GS. NGUYỄN HOÁN, CHỦ NHIỆM ĐẦU TIÊN CỦA KHOA HÓA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TỔNG HỢP HÀ NỘI

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>GS. NGUYỄN HOÁN, CHỦ NHIỆM ĐẦU TIÊN </b>

<b>CỦA KHOA HÓA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC </b>

<b>TỔNG HỢP HÀ NỘI </b>

<b>Phan Văn Tường </b>

[100 Years-VietNam National University,HaNoi]

Viết về GS. Nguyễn Hoán là một việc rất khó, vì t
liệu q ít, có thể nói hầu như khơng có, ngay cả
đến những cuốn giáo trình in roneo của thầy hiện
nay cũng khơng cịn nữa.

Tư liệu hiện tại về thầy chỉ còn lưu giữ trong ký
ức của tất cả các thế hệ sinh viên và những ai đã
tiếp xúc với thầy.

Với tấm lòng của một người học trị, tơi sẽ cố gắng ghi lại những gì mình cịn
nhớ về thầy và tình cảm của các bạn đồng nghiệp của tôi đối với thầy.

Chiều nay, tôi đến nhà số 30 Nguyễn Huy Tự (Hà Nội), nơi gia đình thầy
Hốn - cơ Túc sống hồi trước, gặp bà Ninh là người giúp việc của gia đình thầy cô
đến nay đã hơn 50 năm. Bà Ninh nay đã sang tuổi 86, trí nhớ sút kém nhiều nên
không thể cung cấp những thông tin về thầy. Trong nhà thầy hiện có cháu Nguyễn
Thúy Vân con của ông Nguyễn Tùng là em ruột của thầy. Bác Nguyễn Tùng là bộ
đội thời chống Pháp nay cũng đã mất, cháu Vân thì cịn trẻ khơng biết nhiều về thầy.
Cả 4 người con của thầy hiện đang ở Pháp, và tôi được biết Quốc Cảnh con trai đầu
của thầy nay đã có một cháu trai và một cháu gái. Như vậy là thầy đã có cháu đích
tơn nối dõi. Tơi xin thắp nén hương lên bàn thờ thầy cô, mong vong linh thầy, cô cho
phép tôi một lần nữa viết về thầy.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

nào đó mà đến nay thầy, cô đã đi vào cõi vĩnh hằng được gần 30 năm rồi.

Thầy Nguyễn Hoán sinh ngày 15.8.1916 tại thôn Phượng Dực, xã Phượng Vũ, huyện
Phú Xuyên thuộc tỉnh Hà Đơng cũ. Từ bé, Nguyễn Hốn đã tỏ ra thông minh và say
mê học tập. Năm 20 tuổi, Nguyễn Hoán tốt nghiệp tú tài và quyết tâm tìm đường ra
nước ngồi để vừa làm vừa học. Đầu tiên, anh sang Nhật (1937) được 1 năm rồi sang
Pháp (1938) và ở lại Pháp để học và làm việc liên tục 17 năm (1938 - 1955). Giai
đoạn này tình hình chính trị ở Pháp rất sơi động vì đúng vào thời kỳ Đại chiến thế
giới lần thứ II (1939 - 1945). Ngoài việc học tập và kiếm sống, anh thanh niên
Nguyễn Hốn đã tích cực tham gia hoạt động chính trị rồi gia nhập đảng Cộng sản
Pháp và bền bỉ hoạt động trong các phong trào chống chiến tranh xâm lược của thực
dân Pháp ở Đông Dương. Năm 1954, anh bảo vệ thành công luận án tiến sĩ quốc gia
về Hóa học tại Paris. Ngay sau đó, anh được nhận vào làm việc trong phịng thí
nghiệm Hóa học của GS. Bửu Hội, nhà khoa học nổi tiếng về lĩnh vực Tổng hợp hữu
cơ lúc bấy giờ. Tại phịng thí nghiệm này, cách đây hơn nửa thế kỷ, anh Nguyễn
Hoán đã say sưa tiến hành các phản ứng ghép vịng, thơm hóa các hợp chất hữu cơ,
một lĩnh vực khá lý thú hồi đó. Nhưng tình hình chính trị trong nước ta lúc đó đang
có những biến chuyển lớn. Sau 9 năm kháng chiến trường kỳ (1946 - 1954) quân dân
ta đã giành thắng lợi vẻ vang với trận Điện Biên Phủ chấn động địa cầu, miền Bắc
Việt Nam hoàn toàn giải phóng. Khí thế đó đã thơi thúc anh thanh niên Nguyễn Hoán
từ giã thành phố Paris hoa lệ, từ giã phịng thí nghiệm hiện đại của GS. Bửu Hội để
tình nguyện về Hà Nội nhận cơng tác.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

viên Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, là Trưởng ban Hóa học của Uỷ ban
Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước và là Chủ nhiệm đầu tiên của tờ Tạp chí Hóa học.

Thời gian hơn 20 năm GS. Nguyễn Hoán làm Chủ nhiệm Khoa Hóa có thể
phân thành hai giai đoạn:

<b>1. Chín năm phát triển trong hịa bình (1956 - 1964). </b>

Với cương vị là Chủ nhiệm khoa, ngay buổi ban đầu GS. Nguyễn Hốn đã gặp rất
nhiều khó khăn. Điều này cũng dễ hiểu vì đối với một trí thức được đào tạo một cách
hoàn chỉnh, hệ thống, trong trường đại học có tiếng ở Paris, sau 17 năm trời quá quen
với cách làm việc nề nếp, phân công cụ thể ở Pháp, nay bắt tay vào làm việc ở Việt
Nam, một nước nghèo vừa mới ra khỏi chiến tranh, do đó làm sao tránh khỏi vấp
váp. Thế nhưng nhờ vào lịng nhiệt tình của người trí thức yêu nước, nhờ vào lòng
yêu mến và sự ủng hộ của số đông cán bộ, sinh viên trong khoa, nhờ sự giúp đỡ của
lãnh đạo nhà trường và cấp trên, GS. Nguyễn Hoán đã vượt qua tất cả, đã đặt nền
tảng cho những bước đi ban đầu của Khoa Hóa học và đóng góp to lớn vào việc đào
tạo nguồn nhân lực cho ngành Hóa học Việt Nam.

Trong hồn cảnh cịn nhiều khó khăn phải dành nhiều thời gian cho cơng tác quản lý
GS. Nguyễn Hốn vẫn bảo đảm đầy đủ các giờ lên lớp, hướng dẫn và trực tiếp tiến
hành công việc nghiên cứu khoa học.

Về giảng dạy, rất nhiều thế hệ sinh viên học ở Khoa Hóa trong giai đoạn này
đều cho rằng nhờ kiến thức uyên bác về lý thuyết và thực tiễn cộng với khả năng
truyền đạt sơi nổi, hấp dẫn, nhiệt tình, thầy Nguyễn Hốn giảng bài có sức cuốn hút
sinh viên một cách đặc biệt. Tơi cịn nhớ, vào cuối năm thứ 3 (1959) anh Hồ Sĩ
Thoảng do mê giờ giảng của thầy Hoán đã viết đơn xin được đi theo lĩnh vực Hoá
hữu cơ của thầy. (Nhưng sau này do tổ chức phân công anh Thoảng phải đi về lĩnh
vực Hoá Lý và đã trở thành giáo sư - tiến sĩ khoa học đầu tiên của Khoa Hố học).
Nhờ đặc tính sơi nổi chân thành của thầy Hốn làm cho lớp Hố khóa 1 chúng tơi số
đông là con em ở nông thôn mới ra Hà Nội đã có lịng tự tin, say mê học tập và rất
yêu ngành Hoá.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

thực tập ở phịng thí nghiệm và thực tế sản xuất. Thời gian này ngoài việc giảng dạy
ở Khoa, GS. Nguyễn Hốn cịn đi xuống nhiều địa phương, nhà máy, nơng trường để

phổ biến khoa học, tìm cách ứng dụng những thành tựu nghiên cứu khoa học vào sản
xuất. Tôi khơng thể qn được hình ảnh những ngày thầy tập gánh nước và cùng làm
việc đồng áng với bà con nông dân ở Cao Viên (Thanh Oai, Hà Tây). Kết quả của
những việc kết hợp thực tế đó đã đóng góp nhiều trong cơng tác cải tiến chương trình
và giáo trình.

Về nghiên cứu khoa học, thầy Hoán đã thu được nhiều kết quả trong lĩnh vực
nghiên cứu các hợp chất dị vòng, các hợp chất cơ phốt pho, phức vòng càng và ankyl
hoá dãy phenol với xúc tác là axit polyphotphoric. Thầy đã công bố trên 40 cơng
trình khoa học ở các tạp chí danh tiếng trong và ngồi nước.

<b>2. Những năm chống Mỹ cứu nước (1965 - 1975) </b>

Năm 1965, đế quốc Mỹ đưa quân ồ ạt vào miền Nam và tiến hành chiến tranh phá
hoại lần thứ nhất trên miền Bắc. Tháng 8.1965 Khoa Hoá học theo Trường Đại học
Tổnh hợp sơ tán về xã Văn Yên, Đại Từ, Bắc Thái. Ngày 15.10.1965, năm học chống
Mỹ cứu nước đầu tiên của Khoa Hoá học bắt đầu ở xóm Bầu, xóm Bậu, xóm Núi (xã
Văn Yên, Đại Từ, Bắc Thái). Thời kỳ này tất cả sinh viên, giáo viên, cán bộ công
nhân viên của Khoa vô cùng vất vả, tất nhiên là cán bộ lãnh đạo từ tổ Bộ môn đến
Ban chủ nhiệm khoa lại càng vất vả hơn. Tơi cịn nhớ ngơi nhà thầy Hốn ở ngay bên
bờ suối xóm Bậu. Có lần thầy đi họp về lội qua suối thì trời đổ mưa to, suối ngập sâu
(mưa rừng, bão biển thường đột ngột như vậy), thầy sơ ý làm trôi mất chiếc mũ. Một
cán bộ xã Văn Yên nhặt được chiếc mũ ở ven suối, thấy trên mũ có đề tên Nguyễn
Hốn (cái tên mà bà con xã Văn Yên đã quen thuộc và mến phục), anh hốt hoảng
tưởng là tin dữ vội vã chạy về xóm Bậu, nhưng đến nơi thấy thầy đang ở nhà, nở nụ
cười đầm ấm, phúc hậu - anh thở phào nhẹ nhõm.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Hiệp Hòa (Hà Bắc).

Mặc dù chiến tranh ngày một ác liệt, phải di chuyển liên tục nhưng mọi công

việc giảng dạy và nghiên cứu khoa học của Khoa Hoá học vẫn khơng bị đình trệ.

Sau Hiệp định Paris (1.1973) và đại thắng mùa xuân năm 1975, cả nước được
thống nhất. Đại gia đình Khoa Hoá học lại trở về khu 19 Lê Thánh Tông. Những
hàng cây xà cừ cổ thụ trước sân Khoa hơm đó cũng lay động đùa dỡn với gió để đón
mừng chia vui cùng thầy trị chúng tơi.

Trở về 19 Lê Thánh Tơng, Khoa Hố học bắt tay vào thu xếp phòng thí
nghiệm, thư viện, giảng đường rồi tiến hành ngay công tác giảng dạy, học tập và
nghiên cứu khoa học. Giai đoạn này thầy Hốn đã bắt đầu giảm sút sức khoẻ, nhưng
ngồi công tác quản lý, thầy vẫn lên bục giảng, nhiều lần còn sang giảng bên Trường
Đảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc.

Sang năm 1976, thầy thường bị viêm họng và ho nên thỉnh thoảng phải sang
Bệnh viện Việt - Xô để khám, điều trị và điều dưỡng. Cuối năm 1977, bệnh ho càng
nặng thêm và phát hiện có triệu chứng ung thư vịm họng. Năm 1978, thầy sang Đức
để chữa bệnh và đến ngày 1.6.1978 thầy vĩnh viễn ra đi mà chưa kịp hoàn thiện 2
cuốn giáo trình Hố hữu cơ.

Tơi nhớ mãi một ngày giữa tháng 6.1978, Bộ Đại học, Trường Đại học Tổng
hợp Hà Nội cùng gia đình cơ Túc (vợ thầy) tổ chức trọng thể tang lễ tiễn đưa thầy
trước đại sảnh khu 19 Lê Thánh Tông. Trong buổi tiễn đưa hơm đó, ngồi đại gia
đình Khoa Hóa học cịn có nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng - Nhà nước và thành phố
Hà Nội đến dự.

Mặc dầu vào mùa hạ ở Hà Nội thường nắng nóng nhưng hơm đó trời im ắng,
hàng cây xà cừ cổ thụ ở sân Khoa hình như cũng trầm lặng để tiễn biệt thầy, người
thầy Chủ nhiệm khoa đã làm việc tận tụy nơi đây hơn 20 năm trời.

Hiện nay, mộ thầy đã được đưa về khu nghĩa trang Phượng Vũ bên cạnh mộ

hai cụ thân sinh và mộ người em trai của thầy. Cầu mong vong linh của thầy được
yên nghỉ nơi quê nhà, nơi mà thầy đã xa cách hơn 50 năm trời.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

nay là Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - ĐHQGHN nguyện giảng dạy, học tập và
nghiên cứu khoa học sao cho đạt được ước mong của thầy hồi còn sống là đưa nền

</div>

<!--links-->