Nghiên cứu đặc điểm giải phẫu động mạch thân tạng và hệ động mạch gan ở người trưởng thành bằng x quang cắt lớp vi tính

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
--------------------

C O TRỌNG V N

NGHI N CỨU Đ C ĐI M GI I PH U
ĐỘNG MẠCH TH N TẠNG VÀ H ĐỘNG MẠCH G N
NGƯ I TRƯ NG THÀNH BẰNG

QU NG CẮT

P VI TÍNH

hu n ng nh: Ch n o n h nh nh
số: NT 62 72 05 01
UẬN V N TỐT NGHI P BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƯ I HƯ NG D N KHO HỌC: TS.BS. VÕ TẤN ĐỨC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2018

.


.

i

I C M ĐO N
Tôi xin cam oan â l công tr nh nghi n cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết qu nêu trong luận văn l trung thực v chưa từng ược ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác gi luận văn

Cao Trọng Văn

.


.

ii

MỤC ỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI A
MỤ

ĐOAN .......................................................................................................... i

ỤC ..................................................................................................................... ii

BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH-VIỆT ........................................................ vi
AN

Ụ

ẢNG ..................................................................................................viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ………………………………………………………….....ix
AN

Ụ

N ...................................................................................................... x

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................xiii
AN

Ụ S ĐỒ .................................................................................................xiii

Đ T VẤN Đ ............................................................................................................ 1
Ụ TI U NG I N

U........................................................................................ 2

CHƯƠNG 1: TỔNG QU N TÀI I U ................................................................. 3
1.1 Sơ lược ặc iểm phôi thai ...............................................................................3
1.2 Gi i ph u

ng m ch thân t ng ........................................................................4

1.2.1 Ngu n ủ

ường i .......................................................................... 4

1.2.2 Liên quan ............................................................................................ 6
1.2.3 Sự phân nh nh..................................................................................... 7
1.3 Gi i ph u hệ

ng m ch gan ..........................................................................14

1.3.1 Ngu n ủ

ường i li n quan ........................................................ 14

1.3.2 Sự phân nh nh................................................................................... 16
1.4 chụp x quang cắt lớp vi tính m ch máu ..........................................................21
1.4.1

c phương tiện kh o sát gi i ph u m ch máu ................................ 21

1.4.2 Chụp X quang cắt lớp vi tính m ch máu .......................................... 25

.


.

iii

1.5

c công tr nh nghi n cứu li n quan ..............................................................31

1.5.1 Các cơng trình nghiên cứu của các tác gi nước ngồi..................... 31
1.5.2 Các cơng trình nghiên cứu của các tác gi trong nước ..................... 34

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………...36
2.1 Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................36
2.2 Đối tượng nghi n cứu: ....................................................................................36
2.2.1 ân số mục ti u ................................................................................ 36
2.2.2 ân số ch n m u ............................................................................... 36
2.3 Cỡ m u ............................................................................................................37
2.4 Phương ph p tiến hành ...................................................................................38
2.4.1 Thời gian v

ịa iểm nghiên cứu .................................................... 38

2.4.2 ông cụ thu thập số liệu ................................................................... 38
2.4.3 X l số liệu ...................................................................................... 39
2.5

c phương ph p qu n lý và phân tích số liệu ...............................................40
2.5.1 Thu thập và qu n lý số liệu ............................................................... 40
2.5.2 Phân tích số liệu ................................................................................ 40

2.6 Định nghĩa biến số ..........................................................................................40
2.6.1

t số qu ước các mốc gi i ph u ................................................... 40

2.6.2 Liệt k c c biến số ............................................................................ 44
2.7 Vấn

ức ...................................................................................................49

CHƯƠNG 3: KẾT QU NGHIÊN CỨU ............................................................. 50
3.1 Đặc iểm chung của m u nghiên cứu .............................................................51
3.1.1 Tuổi ................................................................................................... 51
3.1.2 Giới ................................................................................................... 52

.


.

iv

3.2 Kết qu kh o s t c c ặc iểm gi i ph u
3.2.1 Nguyên ủ

ng m ch thân t ng ...................................................... 53

3.2.2 D ng phân nhánh của
3.2.3

ng m ch thân t ng .....................53

c kích thước của

ng m ch thân t ng theo Uflacker .............. 55
ng m ch thân t ng ......................................... 57

3.3 Kết qu kh o s t c c ặc iểm gi i ph u của hệ

3.3.1 Nguyên ủ

ng m ch gan chung..................................................... 61

3.3.2 D ng phân nhánh hệ
3.3.3

ng m ch gan ...................61

ng m ch gan theo Michels .......................... 63

c kích thước của

ng m ch gan .................................................. 67

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ...................................................................................... 71
4.1 Đặc iểm chung của m u nghiên cứu .............................................................72
4.1.1 Tuổi ................................................................................................... 72
4.1.2 Giới ................................................................................................... 73
4.2 Đặc iểm gi i ph u hình nh

ng m ch thân t ng ở người trưởng thành trên

XQCLVT ........................................................................................................74
4.2.1 Nguyên ủ

ng m ch thân t ng ...................................................... 74

4.2.2 D ng phân nh nh

ng m ch thân t ng ............................................ 75

4.2.3 Đặc iểm kích thước
4.3 Đặc iểm gi i ph u hình nh hệ

ng m ch thân t ng ...................................... 85
ng m ch gan ở người trưởng thành trên

XQCLVT ........................................................................................................87
4.3.1 Nguyên ủ

ng m ch gan chung..................................................... 87

4.3.2 D ng phân nhánh hệ

ng m ch gan theo Michels .......................... 89

4.3.3 Đặc iểm kích thước c c nh nh
4.4

ng m ch gan ............................ 100

ng dụng lâm s ng trong x c ịnh gi i ph u

ng m ch thân t ng và hệ

ng

m ch gan ......................................................................................................102

.


.

v

4.5 H n chế của

tài .........................................................................................104

KẾT LUẬN ......................................................................................................... 106
KIẾN NGHỊ ......................................................................................................... 108
TÀI I U TH M KH O
PHỤ LỤC
Phụ lục 1: Phiếu chấp thuận của h i ồng Y ức Đ i h c Y ược TpHCM.
Phụ lục 2: Kết luận của H i ồng chấm luận văn.
Phụ lục 3: B ng nhận xét của Ph n biện 1, Ph n biện 2.
Phụ lục 4: Giấy xác nhận hoành thành s a chữa luận văn theo m u.
Phụ lục 5: Phiếu thu thập số liệu.
Phụ lục 6: Danh sách bệnh nhân.

.


.

vi

B NG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ NH - VI T

TIẾNG ANH

TIẾNG VI T

Accessory hepatic artery (aHA)

Đ ng m ch gan phụ

Ambiguous celiac axis

Đ ng m ch thân t ng mơ hồ

Anatomic (Anatomical) variant

Biến thể gi i ph u

Axial plane

Mặt cắt ngang

Celiac artery (CA)

Đ ng m ch thân t ng

Common hepatic artery (CHA)

Đ ng m ch gan chung

Computed tomography angiography
(CTA)

Chụp X quang cắt lớp vi tính m ch
máu.

Coronal plane

Mặt cắt ứng ngang

Curved planar reformation (CPR)

Tái t o cấu trúc cong

Digital subtraction angiography (DSA)

Chụp m ch số hóa xóa n n

Gastro-duodenal artery (GDA)

Đ ng m ch vị-tá tràng

Helical (Spiral) computed tomography

Chụp X quang cắt lớp vi tính xoắn ốc

Inferior mesenteric artery (IMA)

Đ ng m ch m c treo tr ng dưới

Left (Right) gastro-omental artery

Đ ng m ch vị-m c nối trái (ph i)

Left (Right) hepatic artery (LHA/RHA)

Đ ng m ch gan trái (ph i)

Left gastric artery (LGA)

Đ ng m ch vị trái

Magnetic resonance imaging (MRI)

Hình nh c ng hưởng từ

Maximum intensity projection (MIP)

ướng cường

tối a

Mean

Trung bình

Median

Trung vị (nghĩa trong luận văn)

.

.

vii

Middle hepatic artery (MHA)

Đ ng m ch gan giữa

Min/Max

Giá trị nhỏ nhất/Giá trị lớn nhất

Multidetector computed tomography
(MDCT)

Chụp X quang cắt lớp vi tính a d
ầu thu

Multiplanar reformation (MPR)

Tái t o a mặt phẳng

Normal anatomy

D ng b nh thường

Oblique plane

Mặt cắt chếch

Picture Archiving and Communication
System (PACS)

Hệ thống lưu trữ và truy n t i hình nh

Proper hepatic artery (RHA)

Đ ng m ch gan riêng

Region of Interest (ROI)

Vùng quan tâm

Replaced hepatic artery (rHA)

Đ ng m ch gan thay thế

Sagittal plane

Mặt cắt ứng d c

Splenic artery (SA)

Đ ng m ch lách

Standard deviation (SD)

Đ lệch chu n

Statistical Package for the Social Sciences Phần m m thống kê s dụng trong các
(SPSS)
nghiên cứu xã h i
Superior mesenteric artery (SMA)

Đ ng m ch m c treo tràng trên

Surface rendering

Surface rendering

Three-dimensional (3D)

T o hình ba chi u

Transarterial chemoembolization (TACE)

Tắc m ch hóa trị qua ng

Type

D ng

Variant anatomy

D ng tha

Volume rendering (VR)

Volume rendering

.

ổi

ng m ch


.

viii

D NH MỤC B NG
B ng 1.1: D ng phân nh nh

ng m ch thân t ng theo Michels. ............................13

B ng 1.2: D ng phân nh nh

ng m ch thân t ng theo Uflacker. ...........................13

B ng 1.3: D ng phân nhánh hệ

ng m ch gan theo iatt. .....................................20

B ng 1.4: D ng phân nh nh hệ

ng m ch gan theo

ichels. ................................21

B ng 2.1: Các thông số chụp X quang cắt lớp vi tính m ch máu. ...........................39
B ng 3.1: Phân bố m u nghiên cứu theo nhóm tuổi. ...............................................51
B ng 3.2: Nguyên ủy của

ng m ch thân t ng. ......................................................53

B ng 3.3: D ng phân nh nh

ng m ch thân t ng. ..................................................55

B ng 3.4: So sánh d ng phân nhánh của
B ng 3.5:

c kích thước của

B ng 3.6:

c kích thước trung bình của

ng m ch thân t ng theo giới. ...............57

ng m ch thân t ng theo giới. ................................57
ng m ch thân t ng theo nhóm tuổi. ....58

B ng 3.7: Tương quan giữa c c kích thước
B ng 3.8: Kích thước trung b nh

ng m ch thân t ng với tuổi. ............59

ng m ch thân t ng theo d ng phân nhánh. ......60

B ng 3.9: Tương quan giữa các biến kích thước
B ng 3.1 : Nguyên ủ

ng m ch thân t ng. ..................60

ng m ch gan chung..........................................................61

B ng 3.11: D ng phân nhánh hệ

ng m ch gan. ....................................................63

B ng 3.12: Các d ng tha

ng m ch gan không

ổi hệ

B ng 3.13: So sánh d ng phân nhánh của hệ
B ng 3.14:

c kích thước của hệ

ng m ch gan theo giới. .................65

ng m ch gan theo giới. ..................................67

B ng 3.15: Kích thước trung b nh c c nh nh

ng m ch gan theo nhóm tuổi. .......68

B ng 3.16: Tương quan giữa kích thước c c nh nh
B ng 3.17: Kích thước c c nh nh

cập theo Michels. .......65

ng m ch gan với tuổi. .........69

ng m ch gan theo d ng phân nhánh...............69

B ng 3.18: Tương quan giữa các biến kích thước của c c nh nh
B ng 4.1: So s nh

tuổi trong các nghiên cứu. .....................................................72

B ng 4.2: So sánh tỷ lệ biến thể gi i ph u
B ng 4.3: So sánh tỷ lệ biến thể gi i ph u hệ
B ng 4.4: So sánh nguyên ủ

.

ng m ch gan. .70

ng m ch thân t ng. ............................75
ng m ch gan. ................................89

ng m ch thân t ng. ................................................74

.

ix

B ng 4.5: So sánh d ng phân nh nh

ng m ch thân t ng theo Uflacker. ..............75

B ng 4.6: So s nh c c kích thước của
B ng 4.7: So sánh nguyên ủ

ng m ch thân t ng. ..................................85

ng m ch gan chung. ..............................................87

B ng 4.8: So sánh d ng phân nhánh hệ

ng m ch gan theo Michels. ...................90

B ng 4.9: So s nh kích thước c c nh nh

ng m ch gan. .....................................100

B ng 4.1 : Biến thể

ng m ch gan và ghép gan. .................................................103

D NH MỤC BI U ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Phân bố tuổi của m u nghiên cứu. .......................................................51
Biểu đồ 3.2: Phân bố theo nhóm tuổi của m u nghiên cứu. .....................................52

Biểu đồ 3.3: Phân bố theo giới của m u nghiên cứu. ...............................................53
Biểu đồ 3.4: Phân bố nguyên ủy của

ng m ch thân t ng. ....................................54

Biểu đồ 3.5: D ng phân nh nh

ng m ch thân t ng. ..............................................57

Biểu đồ 3.8: Phân bố nguyên ủ

ng m ch gan chung. .........................................62

Biểu đồ 3.9: D ng phân nhánh hệ

.

ng m ch gan. ..................................................64


.

x

D NH MỤC HÌNH
H n 1.1:

c nh nh chính của

H n 1.2: D ng b nh thường

H n 1.3: i n quan

ng m ch thân t ng. ...............................................4
ng m ch thân t ng trên hình volume rendering. ......5

ng m ch thân t ng với các cấu trúc xung quanh. ..................6

H n 1.4: â ch ng cung giữa b nh thường và h i chứng dâ ch ng cung giữa. ....7
H n 1.5: Sự phân nh nh b nh thường của

ng m ch thân t ng. .............................8

H n 1.6:

c

ng m ch cấp m u cho d d . .........................................................9

H n 1.7:

t v i d ng biến thể gi i ph u của

H n 1.8: D ng phân nh nh

ng m ch thân t ng. .....................11

ng m ch thân t ng theo phân lo i Uflacker. ...........12

H n 1.9: Đ ng m ch thân t ng mơ hồ trên hình MIP. ............................................14
H n 1.1 : Đ ng m ch thân t ng hệ

ng m ch gan v c c nh nh v o h phân thùy

...............................................................................................................15
H n 1.11: i n quan

ng m ch gan với ống mật v tĩnh m ch c a. ....................16

H n 1.12: D ng b nh thường của hệ
H n 1.13: D ng b nh thường hệ
H n 1.14:

ng m ch gan. .............................................18

ng m ch gan trên hình VR. .............................18

c d ng biến thể của hệ

ng m ch gan theo

H n 1.15: M t số biến thể gi i ph u của hệ

ichels. .......................20

ng m ch gan. .................................20

H n 1.16:

nh minh h a k thuật

PR. ...............................................................27

H n 1.17:

nh minh h a k thuật

IP. .................................................................28

H n 1.18:

nh minh h a k thuật PR. ................................................................29

H n 1.19:

nh minh h a k thuật VR. ..................................................................30

H n 1.2 : Hình ba chi u s dụng k thuật surface rendering tính thể tích gan......31
H n 2.1: Đ ng m ch thân t ng và hệ

ng m ch gan d ng b nh thường. ..............41

H n 2.2: Đ ng m ch gan ph i thay thế v
H n 2.3: Đ ng m ch gan ph i phụ v

ng m ch gan trái thay thế. ...............42
ng m ch gan trái phụ. .............................42

H n 2.4: Đ ng m ch gan chung thay thế v

ng m ch gan trái phân nhánh sớm. ...

.................................................................................................................43

.


.

xi

H n 2.5: Các kênh thông nối b m sinh có thể có của

ng m ch thân t ng mơ hồ. ..

.................................................................................................................43
H n 2.6: Không tồn t i

ng m ch gan chung trên hình VR. ................................44

H n 2.7: Hình MIP mặt cắt ứng d c minh h a c ch x c ịnh ngu n ủ

ng

m ch thân t ng. ........................................................................................45
H n 2.8: Đo ường kính và chi u d i
H n 2.9: Đo kho ng c ch

ng m ch thân t ng b ng MIP và CPR. ...46

ng m ch thân t ng v

ng m ch m c treo tràng trên

b ng MIP và CPR. ...................................................................................47
H n 2.1 : Đo ường kính v chi u d i
H n 2.11: Đo ường kính
H n 4.1: Gi i ph u

ng m ch gan chung b ng MIP và CPR.48

ng m ch gan riêng b ng MIP và CPR. .....................49

ng m ch thân t ng d ng b nh thường và các d ng hệ

ng

m ch gan trên hình VR. ...........................................................................77
H n 4.2: Đ ng m ch thân t ng thân gan – lách với
chủ bụng (Uflacker d ng 2) và hệ

ng m ch vị trái từ

ng m ch

ng m ch gan d ng b nh thường

(Michels d ng 1) trên hình VR. ...............................................................78
H n 4.3: Đ ng m ch thân t ng với thân vị - lách (Uflacker d ng 5) và
gan chung xuất phát từ Đ

ng m ch

TTT (Michels d ng 9). .............................80

H nh 4.4: Đ ng m ch thân t ng d ng thân gan – lách – m c treo (Uflacker d ng 4)
trên hình VR. ...........................................................................................80
H n 4.5: Không tồn t i

ng m ch thân t ng (Uflacker d ng 8) trên hình VR. .....81

H n 4.6: Đ ng m ch thân t ng mơ hồ do không tồn t i
ng m ch gan giữa xuất phát từ

ng m ch gan chung và

ng m ch vị- tá tràng. ......................82

H n 4.7: Đ ng m ch thân t ng mơ hồ do hiện diện kênh thông nối giữa
gan chung v

ng m ch

ng m ch m c treo tràng trên. .........................................83

H n 4.8: Đ ng m ch thân t ng d ng thân t ng – m c treo (d ng 6) trên hình VR.84
H n 4.9: Đ ng m ch gan chung từ Đ

TTT ( ichels d ng 9) và

ng m ch

thân t ng d ng thân vị-lách (Uflacker d ng 5) trên hình MIP. ................88
H n 4.1 : Đ ng m ch gan chung từ

.

ng m ch chủ bụng. ....................................88


.

xii

H n 4.11: Đ G ph i thay thế từ

ng m ch m c treo tràng trên trên hình MIP

(Michels d ng 3). ...................................................................................92
H n 4.12: Đ ng m ch gan trái phụ từ

ng m ch vị trái (Michels d ng 5) trên hình

MIP. .......................................................................................................93
H n 4.13: Đ ng m ch gan ph i thay thế xuất phát từ

ng m ch chủ bụng trên

hình MIP và hình VR. ...........................................................................94
H n 4.14: Đ ng m ch gan trái thay thế xuất phát từ

ng m ch vị trái (Michels

d ng 2) trên hình MIP và hình VR. .......................................................95
H n 4.15: Đ ng m ch gan ph i phụ từ

ng m ch m c treo tràng trên (Michels

d ng 6) trên hình MIP............................................................................96
H n 4.16: Đ ng m ch gan ph i thay thế từ
trái phụ từ Đ

ng m ch gan

vị trái (Michels d ng 8) trên hình MIP và hình VR. ....97

H n 4.17: Đ ng m ch gan trái thay thế từ
ph i phụ từ

ng m ch thân t ng và

ng m ch vị trái và

ng m ch gan

ng m ch m c treo tràng trên (Michels d ng 8) trên hình

MIP và hình VR.....................................................................................98
H n 4.18: Đ ng m ch gan ph i phụ từ

ng m ch vị-tá tràng trên hình MIP và

hình VR. ................................................................................................99
H n 4.19: Đ ng m ch gan ph i phụ từ
m ch gan trái phụ từ Đ

ng m ch m c treo tràng trên và

vị trái ............................................................99

H n 4.2 : Đ ng m ch gan ph i thay thế từ
H n 4.21: Không tồn t i

.

ng

ng m ch thân t ng trên hình MIP.100

ng m ch thân t ng (Uflacker d ng 8) trên hình VR. .100


.

xiii

D NH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT TẮT

CHỮ TOÀN V N

Cs

C ng sự

Đ

Đ ng m ch

Đ

Đ ng m ch chủ bụng

Đ G

Đ ng m ch gan

Đ

TT

Đ ng m ch m c treo tr ng dưới

Đ

TTT

Đ ng m ch m c treo tràng trên

Đ TT

Đ ng m ch thân t ng

HPT

H phân thùy

L1/ L2

Đốt sống thắt lưng 1/2

T10/T11/T12

Đốt sống ngực 10/11/12

TpHCM

Thành phố Hồ Chí Minh

XQCLVT

X quang cắt lớp vi tính

D NH MỤC SƠ ĐỒ
S đồ 1.1: Sơ ồ minh h a sự ph t triển phôi thai của
t i thời iểm ng

thứ 23 v ng

ng m ch chủ v c c nh nh

thứ 36. .................................................3

S đồ 2.1: Sơ ồ t m tắt qu tr nh thực hiện nghiên cứu. ........................................50

.


.

1

Đ T VẤN Đ
Những năm gần â

c c tiến b trong lĩnh vực ph u thuật, gh p t ng v sự

phát triển các k thuật mới trong ch n o n h nh nh

mang ến nhi u cơ h i i u

trị hơn cho bệnh nhân. Tuy nhiên, c c ph u thuật vi n

nhi u lần ph i ối mặt với

c c biến thể gi i ph u m việc n

c thể d n ến kh khăn thậm chí sai lầm l c

ch n o n hoặc can thiệp hay ph u thuật.

n c nh

việc xuất hiện c c biến thể

gi i ph u c n l m tăng ngu cơ biến chứng sau ph u thuật.
kiến thức chung v gi i ph u v c c d ng tha
trước khi tiến h nh i u trị l

nắm ược c c

ổi thường gặp nhất trong dân số

i u hết sức cần thiết [9,60]. Trong thực hành lâm

sàng h ng ngày, kiến thức v gi i ph u
m ch gan (Đ G)

o

ng m ch thân t ng (Đ TT) và hệ

ng

ng vai tr quan tr ng không chỉ với các ph u thuật viên chuyên

ngành gan – mật – tụy khi thực hiện ph u thuật cắt gan bán phần hoặc ghép gan, cắt
túi mật n i soi m c n cho c c b c sĩ trong lĩnh vực can thiệp n i m ch như kiểm
so t tình tr ng ch

m u thuyên tắc

ung thư gan ngu n ph t hoặc di căn

ng m ch (Đ ) b ng hóa chất trong i u trị
i u trị c c trường hợp ph nh m ch t ng. Vì

vậy, hiểu r c c ặc iểm gi i ph u của Đ TT v hệ Đ G

ng vai tr quan tr ng

ể l n kế ho ch ph u thuật hoặc can thiệp [8,9,39].
Hiện chụp m ch số h a x a n n (DSA) v n l ti u chu n v ng ể quan sát
cấu trúc của m ch m u trong ổ bụng. Tuy nhiên, m t vài biến thể có thể bị bỏ sót
trong c c trường hợp gi i ph u Đ G phức t p hoặc khi m

ầu catheter n m xa

thay vì ược ặt ở Đ TT trong quá trình ch n l c m ch máu. Trong khi

k

thuật chụp X quang cắt lớp vi tính (XQCLVT) ngày càng phát triển cùng với c c
công cụ t i t o h nh nh ngày càng hiện

i giúp cho việc kh o sát c c ặc iểm gi i

ph u m ch m u trước ph u thuật dễ d ng hơn

em l i kết qu tương tự thậm chí có

phần ưu thế hơn chụp m ch số hóa xóa n n do ưu iểm m nh v tính khơng xâm
lấn thời gian chụp nhanh, hình nh ẹp và rõ nét.

o

XQ

VT c thể ược

xem là tiêu chu n vàng thay thế chụp m ch số hóa xóa n n trong việc kh o sát các
ặc iểm gi i ph u m ch m u
thương nếu có [8].

.

nh gi mối tương quan giữa m ch máu và tổn


.

2

Tr n thế giới mặc dù c c d ng biến thể gi i ph u của Đ TT v hệ Đ G
ược quan tâm từ sớm với nhi u công tr nh ược công bố nhưng thông tin v
ường kính của Đ TT v hệ Đ G v n c n rất ít [52]. Hiện t i v n chưa c nhi u
nghi n cứu v sự kết hợp giữa c c tha

ổi gi i ph u v c c số o ường kính chi u

d i của Đ TT c ng như kho ng c ch

(Đ

ến

ng m ch m c treo tr ng tr n

TTT) [8,61]. Ngoài ra tính a d ng v c c dữ liệu ược thống k từ nhi u

chủng t c d n ến m t câu hỏi ược ặt ra l khi c sự kh c biệt v chủng t c th
c c chỉ số tr n c tha

ổi ha không [52]

Với c c lí do n u tr n ch ng tơi tiến h nh nghi n cứu: “
. Nghi n cứu n

ược xem l cần thiết trong thời

iểm hiện na thông qua việc h trợ v dự o n c c bất thường của m ch m u, g p
phần gi p c c nh lâm s ng ch n o n
kịp thời. Đồng thời, c c kết qu n

ng, từ

ưa ra qu ết ịnh i u trị hợp l

c ng g p phần v o dữ liệu h ng số sinh h c

của người Việt Nam.

MỤC TI U NGHI N CỨU
h ng tôi s dụng c c h nh nh XQCLVT bụng c ti m thuốc tương ph n có
th

ng m ch của bệnh nhân ược lưu trữ t i khoa Ch n o n h nh nh, Bệnh viện

Đ i h c Y ược Tp
ôt

1.

nh m kh o s t c c mục ti u sau:
ặc iểm gi i ph u

ng m ch thân t ng v hệ

ng m ch gan

ở người trưởng thành trên XQCLVT.
2. Kh o s t sự liên quan m t số ặc iểm hình th i
và hệ

ng m ch gan giữa nhóm có d ng gi i ph u b nh thường và

nhóm có d ng gi i ph u tha

.

ng m ch thân t ng

ổi.


.

3

CHƯƠNG 1:

TỔNG QU N TÀI I U

1.1 SƠ ƯỢC Đ C ĐI M PHÔI THAI
Sự ph t triển m ch m u phần lớn diễn ra trong ba th ng ầu thai kỳ. Ở ba
tuần lễ ầu ti n cặp

ng m ch chủ lưng ph t triển c ng với tim cho nhi u nh nh

o n bụng hai b n ể cung cấp m u cho c c t ng ổ bụng. Vào tuần lễ thứ tư v thứ
năm cặp
(Đ

ng m ch chủ lưng kết hợp l i ể h nh th nh

ng m ch chủ bụng

). Khi ru t ph t triển v hai l của m c treo lưng s t nhập l i c c cặp

m ch o n bụng hai b n s kết hợp l i ở ường giữa. Qu tr nh n
hướng từ ầu ến chân h nh th nh n n Đ TT, Đ
tr ng dưới (Đ

TT ).

ng l c

kết hợp l i ể h nh th nh
ph t triển th nh c c Đ

TTT v

x

ng

ra theo

ng m ch m c treo

, c c nh nh b n c n l i của

ng m ch chủ s

ng m ch o n b n cung cấp m u cho trung thận sau s

thận.

S đồ 1.1: Sơ ồ minh h a sự ph t triển phôi thai của ng m ch chủ v c c nh nh
t i thời iểm (a) ng thứ 23 v (b) ng thứ 36.
“ u n: White Richard D. (2015), The Celiac Axis Revisited, Radiographics.” [63]
Trong qu tr nh kết hợp l i của cặp

trong việc kết hợp hoặc c c tha

ng m ch chủ o n bụng sự thất b i

ổi trong qu tr nh dính l i của hai l m c treo

lưng s t o n n nhi u biến thể kh c nhau của Đ TT. V qu tr nh h nh th nh
Đ TT, Đ

TTT, Đ

TT

qu tr nh h nh th nh m t Đ

.

v Đ
n

thận diễn ra c ng l c n n sự tha

thường i k m với tha

ổi của Đ

ổi trong
kh c [63].

.

4

Theo nghiên cứu của tác gi Tandler và cs, bốn nhánh Đ
xuất phát từ Đ

o n bụng nguyên phát

ược liên kết với nhau bởi các kênh thông nối trong suốt giai

o n phát triển phôi. Sự phát triển quá mức hoặc thoái triển của các nhánh m ch
máu nguyên phát này s d n ến hình thành các d ng biến thể khác nhau của
Đ TT và Đ

TTT. Dựa trên gi thuyết này, 15 d ng biến thể của Đ TT có thể

x y ra [59].

1.2 GI I PH U ĐỘNG MẠCH TH N TẠNG
1.2.1 Ngu n ủ đ

H n 1.1:
“

u n: ttp: t

ng đ

c nh nh chính của

m n tom . n o

ng m ch thân t ng.

om n v s ul tur

Đ TT l nh nh ơn ầu ti n xuất phát từ Đ
mặt trước của Đ

nga dưới l

theo c c công tr nh nghi n cứu tha

rt r s o l

-trunk .”[51]

. Đ TT c ngu n ủ từ

ng m ch chủ của cơ ho nh vị trí ngu n ủ
ổi từ 1/3 giữa ốt sống T10 ến 1/3 dưới ốt

sống 1 [1,9,22,25,42]. Chi u d i của thân

ng m ch c ng tha

ổi

ng kể từ 5 –

40mm trung b nh kho ng 1,5 – 2cm [1,9,22,25,42]. Sau khi t ch ra khỏi Đ

.

,


.

5

Đ

i hướng ra phía trước – dưới, bên dưới dâ ch ng cung giữa sau

hướng

phía trước – trên, cuối c ng chia th nh ba nh nh tận trong trường hợp iển h nh l
Đ

vị tr i Đ

l ch v Đ G chung. Đ TT chịu tr ch nhiệm cấp m u chính cho

c c cơ quan c nguồn gốc từ ru t trước như gan t i mật tụ
thực qu n v

o n xa

o n gần t tr ng [63].

H n 1.2: D ng b nh thường
“

l ch d d

ng m ch thân t ng trên hình volume rendering
(VR).
u n: Susan Standring (2016), Abdomen and Pelvis, Gr ’s Anatomy: The
Anatomical Basis of Clinical Practice.” [55]

.


.

6

1.2.2 Liên quan
Đ TT ược bao phủ bởi m c nối nhỏ. Ở b n ph i li n quan với c c h ch
t ng ph i v th

uôi của gan; ở b n tr i li n quan với c c h ch t ng tr i v

vị;

ở phía dưới li n quan với bờ tr n của tu ến tụ v tĩnh m ch l ch.

H n 1.3: i n quan ng m ch thân t ng với các cấu trúc xung quanh.

“ u n: Anne M. Gilroy (2012), Celiac trunk, Atlas of Anatomy.” [23]
â ch ng cung giữa ược cấu t o bởi v ng xơ nối trụ cơ ho nh ph i v tr i
t on nl

ng m ch chủ của cơ ho nh. Qua

,

ng m ch chủ tĩnh m ch ơn v

ống ngực i qua. â ch ng cung giữa thường tiếp x c với phần trước của cơ ho nh
phía tr n Đ TT. Tuy nhiên, trong m t số trường hợp dâ ch ng n

b m thấp d n

ến ch n p Đ TT v c c cấu tr c lân cận. Thường không c biểu hiện lâm s ng
trong trường hợp c h i chứng ch n p Đ TT do dâ ch ng cung giữa b m thấp
bởi v ng tuần ho n b ng hệ phong ph giữa Đ TT v Đ

TTT. Ở m t số ít

trường hợp sự ch n p nặng c thể d n ến gi m lưu lượng m u qua Đ
sự cấp m u cho các t ng trong ổ bụng

.

l m gi m

ược g i l h i chứng dâ ch ng cung giữa

.

7

ha h i chứng unbar. Bệnh nhân thường biểu hiện sụt cân

au thượng vị tha

ổi

theo hô hấp. Chụp XQCLVT m ch máu, chụp c ng hưởng từ hoặc chụp m ch số
hóa xóa n n thường cho h nh nh ― ‖ iển h nh hoặc h nh m c câu t i vị trí c ch
ngu n ủ kho ng 5mm tr n mặt cắt ứng d c giữa.
hiệu hẹp Đ

ấu hiệu n

kh c với dấu

do xơ vữa hẹp Đ TT do xơ vữa thường hẹp t i vị trí ngu n ủ của

Đ . Đi u trị h i chứng dâ ch ng cung giữa v n c n ang có nhi u tranh c i. Đi u
trị n i khoa với chất gi n m ch thích hợp với những bệnh nhân c triệu chứng
nhưng không ủ ti u chu n can thiệp. Tu nhi n ph u thuật v n l phương ph p
i u trị chính [26,63].

(a)

(b)

H n 1.4: Dâ ch ng cung giữa trong trường hợp (a) b nh thường v (b) b m thấp
bất thường gâ h i chứng dâ ch ng cung giữa.
― u n: ttps: r op
.or
s sm
n-arcuate-ligament-syndrome-5”[37]

1.2.3 S p

nn

n

Theo mô t của c c s ch gi o khoa gi i ph u v c c công tr nh nghi n cứu v
gi i ph u Đ TT iển h nh chia th nh ba nh nh tận: Đ

vị tr i, Đ

l ch v Đ G

chung [9].
a. Đ ng
90% trường hợp, Đ

.

v tr

l nh nh nhỏ nhất trong ba nh nh của Đ TT. Kho ng

vị tr i xuất ph t từ Đ TT, còn l i c thể xuất ph t từ Đ G


.

8

chung c c nh nh của Đ G chung, Đ

l ch Đ

hoặc Đ

TTT [55]. Đ

vị

tr i ch y chếch l n tr n sang tr i ến phía sau tâm vị. Ở â , n cho c c nh nh thực
qu n và các nhánh tâm vị. Sau
cong nhỏ. Trong khi i xuống, Đ

Đ

này cong xuống b n ph i

i d c theo bờ

vị trái cho c c nh nh trước và c c nh nh sau cấp

m u cho th nh trước, thành sau d d

và c c nh nh n

thông nối với Đ

vị ph i

[3].

H n 1.5: Sự phân nh nh b nh thường của ng m ch thân t ng.
“ u n: Anne M Gilroy (2012), Celiac trunk, Atlas of Anatomy.” [23]
b. Đ ng
số trường hợp Đ

.

l nh nh lớn nhất trong ba nh nh của Đ TT. Trong a
n

i hướng sang b n tr i phía sau d d

d c theo bờ tr n


.

9

của tụ

i c ng tĩnh m ch l ch và n m tr n tĩnh m ch lách. Trong suốt l tr nh Đ

l ch n m trong dâ ch ng l ch-thận sau
l ch [3]. Ngo i việc cấp m u cho l ch Đ

chia th nh c c nh nh tận cấp m u cho
l ch c n cho nhi u nh nh quan tr ng:

- Đ ng m ch vị m c nối tr i: cấp máu cho d dày và m t phần m c nối lớn.
- Đ ng m ch vị ngắn: cấp máu cho phần
-

c nh nh tụ : cấp m u cho phần thân v

vị d dày.
uôi tụ .

. Đ ng m ch gan chung là nhánh thứ ba của Đ TT (s

ược trình bày cụ

thể trong phần sau).

“

H n 1.6: c ng m ch cấp m u cho d d .
u n: Susan Standring (2016), Stomach, Gr ’s Anatomy: The Anatomical Basis
of Clinical Practice.” [55]

.


.

10

Sự phân nh nh của Đ TT theo c c nghi n cứu gi i ph u c nhi u biến ổi
[8]. Đ TT không ph i chia th nh 3 nh nh thực sự như ược mi u t m thường
chia l m hai nh nh l Đ G chung v Đ
ngu n ủ tha
của Đ
Đ

gan chung. Đ TT c thể h a với Đ

t trong ba nh nh của

TTT hoặc Đ

TTT t o ra thân t ng –

ng m ch thân t ng c thể c ngu n ủ từ

. Nếu hai trong ba nh nh của Đ TT c ngu n ủ t ch rời

nhau th Đ TT không tồn t i [1].

.

vị tr i c

ổi tr n thân gan – l ch từ ngu n ủ của Đ TT ến ch chia ôi

l ch v Đ

m c treo.

l ch. Nh nh thứ ba l Đ


.

11

H n 1.7:
t vài d ng biến thể gi i ph u của ng m ch thân t ng.
“ u n: r nk .Netter (2007), Bụng, Atlas giải phẫu n ười.” [40]
Trong lịch s nghi n cứu v Đ TT

aller l người ầu ti n mô t d ng

iển h nh thường gặp nhất của Đ TT v o năm 1756 (Tripus Halleri). Biến thể gi i
ph u Đ TT ược phân lo i lần ầu ti n năm 1917 bởi Lipshutz [35]. Năm 1928

.