Sáng kiến kinh nghiệm Dạy luyện từ và câu lớp 4

<span class='text_page_counter'>(1)</span>S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4 S¸ng kiÕn Kinh nghiÖm. D¹y luyÖn tõ vµ c©u líp 4 PhÇn I : PhÇn më ®Çu 1- C¬ s¬ lý luËn. Năm 2001 Bộ giáo dục và Đào tạo chính thức ban hành chương trình tiểu học mới, chương trình của giáo dục tiểu học trong giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Cùng với chương trình các môn học khác, chương trình môn Tiếng Việt được biên soạn nhằm nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt trên cơ sở phát huy những kinh nghiệm đã có và tiếp cận với những thành tựu hiện đại của việcdạy tiếng nói chung, dạy tiếng mẹ đẻ, tiếng phổ thông nói riêng của các nước trong khu vực và trªn thÕ giíi. - M«n TiÕng ViÖt cã vai trß v« cïng quan träng nã cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiến thức về Tiếng Việt, về ngôn ngữ nói chung. Ngay từ lúc chưa đến trường trẻ em đã có những hiểu biết sơ bộ về tiếng mẹ đẻ. Những tri thức mà các em được tiếp thu qua môn Tiếng Việt trong nhà trường mang tính hệ thống chặt chẽ có cơ sở khoa học. Những tri thức này được cung cấp dần dần từ lớp dưới lên lớp trên, đề cập ở tất cả các cấp độ của ngôn ngữ, tất cả các loại đơn vị và các quan hệ trong hệ thống ng«n ng÷. M«n TiÕng ViÖt gióp häc sinh cã kü n¨ng sö dông TiÕng ViÖt. Häc TiÕng ViÖt kh«ng chØ dõng l¹i ë hiÓu biÕt vÒ nã mµ quan träng lµ sö dông nã mét c¸ch thµnh th¹o vµ cã hiÖu qu¶. Cho nªn m«n TiÕng ViÖt võa cung cÊp nh÷ng tri thøc võa rèn luyện kỹ năng sử dụng ở 4 phương diện: Nghe , nói, đọc, viết. M«n TiÕng ViÖt lµ m«n häc nh»m rÌn luyÖn kh¶ n¨ng sö dông TiÕng ViÖt cña häc sinh vào các hoạt động giao tiếp đa dạng trong xã hội. Ngoài ra môn Tiếng Việt còn gióp häc sinh rÌn luyÖn, n©ng cao n¨ng lùc t­ duy, n¨ng lùc thÈm mü. Ng«n ng÷ lµ công cụ của tư duy nó gắn bó mật thiết với quá trình nhận thức tư duy của con người cïng h×nh thµnh song song vµ ph¸t triÓn. V× thÕ n©ng cao n¨ng lùc ng«n ng÷ m«n Tiếng Việt cũng đồng thời nâng cao năng lực tư duy. Do vậy môn Tiếng Việt trong 1 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. nhà trường tiểu học có một vai trò vô cùng quan trọng nó giúp học sinh tiếp nhận và diễn đạt tốt các kiến thức học trong nhà trường, nó vừa cung cấp cho học sinh những tri thức ngôn ngữ học, hệ thống Tiếng Việt, quy tắc hoạt động, sản phẩm của nó trong mọi hoạt động giao tiếp. 2. C¬ së thùc tiÔn Sự nghiệp Giáo dục và Đào tạo hiện nay đang được Đảng và Nhà nước, các cấp, các ngành qua tâm. Nó là trách nhiệm to lớn của mỗi người giáo viên đang đứng trên bục giảng, đảm bảo cho các em học sinh khi tốt nghiệp tiểu học phải đọc thông, viết thạo để các em học tiếp hoặc sống ngoài đời. Nhưng thực tế, tình trạng đọc chưa thông, viết chưa thạo vần còn trong các nhà trường tiểu học. Học sinh đọc vẫn còn sai nhiều, viết cũng sai nhiều về chính tả và câu. Nhất là về câu khi nói và viết các em sử dụng câu còn sai khá nhiều, đặc biệt là từ khi thực hiện chương trình sách giáo khoa mới thì việc nhầm lẫn giữa các kiểu câu kh¸ nhiÒu. Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i thÊy häc sinh rÊt hay nhÇm lÉn c¸c kiÓu c©u chia theo mục đích nói nhất là phần kiến thức về câu hỏi dùng với mục đích khác, học sinh thường nhầm với câu kể, câu khiến. Đặc biệt là sự nhầm lẫn giữa 2 kiểu câu Ai làm g×? vµ Ai thÕ nµo? Tõ thùc tr¹ng trªn kÕt hîp víi viÖc nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa, c¸c tµi liÖu tham khảo và qua thực tiễn giảng dạy của bản thân tôi. Tôi thiết nghĩ chất lượng dạy luyện từ và câu được nâng cao nếu có những biện pháp, phương pháp giảng dạy phù hợp, khắc phục những tồn tại và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh . Trong khu«n khæ s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy t«i kh«ng tham väng tr×nh bµy tÊt c¶ các vấn đề có liên quan đến luyện từ và câu lớp 4 mà chỉ đề cập đến việc dạy từ ghép, từ láy, các loại câu chia theo mục đích nói và phân biệt kiểu câu: “Ai làm gì ? vµ Ai thÕ nµo?” mµ qua gi¶ng d¹y t«i nhËn thÊy häc sinh cßn lóng tóng khi tiÕp thu vµ ®­a ra c¸ch d¹y mµ t«i cho lµ hiÖu qu¶ nhÊt.. 2 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4 PhÇn II : Néi dung. I. Những vấn đề chung. 1. Khảo sát phân loại đối tượng học sinh. Muèn d¹y thµnh c«ng m«n TiÕng ViÖt nãi chung vµ ph©n m«n LuyÖn tõ vµ C©u nói riêng đòi hỏi người giáo viên phải nắm vững trình độ nhận thức của lớp mình để từ đó có biện pháp giảng dạy phù hợp với từng đối tượng học sinh. Chính vì vậy ngay từ đầu năm học khi nhận lớp tôi đã tiến hành khảo sát phân loại học sinh: KÕt qu¶ cô thÓ nh­ sau : ( Tæng sè häc sinh trong líp lµ 27) §iÓm giái. §iÓm kh¸. §iÓm TB. Điểm dưới TB. SL. %. SL. %. SL. %. SL. %. 5. 18,5. 7. 25,9. 11. 40,7. 4. 14,8. Qua khảo sát và thực tế giảng dạy chương trình sách giáo khoa môn Tiếng Việt lớp 4 t«i nhËn thÊy: - Phần đọc đúng và đọc hiểu học sinh thực hiện tốt. Phần kiến thức về luyện từ và tập làm văn học sinh thực hiện chưa tốt. Nguyên nhân là do kỹ năng đặt câu và sử dụng câu còn yếu, đặc biệt là việc phân biệt 2 mẫu câu: “Ai làm gì ? và Ai thế nào?” rÊt yÕu. Tôi có cho học sinh xác định câu : “xe chạy trên đường” thuộc mẫu câu nào thì đa số học sinh xác định đó là mẫu câu : “Ai làm gì?” nhưng thực tế đó lại là mẫu câu “ai thÕ nµo?” 2. Nguyªn nh©n - Nhiều kiến thức phần luyện từ và câu đưa vào chương trình lớp 4 khó hơn và có một số thay đổi so với chương trình cũ nên một số giáo viên chưa tiếp cận kịp. - Học sinh chưa hiểu kỹ cánh xác định các kiểu câu, giáo viên chưa chỉ cho học sinh cánh phân biệt giữa các kiểu câu từ đó học sinh xác định sai. II – Nh÷ng gi¶i ph¸p. 1. Nh÷ng gi¶i ph¸p chung. 3 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. a) Nắm vững nội dung chương trình. Việc nắm vững nội dung, chương trình là yêu cầu cần thiết và bắt buộc đối với giáo viên. Bởi vì mỗi đơn vị kiến thức Tiếng Việt nói chung và luyện từ và câu nói riêng ở tiÓu häc nh­ nh÷ng m¾t xÝch n»m trong hÖ thèng logic kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña chương trình. Nếu không nắm vững nội dung chương trình toàn cấp học người giáo viªn kh«ng thÓ cung cÊp cho häc sinh mét c¸nh cã hÖ thèng c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng, mµ häc sinh ph¶i lÜnh héi. Trong chương trình môn Tiếng Việt ở giai đoạn lớp 2, lớp 3 phần kiến thức về luyÖn tõ vµ c©u ngoµi viÖc më réng c¸c vèn tõ theo chñ ®iÓm häc sinh cßn ®­îc thùc hành làm các bài tập có kiến thức liên quan đến từ loại như : Từ chỉ hoạt động, từ chỉ trạng thái, từ chỉ đặc điểm…và các kiến thức về câu như kiểu câu “Ai làm gì?”; “Ai lµ g×?”; “Ai thÕ nµo ?”…Lªn líp 4 c¸c em tiÕp tôc ®­îc häc c¸c kiÕn thøc nµy víi mức độ khái quát cao hơn ( thành khái niệm) như: Từ đơn, từ phức, từ ghép, từ láy, danh từ, động từ, tính từ… Các kiểu câu như câu kể Ai làm gì ? Câu kể Ai thế nào ? C©u kÓ Ai lµ g× ?... CÊu tróc tiÕt luyÖn tõ vµ c©u ë giai ®o¹n líp 4 còng kh¸c h¼n so với lớp 3. ở giai đoạn lớp 2 và lớp 3 các tiết luyện từ và câu được cấu trúc dưới dạng c¸c bµi tËp cô thÓ cßn ë giao ®o¹n líp 4 c¸c tiÕt luyÖn tõ vµ c©u ®­îc cÊu tróc thµnh 3 phÇn lµ: + PhÇn nhËn xÐt ( lý thuyÕt) + PhÇn ghi nhí. + PhÇn luyÖn tËp. Vì vậy nếu giáo viên không nghiên cứu kỹ chương trình của toàn cấp thì rất khó có thế dạy có hệ thống, và không biết học sinh đã được học những gì ? Lớp sau các em sÏ ®­îc häc nh÷ng g× ? b) Giáo viên cần nắm được định hướng đổi mới phương pháp nói chung và phương pháp dạy học môn Tiếng Việt nói riêng. Muốn cho các em học tập môn Tiếng Việt đạt hiệu quả cao đặc biệt là luyện từ và câu lớp 4, đòi hỏi người giáo viên phải tạo cho học sinh niềm say mê hứng thú . Vì 4 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. vậy cần phải lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp để phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo trong học sinh, tính hiệu quả của từng bài học, từng đơn vị kiến thøc tr¸nh nhµm ch¸n. Qua nghiªn cøu tµi liÖu chuyªn m«n vµ thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i nhËn thÊy: vÒ mÆt b¶n chất đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới cách tiến hành các phương pháp, đổi mới các phương tiện và hình thức triển khai phương pháp trên cơ sở khai thác triệt để ưu điểm của các phương pháp cũ và vận dụng linh hoạt một số phương pháp mới nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Như vậy mục đích cuối cùng của đổi mới phương pháp nói chung và phương pháp dạy học Tiếng Việt nói riêng là làm thế nào để học sinh phải thực sự tích cực, chủ động, tự giác, lu«n tr¨n trë t×m tßi, suy nghÜ vµ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc vµ lÜnh héi cả cách thức để có được tri thức ấy nhằm phát triển và hoàn thiện nhân cách mình. c- Häc sinh ph¶i n¾m v÷ng kiÕn thøc cò. - Các kiểu câu Ai thế nào ? Ai làm gì ? Ai là gì ? đã được học từ lớp 2 vì vậy để häc tèt phÇn luyÖn tõ vµ c©u líp 4 th× häc sinh ph¶i n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc vÒ c¸c kiÓu c©u nµy. §Çu n¨m häc nªn tiÕn hµnh kiÓm tra c¸c kiÕn thøc nµy nÕu häc sinh nắm chưa vững thì giáo viên nên có kế hoạch bổ xung để các em nắm chắc kiến thức cò th× viÖc d¹y luyÖn tõ vµ c©u cña líp 4 míi cã hiÖu qu¶. d) T¹o niÒm say mª, høng thó cho häc sinh khi häc luyÖn tõ vµ c©u. Như chúng ta đã biết trực quan đối với học sinh tiểu học là rất cần thiết không nh÷ng hç trî viÖc n¾m kiÕn thøc mµ nã cßn t¹o niÒm say mª høng thó cho häc sinh. Vì vậy khi dạy luyện từ và câu tôi luôn cố gắng cho học sinh sử dụng đồ dùng học tập để nắm bài một cách bản chất hơn. Ngoài ra tôi còn có tổ chức các hình thức học tập sinh động như: Trò chơi học tập, sưu tầm những câu khó để các em thảo luận …Ngoµi ra t«i lu«n khuyÕn khÝch c¸c em tù s­u tÇm nh÷ng c©u v¨n, nh÷ng tõ ng÷ khó để cả lớp cùng tham khảo. 2 – Nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ.. 5 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. Trong chương trình luyện từ và câu lớp 4 ngoài việc học các kiến thức về mở rộng vốn từ theo chủ điểm học sinh còn được học các kiến thức như: Từ đơn, từ phức, từ loại, các kiểu câu chia theo mục đích nói…Trong khôn khổ sáng kiến kinh nghiệm nµy t«i xin tr×nh bµy mét sè biÖn ph¸p d¹y tõ ghÐp, tõ l¸y, c¸c d¹ng c©u chia theo mục đích nói và đặc biệt là là cánh phân biệt 2 kiểu câu Ai làm gì ? và Ai thế nào? a) C©u hái: - Trong chương trình sách giáo khoa lớp 4 mới phần học về câu hỏi có đưa vào kiến thức: “ Câu hỏi dùng với mục đích khác”, đây là kiến thức khó và mới ( trong chương trình cải cách không có) không chỉ với học sinh mà bản thân giáo viên khi dạy còn rất lúng túng, đặc biệt là trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Tiếng Việt. Qua thực tế giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 4 tôi thấy các em rất dễ nhÇm lÉn gi÷a c©u hái víi c¸c kiÓu c©u kh¸c. Nh­: Ví dụ : Tôi không rõ anh có đồng ý với với tôi không. Câu này là một câu kể dùng với mục đích để hỏi, nhưng trong thực tế học sinh hay nhÇm lµ c©u hái v× trong c©u nµy cã tõ nghi vÊn “ kh«ng”. VÝ dô : Bµi tËp sè 5 trang 137 ( luyÖn tËp vÒ c©u hái ) yªu cÇu cña bµi lµ: “ x¸c định câu nào không phải là câu hỏi, không được dùng dấu chấm hỏi”. b . T«i kh«ng biÕt lµ b¹n cã thÝch ch¬i diÒu kh«ng ? §a sè häc sinh nhÇm ®©y lµ c©u hái bëi tõ nghi vÊn “ kh«ng” . - Khi dạy bài này tôi hướng dẫn học sinh muốn xác định được câu này có phải câu hỏi hay không phải xác định được: + Câu này dùng để hỏi ai ? ( hỏi người khác hay hỏi chính người nói) + Tõ nghi vÊn trong c©u lµ tõ nµo ? Bất cứ câu hỏi nào cũng phải có hai điều kiện trên nếu không đủ hai điều kiện trên th× kh«ng ph¶i lµ c©u hái. C©u : “T«i kh«ng biÕt b¹n cã thÝch ch¬i diÒu kh«ng” c©u nµy chØ cã mét ®iÒu kiÖn là từ nghi vấn : “không” và không dùng để hỏi người khác cũng không hỏi chính người nói, mà dùng để kể về suy nghĩ của người nói, nên câu này là câu kể.. 6 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. b. C©u khiÕn Cũng tương tự như câu hỏi khi dạy câu khiến học sinh cũng hay bị nhầm lẫn: + NhÇm lÉn gi÷a c©u khiÕn vµ c©u hái. Ví dụ : - Anh có thể cho biết mấy giờ có xe đi miền đông ? - Anh h·y cho biÕt mÊy giê cã xe ®i miÒn §«ng ! Cả 2 câu này đều dùng với với mục đích là yêu cầu mong muốn người khác cho biÕt “mÊy giê cã xe ®i miÒn §«ng” nÕu kh«ng cã dÊu c©u ë cuèi th× häc sinh khã xác định được đâu là câu hỏi, đâu là câu khiến. Câu : “ Anh có thể cho tôi biết mấy giờ có xe đi niềm đông ?” có dấu chấm hỏi cuèi c©u , cã tõ nghi vÊn lµ “cã thÓ” . Câu : : “ Anh hãy cho tôi biết mấy giờ có xe đi miền đông !” Cuối câu có dấu chấm tham có từ “ hãy ” đứng trước động từ . Khi xác định các câu trên học sinh thường căn cứ vào dấu câu để xác định . Nhưng đối với những bài tập như : Bài 5 ( trang 137) Trong các câu dưới đây câu nào không phải là câu hỏi và không ®­îc dïng dÊu chÊm hái . a. B¹n cã thÝch ch¬i diÒu kh«ng ? b.T«i kh«ng biÕt b¹n cã thÝch ch¬i diÒu kh«ng ? c. H·y cho biÕt b¹n thÝch trß ch¬i nµo nhÊt ? Khi dạy các bài tập dạng này tôi hướng dẫn học sinh muốn xác định được câu này có phải câu khiến hay không phải xác định được: + Câu khiến dùng để yêu cầu, đề nghị mong muốn của người nói, người viết với người khác . + Câu khiến thường có các từ : hãy ,đừng ,chớ ,phải … trước động từ. Các từ: lên, đi ,thôi ,nào …ở cuối câu. Các từ: đề nghị ,xin ,mong … ở đầu câu . Tôi hướng dẫn học sinh xác định từng câu xem câu nào đảm bảo 2 điều kiện trên thì đó là câu khiến: Câu c: “Hãy cho biết bạn thích trò chơi nào nhất ?” thoả mãn cả. 7 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. 2 điều kiện trên ( có nội dung : là yêu cầu, mong muốn và có từ “ hãy “ đứng trước động từ) nên nó là câu khiến. c. C©u kÓ . ở kiểu câu này học sinh dễ nhầm lẫn với câu khiến vì có trường hợp câu khiến kết thóc c©u cã dÊu chÊm. VÝ dô : a. ¤ng l·o nghe xong b¶o r»ng : - Con đi chặt cho đủ một trăm đốt tre mang về đây cho ta . b. Một lần nhím đến thăm rắn nước và bảo : - Anh rắn nước ơi , anh cho tôi vào tổ của anh nhờ ít lâu . Đa số học sinh khi xác định câu này chỉ nhìn vào một điều kiện đó là dấu chấm ở cuối câu và cho đó là câu kể nên đã nhầm với câu khiến, vì một số câu khiến cũng cã dÊu chÊm ë cuèi c©u. Khi dạy bài này tôi yêu cầu học sinh thảo luận và xác định xem đó là kiểu câu gì ? và gọi đại diện các nhóm trả lời, sau đó tôi yêu cầu các nhóm trả lời sai nêu lại khái niệm về câu kể và hỏi 2 câu trên có dùng để kể, tả , giới thiệu về sự vật, sự việc hoặc nói nên ý kiến tâm tư tình cảm của mỗi người không ? ( học sinh trả lời không). Vậy các câu đó thuộc loại câu gì ? Vì sao ? ( 2 câu trên thuộc loại câu khiến vì nội dung của câu dùng để yêu cầu, đề nghị mong muốn của người nói, người viết với người khác. Câu a: yêu cầu “ chặt cho đủ” còn câu b là mong muốn “ cho tôi” ) Mặt khác đối với kiểu câu khiến mà có dấu chấm ở cuối câu thường có trong đoạn hội thoại trực tiếp hoặc gián tiếp giữa các nhân vật nên rất dễ xác định nội dung của câu đó. d. C©u c¶m Đối với kiểu câu này học sinh thường nhầm với câu khiến vì về hình thức cả hai kiểu câu này cuối câu đều có dấu chấm than. VÝ dô : ¤ ! Nam ®i häc k×a ! ( c©u c¶m ) Nam ®i häc ®i ! ( c©u khiÕn ). 8 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. Nếu chỉ nhìn vào hình thức là cuối câu có dấu chấm than thì không thể xác định được đó là câu cảm hay câu khiến. Khi dạy loại câu này tôi thường đưa ra một câu cảm yêu cầu học sinh chuyển sang câu cầu khiến và ngược lại. Sau đó yêu cầu các em so s¸nh néi dung cña 2 c©u võa chuyÓn. Khi học sinh vận dụng thực hành tôi yêu cầu học sinh xác định xem nội dung của các câu đó có dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói và có các thán từ : ôi, chao ôi ,ối , ái ,ái chà... không hay nội dung của câu dùng để yêu cầu, đề nghị mong muốn của người nói, người viết với người khác, từ đó học sinh rễ ràng xác định đúng các c©u. e. Ph©n biÖt kiÓu c©u “ Ai lµm g×” víi kiÓu c©u“ Ai thÕ nµo” Từ lớp 2 học sinh đã được học các mẫu câu: “Ai làm gì ? Ai thế nào ? Ai là gì?”, lªn líp 4 c¸c em tiÕp tôc ®­îc häc c¸c kiÓu c©u nµy. MÆc dï ®­îc häc c¸c kiÓu c©u này từ lớp 2 nhưng đến lớp 4 học sinh vẫn rất yếu khi xác định loại câu này, không chỉ học sinh mà nhiều giáo viên cũng rất lúng túng khi dạy các kiểu câu này đặc biệt lµ sù nhÇm lÉn kiÓu c©u: “Ai lµm g× ? vµ Ai thÕ nµo?” . Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y vµ qua nghiên cứu tài liệu tôi xin đưa ra cánh phân biệt 2 kiểu câu này mà tôi đã áp dụng trong khi d¹y mang l¹i hiÖu qu¶ cao. - Kiểu câu “ Ai làm gì” chủ ngữ thường chỉ người, động vật, ít khi chỉ bất động vật và trả lời câu hỏi: Ai ? Con gì ? ít khi trả lời cho câu hỏi Cái gì ? trừ trường hợp sự vật ( bất động vật ) nêu ở chủ ngữ được nhân hoá. Vị ngữ kể về hoạt động củ chủ ngữ, là động từ ( hoặc cụm động từ) chỉ hoạt động đảm nhiệm. VÝ dô: + Em nhỏ đùa vui trước nhà sàn. ( Chủ ngữ chỉ người, vị ngữ là động từ chỉ hoạt động) + Chim sơn ca hót líu lo. ( Chủ ngữ chỉ động vật, vị ngữ là động từ chỉ hoạt động) + Trong vườn, chị Bưởi đang bế hàng trăm đứa con tròn trùng trục.( Chủ ngữ chỉ bất động vật được nhân hoá, vị ngữ là động từ chỉ hoạt động). 9 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. - Kiểu câu “Ai thế nào ?” chủ ngữ chỉ người, động vật, bất động vật và trả lời câu hỏi: Ai ? Con gì ? Cái gì ? Vị ngữ miêu tả đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của chủ ngữ, là động từ ( cụm động từ) trạng thái hoặc tính từ. Vị ngữ có khi còn là cụm chñ vÞ. VÝ dô : + Anh ấy trẻ và thật khoẻ mạnh.( chủ ngữ chỉ người, vị ngữ là tính từ) + Đàn voi thật hiền lành (chủ ngữ chỉ động vật, vị ngữ là tính từ) + Con mèo đang ngủ. (chủ ngữ chỉ động vật, vị ngữ là động từ chỉ trạng thái) + Bên đường, cây cối xanh um ( chủ ngữ chỉ bất động vật, vị ngữ là tính từ) Trong thực tế đa số học sinh xác định nhầm kiểu câu Ai thế nào? thành kiểu câu Ai lµm g× ? * Trường hợp : Câu kể “Ai thế nào?” có chủ ngữ chỉ bất động vật vị ngữ là động tõ chØ tr¹ng th¸i: + Ngôi nhà tôi ở núp dưới rừng cọ. + Cánh đồng lúa đã trổ hoa vàng. + Bức tranh treo trên tường. Những câu ở dạng này các động từ làm vị ngữ ( núp, trổ, treo ) thường gợi hình ảnh hoạt động của người và động vật vì vậy học sinh thường xác định nhầm là động từ chỉ hoạt động nhưng chủ ngữ ở các câu này ( ngôi nhà, cánh đồng, bức tranh) là bất động vật không được nhân hoá nên động từ chỉ hoạt động đã chuyển đổi ý nghĩa thành động từ chỉ trạng thái, vì vậy học sinh đã xác định nhầm đây là kiểu câu “Ai lµm g×?” nh­ng thùc chÊt nh÷ng c©u nµy thuéc kiÓu c©u “Ai thÕ nµo?” v× chñ ng÷ của chúng chỉ bất động vật không được nhân hoá còn vị ngữ là động từ chỉ trạng th¸i. Khi dạy học sinh tôi yêu cầu học sinh dựa vào đặc điểm của chủ ngữ (chỉ người, chỉ vật, hay bất động vật nếu là bất động vật thì có được nhân hoá không ) để phân loại và vị ngữ của các động từ chỉ bất động vật không được nhân hoá thường là động từ chỉ trạng thái. Nên học sinh dễ dàng xác định các câu trên là kiểu câu “Ai thế. 10 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. nào?” vì chủ ngữ các câu trên là: ngôi nhà, cánh đồng lúa, bức tranh là bất động vật không được nhân hoá còn vị ngữ là động từ chỉ trạng thái. * Trường hợp : Tuỳ thuộc vào văn cảnh cụ thể để xác định điểm nhấn trong câu, khi đó từ ngữ nào được nhấn từ ngữ đó là bộ phận chính của vị ngữ. Ví dụ :- Mấy bạn học trò bỡ ngỡ đứng nép bên người thân. Đối với dạng câu như thế này thì cần căn cứ vào điểm nhấn của vị ngữ đễ xác định. ở ví dụ trên nếu xác định điểm nhấn của vị ngữ vào từ “bỡ ngỡ” thì đó là kiểu câu “ Ai thế nào?” còn xác định điểm nhấn của vị ngữ vào từ “đứng nép” thì đó là kiểu c©u. “ Ai lµm g×?”. Đối với dạng câu như thế này tôi yêu cầu học sinh đọc kỹ xem câu muốn diễn tả điều gì để xác định đúng điểm nhấn của câu vào những từ ngữ nào, từ đó xác định đúng những từ ngữ làm bộ phận chính của vị ngữ, do đó sẽ xác định đúng kiểu câu. Ví dụ trên điểm nhấn vào vị ngữ là các từ : “đứng nép” là động từ chỉ hoạt động còn chủ ngữ chỉ người nên học sinh sẽ xác định được câu trên là câu kể Ai làm gì ? * Trường hợp chủ ngữ chỉ người, vị ngữ là động từ chỉ hoạt động chuyển đổi ý nghĩa thành động từ chỉ sự tồn tại. VÝ dô : C¸c bµ ®eo nh÷ng vßng b¹c, vßng vµng. C¸c chÞ mÆc nh÷ng chiÕc v¸y thªu rùc rì. ở 2 câu này mục đính chính là để diễn tả cái đẹp của các bà, các chị ( các bà các chị có những vật đó) nên các động từ : “đeo, mặc” là động từ chỉ hoạt động nó chuyển đổi ý nghĩa thành động từ chỉ sự tồn tại có thể thay thế bằng động từ “có” vẫn không làm thay đổi ý nghĩa của câu. Nếu chỉ căn cứ vào chủ ngữ vị ngữ thì học sinh sẽ xác định đây là kiểu câu: “Ai làm gì ?”, nhưng thực tế nó là kiểu câu: “Ai thế nµo?”. V× vËy khi d¹y kiÓu c©u nµy t«i yªu cÇu häc sinh c¨n cø vµo néi dung xem câu đó muốn diễn tả điều gì để xác định cho đúng. * Trường hợp: Kiểu câu Ai thế nào? có thể lược bỏ động từ mà không ảnh hưởng đến ý nghĩa chung của câu: VÝ dô :. 11 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. - áo này mặc đẹp. - Cam nµy ¨n ngon. - G¹o nµy nh×n ngon. - ChÌ nµy uèng bæ. Các câu dạng này có mở đầu là danh từ ( cụm danh từ), kế đến là động từ ( cụm động từ), cuối cùng là một tính từ ( cụm tính từ). Danh từ ( cụm danh từ) đứng ở đầu câu thường chỉ đồ vật, cây cối, khái niệm được nêu ra để nhận xét, đánh giá. Rất ít khi gặp danh từ ( cụm danh từ) chỉ động vật ở vị trí này. Ta nhận thấy, trong các câu trên, động từ không phải là bộ phận chính của vị ngữ vì chúng có thể được lược bỏ mà không ảnh hưởng gì đến ý nghĩa chung của câu. - áo này mặc đẹp.. áo này đẹp. - Cam nµy ¨n ngon.. Cam nµy ngon. - G¹o nµy nh×n ngon.. G¹o nµy ngon. - ChÌ nµy uèng bæ.. ChÌ nµy bæ. Ta có thể thấy bộ phận chính của vị ngữ là tính từ. Danh từ ( cụm danh từ) đứng đầu câu biểu thị sự vật có đặc điểm được miêu tả bằng tính từ và trả lời câu hỏi Cái gì? Khi dạy các câu dạng này học sinh thường không biết xác định vị ngữ chính là từ nào. Vì vậy khi dạy tôi yêu cầu học sinh lần lượt lược bỏ từng từ ngữ có thể làm vị ngữ nếu thấy khi lược bỏ ý nghĩa của cả câu không thay đổi thì đó là vị ngữ chính từ đó dễ dàng xác định đó là kiểu câu gì. VÝ dô : - ChÌ nµy uèng bæ.. Chè này uống. ( ý nghĩa của câu thay đổi -. kh«ng thµnh c©u) -. ChÌ nµy uèng bæ.. Chè này bổ. ( ý nghĩa của câu không thay đổi). h. ViÖc d¹y tõ ghÐp vµ tõ l¸y. - Trong chương trình tiểu học mới khái niệm từ ghép và từ láy được phát biểu như sau: ( Trang 39 – s¸ch TiÕng ViÖt 4 – tËp 1 ) + GhÐp nh÷ng tiÕng cã nghÜa l¹i víi nhau. §ã lµ tõ ghÐp. 12 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. + Phèi hîp nh÷ng tiÕng cã ©m ®Çu hay vÇn( hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn) gièng nhau. §ã lµ c¸c tõ l¸y. ở dạng bài này nếu giáo viên nào đã dạy chương trình cải cách thì đều vận dụng kinh nghiệm khi dạy loại bài này ở chương trình cũ để dạy, còn với giáo viên mới ra trường hoặc chưa được dạy chương trình cải cách giáo dục ở lớp 4 thì dạy bài này gặp rất nhiều khó khăn, không biết nói thế nào để học sinh hiểu. Khi d¹y bµi nµy sau khi rót ra phÇn ghi nhí ( GhÐp nh÷ng tiÕng cã nghÜa l¹i víi nhau. §ã lµ tõ ghÐp ) t«i yªu cÇu häc sinh: + Mçi em lÊy 2 tiÕng bÊt kú mµ cã nghÜa : (VÝ dô: Bµn , vë ) + Dựa vào định nghĩa ghép 2 tiếng có nghĩa vừa tìm để được từ ghép ( Ví dụ: bµn vë) . +Em hãy đọc lại từ vừa ghép và cho biết, ghép như vậy có được không? Vì sao? ( học sinh đều trả lời là không được ) + V× sao kh«ng ghÐp ®­îc nh­ vËy ? ( Häc sinh ®­a ra rÊt nhiÒu ý kiÕn) + Từ các em vừa ghép có nghĩa không ? ( học sinh đều trả lời được là không cã nghÜa) + Vậy khi ghép các tiếng có nghĩa để được từ ghép thì các từ ghép đó phải như thế nào ? ( các từ ghép đó phải có nghĩa) + Cho häc sinh lÊy mét sè vÝ dô nh­ : bµn ghÕ, s¸ch vë… i – Mạnh dạn thay đổi các ví dụ khi thấy không phù hợp với trình độ học sinh líp m×nh. Khi d¹y bµi vÞ ng÷ trong c©u kÓ ai lµm g× ? S¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 4 – tËp I – trang 171 ®­a ra ®o¹n v¨n sau : Hàng trăm con voi đang tiến về bãi. Người các buôn làng kéo về nườm nượt. Mấy anh thanh niªn khua chiªng rén rµng. C¸c bµ ®eo nh÷ng vßng b¹c, vßng vµng. C¸c chÞ mÆc nh÷ng chiÕc v¸y thªu rùc rì. H«m nay, T©y Nguyªn thËt t­ng bõng. - Bài yêu cầu học sinh tìm các câu kể Ai làm gì ? trong đoạn văn trên và xác định vị ng÷ trong mçi c©u võa t×m ®­îc. 13 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. - Năm đầu khi dạy bài này tôi đã phải mất rất nhiều thời gian mà học sinh vẫn không hiểu. Học sinh đều xác định đoạn văn trên có 5 câu kể Ai làm gì ? Nhưng thùc tÕ 2 c©u : “C¸c bµ ®eo nh÷ng vßng b¹c, vßng vµng. C¸c chÞ mÆc nh÷ng chiÕc váy thêu rực rỡ” thuộc kiểu câu kể Ai thế nào ? Trong khi đó mục tiêu của bài là học sinh xác định đúng vị ngữ trong câu kể Ai làm gì ? Như vậy phần xác định kiểu câu kh«ng ph¶i lµ môc tiªu chÝnh cña bµi xong l¹i rÊt mÊt thêi gian. MÆc dï s¸ch gi¸o viên gợi ý phải giảng giải để cho học sinh hiểu 2 câu trên thuộc kiểu câu Ai thế nào ? Xong nhiÒu häc sinh trong líp vÉn kh«ng hiÓu. - Năm sau khi dạy bài này tôi đã mạnh dạn thay đổi ví dụ trong sách giáo khoa bằng một đoạn văn khác ( Mặc dù tôi biết làm như vậy không phải ai cũng tán đồng, xong t«i thiÕt nghÜ môc tiªu chÝnh lµ häc sinh hiÓu ®­îc bµi vµ vËn dông lµm ®­îc bµi tËp, h¬n n÷a khi gi¶ng d¹y gi¸o viªn cÇn ph¶i cã nh÷ng s¸ng t¹o, miÔn sao kh«ng sai kiÕn thøc lµ ®­îc) : S¸ng s¸ng, «ng cÇm que v¹ch lªn cét nhµ luyÖn ch÷. Mçi buæi tèi, «ng viÕt xong mười trang mới đi ngủ. Chữ viết đã tiến bộ. Ông lại mượn những cuốn sách chữ viết đẹp làm mẫu để luyện nhiều kiểu chữ khác nhau. Vµ t«i còng yªu cÇu nh­ trªn th× häc sinh tiÕp thu bµi rÊt tèt gi¸o viªn kh«ng mÊt nhiều thời gian để giải thích các kiểu câu. Còn ví dụ trong sách giáo khoa tôi đã chuyển sang dạy vào buổi 2 khi dạy luyện tập xác định các kiểu câu. III- KÕt qu¶:. Trên đây là một số biên pháp tôi đã thực hiện để dạy tốt phần kiến thức về luyện từ và câu ở lớp 4. Sau đây là kết quả đạt được khi tôi áp dụng các biện pháp tôi vừa nêu để giảng dạy. §iÓm giái. §iÓm kh¸. §iÓm TB. Điểm dưới TB. SL. %. SL. %. SL. %. SL. %. 8. 29,6. 10. 37,03. 9. 33,3. 0. 0. 14 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. Qua kết quả khảo sát lần này và đối chứng với kết quả khảo sát đầu năm tôi nhận thấy chất lượng môn Tiếng Việt của lớp tôi đã có sự tiến bộ vượt bậc. Phần kiến thức về luyện từ và câu học sinh đều làm đúng. Tỷ lệ học sinh đạt điểm khá giỏi đều tăng và không có học sinh nào bị điểm dưới trung bình. PhÇn III: KÕt luËn vµ bµi häc kinh nghiÖm 1) Bµi häc kinh nghiÖm: §Ó gi¶ng d¹y tèt luyÖn tõ vµ c©u líp 4 theo t«i gi¸o viªn cÇn thùc hiÖn tèt mét sè yªu cÇu sau: - Giáo viên cần nắm vững trình độ học sinh trong lớp . Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến chất lượng học luyện từ và câu còn hạn chế, những sai lầm học sinh thường mắc ph¶i khi häc phÇn kiÕn thøc nµy. - Giáo viên cần nắm vững nội dung chương trình môn Tiếng việt toàn cấp nói chung và phần kiến thức luyện từ và câu nói riêng trong tổng thể chương trình của bËc häc. - Điều quan trọng nhất là giáo viên phải nắm được tinh thần đổi mới phương pháp dạy học nói chung, định hướng đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Việt nói riêng để từ đó áp dụng vào giảng dạy. Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học. Coi trọng các phương pháp dạy học mới, với các hình thức dạy học đa dạng, phong phú, để học sinh làm việc tích cực, chủ động, tự giác, sáng tạo trong việc chiếm lĩnh tri thøc. - Giáo viên cần nắm vững các kiến thức về các kiểu câu chia theo mục đích nói đặc biệt là phần kiến thức về câu hỏi dùng với mục đích khác, phát hiện ra những nhầm lẫn học sinh thường mắc phải khi học các loại câu này. - §èi víi kiÓu c©u Ai lµm g× ? vµ Ai thÕ nµo? häc sinh rÊt hay nhÇm lÉn v× vËy khi dạy giáo viên cần cho học sinh nắm vững đặc điểm của 2 kiểu câu này và đưa ra những ví dụ để so sánh chúng đặc biệt là những ví dụ học sinh hay nhầm lẫn.. 15 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. - §èi víi tõ ghÐp vµ tõ l¸y khi d¹y gi¸o viªn cÇn chó ý cho häc sinh hiÓu c¸c tõ ghÐp ph¶i cã nghÜa chø kh«ng ph¶i cø ghÐp c¸c tiÕng cã nghÜa l¹i lµ ®­îc tõ ghÐp. 2- Kiến nghị, đề xuất: - §Ò nghÞ phßng gi¸o dôc Lý Nh©n, Së Gi¸o dôc & §µo t¹o Hµ Nam tæ chøc héi nghị chuyên đề về dạy học môn Tiếng Việt nói chung và dạy luyện từ và câu nói riªng. 3- KÕt luËn: Trên đây là một số kinh nghiệm mà bản thân tôi đã đúc rút được qua thực tế giảng dạy môn Tiếng Việt lớp 4. Rất mong sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp để việc dạy học môn Tiếng Việt nói chung, phân môn luyện từ và câu nói riêng đạt hiệu quả cao h¬n Hoµ Lý , ngµy 20 th¸ng 11 n¨m 2007 Người viết. Trong chương trình Tiếng Việt lớp 4, phân từ phức thành 2 loại: từ ghép và từ láy. ViÖc d¹ häc õ ghÐp cã nhiÒu bÊ cÊp chóng a cïng nghiªn cøu khai9s niÖm vÒ õ ghÐp rong s¸ch gi¸o khoa iÕng viÖ líp 34 GhÐp nh÷ng tiÕng cã nghÜa l¹i víi nhau. §ã lµ c¸c tõ ghÐp. Phèi hîp nh÷ng tiÕng cã ©m ®Çu hay vÇn ( hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn ) gièng nhau. §ã lµ c¸c tõ l¸y. NÕu chØ dùa vµo kh¸i niÖm nµy häc sinh rÊt khã ph©n biÖt tõ ghÐp, tõ l¸y trong c¸c bài tập cụ thể. Vì vậy, việc hướng dẫn học sinh cách phân biệt từ ghép, từ láy là việc lµm hÕt søc cÇn thiÕt. Trong tõ phøc ta cã thÓ chia thµnh c¸c lo¹i nh­ sau:. 16 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. +Các tiếng trong từ có âm đầu khác nhau và vần khác nhau. Ví dụ: yêu thương, cha mÑ, ghi nhí. Trong trường hợp này, giáo viên hướng dẫn: Nếu các tiếng trong từ có âm đầu khác nhau, vần khác nhau thì đó là từ ghép (không cần xét nghĩa của các tiếng trong từ) Vậy các từ: yêu thương, cha mẹ, ghi nhớ là từ ghép. + C¸c tiÕng trong tõ cã ©m ®Çu gièng nhau hoÆc vÇn gièng nhau. VÝ dô: bê b·i, nhòn nhÆn, cøng c¸p, dÎo dai (bµi tËp 1b SGK TV4 TËp I ). Bµi tËp yªu cÇu häc sinh xÕp c¸c tõ phøc nµy thµnh 2 lo¹i: tõ ghÐp, tõ l¸y. Trong trường hợp này học sinh dễ nhầm tất cả các từ đó là từ láy vì các tiếng trong mỗi từ có âm đầu giống nhau. Giáo viên cần hướng đẫn như sau: Xác định các tiếng trong các từ phức có nghĩa hay không. Nếu cả 2 tiếng đều có nghĩa thì đó là từ ghép. Chẳng hạn: dẻo( có nghĩa ) + dai (có nghĩa ) = dẻo dai (nên tõ dÎo dai lµ tõ ghÐp ). x NghÜa cña tõng tiÕng trong tõ ghÐp ph¶i hîp víi nghÜa cña tõ Ch¼ng h¹n tõ “ cøng c¸p”: tiÕng cøng cã nghÜa- nghÜa nµy hîp víi nghÜa cña tõ; tiÕng c¸p nÕu coi lµ cã nghÜa ( chØ lo¹i d©y ®iÖn to, d©y ®iÖn cao thÕ ) th× ghÜa nµy kh«ng hîp víi nghÜa của từ cứng cáp ( chie trạng thái đã khoẻ, không còn yếu ớt ). Vì vậy, trong từ “ cứng c¸p” chØ tiÕng cøng cã nghÜa, tiÕng c¸p kh«ng cã nghÜa. Hai tiÕng nµy lÆp l¹i ©m ®Çu c nªn lµ tõ l¸y.. 17 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm. D¹y LuyÖn tõ vµ c©u líp 4. 18 Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(19)</span>