Luận văn hiện trạng và đề xuất một số giải pháp kỹ thuật nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế của hệ thống trồng trọt tại huyện quế võ,tỉnh bắc ninh

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
------------------

DƯƠNG ð C H NG TU N

HI N TR NG VÀ ð XU T M T S

GI I PHÁP

K THU T NH M NÂNG CAO HI U QU KINH T
C A H TH NG TR NG TR T T I HUY N QU VÕ,
T NH B C NINH

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: TR NG TR T
Mã s

: 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. NGUY N TH LAN

HÀ N I, 2010


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là
trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u ñư c ch rõ

ngu n g c.
Hà N i, ngày

tháng 11 năm 2010

Tác gi lu n văn

Dương ð c H ng Tu n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........i


L I C M ƠN
ð hồn thành đ tài, tơi ñã nh n ñư c s giúp ñ , ng h nhi t tình
c a các th y cơ, cơ quan, b n bè, ñ ng nghi p và gia đình...
Trư c tiên, tơi xin t lịng bi t ơn sâu s c t i PGS. TS Nguy n Th Lan,
ngư i đã t n tình giúp đ , hư ng d n tôi trong su t th i gian th c hi n đ tài
cũng như trong q trình hoàn ch nh lu n văn t t nghi p.
Xin chân thành c m ơn các th y, cô giáo Vi n ñào t o sau ñ i h c; B
môn H th ng nông nghi p - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i đã giúp đ
tơi trong q trình h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn t t nghi p.
Xin chân thành c m ơn S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, S
Tài nguyên và Mơi trư ng, C c Th ng kê, Phịng Nông nghi p và PTNT
huy n Qu Võ; Trung tâm Khí tư ng - Thu văn B c Ninh, UBND và bà con
nông dân các xã Vi t Hùng, ð i Xuân, M ð o - huy n Qu Võ, gia đình và
b n bè, đ ng nghi p đã nhi t tình ng h , giúp đ tơi trong quá trình h c t p
cũng như th c hi n đ tài và hồn thành lu n văn t t nghi p.
Tác gi

Dương ð c H ng Tu n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c hình

viii

1

M ð U

1

1.1

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2

M c đích và yêu c u

3

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

3

2

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1

Cơ s lý lu n

5

2.2

Cơ s th c ti n

21

3

N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

38

3.1

ð a ñi m và th i gian nghiên c u

38

3.2

N i dung nghiên c u

38

3.3

Phương pháp nghiên c u

39

3.4

Phương pháp phân tích s li u

43

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

46

4.1

ð c ñi m t nhiên, kinh t xã h i huy n Qu Võ

46

4.1.1

ðăc ñi m t nhiên

46

4.1.2

ði u ki n kinh t - xã h i và h t ng cơ s

56

4.1.3

nh hư ng c a ñi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i ñ n phát tri n
s n xu t nông nghi p

4.2

69

Th c tr ng h th ng tr ng tr t t i huy n Qu Võ

70

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........iii


4.2.1

H th ng cây tr ng hàng năm c a Qu Võ t 2007 - 2009

70

4.2.2

Hi n tr ng cây tr ng, gi ng cây tr ng năm 2009

73

4.2.3

ð u tư phân bón c a h nơng dân

79

4.2.4

Hi n tr ng s d ng thu c b o v th c v t

81

4.2.5

M t s h th ng tr ng tr t chính c a huy n Qu Võ

82

4.2.6

Hi u qu kinh t c a h th ng tr ng tr t

84

4.2.7

Nh ng thu n l i, khó khăn, thách th c nâng cao hi u qu kinh t

cho h th ng tr ng tr t t i huy n Qu Võ

88

4.3

K t qu thí nghi m

90

4.3.1

Thí nghi m so sánh m t s gi ng lúa t thơm trong v xuân 2010

90

4.3.2

Thí nghi m so sánh m t s m c phân bón kali trên gi ng lúa
HT1 96

4.3.3

Hi u qu kinh t c a m t s h th ng cây tr ng m i

4.4

ð xu t m t s gi i pháp nâng cao hi u qu kinh t c a h thông
cây tr ng

100

huy n Qu Võ

101

5

K T LU N VÀ ð NGH

105

5.1

K t lu n

105

5.2

Ki n ngh

106

TÀI LI U THAM KH O

108

PH L C

113

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........iv


DANH M C CÁC CH

VI T T T

BVTV:

B o v th c v t

CT:

Cơng th c

DT:

Di n tích

ðBSH:

ð ng b ng sơng H ng

ðC:

ð i ch ng

ðVT:

ðơn v tính

FAO:

T ch c Nông Lương th gi i

HTNN:

H th ng nông nghi p

HTCT:

H th ng canh tác

HTTT:

H th ng tr ng tr t

HTCTr:

H th ng cây tr ng

IRRI:

Vi n nghiên c u lúa qu c t

LAI:

Leaf Area Index (Ch s di n tích lá)

NS:

Năng su t

NSLT:

Năng su t lý thuy t

NSTT:

Năng su t th c thu

NXB:

Nhà xu t b n

P:

Kh i lư ng

PTNT:

Phát tri n nông thôn

SL:

S n lư ng

TGST:

Th i gian sinh trư ng

TTCN:

Ti u th công nghi p

UBND:

U ban nhân dân

Vi n KHKTNNMN:

Vi n Khoa h c k thu t nông nghi p Mi n Nam

Vi n lúa ðBSCL:

Vi n lúa ð ng b ng Sông C u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........v


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

4.1

ð c ñi m m t s y u t khí h u th i ti t Huy n Qu Võ

47

4.2

Phân lo i các lo i ñ t c a huy n Qu Võ

50

4.3

Hi n tr ng s d ng ñ t huy n Qu Võ năm 2009

54

4.4

Hi n tr ng s d ng ñ t nông nghi p năm 2009

55

4.5

Giá tr s n xu t c a các ngành kinh t c a huy n Qu Võ

56

4.6

Chuy n d ch cơ c u gi a các ngành kinh t

57

4.7

Giá tr s n xu t trong ngành nông nghi p, thu s n

58

4.8

Chuy n d ch cơ c u kinh t trong ngành nông nghi p, thu s n

59

4.9

Di n bi n s n xu t tr ng tr t c a huy n Qu Võ

61

4.10

S n xu t chăn nuôi t năm 2005 - 2009

62

4.11

S n xu t nuôi tr ng th y s n t năm 2005 - 2009

64

4.12

Di n bi n cây tr ng chính hàng năm t năm 2007-2009

72

4.13

H th ng cây tr ng v xuân năm 2009

73

4.14

H th ng cây tr ng v mùa năm 2009

74

4.15

H th ng cây tr ng v đơng năm 2009

75

4.16

Hi n tr ng s d ng gi ng lúa huy n Qu Võ năm 2009

76

4.17

Hi n tr ng s d ng gi ng lúa ch t lư ng t năm 2007 - 2009

78

4.18

ð u tư phân bón cho các lo i cây tr ng trên năm 2009

79

4.19

Tình hình s d ng thu c b o v th c v t năm 2009

81

4.20

H th ng tr ng tr t chính trên các chân đ t

83

4.21

Hi u qu kinh t c a m t s lo i cây tr ng chính năm 2009

84

4.22

H th ng tr ng tr t chính c a huy n năm 2010

86

4.23

Hi u qu kinh t c a m t s công th c tr ng tr t năm 2009

87

4.25

M t s ch tiêu sinh trư ng c a các gi ng lúa thí nghi m

91

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........vi


4.25

Ch s di n tích lá và ch t khơ qua các giai ño n

4.26

92

Y u t c u thành năng su t và năng su t c a cácgi ng lúa t
thơm v xuân 2010

93

4.27

Hi u qu kinh t c a m t s gi ng lúa thí nghi m

95

4.28

M t s ch tiêu sinh trư ng c a gi ng thí nghi m

96

4.29

Ch s di n tích lá và ch t khơ c a gi ng thí nghi m

97

4.30

Y u t c u thành năng su t và năng su t c a các công th c

98

4.31

nh hư ng c a kali ñ n hi u su t bón

99

4.32

Hi u qu kinh t c a cácgi ng lúa thí nghi m

100

4.33

H th ng tr ng tr t có s d ng gi ng m i

100

4.34

Hi u qu c a h th ng tr ng tr t

101

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........vii

DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

4.1

Di n bi n nhi t ñ và th i gian chi u sáng

48

4.2

Di n bi n lư ng mưa, b c hơi và ñ

48

4.3

Cơ c u các lo i ñ t Huy n Qu Võ

51

4.4

Cơ c u các ngành kinh t năm 2009

57

4.5

Cơ c u gi a các ngành nông, lâm, ngư nghi p năm 2009

60

4.6

Năng su t th c thu c a các gi ng thí nghi m

94

4.7

Năng su t th c thu c a các cơng th c thí nghi m

98

m khơng khí

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........viii


1. M
1.1

ð U

Tính c p thi t c a đ tài

Trong nh ng năm qua, cùng v i s phát tri n kinh t chung c a c nư c,

kinh t t nh B c Ninh cũng ñã và ñang phát tri n v i nh p ñ cao. T c đ tăng
GDP bình qn đ t 14,56%/năm (giai đo n 2000 - 2008). Trong đi u ki n cơng
nghi p, đơ th phát tri n nhanh, di n tích ñ t nông nghi p ñang b gi m, song
s n xu t nông nghi p c a t nh v n phát tri n khá. Giá tr s n xu t nông nghi p,
thu s n tăng t 1.646 t ñ ng (năm 2000) lên 2.297,6 t ñ ng (năm 2008), t c
đ tăng bình qn th i kỳ 2000 - 2008 là 4,2%/năm [6].
Theo Quy ho ch nông nghi p c a t nh ñ n năm 2020, di n tích đ t cho
cơng nghi p, đơ th và h t ng khác s ti p t c tăng lên... Vì v y, d ki n di n
tích ñ t nông nghi p s gi m xu ng ch cịn kho ng 35 nghìn ha, gi m 15
nghìn ha so v i năm 2008. Lúa v n là cây tr ng chính, di n tích tr ng lúa s
ti p t c gi m, n u trong ñi u ki n s n xu t như hi n nay thì s n lư ng lương
th c có h t s gi m kho ng 148 nghìn t n, riêng s n lư ng thóc gi m kho ng
145 nghìn t n. Trong khi đó, dân s c a t nh đư c d báo s

tăng thêm 173

nghìn ngư i so v i năm 2000 [3].
Như v y, trong tương lai ñ ñáp ng nhu c u th trư ng nông s n ph m
ch t nh riêng trong t nh v n ph i tăng m nh c v s lư ng và ch t lư ng. Do
đó, l i gi i cho bài toàn v an ninh lư ng th c và nâng cao thu nh p cho
ngư i nơng dân là v n đ c n thi t và c p bách.
Qu Võ là huy n có di n tích đ t t nhiên và đ t nông nghi p l n nh t
c t nh, di n tích đ t t nhiên 15.484,8 ha (chi m 17% di n tích đ t t nhiên
c a t nh), di n tích đ t nơng nghi p 9.567,09 ha (chi m 61,8% di n tích đ t t
nhiên c a huy n). Huy n có v trí ñ a lý ti p giáp thành ph B c Ninh, huy n
Tiên Du, Gia Bình và các t nh H i Dương, B c Giang là nh ng th trư ng sơi
đ ng, có s c hút m nh c v kinh t và chính tr . Có tuy n ñư ng Qu c l 18
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........1

ch y qua và n m trên dòng ch y c a 2 con sông C u và sông ðu ng … ð ng
th i, là huy n có dân s 142 nghìn ngư i, m t đ dân s 917 ngư i/km2,
ngu n lao ñ ng d i dào, s ngư i trong ñ tu i lao ñ ng 87.484 ngư i (chi m
61,6%), nên huy n có nhi u ñi u ki n thu n l i cho s phát tri n kinh t , xã
h i nói chung và cho s n xu t nông s n hàng hố nói riêng.
T i văn ki n ð i h i ð ng b huy n l n th XVII ñã ñ ra m c tiêu giai
ño n 2010 - 2015: “T c đ tăng trư ng GDP bình quân ti p t c tăng t 14 15%/năm, trong đó ngành nơng, lâm, ngư nghi p tăng t 5 - 6%. Cơ c u các
ngành kinh t công nghi p - TTCN và xây d ng cơ b n chi m 55%; thương
m i, d ch v 33%; nông lâm ngư nghi p là 12%. H s s d ng ñ t ñ t 2,41
l n. Năng su t lúa bình qn đ t 64 - 65 t /ha. Giá tr bình qn trên 1ha canh
tác đ t t 82 - 85 tri u ñ ng/năm. T ng s n lư ng lương th c t 81.459 t n ñ n
82.752 t n...”.
Tuy nhiên, ñ th c hi n m c tiêu Ngh quy t ð ng b huy n thì c n
ph i khai thác có hi u qu các ngu n l i t nhiên, nh t là ngu n tài ngun
đ t, thơng qua vi c thâm canh tăng v , nâng cao hi u qu ñ u tư và s
d ng ñ t, trên cơ s nghiên c u hi n tr ng h th ng cây tr ng, ñánh giá
ti m năng ñ t ñai, xem xét m c ñ thích h p c a các lo i h th ng cây
tr ng và xây d ng các quy trình k thu t tr ng tr t phù h p v i ñi u ki n
ñ a phương, ñ mang l i hi u qu cao nh t cho ngư i nơng dân, góp ph n
vào s phát tri n kinh t , xã h i c a c a huy n nói riêng và t nh nói chung.
Nh m đánh giá đư c các y u t tác ñ ng ñ n s n xu t nơng nghi p, có
các cơ s cho vi c ñ xu t gi i pháp phát tri n s n xu t nông nghi p theo
hư ng hi u qu , b n v ng, chúng tôi ti n hành nghiên c u ñ tài: “Hi n tr ng
và ñ xu t m t s gi i pháp k thu t nh m nâng cao hi u qu kinh t c a
h th ng tr ng tr t t i huy n Qu Võ, t nh B c Ninh”.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........2

1.2

M c đích và u c u

1.2.1 M c đích
Thơng qua k t qu nghiên c u c a ñ tài, ñánh giá ñư c nh ng thu n
l i và khó khăn. Trên cơ s đó th c hi n thí nghi m so sánh gi ng và xác
đ nh li u lư ng kali bón thích h p cho lúa ch t lư ng t i Qu Võ. T đó, đ
xu t m t s gi i pháp k thu t nh m nâng cao hi u qu kinh t c a h th ng
tr ng tr t, t o ñi u ki n tăng thu nh p cho nơng dân t i đ a phương, là ti n ñ
cho s phát tri n kinh t , xã h i
1.2.2 Yêu c u
- ðánh giá ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i tác ñ ng tr c ti p ñ n
s n xu t tr ng tr t c a huy n Qu Võ.
- Phân tích hi n tr ng h th ng tr ng tr t c a huy n Qu Võ.
- ðánh giá hi n tr ng và hi u qu s n xu t lúa ch t lư ng c a vùng
nghiên c u.
- ðánh giá hi u qu kinh t c a các h th ng tr ng tr t hi n có.
- Th c hi n thí nghi m so sánh gi ng và phân bón kali cho lúa ch t lư ng.
- ð xu t m t s gi i pháp k thu t nâng cao hi u qu kinh t c a h
th ng tr ng tr t.
1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

1.3.1 Ý nghĩa khoa h c
- K t qu nghiên c u s góp ph n b sung cơ s khoa h c cũng như
phương pháp lu n v nghiên c u và m t s gi i pháp phát tri n h th ng tr ng
tr t cho vùng nghiên c u.

- Vi c th nghi m m t s bi n pháp k thu t cho h th ng tr ng tr t
huy n Qu Võ là m t trong nh ng cơ s quan tr ng trong vi c xác ñ nh, áp
d ng các bi n pháp k thu t thâm canh phù h p t i huy n Qu Võ và các
vùng khác có đi u ki n tương t trên ñ a bàn t nh.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........3


1.3.2 Ý nghĩa th c ti n
- K t qu nghiên c u góp ph n nâng cao nh n th c, trình đ và hi u
qu s n xu t t i huy n Qu Võ. ð ng th i, ñ xu t m t s gi i pháp phát k
thu t trên cơ s h th ng tr ng tr t và nâng cao năng su t lúa ch t lư ng, t
đó có th v n d ng nhân r ng ra nh ng vùng có đi u ki n canh tác tương t
và t o ñư c hi u qu kinh t cho ngư i s n xu t.
- ð tài ñư c nghiên c u ñ u tiên t i huy n Qu Võ, là cơ s nâng cao
hi u qu s n xu t tr ng tr t, góp ph n thúc đ y q trình cơng nghi p hố,
hi n đ i hố nông nghi p, nông thôn c a t nh B c Ninh.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........4


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1

Cơ s lý lu n

2.1.1 Các kháí ni m v h th ng
Tri t h c tư duy ñã ch ra r ng: ð nghiên c u m t hi n tư ng t
nhiên ho c xã h i ta ph i xem xét nó trong m i quan h v i các hi n tư ng
khác, vì m i hi n tư ng ñ u có m i quan h h u cơ v i nhau. M t khác,

m i hi n tư ng đ u ln n m trong tr ng thái bi n ñ i và phát tri n mà
ngu n g c và ñ ng l c ch y u c a hi n tư ng đó n m trong b n thân s
v t. Vì v y, vi c nghiên c u m t s v t ph i xem xét lý thuy t h th ng là
n n t ng phương pháp lu n [37].
Cơ s lý thuy t h th ng ñã ñư c Bertalanffy ñ xư ng vào ñ u th k
XX, ñã ñư c s d ng như m t cơ s lý lu n ñ gi i quy t các v n ñ ph c t p
và t ng h p. Trong nh ng năm g n ñây, quan ñi m v h th ng ñư c phát
tri n m nh và áp d ng khá ph bi n trong lĩnh v c sinh h c và nông nghi p.
* H th ng (Systems) là m t t ng th có tr t t c a các y u t khác
nhau có quan h và tác ñ ng qua l i. M t h th ng có th xác đ nh m t t p
h p các ñ i tư ng ho c các thu c tính đư c liên k t b ng nhi u m i tương tác
(Ph m Chí Thành, 1993) [34].
* H th ng nông nghi p (Agricultural systems) là h th ng th b c
ñư c l ng vào nhau c a các h sinh thái nông nghi p, bao g m các y u t
sinh thái, kinh t và con ngư i t ph m vi cánh ñ ng đ n nơng tr i, vùng,
qu c gia và th gi i (Conway, 1987; Izak và Swift, 1994; Gallopin, 1994).
ði u quan tr ng là th y rõ các m i quan h ràng bu c gi a các m c ph m vi
không gian khác nhau c a h th ng nông nghi p. Nghiên c u phát tri n h
th ng nông nghi p là s k t h p nghiên c u phát tri n k thu t nơng nghi p
vi mơ
mơ

m c đ nơng tr i v i nghiên c u chính sách phát tri n nơng nghi p vĩ
m c đ vùng, qu c gia và th gi i. S phát tri n nông tr i s là cơ s ,

n n t ng cho s phát tri n nông nghi p vùng và qu c gia. Song s phát tri n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........5


ñó l i ph thu c và b chi ph i b i các y u t

các h th ng cao hơn như:

vùng, qu c gia và th gi i. Nh t là trong s n xu t nông nghi p mang tính
hàng hố cao như hi n nay (Nguy n T t C nh và CS, 2008) [7].
Theo ðào Th Tu n (1989) [46], h th ng nông nghi p v th c ch t
là s th ng nh t c a hai h th ng: (1) H sinh thái nông nghi p (HSTNN)
là m t b ph n c a h sinh thái t nhiên bao g m các v t s ng trao ñ i
năng lư ng, v t ch t và thông tin v i ngo i c nh t o nên năng su t sơ c p
(tr ng tr t) và th c p (chăn nuôi) c a h sinh thái. (2) H kinh t - xã h i,
ch y u là ho t ñ ng c a con ngư i trong s n xu t ñ t o ra c a c i v t
ch t c a toàn xã h i.
* H th ng canh tác (Farming systems) là là m t h th ng ñ c l p/ n
ñ nh c a nh ng b trí s n xu t gi a các ho t ñ ng s n xu t c a nông h do
ngư i nông dân qu n lý, trong m i tương tác v i các ñi u ki n môi trư ng t
nhiên, kinh t và xã h i phù h p v i m c đích, nhu c u và ti m năng c a nông
dân (Nguy n T t C nh và CS, 2008) [7].
Theo Nguy n Văn Lu t (1990) [28] H th ng canh tác là t h p cây
tr ng ñư c b trí theo khơng gian và th i gian v i h th ng bi n pháp k
thu t ñư c th c hi n, nh m ñ t năng su t cây tr ng cao và nâng cao ñ phì
c a đ t đai. Tác gi cịn nh n m nh cây tr ng ph i ñư c ñ t trong m t
không gian và th i gian nh t đ nh, đi đơi v i nó là các bi n pháp k thu t
thích ng. S n xu t nơng nghi p ln g n v i đi u ki n t nhiên và ñi u
ki n kinh t - xã h i. Cây tr ng là ñ i tư ng c a s n xu t nông nghi p và
ch u s tác ñ ng tr c ti p c a nhi u y u t trong t nhiên cũng như các các
y u t khác. ð phát tri n nông nghi p v i t c ñ nhanh và v ng ch c thì
bi n pháp k thu t là gi i pháp quan tr ng nh m t n d ng t i ña các ñi u
ki n t nhiên, ñi u ki n kinh t - xã h i ñ nâng cao năng su t, ch t lư ng
nông s n và tho mãn nhu c u c a con ngư i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........6


Theo Barkef, 1996 [51] H th ng canh tác là s bi u hi n không gian
c a s ph i h p các ngành s n xu t và các k thu t do m t xã h i th c hi n
ñ tho mãn các nhu c u c a h . Nó bi u hi n đ c bi t s tác ñ ng qua l i
gi a m t h th ng sinh h c, sinh thái, môi trư ng t nhiên và m t bên là h
th ng xã h i văn hoá, qua các ho t ñ ng xu t phát t nh ng thành qu k
thu t, h th ng nông nghi p là m t ph m trù r ng còn h th ng canh tác là
m t t h p cây tr ng, trong không gian và th i gian c a m t vùng khí h u,
th như ng đ c thù, trong m t ñi u ki n kinh t - xã h i nh t ñ nh
* H th ng tr ng tr t (Cropping systems) là thành ph n các gi ng và
lồi cây đư c b trí trong khơng gian và th i gian c a m t h sinh thái nông
nghi p nh m t n d ng h p lý các ngu n l i t

nhiên, kinh t - xã h i

(Dufumier, 1997) [53].
Theo Nguy n Duy Tính, 1995, [41], H th ng tr ng tr t là h th ng
con và là trung tâm c a HTCT, c u trúc c a nó quy t ñ nh s ho t ñ ng c a
các h ph khác như chăn nuôi, ch bi n, ngành ngh . Nghiên c u h th ng
tr ng tr t là m t v n ñ ph c t p vì nó liên quan đ n các y u t mơi trư ng
như đ t đai, khí h u, sâu b nh, m c ñ u tư phân bón, trình đ khoa h c
nơng nghi p và v n ñ hi u ng h th ng c a h th ng cây tr ng. Tuy
nhiên, t t c nghiên c u trên ñ u nh m m c đích s d ng có hi u qu đ t
đai và nâng cao năng su t cây tr ng. Như v y, ñ c ñi m chung nh t c a
HTCT là bao g m nhi u h th ng tr ng tr t, chăn nuôi, ch bi n ti p th ,
qu n lý kinh t , ñư c b trí m t cách có h th ng, n ñ nh, phù h p v i
m c tiêu c a t ng nông tr i hay ti u vùng nông nghi p.
* H th ng cây tr ng là thành ph n các gi ng và lo i cây tr ng đư c

b trí theo khơng gian trong m t h sinh thái nông nghi p, nh m t n d ng h p
lý các ngu n l i t nhiên, kinh t - xã h i có s n (ðào th Tu n, 1984) [44].
Tác gi cho r ng: B trí cây tr ng h p lý là bi n pháp k thu t, nh m s p x p
l i ho t ñ ng c a h sinh thái .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........7


Zandstra (1981) [50] cũng cho r ng h th ng cây tr ng đó là thành
ph n các gi ng và lồi cây đư c b trí trong khơng gian và th i gian c a m t
h sinh thái nông nghi p nh m t n d ng h p lý nh t các ngu n l i t nhiên,
kinh t - xã h i. Hay h th ng cây tr ng là ho t ñ ng s n xu t cây tr ng trong
nông tr i, bao g m t t c các h p ph n c n có đ s n xu t m t t h p các cây
tr ng và m i quan h gi a chúng v i môi trư ng. Các h p ph n này bao g m
t t c các y u t v t lý và sinh h c cũng như k thu t, lao ñ ng và qu n lý.
2.1.2 Lý thuy t v h th ng tr ng tr t
H th ng tr ng tr t bao g m các thành ph n các gi ng và lồi cây đư c b
trí trong khơng gian và th i gian c a m t h sinh thái nông nghi p nh m t n d ng
h p lý các ngu n l i t nhiên, kinh t - xã h i (Dufumier, 1997) [53]. Hay có th
nói h th ng tr ng tr t là m t h th ng g m h th ng cây tr ng và h th ng
các bi n pháp k thu t ñi kèm nên khi nghiên c u h th ng tr ng tr t trư c
h t ph i nghiên c u h th ng cây tr ng.
M i quan h gi a HTTT, HTCTr trong HTNN ñư c bi u hi n qua sơ
ñ sau [36]:

Sơ ñ 1: Thành ph n c a h th ng nông nghi p
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........8


Qua sơ đ trên có th th y HTNN, HTCTr, HTTT có m i quan h r t
m t thi t v i nhau. Cũng nhi u ý ki n c a nhi u tác gi ñ u th ng nh t cho

r ng trong h th ng nông nghi p thì h th ng tr ng tr t là m t h ph trung tâm,
s thay ñ i cũng như phát tri n c a HTTT s quy t ñ nh xu hư ng phát tri n c a
HTNN, nên khi nói đ n nghiên c u HTNN ln g n li n v i nghiên c u HTTT.
Trong h th ng tr ng tr t, h th ng cây tr ng l i là trung tâm c a nghiên c u và
kèm theo là h th ng các bi n pháp k thu t. Vì v y, nghiên c u, tác ñ ng ñ n
h th ng cây tr ng và thay ñ i các bi n pháp k thu t cũng là c i thi n h th ng
nông nghi p.
Nghiên c u h th ng tr ng tr t nh m b trí l i các b ph n trong h
th ng ho c chuy n ñ i chúng ñ tăng h s s d ng ñ t, s d ng ñ t có hi u
qu hơn, t n d ng l i th c a m i vùng sinh thái nông nghi p cũng như s
d ng m t cách có hi u qu ti n v n, lao ñ ng và k thu t ñ nâng cao giá tr
s n xu t cũng như l i nhu n trên m t ñơn v di n tích canh tác đ ti n t i xây
d ng n n nông nghi p b n v ng (Nguy n Duy Tính,1995) [41].
Nghiên c u h th ng cây tr ng ñã b t ñ u t năm 1975 ban đ u ch có
4 nư c, đ n th p k 80 ñã m r ng ph m vi hình thành m ng lư i có 16 nư c
tham gia và ñã t ch c h i ngh

Thái Lan vào năm 1981. Các nhà khoa h c

c a các nư c thành viên ñã th ng nh t m t s gi i pháp trong chuy n ñ i cơ
c u cây tr ng như sau:
- Tăng v , b ng các gi ng lúa ng n ngày, thu ho ch trư c mùa lũ.
- Th nghi m tăng v cây màu b ng các cây tr ng m i, xen canh, luân
canh, thâm canh, tăng v …
- Xác đ nh hi u qu c a các cơng th c luân canh, tìm và kh c ph c các
y u t h n ch ñ phát tri n cơng th c đ t hi u qu cao (Lý Nh c và CS,
1987) [30].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........9

2.1.3 Nh ng y u t chi ph i h th ng tr ng tr t và phương pháp ti p c n
h th ng
2.1.3.1 Nh ng y u t chi ph i h th ng tr ng tr t
* Y u t khí h u
- Nhi t đ : T ng lo i cây tr ng, b ph n c a cây (r , thân, hoa, lá...),
các quá trình sinh lý c a cây (quang h p, hút nư c, hút khống...) s phát
tri n t t

nhi t đ thích h p. Nhi t đ l i có s thay đ i theo tháng trong

năm. Vì v y, đ b trí cây tr ng phù h p v i nhi t đ . Vi n s nơng h c ðào
Th Tu n ñã chia cây tr ng ra làm ba lo i: Cây ưa nóng là thư ng sinh
trư ng, phát tri n, ra hoa k t qu t t

nhi đ 200C như l c, lúa, đay, mía...

Cây ưa l nh là nh ng cinh trư ng t t ra hoa k t qu t t

nhi t ñ dư i 200C

như: lúa mì, khoai tây, xu hào c i b p... Nh ng cây trung gian là nh ng cây
yêu c u nhi t ñ xung quanh 200C ñ sinh trư ng ra hoa k t qu (Lý Nh c và
CS, 1987) [30]
Trong b trí h th ng cây tr ng ñ xác ñ nh cây tr ng trong m t năm
có th đưa ra nhi t đ c a vùng, t ng nhi t ñ m t v c a cây tr ng. N u tính
c th i gian làm ñ t m t v cây ưa l nh c n kho ng 1800 - 20000C. Cây ưa
nóng c n kho ng 30000C.

ñ ng b ng B c B m t năm s n xu t hai v lúa -

m t v đơng thì c n t ng tích ơn 78000C (Lý Nh c và CS, 1987) [30].
- Lư ng mưa: Nư c là y u t ñ c bi t quan tr ng cho s sinh trư ng,
phát tri n c a cây tr ng. Trong s n xu t nông nghi p, lư ng mưa cung c p
ph n l n cho cây tr ng, ñ c bi t là

nh ng vùng khơng có h th ng thu l i

ch ñ ng. ð s n xu t cây tr ng cây tr ng có hi u qu địi h i c n n m ch c
qui lu t mưa ñ t n d ng khai thác, l a ch n h th ng cây tr ng h p lý (Tr n
ð c H nh, ðoàn Văn ði m, Nguy n Văn Vi t, 1997) [16].
-ð
tr ng. ð

m khơng khí: ð

m có liên quan đ n sinh trư ng, năng xu t cây

m quá cao s thoát hơi nư c c a cây tr ng khó khăn, ñ m c a

khí kh ng thu h p l i, lư ng CO2 xâm nh p vào cây gi m xu ng d n ñ n làm
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........10


gi m cư ng ñ , gi m ch t khơ tích lu , do đó làm gi m năng xu t cây tr ng.
ð

m khơng khí cao cịn t o ñi u ki n thu n l i cho nhi u n m b nh, sâu h i

phát tri n (Tr n ð c H nh, ðoàn Văn ði m, Nguy n Văn Vi t, 1997) [16].

Tác h i c a ñ

m quá th p kèm theo nhi t ñ cao làm cho cây tr ng

ph thoát hơi nư c nhi u, hơ h p tăng gây tiêu phí ch t khô, gi m năng xu t
sinh h c c a cây. ð

m khơng khí th p cịn làm gi m s c s ng c a h t ph n,

c n tr qua trình th ph n c a cây, do đó làm gi m t l hoa có ích, tăng t l
lép d n đ n gi m lư ng thu ho ch. ðó là trư ng h p nh ng ngày có gió tây
nam (gió Lào)

các t nh mi n B c trung b và m t ph n ðBSH (Tr n ð c

H nh, ðoàn Văn ði m, Nguy n Văn Vi t, 1997) [16].
- Ánh sáng: Cung c p năng lư ng cho quá trình t ng h p ch t h u cơ
c a cây. Ánh sáng là y u t bi n ñ ng nh hư ng ñ n năng xu t. C n phân
bi t cây tr ng theo yêu c u v cư ng ñ chi u sáng, kh năng cung c p ánh
sáng t ng th i gian trong năm đ b trí h th ng cây tr ng cho phù h p.
Cây tr ng ph n ng v i cư ng ñ b c x mà bi u hi n là s gi n ng
và ph n ng quang chu kỳ là ph n ng c a cây tr ng ñ i v i th i gian chi u
sáng trong ngày.
Căn c vào di n bi n c a các y u t khí h u trong năm ho c trong m t
th i kỳ, ñ ng th i căn c vào yêu c u v nhi t ñ , m ñ , lư ng mưa, ánh sáng
c a t ng lo i cây tr ng ñ b trí cơ c u mùa v , cây tr ng thích h p nh m né
tránh đư c các đi u ki n b t thu n, phát huy ñư c ti m năng năg xu t c a cây
(Tr n ð c H nh, ðoàn Văn ði m, Nguy n Văn Vi t, 1997) [16].
* Y u t ñ t ñai
ð t là m t thành ph n quan tr ng c a h sinh thái, là ngu n cung c p

nư c, dinh dư ng cho cây tr ng. ði u ki n ñ t ñai là m t trong nh ng căn c
quan tr ng sau ñi u ki n khí h u đ b trí h th ng cây tr ng. Hi u ñư c m i
quan h gi a cây tr ng v i ñ t thì s d dàng xác đ nh đư c cơ c u cây tr ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........11


h p lý

m t vùng nào đó. Tuỳ th ơc vào đ a hình, ch đ nư c, thành ph n

lý tính và hố tính c a đ t đ b trí cơ c u cây tr ng phù h p.
Thành ph n cơ gi i c a ñ t qui đ nh tính ch t c a đ t như ch đ nư c,
ch đ khơng khí, nhi t ñ và dinh dư ng. Các cây tr ng c n như ngơ, l c,
đ u tương… thư ng sinh trư ng t t và cho năng su t cao trên các lo i đ t có
thành ph n cơ gi i nh (Ph m Bình Quy n và CS, 1992) [32]. Hàm lư ng
ch t dinh dư ng trong ñ t quy t ñ nh ñ n năng su t cây tr ng hơn là quy t
ñ nh ñ n tính thích ng. Tuy v y, trong nh ng lo i cây tr ng cũng có nh ng
lo i cây ưa tr ng trên nh ng lo i ñ t có hàm lư ng dinh dư ng cao và có
nh ng cây ch u đư c hàm lư ng dinh dư ng th p, ñ t chua, m n...
* Các y u t kinh t xã h i
Các y u t kinh t xã h i ch y u nh hư ng ñ n xây d ng h th ng
c y tr ng h p lý và hi u qu kinh t , cơ s v t ch t k thu t, ngu n lao ñ ng,
th trư ng tiêu th , các chính sách kinh t t p quán, kinh nghi m s n xu t
truy n th ng.
- Hi u qu kinh t : Hi u qu kinh t là m t ph m trù ph n ánh m t ch t
lư ng c a các ho t ñ ng kinh t . Theo Nguy n Th Tân L c (1999) [27] do
yêu c u c a công tác qu n lý kinh t c n thi t ph i phân tích các y u t

nh

hư ng ñ n ch t lư ng c a các ho t đ ng kinh t và do đó đã làm xu t hi n
ph m trù hi u qu kinh t . V n d ng vào vi c phát tri n b n v ng h th ng
cây tr ng cho th y c n ph i t n d ng tri t ñ ñi u ki n t nhiên đ b trí cơ
c u cây tr ng, ch ng lo i cây tr ng sao cho h p lý trên m t đơn v di n tích.
ð ng th i có th tăng v , thay đ i gi ng cây tr ng ho c tăng ñ u tư thâm
canh… nh m khai thác t i ña ñi u ki n t nhiên.
ð c ñi m c a s n xu t nông nghi p là ph i s n xu t đa d ng, ngồi cây
trịng ch y u c n b trí nh ng cây tr ng b sung ñ t n d ng các ngu n l i t
nhiên c a vùng và cơ s s n xu t. Tóm l i v m t kinh t cơ c u cây tr ng
tho mãn các ñi u ki n: (I) ñ m b o các yêu c u chuyên canh và t l s n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........12


ph m hàng hố cao; (II) đ m b o vi c h tr cho ngành s n xu t chính và
phát tri n chăn ni, t n d ng các ngu n l i t nhiên; (III) ñ m b o thu hút
lao ñ ng và v t tư k thu t có hi u qu kinh t ; (IV) ñ m b o ch t lư ng và
giá tr hàng hoá cao hơn cây tr ng cũ; (V) khi ñánh giá hi u qu kinh t c a
cây tr ng có th d a vào m t s ch tiêu như: Năng su t, t ng s n lư ng, giá
thành, thu nh p và m c lãi c a các s n ph m hàng hoá. Vi c ñánh giá này r t
ph c t p do giá tr s n ph m ln bi n đ ng theo th trư ng.
- Th Trư ng: Th trư ng khơng ph i ch do c nh tranh đi u khi n mà
còn do s h p tác và tương tr l n nhau. Theo Nguy n Cúc, ð ng Th L i
(2007) [8] ñi u ki n ñ hình thành th trư ng c n có các y u t sau: (i) ñ i
tư ng trao ñ i hàng hố, d ch v ; (ii) đ i tư ng tham gia trao ñ i là ngư i
mua, ngư i bán; (iii) ñi u ki n ñ n th c hi n trao ñ i là kh năng thanh tốn,
đ a đi m trao đ i; (iv) có th ch ho c t p t c ñ ñ m b o ho t ñ ng mua bán
ñư c an tồn, nhanh chóng.
Kinh t th trư ng là m t mơ kinh t v n đ ng, phát tri n d a trên cơ s
qui lu t c a th trư ng trong đó quan h hàng hố - ti n t tr thành ph bi n

và bao quát toàn b các lĩnh v c ho t ñ ng kinh t (Nguy n Cúc, ð ng Th
L i, 2007) [8]. Th trư ng là ñ ng l c thúc ñ y c i ti n HTCT h p lý. Theo
cơ ch th trư ng thì cơ c u cây tr ng ph i làm rõ các v n ñ : Tr ng cây gì?
Tr ng cây như th nào? Và s n ph m c a chúng cung c p

ñâu? Cho ai?

Thơng qua s v n đ ng c a giá c , th trư ng có tác d ng ñ nh hư ng cho
ngư i s n xu t nên tr ng cây gì, v i s lư ng chi phí như th nào đ đáp ng
đư c nhu c u c a xã h i và thu ñư c k t qu cao. Thông qua th trư ng,
ngư i s n xu t ñi u ch nh qui mô s n xu t, c i ti n cơ c u cây tr ng, thay ñ i
gi ng cây tr ng, mùa v cho phù h p v i ñi u ki n th trư ng. Th trư ng có
tác d ng đi u ch nh HTCT, chuy n d ch theo hư ng ngày càng ñ t hi u qu
cao hơn. C i ti n HTCT chính là ñi u ki n và yêu c u ñ m r ng th trư ng.
Th trư ng là ñ ng l c thúc ñ y c i ti n cơ c u cây tr ng, song nó có m t h n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........13


ch là n u ñ cho phát tri n m t cách t phát s d n ñ n m t cân ñ i

m t

giai ño n, m t th i đi m nào đó. Vì v y, c n có nh ng chính sách c a nhà
nư c đi u ti t kinh t vĩ mơ đ phát huy m t tích c c và h n ch m t tiêu c c
c a th trư ng.
Hi n nay, th trư ng nơng thơn đang phát tri n v i s tham gia tích c c
c a tư thương, k c m t hàng xu t kh u. Các h nông dân ngày càng ph
thu c vào th trư ng t do, thi u ho t ñ ng c a các h p tác xã ch bi n và tiêu
th nông s n. N u các h p tác xã n m ñư c 30% kh i lư ng hàng hố thì tư
thương s m t đ c quy n trong buôn bán (ðào Th Tu n, 1997) [47].

- Chính sách: ð thúc đ y q trình chuy n ñ i h th ng cây tr ng m t
cách có căn c khoa h c, phù h p v i nhu c u c a th c ti n và xu th phát
tri n c a xã h i c n có chính sách v khoa h c - cơng ngh đ thơng qua
nghiên c u, nh m thi t l p ngay trên ñ ng ru ng c a ngư i nơng dân nh ng
mơ hình chuy n ñ i cơ c u cây tr ng có hi u qu ñ ng th i chuy n giao các
ti n b k thu t cho nông dân nh m nhân r ng mơ hình. Bên c nh đó, cũng
c n có nh ng cơ ch chính sách v tài chính đ h tr cho ngư i nơng dân khi
m i b t ñ u th c hi n vi c chuy n ñ i h th ng cây tr ng cũng như chính
sách khen thư ng đ khuy n khích nh ng h , đ a phương chuy n đ i h
th ng cây tr ng thành cơng, có hi u qu (ðào Th Tu n, 1997) [47].
* Nh ng y u t v khoa h c k thu t và công ngh
- K thu t canh tác: Các y u t như ñi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i
c a m i vùng cũng khác nhau, v i yêu c u gi ng cây, con khác nhau địi h i
ph i có k thu t canh tác khác nhau. Trong nông nghi p, t p quán canh tác, k
thu t canh tác c a t ng vùng, t ng đ a phương có nh hư ng tr c ti p ñ n hi u
qu c a s n xu t nông nghi p và phát tri n các h th ng nông h nông thôn.
- Các ti n b khoa h c - cơng ngh : Nh có cơng ngh mà các y u t s n
xu t như lao ñ ng, ñ t đai, sinh v t, máy móc và th i ti t khí h u kinh t k t
h p v i nhau ñ t o ra s n ph m nông nghi p. Trong th c t s n xu t nh ng h
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........14


ti p c n v i ti n b k thu t v gi ng, công ngh s n xu t, hi u bi t th trư ng,
dám ñ u tư và r i ro trong s n xu t nơng nghi p h giàu lên nhanh chóng. Như
v y, ng d ng các ti n b k thu t làm thay ñ i h n s n xu t hàng hoá.
2.1.3.2 Phương pháp ti p c n h th ng
H th ng là m t v n ñ ñư c nhi u nhà khoa h c trong và ngoài nư c
quan tâm nghiên c u. Các phương pháp nghiên c u h th ng ñư c ñ c p ñ n
t r t s m, m t s phương pháp nghiên c u ph bi n như phương pháp mơ
hình hố, phương pháp chun kh o, phương pháp phân tích kinh t ... sau đây

là m t s quan ñi m, phương pháp c a các nhà khoa h c khi nghiên c u v h
th ng.
Champer (1989) [52] ñã ñ xu t hư ng nghiên c u b t đ u t nơng dân
theo mơ hình “Nơng dân tr l i nông dân”. ði m xu t phát v n ñ b t ñ u t
s l a ch n nông dân, nông dân tr c ti p tham gia th c hi n công tác nghiên
c u cùng v i nhà khoa h c và ph bi n, chuy n giao ki n th c, k thu t, kinh
nghi m s n xu t cho nông dân khác trong vùng. m t s cách trong hư ng
nghiên c u này là nghiên c u có đ nh hư ng t i nông dân nghèo. Coi tr ng
ki n th c c a nơng dân nghèo, đ t ngư i nông dân vào vi c ki m tra và có vai
trị đ o ngư c tình th .
FAO(1992) [56] ñưa ra phương pháp phát tri n h th ng canh tác. Cho
ñây là m t phương pháp ti p c n nh m phát tri n các h th ng nơng nghi p,
c ng đ ng nơng thơn trên cơ s b n v ng, vi c nghiên c u chuy n ñ i cơ c u
s n xu t ngành tr ng tr t ph i ñư c b t đ u t phân tích h th ng canh tác
truy n th ng.
Nh ng nghiên c u phát tri n h th ng canh tác c a FAO là m t n l c
nh m b sung và hoàn thi n cho các ti p c n ñơn l . Xu t phát ñi m c a h
th ng canh tác là nhìn nh n c nơng tr i như m t h th ng:
Phân tích tồn b h n ch và ti m năng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........15


Xác đ nh các nghiên c u thích h p theo th t ưu tiên, nh ng thay ñ i
c n thi t đư c th ch vào chính sách.
Th nghi m trên th c t ñ ng ru ng, ho c mô ph ng các hi u ng c a
nó b ng các mơ hình hố trong trư ng h p chính sách thay đ i. Sau đó ti n
hành phân tích, đánh giá hi u qu hi n t i trên quy mơ tồn nơng tr i t ñó ñ
xu t hư ng c i ti n phát tri n c a nông tr i trong th i gian t i.
Theo tài li u d n c a Ph m Chí Thành và CS (1996) [36] cho k t qu

trong nghiên c u h th ng nông nghi p ñư c th c hi n theo các bư c sau:
- Mơ t nhanh đi m nghiên c u, bao g m phương pháp khơng dùng
phi u đi u tra.
- Phương pháp thu th p thông tin t nông dân am hi u công vi c (KIP).
- Phương pháp thu th p, phân tích và đánhgiá thơng tin (SWOT).
- Thu th p thơng tin, xác đ nh, chu n ñoán nh ng h n ch , tr ng i
(phương pháp ABC và phương pháp WEB).
- Xây d ng b n đ m t c t trong mơ t h sinh thái nơng nghi p và mơ
t ho t đ ng s n xu t nông h .
- Kh o sát và chu n đốn (nh ng ngun lý và th c hành)
Sau khi thu th p thông tin, ph i ti n hành x lý, phân tích s li u, trình
bày k t qu các cu c đi u tra, kh o sát.
Cũng theo Ph m Chí Thành và CS (1996) [36] đã có đúc k t các
phương pháp ti p c n trong nghiên c u cơ c u cây tr ng bao g m:
- Ti p c n t dư i lên trên (bottm - up) là dùng phương pháp quan sát
phân tích tìm đi m ách t c c a h th ng ñ xác ñ nh phương pháp can thi p
thích h p có hi u qu . Trư c ñây, thư ng dùng phương pháp ti p c n t trên
xu ng, phương pháp này t ra khơng hi u qu vì nhà nghiên c u kh ng th y
ñư c h t các đi u ki n c a nơng dân, do đó gi i pháp đ xu t thư ng khơng
phù h p và ñư c thay th b ng phương pháp đánh giá nơng thơn có s tham
gia c a nơng dân (PRA).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........16