Luận văn khảo sát một số chỉ tiêu của vacxin nhược độc đông khô phòng bệnh viêm gan vịt

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I
-------------------

ðỒN TR NG VINH

KH O SÁT M T S

CH TIÊU C A VACXIN NHƯ C

ð C ðƠNG KHƠ PHỊNG B NH VIÊM GAN V T

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành : THÚ Y
Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS TR N TH LIÊN

HÀ N I - 2010


L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan rằng, số liệu v kết quả nghiên cứu trong luận văn
n y l trung thực v cha từng đợc sử dụng để bảo vệ một học vị n o. Các
thông tin trích dẫn trong luận văn đều đợc ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Đo n Trọng Vinh

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M N
Trớc hết tôi xin chân th nh cảm ơn Bộ giáo dục v Đ o tạo trờng Đại
học nông nghiệp I đ trang bị kiến thức cho tôi trong thời gian tham gia lớp
cao học khoá 17 của Trờng v có cơ hội để ho n th nh luận văn n y.
Tôi xin chân th nh cảm ơn Khoa chăn nuôi thú y cùng các thầy cô giáo
trong nh trờng đ tận tình giảng dạy, tạo điều kiện cho tôi đợc tiếp cận với
những kiến thức khoa học về nông nghiệp trong 2 năm học ở trờng.
Để ho n th nh luận văn n y tôi luôn nhận đợc sự chỉ bảo tận tình của
ngời hớng dẫn khoa học Tiến sĩ Trần Thị Liên.
Ngo i ra trong quá trình thực hiện đề t i tôi luôn nhận đợc sự động
viên giúp đỡ tạo điều kiện của Ban l nh đạo Xí nghiệp thuốc thú y Trung
ơng, Ban l nh đạo trung tâm vịt Đại Xuyên cùng một số hộ chăn nuôi vịt ở
huyện Ho i Đức-H Nội, các bạn đồng nghiệp trong phân xởng vacxin Virut,
gia đình v ngời thân đ động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện
đề t i. Tôi xin đợc b y tỏ lòng biết ơn chân th nh đối với sự giúp đỡ quý báu
đó.

H nội, thángnăm 2010
Tác giả luận văn

Đo n Trọng Vinh

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ii

M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

iv

Danh m c các b ng

vi

Danh m c hình

vii

1

M

ð U

1

1.1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u c a ñ tài

2

1.3

Ý nghĩa khoa h c – th c ti n c a ñ tài

2

2

T NG QUAN TÀI LI U

3

2.1

Sơ lư c v tình hình chăn nuôi v t

2.2

L ch s v b nh viêm gan v t (DHV)

4

2.3

Tình hình nghiên c u b nh viêm gan v t trong và ngoài nư c

5

2.4

Virut h c b nh Viêm gan v t

6

2.5

Mi n d ch ch ng b nh Viêm gan v t

13

2.6

D ch t b nh Viêm gan v t

23

2.7

Vacxin và v n đ phịng b nh

25

2.8

Cơ ch sinh b nh

38

2.9

Tri u ch ng b nh

39

2.10

B nh tích

39

2.11

Các k thu t chu n đốn

40

3

N I DUNG, NGUYÊN LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP

Vi t Nam

3

NGHIÊN C U

44

3.1

N i dung nghiên c u

444

3.2

Nguyên li u dùng trong nghiên c u

444

3.3

Phương pháp nghiên c u.

45

3.4

Phương pháp x lý s li u

52

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iii


4

K T QU VÀ TH O LU N

53

4.1

K t qu kh o sát v m t s ch tiêu c a vacxin Viêm gan v t

53

4.1.1

K t qu ki m tra ch s ELD50 (li u gây ch t 50% phôi tr ng) và
EID50 (li u gây nhi m 50% phơi tr ng) c a virut như c đ c
VGV gi ng g c

4.1.2

53

Kh o sát l i ñ pha lỗng virut Viêm gan v t thích h p đ gây
nhi m trên tr ng gà có phơi

55

4.2

Ph n k t qu nghiên c u v ki m nghi m vacxin

57

4.2.1

K t qu ki m tra vô trùng c a 5 lô vacxin (Theo 10 TCN 894 2006).

57

4.2.2

K t qu ki m tra an tồn 5 lơ vacxin (Theo 10 TCN 894 - 2006).

58

4.2.3

K t qu ki m tra hi u l c c a 5 lô vacxin (Theo 10 TCN 894 2006)

4.3

59

K t qu xác ñ nh kh năng ñáp ng mi n d ch c a v t con sau khi
tiêm vacxin Viêm gan v t

61

4.4

K t qu hi u l c c a vacxin qua các th i gian b o qu n

66

4.5

K t qu nghiên c u phương pháp phòng b nh Viêm gan v t cho
ñàn v t con

4.5.1

Xác ñ nh nh hư ng c a s l n s d ng vacxin cho ñàn v t m
ñ n mi n d ch th ñ ng

4.5.2

67
v t con

67

Xác đ nh th i đi m thích h p s d ng vacxin Viêm gan v t l n
ñ u tiên cho ñàn v t con

70

5

K T LU N VÀ ð NGH

75

5.1

K t lu n

75

5.2

ð ngh

75

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iv

76

DANH M C CÁC CH

VI T T T

DHV

Duck hepatitis virut

ARN

Axit Ribonucleic

ADN

Axit Deroxyribonucleic

Cs

C ng s

EID50

50 percent Embryo Infective Dose

ELD50

50 percent Embryo Lethal Dose

OIE

Office International des Epizooties

Pp

Pages

Tr

Trang

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... v


DANH M C CÁC B NG
STT

Tên b ng

2.1

Các ñ c ñi m quy t ñ nh tính sinh mi n d ch

4.1

K t qu xác ñ nh ch s EID50 trung bình và ELD50 trung bình

Trang
16

c a gi ng virut Viêm gan v t như c ñ c type I trư c khi ñưa vào
gây nhi m tr ng s n xu t
4.2

54

Th i gian phôi ch t khi gây nhi m virut Viêm gan v t

các đ

pha lỗng virut khác nhau

55

4.3

K t qu hi u giá virut Viêm gan v t t i các th i đi m phơi ch t

56

4.4

K t qu ki m tra vô trùng c a 5 lơ vacxin như c đ c Viêm gan v t

57

4.5

K t qu ki m tra an toàn 5 lô vacxin

58

4.6

K t qu ki m tra hi u l c c a 5 lô vacxin s n xu t b ng phương
pháp tr ng tài

4.7

59

K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin s n xu t b ng phương pháp
thay th

4.8a

61

K t qu hàm lư ng kháng th c a v t con sau 21 ngày s d ng
vacxin Viêm gan v t như c đ c đơng khơ lơ 1

4.8b

63

K t qu hàm lư ng kháng th c a v t con sau 21 ngày s d ng
vacxin Viêm gan v t nhươc ñ c ñông khô c a 4 lô vacxin

4.9

K t qu hi u giá virut c a m t li u vacxin thành ph m qua các
th i gian b o qu n: 6 tháng, 9 tháng, 12 tháng

4.10

Xác ñ nh nh hư ng c a s l n dùng vacacine
d ch

4.11

66
v t m ñ n mi n

v t con

68

K t qu xác đ nh th i đi m thích h p dùng vacxin Viêm gan v t
ñ u tiên cho đàn v t (n t v t m khơng dùng vacxin)

4.12

64

71

K t qu xác ñ nh th i ñi m thích h p dùng vacxin Viêm gan v t
đ u tiên cho ñàn v t (n t v t m dùng vacxin)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vi

73


DANH M C HÌNH
STT
4.1

Tên hình
nh hư ng c a s l n dùng vacxin
ñ ng

4.2

Trang
v t m ñ n mi n d ch th

v t con

nh hư ng th i ñi m khi dùng li u vacxin ñ u tiên (v t con n
t v t m không dùng vacxin)

4.3

70
72

nh hư ng c a kháng th th ñ ng khi dùng li u vacxin ñ u tiên
trên ñàn v t con n t v t m ñư c dùng vacxin

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vii

74


1. M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài
K t năm 1950 b ng phương pháp nuôi c y trên phơi gà, Levine và
Fabricant đã phân l p ñư c virut Viêm gan v t type I, năm 1965 Asplin ñã
phân l p ñư c virut Viêm gan v t type II. Cho ñ n nay Viêm gan v t type II
ch th y x y ra

Anh, chưa có báo cáo nào v tình hình b nh

các nư c

khác. ð n năm 1979 Haider và Calnek ñã phát hi n ra Viêm gan v t type III,
tuy nhiên b nh ch th y M .
Trong t nhiên b nh Viêm gan v t x y ra

h u h t các nư c trên th

gi i, b nh do virut Viêm gan v t type I gây ra. Hàng năm có r t nhi u v t
con b ch t

kh p các qu c gia.

Vi t Nam theo nh ng thông báo m i

nh t c a Vi n chăn nuôi, Vi n thú y, Trư ng ð i H c Nơng nghi p Hà N i
thì b nh Viêm gan v t có nguy cơ thi t h i n ng n đ n ngành chăn ni v t
trong c nư c.
ð c trưng c a b nh là b nh tích

gan, gan sưng, m m, d nát khi n

nh , gan có màu đ anh đào ho c màu vàng ñ t, m t gan loang l , các v t
xu t huy t có th b ng đ u đinh ghim. Ngồi ra cịn th y lách sưng nh , th n
sưng, t huy t, cơ tim nh t nh t, t l t vong có khi lên đ n 100% sau khi
nhi m b nh t 2- 4 ngày. B nh ch x y ra
B nh lây lan m nh và ñã xu t hi n

v t con dư i 6 tu n tu i.
h u kh p các nư c trên th gi i.

hi n nay khơng có thu c đ c hi u ñ ch a mà bi n pháp duy nh t là phòng
b nh b ng vacxin.
ð ng trư c tình hình đó Xí nghi p Thu c Thú y TW ñã nghiên c u,
s n xu t vacxin như c ñ c Viêm gan v t dư i d ng đơng khơ b ng phương
pháp s n xu t vacxin hi n hành trên th gi i. Gi ng Viêm gan v t là gi ng
virut như c ñ c , gi ng thu c virut type I. ðây là lo i vacxin ñư c s n xu t và
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 1


ñã s d ng ñ tiêm phòng cho v t ni t p trung

các đ a phương. ð kh ng

đ nh ch t lư ng c a vacxin, chúng tôi th c hi n ñ tài “Kh o sát m t s ch
tiêu c a vacxin như c ñ c đơng khơ phịng b nh Viêm gan v t”.
1.2. M c tiêu nghiên c u c a ñ tài
- Kh ng ñ nh l i ch t lư ng c a vacxin thơng qua các ch tiêu vơ trùng,
an tồn, hi u l c.
- Kh ng ñ nh hi u l c c a vácxin qua các th i gian b o qu n, t khi s n
xu t ñ n khi h t h n s d ng.
- Kh ng ñ nh kh năng ñáp ng mi n d ch cao c a v t con sau khi ñư c
tiêm phòng vacxin.
- ðưa ra phương pháp phòng b nh hi u qu cao cho ñàn v t con.
1.3. Ý nghĩa khoa h c – th c ti n c a đ tài
- Góp ph n đ ra các phương pháp phịng tr b nh Viêm gan v t có hi u
qu cao trong chăn nuôi v t.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài là cơ s khoa h c ph c v cho các
nghiên c u ti p theo, đ ng th i đóng góp thêm tư li u tham kh o cho cán b
thú y cơ s và ngư i chăn nuôi.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Sơ lư c v tình hình chăn ni v t

Vi t Nam

Vi t Nam v t đư c chăn ni lâu đ i và ñư c ph bi n
Phân b ph bi n kh p m i mi n ñ t nư c, t p trung nhi u

nư c ta.

các vùng lúa

nư c. Trong vịng 10 năm tr l i đây, v t có xu hư ng ch y u phân b
ð ng B ng B c B và ven bi n mi n Trung. Trư c đây chúng ta thư ng chăn
ni 2 gi ng v t n i là v t c và v t b u.
V t c có đ c đi m thích nghi t t trong đi u ki n chăn th , có kh năng
ki m m i cao, ăn t p. V t đư c ni ch y u

vùng sinh thái nư c nh t là

nh ng vùng tr ng lúa nư c ñ c bi t là t n d ng sau khi ñã thu ho ch lúa. V t
c có năng su t cao có th cho đư c 150 qu tr ng\năm, tr ng lư ng m i qu
ñ t kho ng 60-70gram. V t đư c ni nhi u

ð ng B ng Sông H ng, ð ng

B ng Sông C u Long và các vùng tr ng lúa.
V t b u có ngu n g c t Hịa Bình và Ngh An, v t b u có tr ng lư ng
l n hơn v t c , ch m ch p, thích h p v i đi u ki n ni t i nhà.
Ngày nay có thêm m t s gi ng v t ngo i có năng su t, ch t lư ng cao
ñã ñư c nh p vào Vi t Nam như v t Khaki-Cambell ñư c nh p vào nư c ta t
năm 1992, thích ng t t và phát tri n nhanh

các t nh mi n B c và mi n

Trung. V t CV-Super M là gi ng v t chuyên th t và ñư c nh p vào nư c ta t
năm 1989. Hi n nay ñang ñư c nuôi nhi u

các vùng ñ ng b ng sơng C u

Long và đ ng b ng sơng H ng.
Theo th ng kê c a T ng c c Th ng kê, s lư ng gia c m năm 2007 là
226.027.000 con, sơ b năm 2008 là 247.230.000 con. Theo C c khuy n
nông, t ng s

vt c

nư c năm 1998 là 37.376.000 con, năm 1999 là

39.207.000 con. Theo FAO (2003) Vi t Nam có 57 tri u con v t ñ ng th 2
th gi i ch sau Trung Qu c, s n lư ng th t v t 67,8 tri u t n ñ ng th 5 th
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 3


gi i. M c tiêu ph n ñ u c a ngành chăn nuôi nư c ta t năm 2005 - 2010 ph i
ñ t t tr ng 30% GDP Nông nghi p.
2.2. L ch s v b nh viêm gan v t (DHV)
B nh viêm gan do virut c a v t ñư c phát hi n vào năm 1945

M ,

Levine và Hofstand (1945)[46] quan sát th y m t b nh l x y ra trên ñàn v t
con m t tu n tu i, v t con ch t nhanh ngay sau khi có bi u hi n tri u ch ng,
b nh tích đ c trưng là gan sưng l m ñ m xu t huy t.
Vào mùa xuân năm 1949 Levine và Fabricant [47] theo dõi 750.000
con v t

ñ o Long nư c M th y m t b nh tương t x y ra trên các ñàn v t

con tr ng B c Kinh, b nh xu t hi n ñ u tiên

nh ng v t 2-3 tu n tu i, b nh

lây lan t tr i v t này sang tr i v t khác, có t i 70 tr i b thi t h i nghiêm
tr ng, có tr i t l ch t lên t i 95%. Cu i d ch ch cịn sót m t vài tr i khi b
nhi m b nh t

l ch t th p kho ng 15%. Năm 1950 cũng là Levine và

Fabricant [47] ñã phân l p ñư c virut Viêm gan v t typ I b ng cách nuôi c y
m m b nh trên t bào xơ phôi gà 1 l p.
Năm 1953 ngư i ta phát hi n b nh

các bang khác c a nư c M , năm

1965 t i Norfolk c a Anh, trên nh ng ñàn v t con ñã ñư c tiêm phòng vacxin
như c ñ c Viêm gan v t typ I, b nh Viêm gan v t v n x y ra. B ng phương
pháp b o h chéo trên v t con, ngư i ta phân l p ñư c virut viêm gan v t typ
II (Asplin, 1953)[17]. M t th i gian sau, trên các đàn v t khơng th y b nh
xu t hi n nhưng vào năm 1983, b nh l i x y ra trên 3 ñàn v t
(Anh), t l ch t ñ n 50%

v t 6-14 ngày tu i, 10-25%

Norfolk

v t 3-6 tu n tu i.

B nh s y ra l t , trong đàn v t ch có m t s b nhi m b nh.

ð n th i ñi m này b nh Viêm gan v t do virut Viêm gan v t typ II ch th y
x y ra nư c Anh, chưa có báo cáo nào v tình hình b nh các nư c khác.
Năm 1969 Toth [67] cho bi t

ñ o Long c a M , b nh Viêm gan v t

v n x y ra trên ñàn v t con ñã ñư c tiêm phịng b ng vacxin như c đ c typ I.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 4


B nh x y ra nh hơn so v i b nh Viêm gan v t typ I, t l ch t c a v t con
hi m khi vư t quá 30%. Haider và Calnek (1979) [33] ñã ñ t tên virut này là
virut Viêm gan v t typ III. Cho ñ n nay virut Viêm gan v t typ III m i ch
đư c cơng b

M .

Vi t Nam, b nh Viêm gan v t do virut x y ra nhi u, t l ch t cao gây
thi t h i l n cho ngành chăn nuôi thu c m. Nh ng nghiên c u v b nh Viêm
gan v t cũng như vi c nghiên c u ñưa ra vacxin phòng b nh còn nhi u h n ch .
Năm 1983, Tr n Minh Châu, Lê Thu H ng [4] ñã phân l p ñư c m t
ch ng virut cư ng ñ c t i m t s tr i nuôi v t

t nh Hà Tây, Hà Nam, Thái

Bình, đ ng b ng sơng C u Long.
Có nhi u nghiên c u v b nh Viêm gan v t và bi n pháp phòng b nh
cho v t. Nguy n H u Vũ và cs (2001) [15] ñã nghiên c u s d ng kháng th
Viêm gan v t phòng tr b nh cho ngan, v t. Nguy n Văn C m và cs (2001)[2]
nghiên c u nh ng bi n ñ i b nh lý c a b nh Viêm gan v t.

2.3. Tình hình nghiên c u b nh viêm gan v t trong và ngoài nư c
Vi t Nam, t năm 1978 Tr n Minh Châu [3] đã nghi có b nh Viêm
gan v t, nhưng lúc đó chưa phân l p đư c m m b nh. Năm 1979-1983, b nh
x y ra

nhi u ñ a phương làm ch t r t nhi u v t, ñ c bi t v d ch l n s y ra

ðông Anh, Hà N i năm 1979-1980 (Tr n Minh Châu, Lê Thu H ng,
1983)[4]. Theo Lê Thanh Hòa và cs (1984)[6] cho bi t :

Gia Lâm, Hà N i

năm 1983 b nh viêm gan do virut c a v t ñã x y ra làm ch t hàng nghìn v t
con.
Năm 1985, Tr n Minh Châu, Lê Thu H ng [4] ñã phân l p ñư c m t
ch ng virut cư ng ñ c t i m t tr i nuôi v t

Hà Sơn Bình. Qua ni c y trên

phơi gà, ch ng virut này y u đi khơng gây đư c b nh cho v t con nhưng v n
gây ñư c mi n d ch nên có th dùng đ ch vacxin.
Năm 1985, Tr n Minh Châu và Nguy n Thu H ng [4] nghiên c u thăm
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 5


dị ch t o ch ng virut như c đ c Viêm gan v t b ng ch ng virut phân l p t i
ñ a phương. các tác gi cho bi t qua nhi u ñ i ti p truy n phơi gà, ch ng virut
đã gi m đ c v i v t con và cho mi n d ch t t.
Theo Nguy n Văn C m và c ng s (2001) [2], t tháng 1 ñ n tháng 6
năm 2001 qua ñi u tra 12

d ch t i các ñ a phương: Hưng Yên, Hà Tây, Hà

Nam, Hà N i, Tuyên Quang ñã cho k t lu n đó chính là b nh viêm gan do virut
c a v t v i t l nhi m trong ñàn t i 100%, t l ch t t 48,57% ñ n 90%.
Theo Nguy n H u Vũ và c ng s (2001) [15] sáu tháng ñ u năm 2001
s v t, ngan con ch t vì b nh viêm gan do virut c a v t

các t nh Hà Nam, Hà

Tây, Hưng Yên, Thái Bình, Vĩnh Phúc, Hà N i lên t i hàng nghìn con. T i
Nam ð nh x y ra m t

d ch viêm gan do virut làm 10.000 con v t con b

b nh, trong ñó v t ch t và s lý là 7.000 con.
Nguy n ð c Lưu, Vũ Như Quán (2002) [9] cho bi t
b ng Nam B , b nh viêm gan do virut c a v t x y ra

các t nh ñ ng

nhi u nơi gây thi t h i

n ng n , nhưng ñ n nay v n chưa có thơng báo chính th c nào.
trong nư c hi n nay, vacxin Viêm gan v t ñã ñư c TS. Tr n Th
Liên nghiên c u thành công và đăng ký s n xu t t i Xí nghi p thu c thú y
trung ương , đ phịng b nh cho v t t i các ñ a phương cho k t qu t t.
2.4. Virut h c b nh Viêm gan v t
2.4.1. Hình thái và phân lo i virut
- Hình thái: Virut Viêm gan v t là m t ARN virut r t nh , xuyên qua

màng l c Beckefeld và Seitz. Theo Reuss 1959[64], dư i kính hi n vi đi n t
virut là nh ng h t trịn b m t sù sì, kích thư c t 20-40nm. Virut thu c lo i
khơng có v b c nên không m n c m v i Ete và Chloroform, do đó ngư i ta
thư ng dùng các ch t sát trùng Formol 3%, NaOH 3%, nư c vơi đ di t virut.
Capxit c a virut g m 32 capsome h p thành c u trúc hình kh i bao b c l y
s i ARN n m cu n tròn

gi a. ðây là v t li u di truy n và gây nhi m c a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 6


virut. Khi virut xâm nh p vào t bào, virut th c hi n quá trình nhân lên trong
t bào b nhi m. Chính ARN đó l p t c t o thành ARNm ñi u khi n sinh t ng
h p axit nucleic và protein c a virut.
- Phân lo i: Virut Viêm gan v t n m trong h Picornaviridae, h này
ch a h u h t các lo i virut gây h i cho ñ ng v t, cách đ t tên xu t phát t tính
ch t nh bé c a virut (Pico).
Virut Viêm gan v t có 3 type:
Type I: Enterovirut.
Type II: Astrovirut.
Type III: Picornavirut.
2.4.2. ð c tính sinh h c c a virut
2.4.2.1. ð c tính kháng ngun
Virut Viêm gan v t khơng làm ngưng k t h ng c u gà, th , c u, v t,
chu t lang, chu t nhà, chu t đ ng. Do khơng có kh năng ngưng k t h ng c u
nên ñã cho phép phân bi t nó v i virut Newcastle.
2.4.2.2. ð c tính gây b nh và ñ c l c c a virut
Trong t nhiên virut Viêm gan v t gây b nh cho v t t 1-3 tu n tu i
cũng có trư ng h p phát ra t v t m i n 12 gi ho c v t l n 5- 6 tu n. Ngoài

ra ngan cũng m c b nh Viêm gan v t ñ c bi t là ngan Pháp, ng ng và m t s
loài chim nư c như v t tr i, v t trư ng thành và m t s gia c m khác không
m c.
V tính m n c m theo đ tu i v i v t con ñư c Kapp và cs năm 1967
đã gi i thích như sau: ngay sau khi n trong gan c a v t con có nhi u t bào
gan g i là t bào sáng (Light- Cell) và virut trư c tiên t n công vào t bào gan
t i (Dark- Cell). S lư ng các t bào này ngày càng thay th cho t bào gan
sáng thì tính m n c m c a virut ñ i v i v t ngày càng gi m d n. Th i gian
chuy n hóa c u trúc gan này kho ng 4-6 tu n hoàn toàn phù h p v i gi i h n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 7


tu i m c b nh Viêm gan v t. Nh ng v t t 5-6 tu n tu i ho c l n hơn v n b
m c b nh n ng đư c gi i thích: các t bào gan b t n th t và các t bào gan
sáng l i chi m ưu th m t l n n a.
Trong phịng thí nghi m dùng v t con t 1-7 ngày tu i làm ñ ng v t thí
nghi m. các đ ng v t khác như th , chu t lang, chu t b ch… ñ u không m n
c m v i b nh. Ngồi ra virut cịn gây nhi m cho phơi v t 10-14 ngày tu i
ho c phôi gà 8-10 ngày tu i,

các hi u giá khác nhau tuỳ thu c vào ñ c l c

c a virut.
Virut Viêm gan v t cư ng ñ c khi c y truy n trên v t con thì đ c l c
tăng lên. Nhưng n u c y truy n nhi u ñ i trên phơi gà, phơi v t thì đ c l c
gi m đi khơng cịn kh năng gây b nh tr thành gi ng virut như c ñ c. c th
là virut Type I và Type II c y truy n nhi u đ i qua phơi gà, virut Type III c y
truy n nhi u ñ i qua phơi v t. Trong thiên nhiên có m t s ch ng virut Viêm
gan v t có đ c l c y u, nó có th khơng gây ch t phơi

nh ng l n c y truy n

đ u tiên (Asplin (1958) [17]; Reuss (1959) [64]).
2.4.2.3. ð c tính ni c y
Virut cư ng ñ c Viêm gan v t có trong t t c các cơ quan, mơ c a v t
con m c b nh, t p trung nhi u nh t

gan, lách, đ i não.

- Ni c y trên ñ ng v t c m th
Virut Viêm gan v t cư ng ñ c phát tri n t t trên cơ th v t 1-7 ngày
tu i. Th , chu t lang, chu t b ch, ngư i…không m n c m v i virut Viêm gan
v t (Reuss, 1959) [64]. Ngư i ta dùng huy n d ch ch a virut Viêm gan v t ñem
tiêm dư i da, b p th t, cho u ng, nh m t, nh mũi, sau 2-4 ngày v t có tri u
ch ng đ c trưng. M khám b nh tích đi n hình

gan, gan sưng nhũn, d b nát

khi n nh , trên b m t có nhi u đi m xu t huy t, đơi khi có ñi m ho i t vàng
xen k , lách sưng, có đi m ho i t ch m tr ng, th n b xung huy t. Quan sát
b nh tích vi th th y ch y u có bi n ñ i gan. Trong t bào gan có nhi u ñi m
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 8


ho i t , tăng sinh ng m t, các m ch máu b sưng, các t bào gan b tích m ,
m t s trư ng h p nguyên sinh ch t t bào gan xu t hi n th bao hàm.
- Nuôi c y trên phôi tr ng
Virut Viêm gan v t thích ng trên phơi v t 10-14 ngày tu i, phôi gà 810 ngày tu i. Nhi u tác gi ñã ng d ng phương pháp này trong quá trình
phân l p virut. Năm 1950 Levine và Fabricant[47], sau đó Asplin[16],
Lauchlan 1954, Reuss 1959[64]…đã s d ng phương pháp này ñ phân l p

virut dùng huy n d ch các cơ quan, ñ c bi t là gan (x lý b ng kháng sinh) r i
ñem tiêm vào xoang ni u mô c a phôi gà t 8-10 ngày tu i ho c phôi v t 1014 ngày tu i, ñ t

m

nhi t ñ 370C.

Ph n l n phơi gà ch t sau 24-96 gi cịn phơi v t sau 24-72 gi . Phơi
ch t đ nhi t ñ 40C sau 24 gi m và quan sát. B nh tích như sau:
* Xu t huy t n ng dư i da, ñ c bi t là

ñ u và t chi.

* Phơi phù tồn thân nh t là c và đ u.
* Gan sưng có nhi u ñi m xu t huy t, trên b m t gan có nh ng đi m
ho i t vàng.
* Nư c tr ng chuy n sang màu xanh nh t.
V i nh ng phơi có th i gian ch t kéo dài thì nư c tr ng có màu xanh, gan t n
thương, phơi cịi c c bi u hi n rõ r t hơn.
- Nuôi c y trên môi trư ng t bào
Nhi u thí nghi m ni c y virut Viêm gan v t trên môi trư ng t bào t
ch c ñã xác ñ nh virut nhân lên t t trên môi trư ng t ch c xơ phôi gà, xơ
phôi v t, th n phôi, gan phôi v t…sau khi gây nhi m hàm lư ng virut tăng lên
và sau m t vài l n c y truy n trên môi trư ng t

bào virut cho CPE

(Cytophatogen effect) nh t ñ nh. Bi u hi n c a CPE là nhân b co tròn,
nguyên sinh ch t đơng đ c, khơng bào và nhân co l i, t bào b v ra r i ch t,
căn c vào đó ta có th đánh giá hi u giá virut.

2.4.3. Các type c a virut cư ng ñ c Viêm gan v t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 9


B nh Viêm gan v t do 3 type virut gây nên là virut Viêm gan v t type I,
virut Viêm gan v t type II và virut Viêm gan v t type III.
2.4.3.1. Virut Viêm gan v t type I
- Hình thái
Virut Viêm gan v t type I do Levine và Fibrican phân l p vào năm 1950
là m t Enterovirut, n m trong h Picornaviridae, lo i ARN, kích thư c 2030nm, khơng có v b c ngồi, có 32 capxome .
- ð c tính sinh h c c a virut
Virut khơng có kh năng gây ngưng k t h ng c u c a gà, v t, c u,
ng a, chu t lang, th , l n… virut ngưng k t h ng c u kh khi thí nghi m
pH = 6,8-7,4; nhi t đ 40C, 240C, 370C.
* S c đ kháng
Virut có s c đ kháng cao v i ete, clorofoc, ñ kháng tương ñ i v i s c
nóng, có kh năng t n t i lâu bên ngồi mơi trư ng. T bào ch a virut ñ
kháng v i pH = 3 trong th i gian 9 gi . Virut không b vô ho t b i lysol 2%,
formalin 0,1%, creolin 15%.

ñi u ki n formalin 0,2% trong 2 gi , cloramin

3% trong 5 gi , virut b vô ho t. Theo Haider (1979) [33]

đi u ki n có 5%

phenol virut b vơ ho t hoàn toàn.
Khi xét nh hư ng b i y u t nhi t ñ , các tác gi cho bi t ph n l n
virut b vô ho t

nhi t ñ 560C trong 30 phút. Trong t nhiên khi ñi u

ki n v sinh kém virut có th t n t i ñư c trong 10 tu n. Trong phân m
virut s ng ñư c 37 ngày.

nhi t ñ 40C virut t n t i ñư c 2 năm, nhi t

ñ - 200C ñư c 9 năm.
* Bi n d c a virut
Trong t nhiên kháng nguyên c a virut Viêm gan v t type I khơng n
đ nh, d b bi n d . Ngư i ta ñã phân l p ñư c các type virut bi n d

nð ,

Ai C p… và ch ng minh s bi n d c a virut type I b ng ph n ng huy t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


thanh h c (Sandhu (1998) [66]).
* ð c tính ni c y
Virut là lo i ký sinh n i bào tuy t ñ i (Nguy n ðư ng và cs,
1990)[5], có th c y chuy n virut Viêm gan v t trên ñ ng v t c m th
ho c mơi trư ng t bào.
Ni c y trên đ ng v t c m th
Virut Viêm gan v t có kh năng nhân lên trên v t con, nh t là v t con
nh hơn 7 ngày tu i.

các loài ñ ng vât khác như : th , chu t lang, chu t

b ch, chó…virut khơng có kh năng nhân lên.

Dùng h n d ch ch a virut Viêm gan v t type I ñưa vào cơ th v t con 17 ngày tu i b ng phương pháp tiêm dư i da, tiêm b p ho c cho u ng. Trong
vòng 18-48 gi sau khi gây nhi m, thư ng dư i 24 gi v t thí nghi m có bi u
hi n tri u ch ng đ c trưng c a b nh, v t ch t, m khám có b nh tích: gan
sưng, xu t huy t l m ñ m trên gan, túi m t sưng, lách sưng.
Nuôi c y trên phôi tr ng
Virut Viêm gan v t có kh năng nhân lên trên phơi v t và phôi gà.
Trên phôi v t: tiêm virut Viêm gan v t vào xoang ni u mô c a phôi v t
10-14 ngày tu i, 24-72 gi sau khi gây nhi m phôi ch t v i b nh tích: phơi
cịi c c, xu t huy t dư i da ñ c bi t

vùng ñ u, b ng, chân, phơi phù, gan

sưng có màu đ ho c hơi vàng, có th có đi m ho i t .

nh ng phôi ch t

mu n nư c xoang ni u mô có màu xanh nh t, b nh tích rõ hơn.
Trên phôi v t: Tiêm virut Viêm gan v t vào xoang ni u mô c a phôi gà
8-10 ngày tu i.

l n c y chuy n virut ñ u tiên, sau khi gây nhi m 5-6 ngày,

cho t l phôi ch t 10-60%, phơi ch t có b nh tích cịi c c, phù phơi, xu t
huy t dư i da ( Levine và Fabricant (1950) [47]).

l n c y chuy n th 20-26,

virut khơng cịn kh năng gây b nh cho v t con m i n , khi chu n ñ virut ñ t
1-3log10, lư ng virut này th p hơn khi c y chuy n qua phôi v t

l n c y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


chuy n th 63 cho t l phôi ch t 100%. Theo Toth (1969) [67], sau 80 l n
c y chuy n qua phôi gà cho hi u giá virut là cao nh t, vào th i ñi m 53 gi
sau khi gây nhi m phôi, hi u giá virut có

màng nhung ni u là 105,79. M t s

trư ng h p, khi nuôi c y virut trên phôi gà, vào th i đi m 48 gi sau khi ni
c y hi u giá virut trên phơi đ t 108, th i gian này kéo dài 6-24 gi sau.
Trên phôi ng ng, virut Viêm gan v t cũng có kh năng nhân lên. Sau
khi c y virut vào xoang ni u mô, 2-3 ngày sau m i ch t.
Nuôi c y trên mơi trư ng t bào
Virut type I có kh năng nhân lên trên nhi u lo i t bào: t bào xơ phôi
v t, xơ phôi gà, th n phôi v t, th n phôi gà, gan phôi v t, th n phôi ng ng…
Trên môi trư ng ni c y có th quan sát s h y ho i t bào c a virut
sau 8 gi gây nhi m, ñ t c c ñ i sau 2-4 ngày, s h y ho i t bào ñư c bi u
hi n dư i d ng nh ng c m t bào co trịn.
Mơi trư ng t bào th n phơi v t đư c s d ng đ làm ph n ng trung
hoà, ph n ng t o plaques v i virut như c ñ c Viêm gan v t .
2.4.3.2. Virut Viêm gan v t type II
Virut Viêm gan v t type II ñư c Asplin xác ñ nh năm 1965 [16], ñây là
m t Astrovirut có tính kháng nguyên khác v i Astrovirut c a gà, gà tây. Virut
có đư ng kính 28-30nm.
v t b nhi m virut Viêm gan v t type II, tri u ch ng, b nh tích gi ng
như khi nhi m virut Viêm gan v t type I.
Nghiên c u quá trình ni c y cho th y virut có th nhân lên trên phôi

v t, khi gây nhi m b ng đư ng ni u mơ hay túi lịng đ . Trên môi trư ng này
virut nhân lên y u hơn so v i virut Viêm gan v t type I, c th 6 ngày sau khi
gây nhi m m i phát hi n ñư c nhi m virut .
Trên phôi gà sau nhi u l n c y truy n qua đư ng ni u mơ, virut m i
gây ch t m t s phơi

th i đi m 7 ngày sau khi gây nhi m. Nh ng phôi ch t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


có bi u hi n cịi c c, gan có ho i t màu xanh.
Trên môi trư ng nuôi c y t bào, virut khơng có kh năng nhân lên trên
các lo i t bào c a phôi gà, v t.
2.4.3.3. Virut Viêm gan v t type III
Virut Viêm gan v t type III ñư c Toth (1970) [67] phát hi n vào năm
1969

M , năm 1979 virut ñư c Haider và Calnek [33] ñ t tên. Virut là m t

picornavirut, có tính kháng ngun khơng liên quan gì v i virut Viêm gan v t
type I, là lo i ARN có đư ng kính 30nm.
Nghiên c u q trình nuôi c y c a virut cho th y:
- Trên phôi v t 9-10 ngày tu i, sau khi gây nhi m virut qua màng nhung
ni u 8-9 ngày sau phơi ch t, t l phơi ch t

m c đ th p. N u c y truy n

virut nhi u l n qua phôi v t, th i gian phôi ch t s s m hơn. Quan sát b nh
tích trên phôi cho th y: màng nhung ni u bi n màu, d y g p 10 l n so v i

bình thư ng, phơi cịi c c, phù, xu t huy t dư i da, gan, th n lách sưng.
- Trên phôi gà, virut Viêm gan v t type III khơng có kh năng nhân lên.
mơt trư ng t bào th n, gan c a phôi v t hay c a v t con, virut khơng t o
đư c plaques trong t bào.
2.5. Mi n d ch ch ng b nh Viêm gan v t
2.5.1. Khái ni m
Mi n d ch thu ñư c hay mi n d ch ñ c hi u là tr ng thái mi n d ch xu t
hi n khi cơ th ti p xúc v i kháng ngun. Kháng ngun có th đư c ch
ñ ng ñưa vào cơ th (vacxin) hay do ti p xúc ng u nhiên (nhi m khu n).
Mi n d ch thu đư c cịn có th xu t hi n do truy n các t bào có th m quy n
mi n d ch (mi n d ch mư n: adoptive immunity) ho c truy n kháng th (mi n
d ch th ñ ng: passive immunity).
Mi n d ch thu đư c có 2 đ c đi m khác cơ b n mi n d ch t nhiên là
kh năng nh n d ng và trí nh v kháng nguyên.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


ðây là s c mi n d ch t n t i trong su t cu c ñ i c a con v t. Các ñáp
ng mi n d ch thu ñư c chia làm mi n d ch d ch th và mi n d ch qua trung
gian t bào.
Kháng nguyên là m t ch t có kh năng kích thích cơ th v t ch hình
thành m t ñáp ng mi n d ch ñ c hi u. Thu t ng kháng nguyên (antigen)
xu t phát t c m t “t o kháng th ” (genetation of antibodies) đ ch các ch t
có tính ch t như th . Các ñáp ng mi n d ch ñ c hi u c n các phân t nh n
bi t như các phân t kháng th - cơ quan th c m c a các t bào B - nh n bi t
kháng nguyên ho c m t ph n c a phân t kháng ngun và kích thích đáp
ng mi n d ch ñ c hi u (các t bào B).
Thông thư ng, kháng nguyên là các protein l hay còn g i là protein
ngo i lai, ho c t ng ph n c a phân t protein đó ñư c thâm nh p vào cơ th
thông qua quá trình nhi m trùng. Tuy v y, đơi khi protein c a chính cơ th

đư c th hi n theo các cách th c không phù h p t i m t v trí ho c t i m t
th i đi m mà chúng thư ng khơng xu t hi n và vì th chúng đư c h th ng
mi n d ch c a chính cơ th đó coi là các kháng nguyên l .
Cũng c n ph i nói rõ r ng b n thân các vi khu n ho c virut không ph i
là các kháng nguyên có trên b m t và bên trong c u trúc c a chúng. Các
kháng nguyên như th có th ñư c tách chi t riêng r ho c ñ nguyên v n c u
trúc nguyên thu và ñư c s d ng làm vacxin phòng ch ng nhi m trùng.
Kháng nguyên ñư c các t bào lympho bào B nh n bi t b ng các kháng
th b m t c a chúng. Quá trình nh n bi t thành cơng s d n đ n s phát tri n
c a các clon ñ c hi u c a các t bào B ñã nh n bi t kháng nguyên. M c dù
các t bào T và các t bào B có th đáp ng cùng m t kháng nguyên, nhưng
thư ng chúng ñáp ng v i các ph n khác nhau c a cùng m t ph n t .
Kháng th có trên b m t c a các t bào B có kh năng nh n bi t r t t t
các c u trúc b c ba c a phân t protein, nghĩa là phân t protein ñã g p n p.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14


M t ph n c u trúc c a kháng nguyên ñư c kháng th ho c cơ quan th c m
c a t bào B nh n bi t ñư c g i là m t epitope.
Tuỳ thu c vào kích thư c c a protein ho c polysacharid, chúng có
th có hàng trăm epitope c a t bào B (ñư c nh n bi t b ng các kháng th
khác nhau).
* Các đ c tính c a m t kháng nguyên
- Tính sinh mi n d ch: Kh năng c m ng hình thành m t đáp ng mi n
d ch ñư c ñ c trưng b ng s hình thành các immunoglobulin đ c hi u ho c
các lympho bào đã đư c kích thích m t cách đ c hi u.
- Tính kháng ngun: Là kh năng ph n

ng và g n k t v i các

immunoglobulin ñ c hi u ho c v i các th c m quan c a t bào.
- Tính sinh d
d

ng: Kh năng kích thích hình thành các lo i ph n ng

ng khác nhau và các t n thương

mô bào trên nh ng con v t ñã ñư c

m n c m hố có các immunoglobulin đ c hi u và các lympho bào đã đư c
kích thích.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 15


B ng 2.1. Các ñ c ñi m quy t ñ nh tính sinh mi n d ch
Tính ch t

ð c đi m

Kích thư c

Càng l n càng t t

M c đ ph c t p

Các polimer có c u trúc đơn gi n khó có th
là kháng ngun t t

Tính n đ nh

Tính n đ nh v c u trúc là ñ c bi t quan
tr ng

Kh năng b phân hu

Các phân t không b n v ng không th là các
kháng ngun t t

Tính l

Các phân t

hồn tồn trơ không ph i là

kháng nguyên t t
Càng l càng t t
- Tính sinh dung n p mi n d ch: kh năng gây nên tr ng thái khơng đáp
ng mi n d ch ñ c hi u bao g m s hình thành kháng th ho c mi n d ch t bào.
2.5.2. Các ñ c ñi m quan tr ng c a tính sinh mi n d ch
ð m t kháng ngun có tính sinh mi n d ch, các phân t ph i có tr ng
lư ng l n, n ñ nh và ph i ph c t p v m t hố h c như đ c ñi m nêu trong
b ng 2.1, kháng nguyên càng có tr ng lư ng phân t

l n thì tính kháng

ngun càng cao.
Ví d : Albumin huy t thanh có tr ng lư ng phân t kho ng 60Kda là
m t kháng ngun m nh, Agiotensin (1031 da) có tính kháng ngun kém,

cịn phenylalamin (165 da) hồn tồn khơng có tính kháng nguyên.
Khác bi t gi a kháng nguyên và ch t gây mi n d ch (sinh mi n
d ch):
Tính kháng nguyên là kh năng k t h p c a ñi m quy t ñ nh kháng
nguyên (epitope) v i kháng th . M t ñi m quy t ñ nh kháng nguyên tách bi t,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 16


khơng có kh năng kích thích m t đáp ng mi n d ch nhưng có kh năng k t
h p v i kháng th đ c hi u vì th nó ch có tính kháng ngun ch khơng có
tính sinh mi n d ch. ð m t ñi m quy t đ nh kháng ngun có tính sinh mi n
d ch nghĩa là có th kích thích m t ñáp ng mi n d ch, nó ph i ñư c g n v i
m t protein mang (carrier protein).
Hi u v cơ s phân t c a m t ñáp ng mi n d ch ñư c nâng cao nh
các k t qu nghiên c u trong vòng 20 năm tr l i đây v s lư ng, kích thư c,
phân b , b n ch t hoá h c và các đ c tính đ c hi u c a các ñi m quy t ñ nh
kháng nguyên. Nhi u s li u cho th y c m ng sinh mi n d ch d ch th ho c
mi n d ch t bào ph thu c vào c u trúc phân t c a kháng nguyên. M t ñi m
quan tr ng n a c n ghi nh n là nhu c u c u trúc ñ có tính sinh mi n d ch
khác v i nhu c u đ có tính kháng ngun.
Ví d , các protein đã bi n tính thư ng có tính sinh mi n d ch kém hơn
các protein t nhiên. Cũng tương t như v y, protein c a vi khu n thư ng là
các ch t gây mi n d ch t t hơn so v i protein c a huy t thanh nhưng l i ít có
s sai khác v bi u hi n như là kháng nguyên. Trong khi đó s t k t dính c a
m t protein thư ng liên quan t i s thay ñ i khơng đáng k v tính kháng
ngun nhưng l i tăng đáng k v tính sinh mi n d ch, c th hơn: M c dù các
v t là b các t bào trung tính và các t bào th c bào ñơn nhân “b t” và th c
bào nhưng rõ ràng là không ph i t t c các ch t ñã ñư c th c bào ñ u có kh
năng kích thích cơ th v t ch hình thành m t đáp ng mi n d ch. Có hai y u
t quan tr ng nh t là:

- ð c đi m v t lý - hố h c c a “ch t ñư c th c bào” nh hư ng t i các
lo i phân t ñáp ng c a cơ th và b n ch t c a các v t li u ngo i lai ph i
ñư c cơ th nh n bi t ñư c và ñư c cơ th coi là “l ”. Các gi i h n v ñ c
ñi m v t lý - hố h c, đ c đi m v kích thư c và c u trúc c a các ñi m quy t
ñ nh kháng nguyên c a polisaccharid, acid nucleic và các polypeptid t ng h p
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 17