Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 45 Tiếng việt: Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngµy so¹n: 23/11/2009 Ngµy so¹n: 25/11/2009 TiÕt 45:TiÕng ViÖt:. thùc hµnh phÐp tu tõ Èn dô vµ ho¸n dô A. Môc tiªu bµi häc: Gióp Hs: - N©ng cao hiÓu biÕt vÒ phÐp tu tõ Èn dô vµ ho¸n dô. - Có kĩ năng phân tích giá trị biểu đạt và sử dụng hai phép tu từ nói trên. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - C¸c tµi liÖu tham kh¶o. - Hs đọc trước, làm các bài tập trong sgk. - Gv so¹n thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các hình thức trao đổi- thảo luận, phát vấn đàm thoại, hs thực hành làm bài tập, gv nhận xét, khẳng định các kĩ năng cÇn thiÕt. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. ổn định tổ chức lớp: Kiểm tra sĩ số. 2. KiÓm tra bµi cò: Câu hỏi: Hãy nhắc lại khái niệm về phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ đã học ở bËc THCS? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Èn dô vµ ho¸n dô lµ hai biÖn ph¸p tu tõ quen thuéc trong văn chương xưa nay, tạo nên những hiệu quả thẩm mĩ đặc sắc, ở THCS, các em đã được học về hai biện pháp tu từ trên. Hôm nay, chúng ta sẽ ôn lại các kiến thức đã học và làm các bài tập củng cố. Hoạt động của Gv và Hs Gv «n tËp l¹i kiÕn thøc lÝ thuyÕt vÒ Èn dô cho hs qua c¸c c©u hái: ? Èn dô lµ g×? ? Èn dô ng«n ng÷ vµ Èn dô nghÖ thuËt cã g× kh¸c nhau? ? Có mấy loại ẩn dụ thường gÆp? Hs tr¶ lêi.. Nội dung cần đạt I. Èn dô: 1. C¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt c¬ b¶n vÒ Èn dô: - K/n: Là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác do có nét tương đồng víi nã nh»m t¨ng søc gîi h×nh, gîi c¶m cho sù diễn đạt. - ẩn dụ ngôn ngữ: là hình thức chuyển đổi tên gọi (gọi tên lại, định danh lại) cho sự vật, hiện tượng trên cơ sở so sánh ngầm, trong đó các sự 155 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Yªu cÇu hs lªn b¶ng lµm bµi tËp 1, 2 (bµi tËp 3 cã thÓ lµm ë nhµ). Gv nhận xét, khẳng định các kÜ n¨ng cÇn thiÕt. ? Tõ “ThuyÒn, bÕn, c©y ®a, con đò” còn mang nội dung nµo kh¸c? Néi dung ý nghÜa Êy lµ g×? Hs tr¶ lêi.. ? ThuyÒn, bÕn (c©u 1) vµ c©y đa bến cũ, con đò (câu 2) có gì kh¸c nhau? Hs tr¶ lêi.. vật, hiện tượng có thể giống nhau về vị trí, hình thøc, chøc n¨ng, c¶m gi¸c. VD: cæ chai, ch©n bµn,...; ®inh èc, l¸ phæi,tay quay,...; rượu nặng,... - Èn dô nghÖ thuËt: Lµ biÖn ph¸p tu tõ ng÷ nghĩa nhằm xây dựng hình tượng thẩm mĩ (ko chØ gäi tªn l¹i mµ quan träng h¬n lµ gîi ra những liên tưởng có liên quan chủ yếu đến đời sống tình cảm của con người). VD: con cò- ẩn dụ chỉ người nông dân trong ca dao,... - Ph©n lo¹i: + Èn dô h×nh thøc. + Èn dô phÈm chÊt. + Èn dô c¸ch thøc. + ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. 2. C¸c bµi tËp: Bµi 1: ThuyÒn ¬i cã nhí bÕn ch¨ng Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền. - Hình ảnh thuyền: luôn di chuyển ngược xuôi, nay bến này mai bến khác(ko cố định).  So s¸nh ngÇm (Èn dô) chØ chµng trai. - Hình ảnh bến: cố định, thụ động chờ đợi.  So s¸nh ngÇm (Èn dô) chØ c« g¸i.  Hai câu ca dao trên khẳng định tình yêu chung thuû cña c« g¸i víi chµng trai. Trăm năm đành lỗi hẹn hò Cây đa bến cũ con đò khác đưa. - Cây đa, bến cũ: là những vật cố định; là nơi hai người gặp gỡ, hẹn hò, thề nguyền.  So sánh ngầm (ẩn dụ) chỉ người con gái ( chỉ 1 kỉ niệm đẹp). - Con đò khác đưa- so sánh ngầm (ẩn dụ) chỉ viÖc c« g¸i lÊy mét chµng trai kh¸c lµm chång.  Hai c©u ca dao trªn nãi vÒ nçi buån v× bÞ phô b¹c t×nh yªu cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Khác nhau: Thuyền và bến ở câu 1 chỉ 2 đối tượng. Bến và đò ở câu 2 là con người có quan hệ gắn bó nhưng vì điều kện nào đó phải xa nhau. Bµi 2: 156 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Yªu c©u f Hs t×m hiÓu vÝ dô. (1) Lửa lựu- ẩn dụ hình thức chỉ hoa lựu đỏ ? T×m vµ ph©n tÝch phÐp Èn chãi nh­ löa. dô trong nh÷ng ®o¹n trÝch (2) V¨n nghÖ ngßn ngät- Èn dô bæ sung chØ v¨n chương lãng mạn, thoát li đời sống, ru ngủ con sau? người. Hs tr¶ lêi. - Sù phÌ phìn tho¶ thuª- Èn dô h×nh thøc chØ sù hưởng lạc. - Cay đắng chất độc của bệnh tật- ẩn dụ hình thøc chØ sù bi quan, yÕm thÕ. - T×nh c¶m gÇy gß- Èn dô h×nh thøc chØ t×nh c¶m c¸ nh©n nhá bÐ, Ých kØ. (3) Giọt - ẩn dụ bổ sung chỉ vẻ đẹp của tiếng chim, cña mïa xu©n,cuéc sèng; chØ thµnh qu¶ của cách mạng, của công cuộc xây dựng đất nước. (4) Th¸c- Èn dô h×nh thøc chØ nh÷ng khã kh¨n, gian khæ cña nh©n d©n ta trong cuéc kh¸ng chiến chống Mĩ cứu nước. - ThuyÒn- Èn dô h×nh thøc chØ sù nghiÖp c¸ch m¹ng chÝnh nghÜa cña nh©n d©n ta. (5) Phù du- ẩn dụ tượng trưng chỉ kiếp sống nhá bÐ, quÈn quanh, bÌo bät, v« nghÜa. - Phù sa- ẩn dụ tượng trưng chỉ cuộc sống mới tươi đẹp. Gv «n tËp l¹i kiÕn thøc lÝ II. Ho¸n dô: thuyÕt vÒ ho¸n dô cho hs qua 1. C¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt c¬ b¶n vÒ ho¸n dô: c¸c c©u hái: - K/n: Là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm ? Ho¸n dô lµ g×? bằng tên của sự vật, hiện tượng, khái niệm có quan hÖ gÇn gòi víi nã nh»m t¨ng søc gîi h×nh, ? Ph©n biÖt ho¸n dô ng«n gîi c¶m cho sù vËt. ng÷ vµ ho¸n dô nghÖ thuËt? - Hoán dụ ngôn ngữ: Là phương thức chuyển Hs tr¶ lêi. đổi tên gọi trên cơ sở của các mối quan hệ đi đôi gi÷a bé phËn- toµn thÓ, vËt chøa- vËt bÞ chøa, dấu hiệu sự vật- sự vật, cái cụ thể- trừu tượng. - Ho¸n dô nghÖ thuËt: + Là phương thức chuyển đổi tên gọi trên cơ sở của các mối quan hệ đi đôi giữa bộ phận- toàn thÓ, vËt chøa- vËt bÞ chøa, dÊu hiÖu sù vËt- sù vật, cái cụ thể- trừu tượng. + Xây dựng hình tượng thẩm mĩ về đối tượng đã nhận thức. ? Cã mÊy lo¹i ho¸n dô - Ph©n lo¹i: thường gặp? + Ho¸n dô lÊy bé phËn chØ toµn thÓ. 157 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Hs tr¶ lêi.. Hs lªn b¶ng lµm bµi tËp 1, 2. Gv nhận xét, khẳng định các kÜ n¨ng cÇn thiÕt: §Ó hiÓu đúng một đối tượng khi nhà thơ thay đổi tên gọi của đối tượng đó, cần nắm rõ đặc ®iÓm, dÊu hiÖu cña chóng. Hs th¶o luËn tr¶ lêi. Gv nhËn xÐt, bæ sung.. ? Ph©n tÝch 2 phÐp tu tõ Èn dô vµ ho¸n dô trong vÝ dô. Hs ph©n tÝch.. + Hoán dụ lấy vật chứa đựng gọi vật bị chứa đựng. + Hoán dụ lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vËt. + Hoán dụ lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng. 2. C¸c bµi tËp: Bµi 1: (1) Đầu xanh- hoán dụ lấy đặc điểm của sự vật để gọi sự vật- chỉ tuổi trẻ. - Má hồng- hoán dụ lấy đặc điểm của sự vật để gọi sự vật- chỉ người con gái trẻ đẹp.  C¸c ho¸n dô trªn chØ nµng KiÒu- mét c« g¸i lầu xanh trẻ đẹp. (2) áo nâu- hoán dụ lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật- chỉ người nông dân. - áo xanh- hoán dụ lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật- chỉ người công nhân.  C¸c ho¸n dô trªn chØ mèi quan hÖ kh¨ng khÝt cña liªn minh c«ng- n«ng. Bµi 2: a. Th«n §oµi ngåi nhí th«n §«ng Cau th«n §oµi nhí trÇu kh«ng th«n nµo. - Thôn Đông- hoán dụ lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng- chỉ cô gái (người thôn Đông). - Thôn Đoài- hoán dụ lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng- chỉ chàng trai (người thôn Đoài). - Cau th«n §oµi, trÇu kh«ng th«n nµo- lµ c¸c hình ảnh ẩn dụ tượng trưng- chỉ những người ®ang yªu.  Hoán dụ: dựa trên liên tưởng tương cận của hai đối tượng luôn gắn bó, đi đôi với nhâu, phụ thuéc lÉn nh©u, ko thÓ t¸ch rêi, ko cã so s¸nh, ko chuyển trường nghĩa mà cùng trong một trường nghĩa.  ẩn dụ: dựa trên liên tưởng tương đồng của hai đối tượng bằng so sánh ngầm, thường có sự chuyển đổi trường nghĩa. b. C©u Th«n §oµi ngåi nhí th«n §«ng cã sö dông biÖn ph¸p tu tõ ho¸n dô. C©u ThuyÒn ¬i cã nhí bÕn ch¨ng/BÕn th× mét dạ khăng khăng đợi thuyền có sử dụng biện pháp 158 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> ? Qua c¸c bµi tËp trªn, em hãy nêu các bước tìm và phân tÝch biÖn ph¸p tu tõ Èn dô vµ ho¸n dô? Hs tr¶ lêi. Yªu cÇu hs viÕt 3-4 c©u v¨n vÒ 1 b¹n trong líp cã thÓ dïng biÖn ph¸p tu tõ Èn dô hoÆc ho¸n dô. Gv nhËn xÐt, bæ sung. ? Qua viÖc thùc hµnh trªn, nªu tiªu chÝ ph©n biÖt Èn dô vµ ho¸n dô?. tu tõ Èn dô. * Ghi nhí: Các bước tìm và phân tích biện pháp tu từ ẩn dô vµ ho¸n dô: - T×m tõ ng÷ cã chøa phÐp tu tõ Èn dô hoÆc ho¸n dô. - Xác định nội dung hàm ẩn. - Xác định giá trị biểu đạt. III. LuyÖn tËp:. * Tiªu chÝ ph©n biÖt Èn dô vµ ho¸n dô.. Èn dô - Dựa trên sự liên tưởng giống nhau (liên tưởng tương đồng) của 2 đối tượng bằng so s¸nh ngÇm. - Thường có sự chuyển nghĩa.. Ho¸n dô - Dựa trên cơ sở liên tưởng đồng nghĩa (liên tưởng kế cận) cuae 2 đối tượng mà kh«ng so s¸nh. - Không chuyển trường nghĩa mà cùng trong một trường nghĩa.. 4. Cñng cè – NhËn xÐt: - HÖ thèng néi dung: Theo yªu c©u bµi häc. - NhËn xÐt chung. 5. DÆn dß: Yªu cÇu hs: - ¤n l¹i kiÕn thøc bµi häc, hoµn thµnh c¸c bµi tËp vµo vë. - So¹n bµi: Thu høng (§ç Phñ).. 159 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>