề bài: Trong các từ in đậm sau đây, những từ nào là từ đồng âm, những từ nào là từ nhiÒu nghÜa? a) chÝn - Lúa ngoài đồng đã chín vàng. - Tæ em cã chÝn häc sinh. - NghÜ cho chÝn råi h·y nãi. b) ®­êng. - B¸t chÌ nµy nhiÒu ®­êng nªn rÊt ngät. - C¸c chó c«ng nh©n ®ang ch÷a ®­êng d©y ®iÖn tho¹i. - Ngoài đường,mọi người đang đi lại nhộn nhịp. C) v¹t. - Những vạt nương màu mật. Lóa chÝn ngËp lßng thung. ( NguyÔn §×nh Anh) - Chó T­ l¸y dao v¹t nhän ®Çu chiÕc gËy tre. - Những người Giáy, người Dao §i t×m m¨ng, h¸i nÊm. V¹t ¸o chµm thÊp tho¸ng Nhuém xanh c¶ n¾ng chiÒu ( NguyÔn §×nh Anh). Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 3.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. 2. KÕt qu¶ : Sau khi thu bµi chÊm bµi, kÕt qu¶ lµ häc sinh lµm bµi tËp trªn ®­îc tæng hîp nh­ sau. Tæng sè häc sinh 28. §iÓm 9, 10 1 = 3,5%. §iÓm 7,8 7 = 25%. §iÓm 5,6 12 = 43%. Điểm dưới 5 8 = 28,5%. Nếu học sinh trả lời đúng mỗi ý a, b, c được 3 điểm, trình bầy khoa học sạch đẹp cho 1 ®iÓm. -Số học sinh chưa làm đúng 2/3 ý của bàn còn tới 8 em, như vậy việc phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa của những học sinh này còn yếu. Trăn trở với kết quả trên tôi đã nghiên cứu, học hỏi và tự rút kinh nghiệm cho việc dạy học sinh phân biệt từ đồng âm, từ nhiều nghĩa và mạnh dạn ứng dụng trong giảm dạy năm học 2010 – 2011 B. giải quyết vấn đề I.c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn. 1.Nắm vững kiến thức về từ đồng âm và từ nhiều nghĩa, phương pháp dạy từ đồng âm , tõ nhiÒu nghÜa . 2.Tìm các căn cứ để giúp học sinh nhận diện, phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa. 3.Tæ chøc d¹y häc trªn líp cã sù lång ghÐp , gîi më c¸c kiÕn thøc. 4.Tập hợp một số dạng bài tập về từ đồng âm và từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa để có tư liệu dạy học. 5.Tự tích luỹ một số trường hợp về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa trong cuộc sống hàng ngày để có thêm vốn từ trong dạy học. II.c¸c biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn:. 1. Nắm vững kiến thức về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa và phương pháp. dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa. a) Nắm vững kiến thức về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa: *.Từ đồng âm : Là những từ giống nhau về âm nhưng khác nhau về nghĩa (theo SGK TV5- tËp 1- trang 51). Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 4.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Đây là kiến thức cô đọng, xúc tích nhất dành cho học sinh tiểu học ghi nhớ,vận dụng khi lµm bµi tËp, thùc hµnh. -Trong chương trình ngữ văn lớp 7, các em cũng sẽ được học về từ đồng âm. Trên cơ sở kiến thức về từ đồng âm đã học ở cấp I, các em cũng được nắm bắt từ đồng âm là nh÷ng tõ gièng nhau vÒ ©m thanh nh­ng nghÜa kh¸c xa nhau , kh«ng liªn quan g× víi nhau. -Đối với giáo viên tiểu học, cần chú ý thêm từ đồng âm được nói tới trong sách giáo khoa.Tiếng việt 5 bao gồm cả từ đồng âm ngẫu nhiên (nghĩa là có 2 hay hơn 2 từ có h×nh thøc ng÷ ©m ngÉu nhiªn gièng nhau, trïng nhau nh­ng gi÷a chóng kh«ng cã mèi quan hệ nào, chúng vốn là những từ hoàn toàn khác nhau.)như trường hợp “câu” trong "câu cá", và “câu” trong "đoạn văn có 5 câu" là từ đồng âm ngẫu nhiên và cả từ đồng ©m chuyÓn lo¹i (nghÜa lµ c¸c tõ gièng nhau vÒ h×nh thøc ng÷ ©m nh­ng kh¸c nhau vÒ nghĩa, đây là kết quả của hoạt động chuyển hoá từ loại của từ). -VD: a) + cuốc (danh từ) ,đá( danh từ ) cái cuốc, hòn đá + cuốc(động từ) ,đá ( động từ ) cuốc đất, đá bóng b) + thÞt (danh tõ) miÕng thÞt + thịt (động từ) thÞt con gµ Trong giao tiếp cần chú ý đầy đủ đến ngữ cảnh để tránh hiểu sai nghĩa của từ hoặc dùng từ với nghĩa nước đôi do hiện tượng đồng âm. VD: §em c¸ vÒ kho C©u trªn cã thª hiÓu lµ hai c¸ch Cách 1: Đem cá về kho cất để dự trữ Cách 2: Đem cá về để kho lên ăn * Tõ nhiÒu nghÜa: lµ tõ cã mét nghÜa gèc vµ mét hay mét sè nghÜa chuyÓn .C¸c nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa bao giê còng cã mèi liªn hÖ víi nhau. ( SGK TiÕng viÖt 5- Trang 67 ) VD: Tõ “m¾t” trong c©u “qu¶ na më m¾t” lµ nghÜa chuyÓn. Đối với giáo viên có thể hiểu . Một từ có thể gọi tên nhiều sự vật hiện tượng , biểu thị nhiều khái niệm ( khái niệm về sự vật, hiện tượng) trong thực tế khách quan thì từ ấy ®­îc gäi lµ tõ nhiÒu nghÜa. C¸c nghÜa trong tõ nhiÒu nghÜa cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau. Muèn hiÓu râ h¬n kh¸i niÖm vÒ tõ nhiÒu nghÜa ta cã thÓ so s¸nh tõ nhiÒu nghÜa víi từ một nghĩa. Từ nào là tên gọi của một sự vật, hiện tượng biểu đạt một khái niệm thì tõ Êy chØ cã mét nghÜa.. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 5.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. VD: Từ “xe đạp” chỉ loại xe người đi có hai bánh hoặc ba bánh, dùng sức người đạp cho quay b¸nh Đó là nghĩa duy nhất thông dụng của từ “xe đạp” vậy, có thể nói, từ “xe đạp” là từ chỉ cã mét nghÜa. Từ nào là tên gọi của nhiều sự vât, hiện tượng , biểu thị nhiều khái niệm thì từ ấy là từ nhiÒu nghÜa. VD: Tõ ¨n cã c¸c nghÜa sau ®©y: + ăn cơm: tự cho vào cơ thể thức ăn để nuôi sống cơ thể + ăn cưới : ăn uống nhân dịp cưới + Tàu ăn hàng : tiếp nhận hàng để chuyên trở + ăn hoa hồng: nhận lấy để hưởng + ¨n con xe: giµnh vÒ m×nh phÇn h¬n, phÇn th¾ng + Da ¨n n¾ng: hÊp thô cho thÊm vµo, nhiễm vµo. + S¬n ¨n mÆt : lµm huû ho¹i dÇn dÇn tõng phÇn. + ăn ảnh: vẻ đẹp được tôn lên (trong ảnh). + sông ăn ra biển: lan ra hoặc hướng đến nơi nào đó + Đám đất này ăn về xã bên: Thuộc về + Một đôla ăn mấy đồng tiền Việt Nam : Có thể đổi ngang giá. Nh­ vËy tõ " ¨n" lµ mét tõ nhiÒu nghÜa. Trong chương trình môn tập đọc lớp 5 từ “trông” trong bài ca dao "đi cấy" là một từ nhiÒu nghÜa. Chương trình phân môn luyện từ và câu không đề cập tới nghĩa đen và nghĩa bóng của từ nhiều nghĩa mà đề cập tới nghĩa chuyển và nghĩa gốc . Ng hĩa đen chính là nghĩa gốc của từ còn được gọi là nghĩa trực tiếp, là nghĩa đầu tiên của từ, là cơ sở để tạo ra các nghĩa khác. Trong từ điển, nghĩa đen dược nói tới đầu tiên. Nghĩa bóng cũng chÝnh lµ nghÜa chuyÓn, lµ lo¹i nghÜa ®­îc h×nh thµnh tõ nghÜa ®en (hoÆc nghÜa chuyÓn nµy ®­îc h×nh thµnh tõ nghÜa chuyÓn kh¸c), cã mèi liªn hªn mËt thiÕt víi nghÜa ®en. Nghĩa bóng (nghĩa chuyển ) là sản phẩm của hoạt động chuyển nghĩa của từ theo các phương thức như ẩn dụ , hoán dụ … Trong từ điển, nghĩa bóng được nói đến sau nghĩa đen.. Nghĩa bóng ( nghĩa chuyển) cũng mang tính cố định, ổn định , bền vững, tính xã héi vµ tÝnh d©n téc nh­ nghÜa ®en. b. Nắm vững phương pháp dạy từ đồng âm và từ nhiều nghĩa. * Bài học về từ đồng âm và từ nhiều nghĩa là loại bài khái niệm. Giáo viên tổ chức các hình thức dạy học để giải quyết các bài tập ở phần nhận xét, giúp học sinh phát hiện các hiện tượng về từ ở các bài tập từ đó rút ra được những kiến thức về từ đồng âm và Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 6.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. từ nhiều nghĩa.Bước tiếp theo GV tổng hợp và chốt kiến thức như nội dung phần ghi nhớ . Đến đây , nếu là HS khá , giỏi ,GV có thể cho các em lấy ví dụ về hiện tượng đồng âm ,nhiều nghĩa giúp các em nắm sâu và chắc phần ghi nhớ. Chuyển sang phần luyện tập, giáo viên tiếp tục tổ chức các hình thức dạy học để giúp học sinh giải quyết c¸c bµi tËp phÇn luyÖn tËp. Sau mçi bµi tËp gi¸o viªn l¹i còng cè , kh¾c s©u kiÕn thøc liên quan đến nội dung bài học, liên hệ thực tế và liên hệ tới các kiến thức đã học của ph©n m«n LTVC nãi riªng vµ tÊt c¶ c¸c m«n häc nãi chung. Tóm lại khi dạy khái niệm về từ đống âm và từ nhiều nghĩa, cần thực hiện theo quy trình các bước. - Cho học sinh nhận biết ngữ liệu để phát hiện những dấu hiệu bản chất của từ đồng ©m vµ tõ nhiÒu nghÜa. - Học sinh rút ra các đặc điểm của từ đồng âm, từ nhiều nghĩa và nêu định nghĩa. - Luyện tập để nắm khái niệm trong ngữ liệu mới . ViÖc d¹y hai bµi häc trªn còng tu©n theo nguyªn t¾c chung khi d¹y luyÖn tõ vµ c©u vµ vận dụng các phương pháp, hình thức dạy học như: - Phương pháp hỏi đáp - H×nh thøc häc c¸ nh©n - Phương pháp giảng giải - Th¶o luËn nhãm . -Phương pháp trực quan - Tæ chøc trß ch¬i. - Phương pháp luyện tập thực hành. Ngoài ra giáo viên có thể vận dụng cách liên tưởng, liên hệ trong từng bài tập cụ thể. VD: Bµi tËp 2 – TiÕng viÖt 5- trang 67: yªu cÇu häc sinh t×m mét sè vÝ dô vÒ sù chuyÓn nghĩa của các từ: lưỡi, miệng, cổ, tay, lưng. Giáo viên gợi ý bằng cách đưa ra một số câu hỏi gợi ý có nội dung liên tưởng như: lưỡi của những đồ vật gì có tính sắc, sáng ( học sinh dễ tìm được lưới dao, lưỡi kiếm, lưỡi gươm, lưỡi lê, lưỡi lam , lưỡi hái…). Các từ còn lại giáo viên tổ chức cho học sinh th¶o luËn nhãm, tr×nh bµy b»ng trß ch¬i ai nhanh h¬n. * Đối với các tiết dạy luyện tập về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, giáo viên chủ yếu thông qua việc tổ chức các hình thức dạy học để giúp học sinh cũng cố, nắm vững kiến thức, nhận diện, đặt câu, xác định đúng nghĩa… 2. Tìm các căn cứ để giúp học sinh nhận diện , phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa . Quay lại với bài kiểm tra ở phần thực trạng , tôi muốn đề cập đến một số lỗi HS mắc phải khi phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa . Đó là :. + Các em không xác định được nghĩa cuả từ trong từng câu. + Kh«ng t×m ®­îc mèi quan hÖ gi÷a tõ mang nghÜa gèc víi tõ mang nghÜa chuyÓn. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 7.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. + Không dựa vào văn cảnh để hiểu nghĩa của từ trong mối quan hệ với các từ khác của c©u. + Không thuộc định nghĩa ( tức phần ghi nhớ) của mỗi bài học. Khi học sinh làm bài xong, tôi hỏi một học sinh có số điểm bài kiểm tra dưới 5 (em Kiªn) vÒ nghÜa cña tõ “v¹t” trong c©u : “ Chó T­ lÊy dao vËt nhän ®Çu chiÕc gËy tre” nghÜa lµ g×? Lúc đầu em im lặng, không trả lời, sau tôi động viên mãi, bảo em hiểu thế nào cứ nói cho cô nghe thì em trả lời “vạt” trong câu văn đó là một phần đầu nhọn của con dao. T«i kh«ng nãi nh­ng thÇm nghÜ, em Kiªn hiÓu sai nghÜa cña tõ "v¹t" vµ néi dung ý nghÜa th«ng b¸o cña c©u v¨n nªn trong bµi lµm cña m×nh em cho r»ng tõ “v¹t” trong c©u : “Những vạt nương màu mật Lóa chÝn ngËp lßng thung” và từ 'vạt' trong câu văn trên đều là những từ cùng nghĩa. Tìm hiểu và nắm được một số sại lầm của học sinh như trên, tôi đã thử nghiệm một số biện pháp phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa như sau: a) Yªu cÇu häc sinh thuéc ghi nhí Tâm lí học sinh thích làm những bài tập đơn giản, để lộ kiến thức, ngại học thuộc lòng, ngại viết các đoạn, bài cần yếu tố tư duy. Biết vậy, tôi thường cho học sinh ngắt ý của phần ghi nhớ cho đọc nối tiếp, rồi ghép lại cho đọc toàn phần, đọc theo nhóm đôi, có lúc thi đua xem ai nhanh nhất, ai đọc tốt. Cách làm này tôi đã cho các em thực hiện ở các tiết học trước đó (về từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa) do đó dạy đến từ đồng âm, từ nhiều nghĩa các em cứ sẵn cách tổ chức như trước mà thực hiện. Và kết quả có tíi 25/28 häc sinh thuéc ghi nhí mét c¸ch tr«i ch¶y t¹i líp chØ cßn ba em cã thuéc song cßn Êp óng, ng¾c ngø. b) Giúp học sinh học sinh hiểu đúng nghĩa của các từ phát âm giống nhau Điều đặc biệt của từ đồng âm và từ nhiều nghĩa là phát âm giống nhau,( nói đọc giống nhau viÕt còng gièng nhau). Ta thÊy râ rµng lµ “®­êng”(1) trong “®­êng rÊt ngät”, "®­êng"(2) trong "®­êng d©y ®iÖn tho¹i" vµ “®­êng”(3) trong “ngoµi ®­êng xe cé ®i lại nhộn nhịp” đều phát âm, viết giống nhau. Vậy mà “đường” (1) với “đường” (2) và “đường” (1 ) với "đưòng' (3) lại có quan hệ đồng âm , còn " đường" (2) với "đường" (3 ) l¹i cã quan hÖ nhiÒu nghÜa . Để có được kết luận trên đây, trước hết học sinh phải hiểu rõ nghĩa của các từ đường (1), ®­êng(2), ®­êng (3) lµ g×? §­êng (1) : ( ®­êng rÊt ngät): chØ mét chÊt cã vÞ ngät. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 8.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. §­êng (2) :( ®­êng d©y ®iÖn tho¹i )chØ d©y dÉn,truyÒn ®iÖn tho¹i phôc vô cho viÖc th«ng tin liªn l¹c. Đường (3) :( ngoài đường, xe cộ đi lại nhộn nhịp) chỉ lối đi cho các phương tiện, người, động vật. §Ó cã thÓ gi¶i nghÜa chÝnh x¸c c¸c tõ "®­êng" nh­ trªn, c¸c em ph¶i cã vèn tõ phong phó. cã vèn sèng. v× vËy trong d¹y häc tÊt c¶ c¸c m«n, gi¸o viªn lu«n chó träng trau dåi, tÝch lòy vèn tõ cho häc sinh, nh¾c häc sinh cã ý thøc tÝch lòy cho m×nh vèn sèng vµ yªu cÇu mçi häc sinh ph¶i cã ®­îc mét cuèn tõ ®iÓn tiÕng ViÖt,biÕt c¸ch tra tõ ®iÓn tiếng Việt đồng thời nắm được một số biện pháp giải nghĩa từ. Tiếp đó học sinh căn cứ vào định nghĩa, khái niệm về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa để xác định mối quan hệ giữa các từ "đường". XÐt nghÜa cña 3 tõ "®­êng" trªn ta thÊy: Từ (đường(1) và từ đường (2) có nghĩa hoàn toàn khác nhau không liên quan đến nhau- kết luận. hai từ đường này có quan hệ đồng âm. Tương tự như trên từ 'đường (2) và từ 'đường" (3) cũng có mối quan hệ đồng âm. Tõ ®­êng (2) vµ tõ ®­êng (3) cã mèi quan hÖ mËt thiÕt vÒ nghÜa trªn c¬ së cña tõ ®­êng (3)- chØ lèi ®i, ta suy ra nghÜa cña tõ '®­êng' (2) (truyÒn ®i) theo vÖt dµi (d©y dÉn). nh­ vËy tõ ®­êng (3) lµ nghÜa gèc, cßn tõ ®­êng (2) lµ nghÜa chuyÓn – kÕt luËn: tõ '®­êng' (2) vµ tõ '®­êng' (3) cã quan hÖ nhiÒu nghÜa víi nhau. c)Dựa vào yếu tố từ loại cũng có thể giúp học sinh phân biệt được từ đồng âm và tõ nhiÒu nghÜa. Biện pháp này thực ra ít khi tôi vận dụng bởi nếu học sinh đã hiểu đúng nghĩa của từ. thuộc được khi nhớ thì không cần thiết phải dùng đến cách dựa vào yếu tố từ loại, tuy nhiên đối với một số học sinh trung bình và yếu giáo viên có thể kết hợp cả 3 biªn ph¸p. Nếu trong thực tế đời sống hàng ngày học sinh có thể bắt gặp hiện tượng một từ nào đó phát âm gần nhau nhưng xét về từ loại khác nhau thì kết luận đó là hiện tượng đồng âm. chẳng hạn khi chơi đùa học sinh hò reo đồng thanh để cổ vũ cho một học sinh ®­îc mÖnh danh lµ “ cô cè” v× em nµy nhá , yÕu : "Cè lªn cô cè…¬i!" “Cè” thø nhÊt lµ tÝnh tõ, “cè” thø 2 lµ danh tõ. đây là hiện tượng đồng âm dễ nhËn diÖn. Tùy trường hợp những từ phát âm giống nhau nhưng cùng từ loại (cùng loaị danh từ, động từ, tính từ) thì phải vận dụng biện pháp giải nghĩa từ trong văn cảnh đồng thời xét xem các từ đó có mối quan hệ về nghĩa hay không để tránh nhầm lẫn giữa từ đồng Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 9.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. âm với từ nhiều nghĩa hoặc quan hệ đồng nghĩa nếu có . Trong trường hợp này thông thường ta dựa vào ngữ cảnh để nhận biết nghĩa của từ đồng âm, nói cách khác là dựa vµo c¸c tõ cïng ®i víi nã trong c©u .Ng÷ c¶nh cã t¸c dông hiÖn thùc hãa nghÜa cña tõ và giúp con người sử dụng ngôn ngữ tránh sự nhầm lẫn. VD: - đồng tiền – cánh đồng - V¹c dÇu - con v¹c - Con cß – cß sóng - Xe đạp – con xe(quân cờ). Xét câu văn sau:"Hôm nay tôi đánh rơi mười nghìn đồng ngay đoạn cánh đồng làng. Các từ trong câu có mối quan hệ vơí từ 'đồng' thứ nhất gồm” đánh rơi”, “ mười nghìn”, nếu chỉ dừng lại ở đánh rơi 10 nghìn đồng thì người đọc chưa rõ mười nghìn đồng tiền Việt Nam hay tiền nước nào và chưa xác định rõ giá trị số tiền đánh rơi . Có từ "đồng ngay sau cụm từ 'đánh rơi mười nghìn đồng' thì ta hiểu rõ số tiền đánh rơi ở đây là tiền Việt và xác định được giá trị của nó.Vậy từ 'đồng" thứ nhất là đơn vị tiền Việt nam, từ "đồng" thứ 2 nằm trong mối quan hệ với từ" qua', "cánh', 'làng'.Đồng trong “cánh đồng”là khoảng đất rộng bằng phẳng trồng lúa hoạc hoa màu. Hiện tượng đồng âm cùng từ loại như trên học sinh rất dễ nhầm lẫn với từ nhiều nghĩa hầu hết các từ nhiều nghĩa đều có cùng từ loại.Trong quá trình dạy học , tôi gặp phần lớn các từ nhiều nghĩa đều có cùng từ loại .Từ 'đi' trong các trường hợp sau đều là động từ :. ®i bé VD: ®i:. ®i ch¬i ®i ngñ ®i m¸y bay. V× vËy khi gÆp nh÷ng tõ cã cïng vá ©m thanh gièng nhau th× häc sinh kh«ng ®­îc vội vàng phán quyết ngay hiện tượng đồng âm hay nhiều nghĩa mà phải suy nghĩ thật kĩ. giải nghĩa chính xác các từ đó trong văn cảnh tìm ra điểm khác nhau hoàn toàn hay giữa chúng có sự liên hệ với nhau về nghĩa. Trong một số bài tập bồi dưỡng học sinh giỏi,có một số trường hợp giống nhau về âm thanh nhưng khó phân biệt hiện tượng đồng âm hay nhiều nghĩa. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 10.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. VD: Các từ trong mỗi nhóm dưới đây có quan hệ như thế nào? a) Đánh cờ, đánh giặc, đánh trống. b) Trong veo, trong v¾t, trong xanh, c) Thi ®Ëu , x«i ®Ëu, chim ®Ëu cµnh. (Đề thi HSG khối 5- trường TH Yên phú) Xét về từ loại thì nhóm c các từ “đậu” có quan hệ đồng nghĩa với nhau vì đậu “trong thi đậu” là tính từ (đỗ,trúng tuyển) đậu” trong xôi đậu” là danh từ (gạo nếp trộn với đậu ngâm muối để ráo rồi đồ lên), 'đậu' (trong chim đậu trên cành) là động từ (nghĩ t¹m dõng l¹i). Ơ nhóm a, các từ 'đánh' đều là động từ nhưng xét về nghĩa các từ 'đánh cờ' (một trò chơi), 'đánh giặc' ( chiến đấu với kẻ thù bằng nhiều cách) và 'đánh trống' (dùng đùi hoăc tay đánh vào mặt trống cho phát ra âm thanh) thì nghĩa của chúng có liên qua đến nhau , đều tác động đến một sự vật khác , làm cho sự vật đó có sự thay đổi , vì vậy các từ “đánh” ở nhóm a có quan hệ nhiều nghĩa . Tuy nhiªn c¸c tõ 'trong' ë nhãm b còng lµ c¸c tõ cã cïng tõ lo¹i ( tÝnh tõ ). Song chúng lại có quan hệ đồng nghĩa với nhau . Trong quá trình dạy bồi dưỡng học sinh giỏi để giúp học sinh làm tốt các bài tập như trên, giáo viên yêu cầu các em luôn nắm chắc nghĩa của từ và suy xét kĩ lưỡng nghĩa của các từ đó,không được bộp chộp ngộ nhận hoạc mới chỉ nhiều nghĩa mang máng mà đã vội kết luận mối quan hệ giữa các từ đã cho. d)Dùng sơ đồ. §«i khi d¹y xong t«i thÇm nghÜ kh«ng biÕt c¸ch lµm cña m×nh nh­ thÕ nµy cã “phi phương pháp” và trái với đặc trưng bộ môn hay không nhưng rõ ràng tôi thấy khi tôi dạy theo cách vẽ sơ đồ thì học sinh nhớ kiến thức về từ đồng âmvà từ nhiều nghĩa nhiều hơn, nhanh hơn đặc biệt là những học sinh trung bình và yếu. Thông thường khi dạy đến bài tập về từ đồng âm, tôi vừa hướng dẫn vừa giúp học sinh nhí l¹i kiÕn thøc b»ng viÖc vÏ hai h×nh trßn ngang nhau nh­ng rêi nhau nh­ sau:. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 11.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Khi Êy HS hiÓu r»ng mçi h×nh trßn biÓu thÞ cho nghÜa cña mét tõ vµ c¸c nghÜa Êy hoàn toàn khác nhau , không liên quan gì đến nhau , không có mối quan hệ gì . VD : 'Bøc tranh' vµ 'tranh giµnh' . Còn khi hướng dẫn học sinh các bài tập về từ nhiều nghĩa tôi cũng vừa hướng dẫn võa vÏ hai h×nh trßn nh­ng hai h×nh trßn l¹i cã chç giao thoa víi nhau nh­ sau:. Khi Êy, häc sinh häc sinh hiÓu r»ng chç giao thoa gi÷a hai h×nh trßn lµ biÓu thÞ mèi quan hÖ víi nhau vÒ nghÜa, phÇn kh«ng giao thoa gióp c¸c em hiÓu gi÷a c¸c tõ Êy cã nh÷ng ®iÓm kh«ng hoµn toµn gièng nhau vÒ nghÜa. VD: Mïa xu©n(1) lµ tÕt trång c©y Làm cho đất nước càng ngày càng xuân(2). "xuân' (1) chỉ mùa đầu tiên của một năm, từ tháng giêng đến tháng 3 "xu©n' (2) chØ tuæi trÎ, søc trÎ. NghÜa cña hai tõ 'xu©n' trªn ®©y tuy cã nh÷ng ®iÓm khác nhau nhưng chúng lại có mối quan hệ với nhau là cùng nói tới sự tươi trẻ đầy sức sống và đây chính là phần giao nhau trên sơ đồ. Tuy nhiên khi dùng từ đồng âm , từ nhiều nghĩa không phải bài tập nào giáo viên cũng đưa sơ đồ trên ra để dạy mà chỉ trong quá trình học sinh vận dụng làm bài tập gặp lúng túng về kiến thức,giáo viên mới đưa ra sơ đồ để các em nhanh chóng nhớ lại kiến thức về khái niệm đã học. 3.Tæ chøc d¹y trªn líp cã sù lång ghÐp, g¬i më kiÕn thøc.. Trong chương trình sách giáo khoa, bài dạy về từ nhiều nghĩa được sắp xếp sau bài dạy về từ đồng âm.Như vậy để phòng xa sự nhầm lẫn giữa từ đồng âm với từ nhiều nghĩa thì ngay ở bài dạy về từ đồng âm,ngoài ví dụ đúng về các trường hợp đồng âm giáo viên có thể đưa thêm một số ví dụ về các trường hợp không phải đồng âm để các em nhËn xÐt. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 12.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Ví dụ :Từ "đi' trong các trường hợp sau đây có phải hiện tượng đồng âm hay không? - Mẹ hay đi bộ vào buổi tối để giảm béo. - Bè míi ®i Hµ Néi vÒ. - HÌ nµy, c¶ nhµ em ®i du lÞch - Cụ ốm nặng, đã đi hôm qua rồi. - Anh ®i con m·, t«i ®i con tèt. - Thằng bé đã đến tuổi đi học. Bµi tËp nµy gi¸o viªn chØ yªu cÇu häc sinh nhËn diÖn tõ '®i' trong c¸c c©u v¨n trªn lµ hiên tượng đồng âm hay không phải đồng âm,không yêu cầu các em giải thích gì và sẽ có hai phương án trả lời: đồng âm/ không đồng âm.Đến đây giáo viên gợi mở : để biết từ "đi" trong các câu văn trên có phải là quan hệ đồng âm hay không,các em về nhà suy nghÜ t×m hiÓu SGK c¸c tiÕt luyÖn tõ vµ c©u sau c« sÏ gióp c¸c em t×m c©u gi¶i đáp. §Ó kh«ng mÊt nhiÒu thêi gian tiÕt häc cho néi dung trªn, gi¸o viªn viÕt s½n néi dung câu hỏi gợi mở ra bảng phụ và tiến hành sau khi học sinh lấy ví dụ về từ đồng âm để khẳng định lại ghi nhớ. Lúc đó tự các em sẽ có một sự so sánh giữa các ví dụ về từ đồng âm với ví dụ trên đây, đồng thời, giáo viên kích thích được tư duy của học sinh. Trước khi kết thúc tiết học, giáo viên cũng không quên nhắc học sinh về nhà tiếp tục suy nghĩ trả lời giải thích về hiện tượng từ "đi" trong các câu văn đã cho. Trong dạy bài 'từ nhiều nghĩa' giáo viên cũng nên đưa thêm một ví dụ về từ đồng âm để học sinh phân biệt , rèn được kĩ năng nhận diện từ . Sau phÇn ghi nhí cña bµi häc “tõ nhiÒu nghÜa” gi¸o viªn cã thÓ lÊy thªm mét hai trường hợp về từ nhiều nghĩa, sau đó quay lại lấy một ví dụ về từ đồng âm cho học sinh nhận định về các từ trong ví dụ. VD: từ 'chỉ' trong các trường hợp sau là từ đồng âm hay nhiều nghĩa? Vì sao? C¸i kim sîi chØ – chiÕu chØ – chØ ®­êng – mét chØ vµng. ë c©u hái nµy, gi¸o viªn yªu cầu học sinh giải thích lí do lựa chọn để khẳng định kiến thức và khả năng nhận diện, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Sau khi học sinh trả lời giáo viên chốt lại từ “chỉ” trong các trường hợp trên có quan hệ đồng âm vì nghĩa của từ "chỉ' trong mỗi trường hợp khác nhau, không có quan hệ với nhau. Néi dung trªn, gi¸o viªn còng tiÕn hµnh nh­ trong kho¶ng 2-3 phót, dµnh thêi gian cho c¸c em lµm bµi tËp phÇn luyÖn tËp. Cuèi tiÕt häc gi¸o viªn nhÊn m¹nh : c¸c em cần lưu ý phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa, tránh nhầm lẫn đáng tiếc giữa hai hiện tượng này. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 13.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. 4. Tập hợp nghiên cứu các bài tập về từ đồng âm và từ nhiều nghĩa, bài tập phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. D¹ng 1: Ph©n biÖt nghÜa cña c¸c tõ *.Đối với từ đồng âm: phân biệt nghĩa của các từ đồng âm trong các cụm từ sau: Cánh đồng(1) – tượng đồng(2) – một nghìn đồng(3). BT này , GV giúp HS hiểu nghĩa của các từ "đồng" ở mỗi trường hợp :' đồng' (1) chỉ khoảng đất rộng , bằng phẳng , dùng để cấy , trồng trọt . "Đồng " (2) là kim loại có màu đỏ , dễ dát mỏng và kéo thành sợi . "Đồng" (3) là đơn vị tiền Việt Nam . Như vậy nghiã của các từ "đồng" khác nhau , chúng là những từ đồng âm . *.§èi víi tõ nhiÒu nghÜa: Trong nh÷ng c©u sau c©u nµo cã tõ “ch©n” mang nghÜa gèc vµ c©u nµo cã tõ 'ch©n' mang nghÜa chuyÓn? Ch©n: a) Lßng ta vÉn v÷ng nh­ kiÒng ba ch©n. b) BÐ ®au ch©n. §èi víi bµi tËp trªn gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh nªu ®­îc nghÜa cña tõ “ch©n” trong mỗi câu và xác định nghĩa chuyển, nghĩa gốc('chân' trong câu a chỉ một bộ phận làm trụ đỡ của cái kiềng – nghĩa chuyển, 'chân' trong câu b một bộ phận của cơ thể đỡ và di chuyển cơ thể – nghĩa gốc). Dạng 2: Đặt câu để phân biệt các từ đồng âm hoặc nhiều nghĩa. *.Đối với từ đồng âm. Đặt câu để phân biệt các từ đồng âm : bàn, cờ, nước. O bài tập này giáo viên hướng dẫn học sinh với mỗi từ các em cần đặt ít nhất là hai câu, các từ đó có quan hệ đồng âm với nhau. VD: Bàn :- Cả nhà ngồi vào bàn để ăn cơm. - Bố mẹ em cũng đang bàn chuyện cưới vợ cho anh trai. *§èi víi tõ nhiÒu nghÜa. Đặt câu để phân biệt nghĩa của từ “ đứng” Đứng : Nghĩa 1: ở tư thế chân thẳng, chân đặt trên mặt nền. Nghĩa 2: Ngừng chuyển động. Giáo viên có thể gợi ý nghĩa 1 nói tới một tư thế của người hoặc động vật. Nghĩa 2 nói tới trạng thái của một đồ vật hiện tượng, dựa vào gợi ý đó học sinh có thể đặt c©u. Nghĩa 1: Chúng em đang đứng nghiêm trang chào cờ. Nghĩa 2: Kim đồng hồ đứng lại. Trời đứng gió Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 14.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Dạng 3: Phân biệt quân hệ đồng âm, quan hệ nhiều nghĩa. VD: Trong các từ im đậm dưới đây, những từ nào có quan hệ đồng âm, những từ nµo cã quan hÖ nhiÒu nghÜa víi nhau? Vàng: - Giá vàng ở nước ta tăng đột biến -TÊm lßng vµng. - Ông tôi mua mua một một bộ vàng lưới để chuẩn bị cho vụ đánh bắt hải s¶n. Ơ bài tập này giào viên hướng dẫn học sinh hiểu nghĩa của các từ “vàng” , rồi xác định mối quan hệ giữa chúng dựa vào các căn cứ như mục (II .2). §¸p ¸n: Tõ “vµng” ë c©u 1,2 cã quan hÖ nhiÒu nghÜa, tõ 'vµng' ë c©u 3 cã quan hÖ đồng âm với từ “vàng” ở câu 1 và 2. Dạng 4: Nối từ hoặc cụm từ với nghĩa đã cho. *Đối với từ đồng âm: VÝ dô: Nèi c¸c côm tõ ë cét A víi nghÜa thÝch hîp ë cét B. A. B 1. Sao trªn trêi cã khi tá khi mê. a.ChÐp l¹i hoÆc t¹o ra v¨n b¶n kh¸c theo 2. Sao lá đơn này thành ba bản. đúng bản chính. 3. Sao tÈm chÌ. b.Tẩm một chất nào đó rồi sấy khô 4. Sao ngåi l©u thÕ? c.Nªu th¾c m¾c kh«ng biÕt râ nguyªn nh©n. 5. Đồng lúa mượt mà sao. d.Nhấn mạnh mức độ làm ngạc nhiên, thÊn phôc e.C¸c thiªn thÓ trong vò trô. §¸p ¸n: 1 – e, 2 – a, 3 – b, 4 – c, 5 – d.  §èi víi tõ nhiÒu nghÜa: VÝ dô: T×m ë cét B lêi gi¶I nghÜa thÝch hîp cho tõ “ch¹y” trong mçi c©u ë cét A. A B 1. BÐ ch¹y lon ton trªn s©n a.Hoạt động của máy móc. 2. Tµu ch¹y b¨ng b¨ng trªn ®­êng b.Khẩn trương tránh những diều không ray. may sắp xảy đến. 3. Đồng hồ chạy đúng giờ c. Sự di chuyển nhanh của phương tiện giao th«ng 4. Dân làng khẩn trương chạy lũ d. Sù di chuyÓn nhanh b»ng ch©n. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 15.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. §¸p ¸n: 1 – d, 2 – c, 3 – a, 4 – b đối với những bài tập trên, giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận để nối những cụm từ hoặc câu với nghĩa thích hợp ở những trường hợp dễ nhận thấy trước. Trường hợp khó còn lại nếu học sinh chưa hiểu nghĩa các em có thể vận dụng cả phương pháp loại trõ. Ơ cả từ đồng âm và từ nhiều nghĩa đều có mặt cả bốn dạng bài tập trên. Bên cạnh đó, mçi néi dung l¹i cã mét sè d¹ng bµi tËp riªng: * Đối với từ đồng âm có dạng bài tập đố vui: Trïng trôc nh­ con chã thui ChÝn mÆt, chÝn mòi, chÝn ®u«I, chÝn ®Çu (Lµ con g×?) Hoặc dạng bài tập chỉ ra những từ đồng âm được dùng để chơi chữ trong các câu sau: a, B¸c b¸c trøng, t«i t«i v«i. b, Con ngựa đá con ngựa đá, con ngựa đá không đá con ngựa. Với bài tập này ngoài việc chỉ ra các từ đồng âm, đối với học sinh khá giỏi, giáo viên nªn yªu cÇu c¸c em nªu c¸ch hiÒu cña m×nh vÒ c¸c c©u trªn. * §èi víi tõ nhiÒu nghÜa cã d¹ng bµi tËp thay thÕ tõ: T×m tõ cã thÓ thay thÕ tõ “mòi” trong c¸c côm tõ sau: - Mòi thuyÒn. - Mòi sóng - Mũi đất - Mòi qu©n bªn tr¸i ®ang thõ th¾ng xèc tíi. - Tiªm ba mòi. 5. Tự tích luỹ một số trường hợp về từ đồng âm, từ nhiều nghĩa trong cuộc sống hàng ngày để có thêm vốn từ trong giảng dạy.. * Đối với từ đồng âm: a. b¹c: - C¸i nhÉn b»ng b¹c - §ång b¹c tr¾ng hoa xoÌ. - Cê b¹c lµ b¸c th»ng bÇn. - Ông Ba tóc đã bạc. - §õng xanh nh­ l¸, b¹c nh­ v«i. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 16.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. - C¸i qu¹t m¸y nµy ph¶i thay b¹c. b. đàn - Cây đàn ghi ta. - Vừa đàn vừa hát. - Lập đàn để tế lễ. - Bước lên diễn đàn. - §µn chim tr¸nh rÐt trë vÒ. c. đình - Qua đình ngã nón trông đình. - Công việc bị đình lại vì không có người làm. d. đơn - Lan bị ốm, phảI viết đơn xin nghỉ học. - Nhà đơn người, chỉ có một mẹ một con. e.mai - Nếu miền Bắc có hoa đào thì miền Nam có hoa mai. - Rïa, mùc, cua lµ c¸c con vËt cã mai. - Nay đây mai đó. g. lång - Con ngựa đang đứng bỗng lồng lên. - Mua ®­îc con chim, b¹n t«i nhèt ngay vµo lång. Một số trường hợp dùng từ đồng âm để chơi chữ: h. chÌo - ¡n no råi l¹i n»m khoÌo Nghe giôc trèng chÌo bÕ bông ®i xem (ca dao) - KÓ chi tuæi t¸c giµ nua Trống chèo xin cứ thi đua đến cùng. (MÑ Suèt – Tè H÷u) i.lîi. - Bµ giµ ®i chî cÇu §«ng Bãi xem mét quÎ lÊy chång lîi ch¨ng? ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng: Lîi th× cã lîi nh­ng r¨ng ch¼ng cßn.. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 17.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. Trong bài thơ “Rắn đầu biếng học” của Lê Quý Đôn cũng sử dụng từ đồng âm để ch¬i ch÷: Ch¼ng ph¶i liu ®iu còng gièng nhµ R¾n ®Çu biÕng häc lÏ kh«ng tha Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ Nay thÐt mai gÇm r¸t cæ cha R¸o mÐp chØ quen tuång nãi dèi L»n l­ng cam chÞu dÊu roi da. Tõ nay Tr©u Lç xin g¾ng häc KÎo hæ m¹ng danh tiÕng thÕ gia. Câu chuyện vui sau đây cũng sử dụng từ đồng âm để chơi chữ : Xưa, có anh chàng mượn của người hàng xóm một cái vạc đồng. It lâu sau, anh ta trả cho người hàng xóm hai con cò, nói là vạc đã bị mất nên đền hai con cò này. Người hàng xóm đi kiện. Quan gọi hai người đến xử. Người hàng xóm thưa: “Bẩm quan, con cho hắn mượn vạc, hắn không trả.” Anh chàng nói: “ Bẩm quan, con đã đền cho anh ra cß”. - Nh­ng v¹c cña con lµ v¹c thËt. - Dễ cò của tôi là cò giả đấy phỏng? – Anh chàng trả lời. - Bẩm quan, vạc của con là vạc đồng. - Dễ cò của tôi là cò nhà đấy phỏng?  §èi víi tõ nhiÒu nghÜa: a, ch¹y - Cầu thủ chạy đón quả bóng - Đánh kẻ chạy đi, không ai đánh kẻ chạy lại. - Tµu ch¹y trªn ®­êng ray. - §ång hå nµy ch¹y chËm - M­a µo xuèng, kh«ng kÞp ch¹y lóa ph¬i ngoµi s©n. - Nhµ Êy ch¹y ¨n tõng b÷a. Con ®­êng míi më ch¹y qua lµng t«i. b, l¸ - Lá bàng đang đỏ ngọn cây. (Tố Hữu) - L¸ khoai anh ngì l¸ sen. (ca dao) - Lá cờ căng lên vì ngược gió. (Nguyễn Huy Tưởng) - Cầm lá thư này lòng hướng vô Nam . (bài hát) Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 18.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. c,qu¶ - Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao. (Trần Đằn Khoa) - Qu¶ cau nho nhá, c¸i vá v©n v©n. (ca dao) - Tr¨ng trßn nh­ qu¶ bãng. (TrÇn §»ng Khoa) - Quả đất là ngôi nhà chung của chúng ta. - Quả hồng nhừ thể quả tim giữa đời. d, cøng - Lúa đã cứng cây. - LÝ lÏ rÊt cøng . - Häc lùc lo¹i cøng - Cøng nh­ thÐp. Thanh tre cøng qu¸, kh«ng uèn cong ®­îc. - Quai hµm cøng l¹i. ch©n tay tª cøng. - Cách giải quyết hơi cứng. Thái độ cứng quá. e,sườn - Nó hích vào sườn tôi. - Con đèo chạy ngang sườn núi. - Tôi đi qua phía sườn nhà. - Dựa vào sườn của bản báo cáo… g, xu©n Mïa xu©n lµ tÕt trång c©y. Làm cho đất nước càng ngày càng xuân. (Hå ChÝ Minh) - Ngµy xu©n con Ðn ®­a thoi (NguyÔn Du) - Sáu mươi tuổi hãy còn xuân chán So víi «ng Bµnh vÉn thiÕu niªn (Hå ChÝ Minh) - Khi người ta đã ngoài 70 xuân thì tuổi tác càng cao, sức khoẻ càn thấp” c. KÕt luËn Dạy các nội dung về nghĩa của từ thực sự không đơn giản , nhất là phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa và cả với từ đồng nghĩa. Trong quá trình giảng dạy ,tổ chức cho HS nắm được kiến thức , bản thân tôi cũng đã cố gắng nghiên cứu ,tìm tòi , học hỏi và lùa chän sao cho HS n¾m kiÕn thøc míi vµ vËn dông trong häc tËp còng nh­ trong cuộc sống một cách hiệu quả .Việc dạy kiến thức về từ đồng âm , từ nhiều nghĩa , Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 19.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> SKKN:. một số biện pháp dạy từ đồng âm, từ nhiều nghĩa, phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa. phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa theo một số biện pháp trên đây là một thử nghiÖm cña b¶n th©n t«i trong n¨m häc 2010- 2011 . KÕt qu¶ tuy ch­a thùc sù cao , song so với chất lượng HS học nội dung này ở năm học trước đã có sự chuyển biến . Cụ thể , năm học này tôi cũng ra những bài tập tương tự năm học 2009 - 2010 cho các em HS líp 5B - líp chñ nhiÖm .KÕt qu¶ lµm bµi nh­ sau : SÜ sè §iÓm 9 , 10 §iÓm 8 , 9 §iÓm 5 , 6 Điểm dưới 5 28 5 = 17,8% 10 = 35,7% 12 = 43% 1 = 3,5% So với kết quả kiểm tra HS năm học 2009 - 2010 , số HS đạt điểm trung bìnhtrở lên đẫ tăng , số HS có số điểm dưới 5 giảm 25% . Đây là dấu hiệu triển vọng cho việc vận dụng một số biện pháp dạy từ đồng âm , từ nhiều nghĩa , phân biệt từ đồng âm với từ nhiÒu nghÜa trong c¸c n¨m häc tiÕp theo . * Một số đề xuất nhỏ : - Là một giáo viên , bản thân mỗi đồng chí chúng ta nên thường xuyên tự học ,tự bồi dưỡng , những gì mình băn khoăn trăn trở nhất thì mình càng cần đầu tư thời gian nghiên cứu , học hỏi để thấu hiểu ngọn ngành . - §Ó d¹y cã hiÖu qu¶ c¸c néi dung vÒ nghÜa cña tõ , chóng ta nªn tÝch luü cho m×nh những kiến thức từ đơn giản đến chuyên sâu về từ , trau dồi vốn từ phong phú , học hỏi các phương pháp , biện pháp dạy học có hiệu quả của đồng nghiệp, -Lựa chọn phương pháp dạy phù hợp với đối tượng HS . Trong đời sống hàng ngày , nên để ý đến một số hiện tương về từ như đồng âm , nhiều nghĩa , đồng nghĩa , trái nghĩa để có thêm tư liệu dạy học . * Với một số kinh nghiệm nhỏ này , tôi rất mong được sự góp ý của hội đồng khoa học cũng như tất cả các đồng nghiệp để SKKN đảm bảo tính khoa học , hiệu quả và thiÕt thùc h¬n . Thèng NhÊt ngµy 2- 3 -2011. Người thực hiện : Lưu Thị Hương .. Người thực hiện: Lưu Thị Hương. Trường TH TT Thống Nhất GiaoAnTieuHoc.com. 20.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>