Năng suất sinh sản của lợn landrace, yorkshire nhân thuần và các tổ hợp lai chéo giữa chúng nuôi tại trung tâm nghiên cứu lợn thụy phương

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I

HỒNG TH THU
NĂNG SU T SINH S N C A L N LANDRACE, YORKSHIRE
NHÂN THU N VÀ CÁC T

H P LAI CHÉO GI A CHÚNG

NUÔI T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U
L N TH Y PHƯƠNG

LU N VĂN TH C S NÔNG NGHI P

Chuyên ngành:

Chăn nuôi

Mã s :

60.62.40

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. Phan Xuân H o

Hà N i, năm 2011


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là trung
th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này đã

đư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn này đã ñư c ch rõ
ngu n g c./.
Tác gi

Hoàng Th thu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

i


L I C M ƠN
Nhân d p hoàn thành lu n văn, cho phép tơi đư c bày t l i c m ơn
chân thành ñ n PGS.TS. Phan Xuân H o, ngư i hư ng d n khoa h c v s
giúp đ m t cách nhi t tình và có trách nhi m đ i v i tơi trong q trình th c
hi n đ tài và hồn thành lu n văn.
Tơi cũng xin đư c g i l i c m ơn t i các th y giáo, cô giáo B môn Di
truy n Gi ng v t nuôi, Khoa Chăn nuôi và Nuôi tr ng thu s n, Vi n ñào t o
sau ñ i h c trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
Cho phép tơi đư c bày t l i c m ơn t i gia đình, b n bè và các anh, ch công
tác t i C c Chăn nuôi, Vi n Chăn nuôi, Trung tâm nghiên c u l n Th y Phương.
Nhân d p này, tôi xin bày t lòng c m ơn chân thành và sâu s c t i t t
c s giúp ñ q báu đó./.
Tác gi

Hồng Th thu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

ii

M CL C
L i cam ñoan........................................................................................................... i
L i c m ơn ............................................................................................................. ii
M c l c ................................................................................................................. iii
Danh m c các b ng ................................................................................................ v
Danh m c các bi u ñ ........................................................................................... iv
Danh m c các ch vi t t t .................................................................................... vii
1. M

ð U ........................................................................................................... 1

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài ................................................................................ 1
1.2. M c ñích c a ñ tài........................................................................................ 2
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài...................................................... 2
2. T NG QUAN TÀI LI U ................................................................................. 3
2.1. Cơ s khoa h c............................................................................................... 3
2.1.1.Tu i thành th c v tính và các y u t

nh hư ng ........................................... 3

2.1.1.1.Tu i thành th c v tính ............................................................................... 3
2.1.1.2.Các y u t

nh hư ng ñ n tu i thành th c v tính....................................... 3

2.1.2.Chu kỳ đ ng d c............................................................................................ 7
2.1.3. Kh năng sinh s n c a l n nái..................................................................... 13
2.1.3.1. Các tham s di truy n ñ i v i l n nái sinh s n ......................................... 13

2.1.3.2. Các ch tiêu sinh s n c a l n nái .............................................................. 14
2.1.3.3. Các y u t

nh hư ng ñ n kh năng sinh s n c a l n nái......................... 17

2.2. M t vài ñ c ñi m gi ng l n Landrace, Yorkshire .................................... 22
2.2.1. L n Yorkshire ............................................................................................ 22
2.2.2. L n Landrace.............................................................................................. 22
2.3. Tình hình nghiên c u trong và ngồi nư c ................................................ 22
2.3.1. Tình hình nghiên c u trong nư c ................................................................ 22
2.3.2. Tình hình nghiên c u

nư c ngồi............................................................. 25

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

iii


3. ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U.............. 27
3.1. ð i tư ng nghiên c u .................................................................................. 27
3.2. ð a ñi m và th i gian nghiên c u ............................................................... 27
3.3. N i dung và các ch tiêu nghiên c u ........................................................... 27
3.4. Phương pháp nghiên c u ............................................................................ 28
3.4.1. ði u ki n nghiên c u.................................................................................. 28
3.4.2. Thu th p s li u và theo dõi các ch tiêu v năng su t sinh s n ................... 28
3.5. Phương pháp x lý s li u ........................................................................... 30
4. K T QU VÀ TH O LU N ........................................................................ 32
4.1.

nh hư ng c a m t s nhân t đ n các tính tr ng năng su t sinh s n c a

l n nái Landrace và Yorkshire.......................................................................... 32
4.2. Năng su t sinh s n c a l n nái Landrace và Yorkshire .......................... 35
4.2.1. Năng su t sinh s n chung c a l n nái Landrace và Yorkshire ..................... 35
4.2.2. Năng su t sinh s n c a l n nái Landrace và Yorkshire theo công th c
ph i..........................................................................................................................44
4.2.3. Năng su t sinh s n c a Landrace và Yorkshire nhân thu n và ph i chéo qua các
l a ñ .................................................................................................................... 50
4.2.4. Năng su t sinh s n c a Landrace, Yorkshire nhân thu n và ph i chéo theo
năm ...................................................................................................................... 62
4.3. Tiêu t n th c ăn/kg l n cai s a c a Landrace, Yorkshire nhân thu n và ph i chéo ... 72
5. K T LU N VÀ ð NGH ............................................................................. 74
5.1. K t lu n........................................................................................................ 74
5.2. ð ngh ......................................................................................................... 75
TÀI LI U THAM KH O.................................................................................. 76

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

iv


DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1. H s di truy n đ i v i các tính tr ng năng su t sinh s n c a l n ......... 13
B ng 2.2. H s tương quan ki u gen các tính tr ng năng su t sinh s n c a l n ... 14
B ng 3.1. Kh u ph n và giá tr dinh dư ng/kg th c ăn h n h p ........................... 30
B ng 4.1. M c ñ

nh hư ng c a các y u t đ n các tính tr ng năng su t sinh s n

c a l n nái Landrace và Yorkshire ....................................................................... 34
B ng 4.2. Năng su t sinh s n chung c a l n nái Landrace và Yorkshire............... 39
B ng 4.3. Năng su t sinh s n c a Landrace và Yorkshire theo công th c ph i ..... 49
B ng 4.4a. Năng su t sinh s n c a Landrace nhân thu n qua các l a ñ ............... 58
B ng 4.4b. Năng su t sinh s n c a l n nái Landrace ph i v i ñ c Yorkshire qua
các l a ñ ............................................................................................................. 58
B ng 4.4c. Năng su t sinh s n c a l n Yorkshire nhân thu n qua các l a ñ ........ 60
B ng 4.4d. Năng su t sinh s n c a l n nái Yorkshire ph i v i l n ñ c Landrace
qua các l a ñ ....................................................................................................... 60
B ng 4.5a. Năng su t sinh s n c a l n Landrace nhân thu n theo năm................. 68
B ng 4.5b. Năng su t sinh s n c a l n nái Landrace ph i v i ñ c Yorkshire theo
năm ...................................................................................................................... 68
B ng 4.5c. Năng su t sinh s n c a l n Yorkshire nhân thu n theo năm................ 70
B ng 4.5d. Năng su t sinh s n c a l n nái Yorkshire ph i v i ñ c Landrace theo
năm ...................................................................................................................... 70
B ng 4.6. Tiêu t n th c ăn/kg l n cai s a c a Landrace, Yorkshire nhân thu n và
ph i chéo.............................................................................................................. 73

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

v


DANH M C CÁC BI U ð
Bi u ñ 4.1. S con/

l n nái Landrace và Yorkshire ........................................ 37

Bi u ñ 4.2. S con sơ sinh/ và s con cai s a/ c a các công th c ph i ............ 46
Bi u ñ 4.3a. S con sơ sinh s ng/ qua các l a đ

các cơng th c nhân gi ng .. 57

Bi u ñ 4.3b. Kh i lư ng cai s a/ qua các l a ñ c a các công th c nhân gi ng 57
Bi u ñ 4.4a. S con sơ sinh s ng/ qua các năm c a các công th c nhân gi ng.. 67
Bi u ñ 4.4b. Kh i lư ng cai s a/ qua các năm c a các công th c nhân gi ng... 67
Bi u ñ 4.5. Tiêu t n th c ăn/kg l n cai s a

các công th c ph i ....................... 72

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

vi


DANH M C CÁC CH

VI T T T

cs:

C ng s

L x L:

Landrace x Landrace

L x Y:

Landrace x Yorkshire

Y x Y:

Yorkshire x Yorkshire

Y x L:

Yorkshire x Landrace

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

vii


1. M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài
Chăn nuôi l n t lâu ñã gi vai trò h t s c quan tr ng trong ho t ñ ng
s n xu t c a ngư i Vi t Nam. G n ñây, nh ng ti n b k thu t v con gi ng,
th c ăn cũng như quy trình chăn ni tiên ti n đư c ñưa vào s n xu t ñã làm
cho năng su t chăn ni l n đư c c i thi n ñáng k . Theo s li u c a T ng
c c Th ng kê ngày 1/4/2011 s ñ u l n c a c nư c là 26,3 tri u con và ñàn
l n nái là 3,83 tri u con, tương ng gi m 3,7% và 8,6% so v i cùng kỳ năm
2010 song t ng s n lư ng th t l n hơi xu t chu ng trong 6 tháng ñ u năm
2011 là 1,85 tri u t n, tăng 2,6% so v i cùng kỳ năm 2010. Tuy đã có nh ng
bư c tăng trư ng ñáng k nhưng ch t lư ng s n ph m chăn ni l n cịn th p,
giá thành cao, s c c nh tranh trên th trư ng kém.
Xác ñ nh gi ng là s m t trong vi c phát tri n chăn ni nói chung và

chăn ni l n nói riêng, nhưng gi ng ph i g n li n v i công ngh chăn nuôi.
nư c ta bên c nh m t s gi ng l n n i, cịn có t t c các gi ng t t trên th
gi i như: Landrace, Yorkshire, Duroc, Petrain do chúng ta ñã nh p vào.
Nh ng gi ng t t này, trong ñi u ki n chăn nuôi

nư c ta m i th hi n ñư c

75-80% năng su t so v i nguyên g c. Vì th xác đ nh gi ng ph i g n li n v i
công ngh , v i đi u ki n và quy trình chăm sóc ni dư ng phù h p. Chuy n
giao gi ng vào s n xu t ph i ñ ng b , chuy n giao con gi ng g n li n v i lo i
th c ăn, g n v i quy trình chăm sóc gi ng đó trong đi u ki n c th . Th c hi n
ñư c như v y thành công nhi u hơn. Hi n nay có nhi u cơng th c lai đã tr
thành ti n b k thu t như các công th c lai hai gi ng (Yorkshire x Landrace),
(Yorkshire x Duroc), (Yorkshire x Pietrain), (Landrace x Pietrain); lai ba gi ng;
lai b n gi ng ho c lai năm gi ng gi a các gi ng l n Landrace, Yorkshire,
Duroc, Pietrain. Các t h p lai đ u có th thích ng ñư c các vùng. V n ñ ñ t
ra là cơng th c nào có hi u qu , phù h p v i ñi u ki n ñ a phương l i do nhà

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

1


qu n lý t i ñ a phương l a ch n, quy t ñ nh. Xu t phát t tình hình đó, vi c
đánh giá năng su t sinh s n c a l n Landrace, Yorkshire và các t h p lai
chéo gi a chúng là c n thi t ñ l a ch n nh ng t h p lai thích h p cho s n
xu t. Vì v y, chúng tơi ti n hành nghiên c u ñ tài "Năng su t sinh s n c a
l n Landrace, Yorkshire nhân thu n và các t h p lai chéo gi a chúng t i
Trung tâm Nghiên c u l n Th y Phương".
1.2. M c ñích c a ñ tài

- ðánh giá m c ñ

nh hư ng c a các nhân t ñ n các tính tr ng năng

su t sinh s n c a l n nái Landrace và Yorkshire.
- ðánh giá năng su t sinh s n chung c a l n nái Landrace và Yorkshire.
- ðánh giá năng su t sinh s n c a l n nái Landrace, Yorkshire theo ñ c ph i.
- ðánh giá năng su t sinh s n c a l n nái Landrace và Yorkshire qua các l a ñ .
- ðánh giá năng su t sinh s n c a l n nái Landrace và Yorkshire qua các năm.
- Xác ñ nh tiêu t n th c ăn/kg l n cai s a.
- Qua đó có th ch n l c nái sinh s n t t và ñ ra m t s bi n pháp ni
l n nái ngo i đ t hi u qu ñ i v i Trung tâm Nghiên c u l n Th y Phương.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
- Ý nghĩa khoa h c
Nh ng s li u này có th dùng làm tài li u tham kh o trong gi ng d y
và nghiên c u v lĩnh v c chăn nuôi l n.
- Ý nghĩa th c t
K t qu nghiên c u c a ñ tài là cơ s ñánh giá ñúng th c tr ng c a
đàn l n ni t i Trung tâm, t đó có đ nh hư ng đúng đ n đ duy trì và phát
tri n đàn gi ng.
Cung c p thêm thơng tin đ cơ s bi t đư c khuynh hư ng th c tr ng
c a ñàn l n gi ng đ có chi n lư c và k ho ch cho chăn nuôi.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Cơ s khoa h c

2.1.1. Tu i thành th c v tính và các y u t

nh hư ng

2.1.1.1. Tu i thành th c v tính
- Tu i thành th c v tính là tu i con v t b t ñ u có ph n x sinh d c và
có kh năng sinh s n. ðây là th i ñi m l n cái b t ñ u ñ ng d c l n ñ u tiên.
Tuy nhiên, trên th c t l n ñ ng d c này h u như l n cái khơng ch a đ mà
ch có tác d ng báo hi u cho kh năng có th sinh s n c a l n cái.
- Khi thành th c v tính, l n cái có các bi u hi n:
+ B máy sinh d c phát tri n tương đ i hồn ch nh, con cái r ng tr ng
l n ñ u, con ñ c sinh tinh. Tinh trùng và tr ng g p nhau có kh năng th thai.
+ Xu t hi n các ñ c ñi m sinh d c th c p.
+ Xu t hi n các ph n x sinh d c: con đ c có ph n x giao ph i cịn
con cái thì đ ng d c.
Thành th c tính d c

l n nái b t ñ u kho ng 6 tháng tu i v i ñ bi n

ñ ng t 4-8 tháng tu i. Theo Hughes và cs (1980) [43] thì ph m vi bi n đ ng
v tu i ñ ng d c l n ñ u c a l n là 135-250 ngày. Theo Diehl và Jamen
(1996) [16] s thành th c v tính
2.1.1.2. Các y u t

l n cái h u b kho ng 5-8 tháng tu i.

nh hư ng ñ n tu i thành th c v tính

- Các y u t di truy n:
Các gi ng l n khác nhau thì tu i thành th c v tính d c cũng khác nhau.

S thành th c v tính

l n cái đư c đ nh nghĩa là th i ñi m r ng tr ng l n ñ u

tiên và x y ra lúc 3-4 tháng tu i ñ i v i các gi ng l n thành th c s m (các gi ng
l n n i và m t s gi ng l n Trung Qu c) và 6-7 tháng tu i ñ i v i h u h t các
gi ng l n ph bi n

các nư c phát tri n (Rothschild và Bidanel, 1998) [56].

Gi ng l n Meishan có tu i thành th c v tính s m, năng su t sinh s n cao và
ch c năng làm m t t. So v i gi ng l n Large White, l n Meishan ñ t tu i thành

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

3


th c v tính s m hơn kho ng 100 ngày và có s con đ ra nhi u hơn t 2,4-5,2
con/ (Despres và cs, 1992) [36].
ðánh giá nh hư ng c a gi ng ñ i v i năng su t sinh s n, nhi u tác gi
cho bi t: l n nái lai có tu i thành th c v tính s m hơn (11,3 ngày), t l th
thai cao hơn (2-4 %), s tr ng r ng l n hơn (0,5 tr ng), s con ñ ra/ (0,60,7 con) và s con cai s a/ (0,8 con) nhi u hơn so v i nái thu n ch ng
(Gunsett và Robison, 1990) [40].
Theo Ph m H u Doanh và cs (1995) [9] thì tu i thành th c sinh d c
l n lai mu n hơn l n cái n i thu n ch ng. L n cái , Móng Cái… thành th c
tháng th 4, 5; l n cái lai F1 ñ ng d c l n ñ u vào kho ng tháng th 6 và
l n ngo i thu n kho ng tháng tu i 6-8.
- Các y u t ngo i c nh:
Bên c nh các y u t v di truy n, các y u t ngo i c nh như ch đ

chăm sóc, nuôi dư ng, mùa v … cũng nh hư ng r t rõ ràng ñ n tu i thành
th c v tính.
+ Ch đ chăm sóc, ni dư ng: ðây là y u t

nh hư ng l n nh t và

rõ r t nh t ñ n tu i thành th c v tính. Nh ng l n đư c chăm sóc, ni dư ng
t t thì tu i thành th c v tính s m hơn nh ng l n đư c ni dư ng trong đi u
ki n kém.
Theo Nguy n Tu n Anh (1998) [1], ñ duy trì năng su t sinh s n cao, thì
nhu c u dinh dư ng ñ i v i l n cái h u b c n chú ý ñ n cách th c ni dư ng.
Cho ăn t do đ n khi ñ t kh i lư ng 80-90 kg, sau đó cho ăn h n ch đ n lúc
ph i gi ng (chu kỳ ñ ng d c th 2 ho c th 3) 2 kg/ngày (kh u ph n 14%
protein thô). ði u ch nh m c ăn ñ kh i lư ng ñ t 120-140 kg

chu kỳ ñ ng

d c th 3 và ñư c ph i gi ng. Trư c khi ph i gi ng 14 ngày, cho ăn ch đ kích
d c, tăng lư ng th c ăn t 1-2,5kg, có b sung khống và sinh ch t s giúp cho
l n nái ăn ñư c nhi u hơn và tăng s tr ng r ng t 2-2,1 tr ng/l n nái.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

4


Ph n l n l n cái h u b phát tri n t 40-80 kg

ñ tu i t 4-6 tháng v i

kh u ph n ăn t do cho phép b c l ñ n m c t i ña ti m năng di truy n v t c
ñ sinh trư ng và tích lũy m . Sau khi ñ t kh i lư ng 80-90 kg mà s thành
th c v tính d c khơng b ch m tr thì có th kh ng ch m c tăng tr ng b ng
cách m i ngày cho l n cái h u b ăn 2 kg/con/ngày v i lo i th c ăn h n h p
có giá tr 2.900 kcal ME/kg th c ăn và 14% protein thô. Vi c kh ng ch năng
lư ng ch ng nh ng ti t ki m chi phí th c ăn mà cịn tránh đư c tăng tr ng
khơng c n thi t, có th rút ng n th i gian sinh s n.
Sau khi ph i gi ng c n chuy n ch ñ ăn h n ch và thay th b ng m c
năng lư ng trung bình. N u ti p t c cho ăn

m c năng lư ng cao s làm phát

tri n t l ch t phôi, ch t thai làm gi m s con sinh ra/ .
+ nh hư ng c a mùa v và th i gian chi u sáng ñ n tu i thành th c:
S khác bi t v mùa v cũng nh hư ng t i kỳ ñ ng d c l n đ u.
Thơng thư ng, l n cái đư c sinh ra v mùa thu s thành th c v tính s m
hơn so v i l n cái h u b ñư c sinh ra trong mùa xuân. Nhi t đ cũng nh
hư ng khơng nh , mùa hè nhi t ñ cao, s thành th c v tính ch m nhưng
nhi t đ th p l i khơng nh hư ng đ n q trình phát d c. Vì v y, c n có
nh ng bi n pháp ch ng nóng, ch ng l nh cho l n. Th i gian chi u sáng
ñư c xem như nh hư ng mùa v . Mùa đơng có th i gian chi u sáng ng n
và mùa hè thì ngư c l i. N u l n cái h u b ñư c chi u sáng 12 gi /ngày
b ng ánh sáng t nhiên và nhân t o s ñ ng d c s m hơn nh ng con ñư c
chi u sáng trong ngày ng n.
+ nh hư ng c a vi c ni nh t đ n tính phát d c:
M t đ ni nh t nh hư ng ñ n tu i ñ ng d c l n ñ u. L n cái h u b
n u ni nh t đơng trên m t đơn v di n tích trong su t th i gian phát tri n s
làm ch m tu i ñ ng d c. Nhưng n u nuôi tách bi t t ng cá th l n cái h u b
cũng s làm ch m s thành th c v tính. Như v y, ñ i v i l n cái h u b c n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

5


đư c ni theo nhóm

m t đ thích h p thì s khơng nh hư ng đ n s phát

tri n tính d c.
Theo C m nang chăn ni l n công nghi p [16] “…Xáo tr n l n cái
h u b ho c ghép nhóm tr l i lúc 160 ngày tu i có th có l i và thúc ñ y s m
s xu t hi n c a chu kỳ ñ ng d c ñ u tiên”. Như v y

l n cái h u b ghép

ñàn h p lý l i thúc ñ y s thành th c v tính s m.
M t khác, đi u ki n ti u khí h u chu ng ni nh hư ng r t l n ñ n
năng su t c a l n và tu i ñ ng d c l n đ u. Các tác nhân hình thành nên ti u
khí h u chu ng ni g m: khí h u vùng, ki u chu ng, hư ng chu ng, đ
thơng thống, kh năng thốt nư c, hàm lư ng khí NH3, CO2, H2S…
Ti u khí h u chu ng nuôi ph thu c vào lư ng phân trong chu ng và
s trao đ i khơng khí trong chu ng. Paul Hughes và James Tiltin (1996) [54]
ti n hành thí nghi m

Úc và cho th y hàm lư ng NH3 cao làm ch m ñ ng

d c l n ñ u 25-30 ngày.
+ nh hư ng c a con đ c:
S kích thích c a con đ c cũng nh hư ng ñ n tu i thành th c v tính

d c c a l n cái h u b , kích thích c th là cho ti p xúc v i con ñ c ñ ng i
mùi s làm con cái s m ñ ng d c. Cách ly con cái h u b (ngoài 5 tháng tu i)
kh i l n ñ c s d n ñ n s ch m thành th c v tính d c so v i nh ng con cái
đư c ti p xúc v i l n ñ c. Tuy nhiên, vi c xác ñ nh tu i l n cái h u b lúc b t
ñ u cho ti p xúc ho c tu i ñ c gi ng cho ti p xúc v i l n cái có ý nghĩa đ c
bi t quan tr ng. Xung quanh v n đ này cịn r t nhi u ý ki n, có ý ki n cho
r ng trong m t nhóm nh c a đàn h u b ch c n cho l n ñ c ti p xúc 10-15
phút/ngày, ý ki n khác l i cho r ng n u ti p xúc h n ch c a l n đ c thì đ ng
d c l n ñ u ch m hơn so v i l n cái ñư c ti p xúc hàng ngày.
Theo Paul Hughes và James Tilton (1996) [54] n u cho l n cái h u b
ti p xúc v i ñ c gi ng 2 l n/ngày v i th i gian 15-20 phút/l n thì 83% l n cái

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

6


(ngồi 90 kg kh i lư ng) đ ng d c lúc 165 ngày tu i.
Theo Hughes (1982) [41] nh ng con đ c 10 tháng tu i khơng có tác d ng
trong vi c kích thích phát d c b i vì nh ng con đ c này cịn non chưa ti t ra
lư ng feromon, ñây là thành ph n quan tr ng t o ra hi u ng ñ c gi ng.
“Hi u ng ñ c gi ng” đư c th c hi n thơng qua feromon trong nư c b t
c a con ñ c (3 α Andriosterol) ñư c truy n tr c ti p cho con cái qua ñư ng
mi ng. Tác d ng này ch có hi u qu cao khi có m t c a l n ñ c gi ng.
“Hi u ng l n ñ c gi ng” t t nh t khi l n cái h u b kho ng 160 ngày
tu i và l n đ c ít nh t 10 tháng tu i. Vi c nuôi nh t l n cái h u b

c nh

chu ng l n ñ c và cho ti p xúc tr c ti p trong kho ng th i gian ng n trong

ngày s t o ra ñáp ng t t nh t

l n cái h u b . Tác d ng này cịn có trên c

l n đ c gi ng làm tăng tính hăng và tăng hàm lư ng feromon.
Như v y, cho l n cái h u b ti p xúc v i l n ñ c gi ng là cách t t nh t
đ kích thích l n cái s m thành th c v tính nhưng c n ch n ñúng th i ñi m
cho ti p xúc và ñi u ki n ngo i c nh phù h p n u không s làm gi m tác ñ ng
c a vi c ti p xúc gi a l n ñ c gi ng và cái h u b .
2.1.2. Chu kỳ ñ ng d c
Khi gia súc thành th c v tính thì cơ th con cái ñ c bi t là cơ quan sinh
d c có bi n ñ i kèm theo s r ng tr ng. S phát tri n c a tr ng dư i s ñi u
ti t c a Hormone thùy trư c tuy n yên làm cho tr ng chín và r ng m t cách
có chu kỳ và bi u hi n b ng nh ng tri u ch ng ñ ng d c theo chu kỳ ñư c
g i là chu kỳ tính. Th i gian m t chu kỳ tính là t l n r ng tr ng trư c ñ n
l n r ng tr ng sau. Chu kỳ tính c a l n trung bình là 21 ngày (dao đ ng 17-28
ngày). Chu kỳ tính đư c chia thành b n giai ño n:
- Giai ño n trư c ñ ng d c:
Giai ño n này kéo dài 1-2 ngày và đư c tính t khi th vàng c a l n
ñ ng d c trư c tiêu bi n ñ n l n ñ ng d c ti p theo. ðây là ñi u ki n chu n b

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

7


c a ñư ng sinh d c cái ñ ti p nh n tinh trùng, đón nh n tr ng r ng và th
tinh.
Trong giai ño n này cơ th

và cơ quan sinh d c có nh ng bi n ñ i

nh t ñ nh: con v t b n ch n không yên, bi ng ăn ho c b ăn, thích nh y lên
lưng con khác nhưng khơng cho con khác nh y lên lưng mình. Bên trong
bu ng tr ng dư i tác ñ ng c a FSH nỗn bao phát tri n và nhơ lên b m t
bu ng tr ng, các bao noãn tăng lên nhanh v kích thư c

đ u giai đo n

đư ng kính bao nỗn là 4 mm đ n cu i giai ño n tăng lên 8-12 mm, các
bao noãn này tăng ti t Estrogen.
Cơ quan sinh d c dư i tác ñ ng c a Estrogen: âm h b t ñ u sưng lên, hơi
m ra, có màu h ng tươi và có d ch nh n lỗng ch y ra làm trơn ñư ng sinh d c.
- Giai ño n ñ ng d c:
ðây là giai ño n k ti p c a giai ño n trư c ñ ng d c, thư ng kéo dài
t 2-3 ngày nó bao g m 3 th i kỳ liên ti p là hưng ph n, ch u ñ c và h t ch u
ñ c. ðây là giai ño n quan tr ng nhưng th i gian ng n, ho t ñ ng sinh d c
b t ñ u mãnh li t hơn.
Bên trong bu ng tr ng dư i tác ñ ng c a hormone LH (Luteinizing
Hormone) là ch

ñ o trên cơ s

tác ñ ng c a hormone FSH (Follicle

Stimulating Hormone) làm cho các t bào tr ng chín, hình thành nhi u l p
t bào h t ti t ra m t lư ng oestrogen ñ t m c cao nh t 112µg% so v i
bình thư ng ch 64µg% kích thích lên não làm cơ th con v t có s hưng
ph n m nh m tồn thân.
Quan sát t cơ quan sinh d c nh n th y âm h phù n , xung huy t,

chuy n t màu h ng nh t sang màu ñ r i màu m n chín, t cung hé m r i
m r ng, co bóp m nh, niêm d ch âm đ o t trong, lỗng chuy n sang keo
dính và ñ c d n có tác d ng làm trơn ñư ng sinh d c và ngăn c n s xâm
nh p c a vi khu n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

8


Con v t lúc này có bi u hi n b ăn ho c ăn ít ch y kêu r ng lên, phá
chu ng, ñ ng ng n ngơ, nh y lên lưng con khác, lúc ñ u chưa cho con ñ c
nh y lên lưng sau ñ ng yên cho con ñ c nh y.

l n sau khi ñ ng d c t 24-

30 gi thì tr ng r ng, th i gian tr ng r ng kéo dài t 10-15 gi , do đó nên
ph i 2 l n cho l n s có hi u qu th thai cao.
Giai ño n này n u th tinh ñ t hi u qu thì gia súc s mang thai n u
khơng s chuy n sang giai đo n sau ñ ng d c.
- Giai ño n sau ñ ng d c
Giai đo n này cịn g i là pha th vàng, b t ñ u sau khi k t thúc ñ ng
d c và kéo dài trong 3- 4 ngày, ho t ñ ng sinh d c b t ñ u gi m.
Bên trong bu ng tr ng th vàng đư c hình thành có màu đ tím, đư ng
kính kho ng 7- 8 mm ti t ra hormone progesteron c ch trung khu sinh d c
vùng dư i ñ i, d n ñ n c ch tuy n n làm gi m ti t oestrogen. Do đó, làm
gi m hưng ph n th n kinh, s tăng sinh và ti t d ch c a t cung d ng l i. Ho t
ñ ng sinh d c ñã gi m rõ r t, âm h teo d n tái nh t, con v t không mu n g n
con đ c, khơng cho con khác nh y lên lưng, l n ăn u ng t t hơn con v t d n
tr l i tr ng thái bình thư ng.

- Giai ño n yên tĩnh
Giai ño n này ñ c trưng b i s t n t i c a th vàng, là giai ño n dài
nh t kéo dài 12-14 ngày, b t ñ u t ngày th 4 sau khi tr ng r ng khơng đư c
th tinh và k t thúc khi th vàng tiêu hu . Giai ño n này, th vàng thành th c,
ho t ñ ng ti t progesteron, progesteron c ch ti t FSH và LH làm cho nỗn
bao khơng chín và r ng t đó d n đ n l n hồn tồn khơng có ph n x sinh
d c v i l n ñ c, âm h teo nh và tr ng nh t, l n ăn u ng bình thư ng. ðây
là giai đo n giúp con v t ngh ngơi và ph c h i ch c năng c a cơ quan sinh
d c cũng như cơ th ñ chu n b cho chu kỳ ti p theo. Sau đó, th vàng thối
hố giai đo n ti n ñ ng d c c a chu kỳ ti p theo b t ñ u. N u tr ng ñư c th

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

9


tinh thì giai đo n này đư c thay th b ng th i kỳ mang thai, đ .
Có nhi u y u t

nh hư ng ñ n chu kỳ ñ ng d c như ánh sáng, nhi t

ñ , pheromon, ti ng kêu c a con ñ c, s ti p xúc gi a con ñ c và con cái,
dinh dư ng...
Quy lu t và ñ c ñi m c a chu kỳ sinh d c khi gia súc thành th c v tính
ch u s đi u khi n c a th n kinh trung ương. T t c nh ng kích thích bên
ngồi cơ th như khí h u, nhi t đ , ánh sáng, ni dư ng, qu n lý... ñ u nh
hư ng ñ n chu kỳ tính thơng qua phương th c th n kinh - th d ch. Nh ng
kích thích đó đư c cơ quan c m nh n như tai, mũi, lư i... tác đ ng đ n v não
và thơng qua s ñi u ti t c a tuy n n đ đi u ch nh q trình sinh d c. Gi a
vùng hypothalamus và tuy n yên có m i quan h m t thi t v i nhau, n u th n

kinh tác đ ng vào hypothalamus thì s phân ti t hormone kích thích sinh d c
c a tuy n yên s gi m xu ng.
S dao đ ng c a chu kỳ tính khơng đư c th c hi n thông qua s liên h
ph n x có đi u ki n. Ngồi ra h th n kinh th c v t cũng có tác đ ng ñ n chu
kỳ sinh d c.
Hormone ñi u khi n chu kỳ sinh d c ñư c ti t ra t bu ng tr ng và
tuy n yên dư i kích thích c a pheromon vào v

não, vùng dư i đ i

(hypothalamus) s ti t ra hormone chính hormone này s kích thích tuy n yên
ti t ra GSH (Gonado stimuline hormone) g m 2 lo i:
- FSH có tác d ng kích thích bao não phát tri n trư ng thành và gây ti t
hormone estrogen.
- LH có tác d ng thúc đ y bao nỗn chín và hình thành th vàng trong
bu ng tr ng.
Hai lo i hormone này có t l

n đ nh (tr ng r ng khi t l là 2/1-3/1)

FSH s ti t ra trư c, LH đư c ti t ra sau có tác d ng tương h l n nhau, 2 lo i
này ñư c ti t ra t thuỳ trư c tuy n yên.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

10


Khi nỗn bao chín thì t bào h t trong bi u mơ nỗn bao tăng cư ng ti t
estrogen làm cho lư ng hormone này trong máu tăng t 64µg% lên 112 µg%.

Lúc này con v t hưng ph n tồn thân và có bi u hi n đ ng d c: âm h sưng
t y, chuy n t màu h ng sang màu m n chín, t cung hé m r i m r ng, âm
ñ o ti t nhi u d ch nh y ñ c keo dính làm trơn đư ng sinh d c và ngăn c n s
xâm nh p c a vi khu n. L n cái b n ch n không yên, b ăn, phá chu ng, kêu
rít, bên trong có hi n tư ng r ng tr ng.
Bên c nh đó dư i tác d ng c a estrogen làm cho tuy n yên ng ng ti t
FSH nhưng l i tăng ti t LH và prolactin. Hai hormone này thúc ñ y q trình
r ng tr ng khi đ ng d c. S r ng tr ng thư ng x y ra khi con cái b t ñ u ch u
ñ c ñư c 20 gi và kéo dài 10-15 gi . S lư ng tr ng r ng tuỳ thu c vào
gi ng, tu i, n ng ñ hormone GSH và ñi u ki n dinh dư ng.
Sau khi tr ng r ng thì t i đó t o ra m t xoang, t ngày th 1 ñ n ngày
th 4 xoang ch a máu g i là th huy t, t ngày th 5 tr đi thì chuy n thành
xoang th vàng do trong xoang ch a các t bào h t có s c t vàng.
Th

vàng ti t progesteron có tác d ng an thai,

c ch

ti t FRH

(Folliculin Realising Hormone) và LRH (Lutein Releasing Hormone) c a
vùng dư i ñ i và FSH, LH c a thuỳ trư c tuy n yên làm gia súc ng ng ñ ng
d c, ng ng th i tr ng. N u tr ng đư c th tinh thì th vàng t n t i g n h t
th i gian ch a làm cho các tr ng khác khơng chín, gia súc ng ng ñ ng d c.
N u tr ng khơng đư c th tinh thì th vàng t n t i t 3-5 ngày sau đó teo đi
g i là th vàng sinh lý. S tiêu hu c a th vàng d n ñ n s ng ng ti t
progesteron do đó tr ng ti p t c phát tri n và chín, xu t hi n chu kỳ ñ ng d c
ti p theo.
Do s lư ng tr ng r ng

2 bên bu ng tr ng và s ng t cung khơng

đ u nhau nên trong q trình mang thai s có kho ng 23% s tr ng ph i di
ñ ng ñ s lư ng thai

2 bên s ng t cung tương ñương nhau t o ñi u ki n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

11


t t cho quá trình phát tri n c a bào thai.
Sơ đ cơ ch đi u hồ chu kỳ tính
Các nhân t ánh
sáng, nhi t đ ,
dinh dư ng...

l n cái

VÕ ð I NÃO

Hypothalamus
GnRH

Thùy trư c tuy n yên

PL

FSH
H

LH

Bu ng tr ng
Oestrogen

Th vàng

R ng tr ng

Tuy n
s a

S ng t
cung

Progesterol

Prostaglandine

Ghi chú:
GnRH: Gonadotropin Releasing Hormone

LH: Luteinizing Hormone

FSH: Follicle Stimulating Hormone

PL: Prolactin

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

12


Ngư i ta th y r ng, th i gian ch u ñ c và th i gian r ng tr ng là khơng
đ ng th i. Do đó, vi c xác ñ nh th i ñi m ph i gi ng thích h p và phát hi n
l n cái ch u ñ c k p th i là bi n pháp quan tr ng giúp nâng cao năng su t sinh
s n c a lơn nái. M t khác, do th i gian r ng tr ng kéo dài t 10 -15 gi nên
ngư i ta thư ng dùng phương pháp ph i l p và ph i kép s giúp nâng cao t
l th thai t đó nâng cao năng su t sinh s n.
2.1.3 Kh năng sinh s n c a l n nái
Khi ñánh giá v kh năng sinh s n c a l n nái, ngư i ta thư ng quan
tâm ñ n m t s ch tiêu sinh s n nh t ñ nh, đây chính là nh ng ch tiêu quan
tr ng trong chăn nuôi l n nái sinh s n.
2.1.3.1 Các tham s di truy n ñ i v i l n nái sinh s n
Nhi u cơng trình nghiên c u ñã xác ñ nh r ng các ch tiêu v kh năng
sinh s n c a l n nái có h s di truy n th p.
Nguy n Văn Thi n (1995) [23] cho bi t h s di truy n đ i v i m t s
tính tr ng v kh năng sinh s n c a l n nái như sau:
B ng 2.1. H s di truy n đ i v i các tính tr ng năng su t sinh s n c a l n

h2

Tính tr ng
S con/1 l a ñ

0,13

S con cai s a / 1 l a ñ

0,12

Kh i lư ng sơ sinh/con

0,05

Kh i lư ng cai s a/

0,17

- Các ch tiêu sinh s n l i có m i quan h v i nhau, h s tương quan di
truy n gi a các ch tiêu sinh s n

l n như sau :

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

13


B ng 2.2. H s tương quan ki u gen tính tr ng năng su t sinh s n c a l n

H s tương quan ki u gen
S con ñ ra và s
con ñ ra còn

S con ñ ra cịn

S con đ ra cịn

s ng và s con 21 s ng và s con cai

s ng

ngày tu i

s a

0,99

-

0,94

0,88

0,89

0,83

0,83

-

-

0,97

-

0,85

Tác gi , năm

Bolet và Felgines
(1981) [31]
Ber Kin (1984)
[29]
Irving và Swiger
(1982) [46]
Furguson et al
(1985) [38]
Johanson và

0,94

0,57

-

Kenedy (1985)
[47]

0,92

-

0,81

Blasco et al
(1995) [30]

2.1.3.2 Các ch tiêu sinh s n c a l n nái
Khi bàn v nh ng ch tiêu ñư c dùng ñ ñánh giá kh năng sinh s n c a
l n nái có r t nhi u ý ki n khác nhau.
Theo Tr n ðình Miên (1977) [17], vi c tính tốn và đánh giá s c sinh
s n c a l n nái ph i xét ñ n các m t: chu kỳ ñ ng d c, tu i thành th c sinh
d c, tu i có kh năng sinh s n, th i gian ch a, s con ñ ra/l a.
Theo Ducos (1994) [37] các thành ph n đóng góp vào ch tiêu s con
cịn s ng khi cai s a g m: s tr ng r ng, t l s ng khi sơ sinh và t l l n
con s ng t i lúc cai s a.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

14


K t qu các nghiên c u khác cho r ng, các ch tiêu nh hư ng ñ n s
lư ng l n con cai s a c a 1 nái/1 năm là: tính đ nhi u con (s l n sơ sinh),
t l ch t c a l n con t sơ sinh ñ n cai s a, th i gian bú s a, tu i ñ l a ñ u
và th i gian t cai s a ñ n khi th thai l a sau (Legault, 1980) [50].
Theo Marby và cs (1997) [ 52], các tính tr ng năng su t sinh s n ch
y u c a l n nái bao g m: s con ñ ra/ , s con cai s a/ , kh i lư ng tồn
21 ngày tu i và s l a đ /nái/năm. Các tính tr ng này nh hư ng l n ñ n l i
nhu n c a ngư i chăn nuôi l n nái.
Gordon (2004) [45] cho r ng, trong các trang tr i chăn ni hi n đ i, s
lư ng con cai s a do m t nái s n xu t trong 1 năm là ch tiêu ñánh giá ñúng
ñ n nh t kh năng sinh s n c a l n nái.

Theo Nguy n Kh c Tích (2002) [24], kh năng sinh s n c a l n nái ch
y u ñư c ñánh giá d a vào ch tiêu s l n con cai s a/nái/năm. Ch tiêu này
l i ph thu c vào 2 y u t là s con ñ ra và s l a đ /nái/năm.
S con đ ra cịn s ng là s con còn s ng sau khi l n m ñ xong con
cu i cùng. Ch tiêu này cho bi t kh năng đ nhi u hay ít c a l n nái, k thu t
chăm sóc l n nái ch a, k thu t th tinh c a ngư i chăn nuôi. S l n con cai
s a là ch tiêu r t quan tr ng ñánh giá trình đ chăn ni l n nái sinh s n. Nó
quy t đ nh năng su t và nh hư ng r t l n t i hi u qu kinh t c a q trình
chăn ni. Th i gian cai s a tuỳ thu c vào trình đ chăn ni bao g m k
thu t chăm sóc ni dư ng, v sinh thú y, phòng b nh, kh năng ti t s a c a
l n m và kh năng phòng b nh c a l n con. M t khác, s l n con cai s a cịn
ph thu c vào s con đ ni, t l ni s ng t sơ sinh đ n cai s a. L n con
trư c cai s a thư ng b ch t v i các nguyên nhân và t l khác nhau như di
truy n, nhi m khu n, m ñè, thi u s a, dinh dư ng kém hay m t s nguyên
nhân khác.
S l a ñ /nái/năm ch u nh hư ng quan tr ng c a th i gian nuôi con và s

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

15


ngày b hao h t c a l n nái. Hi n nay, th i gian ni con đư c rút ng n trung
bình là 21-25 ngày. Sau khi mang thai, đ và ni con l n m có s thay ñ i v
kh i lư ng, n u g y sút quá s

nh hư ng t i th i gian ñ ng d c tr l i sau cai

s a và nh hư ng t i năng su t c a l a ti p theo. Cho nên trong q trình ni
dư ng c n quan tâm đ n l n m ñ h n ch ñ n m c th p nh t s hao h t c a

l n m qua đó rút ng n t i ña th i gian ñ ng d c l i sau cai s a c a l n m . ði u
này s giúp rút ng n kho ng cách l a ñ và nâng cao ñư c s l a đ /nái/năm.
Như v y, có r t nhi u ý ki n ñưa ra các ch tiêu khác nhau trong vi c
ñánh giá năng su t sinh s n c a l n nái, nhưng theo chúng tôi, quá trình đánh
giá và ch n l c nên t p trung vào các ch tiêu chính: s con đ ra còn s ng/ ,
s con cai s a/ và kho ng cách gi a 2 l a đ .
Thơng thư ng, các ch tiêu dư i ñây ñư c ñ c p ñ ñánh giá kh năng
sinh s n c a l n nái :
1) S con ñ ra/
2) S con đ ra cịn s ng/
3) S con đ ni/
4) S con cai s a/
5) Kh i lư ng sơ sinh/con
6) Kh i lư ng cai s a/con
7) Th i gian cai s a
8) Kho ng cách gi a hai l a ñ
9) Tu i ñ l a ñ u
10) Tu i ph i l n ñ u
11) S l a ñ /năm =

365
Kho ng cách gi a 2 l a ñ

12) S con cai s a/nái/năm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

16

2.1.3.3. Các y u t

nh hư ng ñ n kh năng sinh s n c a l n nái

* Y u t di truy n
Gi ng là y u t mang tính di truy n, nh hư ng khơng nh ñ n năng su t
sinh s n c a l n nái. Các gi ng khác nhau, năng su t sinh s n cũng khác
nhau. ði u này ñã ñư c nhi u tác gi trong và ngoài nư c công b .
Theo Theo Legault và cs (1997) [51], căn c vào kh năng sinh s n và
s c s n xu t th t, các gi ng l n đư c chia thành 4 nhóm chính như sau :
- Các gi ng ña d ng như Landrace, Yorkshire và m t s dịng ngun
ch ng đư c x p vào lo i có kh năng s n xu t th t và sinh s n khá.
- Các gi ng chun d ng « dịng b » như Pietrain, Landrace c a B có
kh năng sinh s n trung bình nhưng kh năng s n xu t th t cao.
- Các gi ng chun d ng « dịng m » như Meishan c a Trung Qu c có
kh năng sinh s n ñ c bi t cao nhưng kh năng cho th t kém.
- Các gi ng ñ a phương có đ c tính chung là kh năng sinh s n và s c
s n xu t th t kém song có kh năng thích nghi t t v i môi trư ng.
Theo Ian Gordon (2004) [45], t l ch t l n con trư c khi cai s a chi m t i
60,10% ngày ñ ñ u tiên; 23,6% t ngày th 2 - 7 sau ñ và 16,2% sau 7 ngày.
* Các y u t ngo i c nh:
Kh năng sinh s n c a l n nái b

nh hư ng r t nhi u b i y u t ngo i

c nh như ch đ ni dư ng, mùa v , nhi t đ mơi trư ng…
- Ch đ ni dư ng
Th c ăn là ngu n cung c p dinh dư ng, năng lư ng cho t t c ñ i s ng
c a cơ th , nó đóng vai trị quy t đ nh trong vi c nâng cao năng su t và ch t
lư ng s n ph m.

Dinh dư ng là y u t h t s c quan tr ng ñ ñ m b o kh năng sinh s n
c a l n nái. Giai ño n l n ch a và l n nái ni con n u đư c cung c p ñ v
s lư ng và ch t lư ng dinh dư ng thì k t qu sinh s n s t t. Ch ñ dinh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

17