Ứng dụng mô hình aquacrop đánh gia ảnh hưởng của xâm nhập mặn trong điều kiện biến đổi khí hậu đến năng suất lúa tại huyện long phú tỉnh sóc trăng

L IC M

N

hoàn thành t t bài lu n v n này, tôi đã nh n đ

c r t nhi u s đ ng viên,

giúp đ c a các cá nhân và t p th .
Tr

c tiên tôi xin đ

Tr nh – Vi n Môi tr
tôi đ

c g i l i bi t n chân thành nh t t i PGS.TS. Mai V n

ng Nông nghi p đã h

ng d n và t o đi u ki n t t nh t cho

c nghiên c u và th c hi n lu n v n t i b môn Mô hình hóa và C s d li u

v mơi tr

ng. Qua đây, tôi c ng xin g i l i c m n t i các anh, các ch , b n đ ng

nghi p đang công tác t i b mơn Mơ hình hóa và C s d li u v mơi tr

ng đã

t n tình giúp đ , t o đi u ki n cho tôi nghiên c u và th c hi n lu n v n.
Tôi xin g i l i bi t n t i ban lãnh đ o và th y cô tr
luôn t o đi u ki n t t cho tôi h c t p và phát tri n.
lòng bi t n t i TS. Nguy n Quang Phi – Tr
trong su t q trình tơi h c t p t i tr

ng

ng

i h c Th y l i đã

ng th i tôi c ng xin bày t
i h c Th y L i đã giúp đ tôi

ng.

Và cu i cùng, tôi c ng xin g i l i c m n đ n b n bè, ng
ng

i thân, nh ng

i đã luôn sát cánh cùng tôi, chia s và đ ng viên tôi không ng ng n l c v

n

lên trong h c t p c ng nh trong cu c s ng.
M t l n n a tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày

tháng

TÁC GI

Lê Th Qu nh Liên

n m 2015


L I CAM OAN

Tên tôi là: Lê Th Qu nh Liên

Mã s h c viên: 138440301019

L p: 21KHMT21
Chuyên ngành: Khoa h c Mơi tr

Mã s : 608502

ng

Khóa h c: 21 đ t 2
Tôi xin cam đoan quy n lu n v n đ

c chính tơi th c hi n d

is h

ng

d n c a PGS.TS. Mai V n Tr nh và TS. Nguy n Quang Phi v i đ tài nghiên c u
trong lu n v n “ ng d ng mơ hình Aquacrop đánh giá nh h

ng c a xâm nh p

m n trong đi u ki n Bi n đ i khí h u đ n n ng su t lúa t i huy n Long Phú, t nh
Sóc Tr ng”.
ây là đ tài nghiên c u m i, không trùng l p v i các đ tài lu n v n nào
tr

c đây, do đó khơng có s sao chép c a b t kì lu n v n nào. N i dung c a lu n

v nđ

c th hi n theo đúng quy đ nh, các ngu n tài li u, t li u nghiên c u và s

d ng trong lu n v n đ u đ

c trích d n ngu n.

N u x y ra v n đ gì v i nơi dung lu n v n này, tơi xin ch u hồn tồn trách
nhi m theo quy đ nh./.

NG

I VI T CAM OAN

Lê Th Qu nh Liên

M CL C
M
U .....................................................................................................................1
1. Tính c p thi t c a
tài .........................................................................................1
2. M c tiêu c a đ tài ..................................................................................................2
3. i t ng và ph m vi nghiên c u ...........................................................................3
4. Cách ti p c n và ph ng pháp nghiên c u .............................................................3
CH NG I: T NG QUAN NGHIÊN C U .............................................................5
1.1. T ng quan v bi n đ i khí h u ..........................................................................5
1.1.1. Hi n tr ng di n bi n khí h u trên th gi i.........................................................5
1.1.2. Hi n tr ng di n bi n khí h u t i Vi t Nam .......................................................9
1.1.3. Nguyên nhân gây ra bi n đ i khí h u .............................................................10
1.1.4. Các bi n pháp thích ng v i B KH ...............................................................14
1.2. Vai trò c a n c trong s n xu t nơng nghi p ....................................................15
1.2.1. Vai trị c a n c đ i v i cây tr ng..................................................................15
1.2.2. Cây lúa và s s d ng n c ............................................................................16
1.2.2.1. S phát tri n c a cây lúa ..............................................................................16
1.2.2.2. N c s d ng cho canh tác lúa và s ph n ng c a cây lúa đ i v i s thi u
n c ...........................................................................................................................17
1.3. T ng quan v huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng ................................................19
1.3.1. V trí đ a lý và đ c đi m đ a hình huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng ..............19
1.3.2. Khí h u ...........................................................................................................20
1.3.3. Th y v n..........................................................................................................21
1.3.4. c đi m kinh t - xã h i ................................................................................21
1.4. Các mơ hình d báo cây tr ng ...........................................................................26
1.4.1. Mơ hình AquaCrop .........................................................................................26
1.4.2. Mơ hình DSSAT .............................................................................................29

1.4.3. Mơ hình DNDC ...............................................................................................30
CH NG II:
IT
NG, PH M VI VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U ....32
2.1. i t ng và ph m vi nghiên c u ......................................................................32
2.2. B trí thí nghi m nghiên c u .............................................................................32
2.3. Gi i thi u chung v mô hình AquaCrop ............................................................34
2.3.1. C u trúc c a mơ hình AquaCrop .....................................................................34


2.3.2. Hi u ch nh mơ hình, đánh giá k t qu mơ ph ng và phân tích đ nh y mơ
hình ............................................................................................................................41
2.3.3. Phân tích đ nh y ............................................................................................43
2.4. Thu th p c s d li u c a mô hình AquaCrop ................................................43
2.4.1. S li u khí t ng .............................................................................................44
2.4.2. S li u đ t ........................................................................................................44
2.4.3. S li u cây tr ng.............................................................................................45
2.5. K t qu ki m đ nh mô hình và đánh giá s li u mơ ph ng................................46
2.6. Phân tích đ nh y mơ hình .................................................................................46
CH NG 3: K T QU NGHIÊN C U VÀ
XU T GI I PHÁP ...................47
3.1. K t qu v n hành mơ hình .................................................................................47
3.2. ánh giá k t qu hi u ch nh mơ hình ................................................................48
3.3. nh h ng c a các m c đ m n trong n c t i đ n n ng su t và sinh kh i lúa
t i huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng. ........................................................................49
3.4. nh h ng c a các m c đ m n trong n c ng m khác nhau đ n n ng su t lúa
t i huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng .........................................................................52
3.5. nh h ng đ ng th i c a các m c đ nhi m m n trong n c ng m t i các đ sâu
m t n c ng m v i các m c đ m n khác nhau trong n c t i. .................................58
3.6. N ng su t lúa theo các k ch b n B KH (B1=phát th i th p, B2 = phát th i

trung bình, và A2= phát th i cao) t i huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng. ..................63
3.7. M t s gi i pháp thích ng v i tác đ ng c a B KH t i huy n Long Phú, t nh
Sóc Tr ng ..................................................................................................................66
K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................................................69
1. Nh ng k t lu n v các k t qu đ t đ c c a lu n v n ..........................................69
2. Nh ng ki n ngh ....................................................................................................70


DANH M C HÌNH
Hình 1.1. nh h

ng và ng phó v i B KH .............................................................6

Hình 1.2. Di n bi n c a nhi t đ toàn c u t n m 1800-2007 ...................................7
Hình 1.3. Di n bi n m c n

c bi n dâng 1850-2000 (IPCC, 2007) ..........................8

Hình 1.4. Các giai đo n sinh tr

ng cây lúa và nhu c u t

i (x p x ) ............. Error!

Bookmark not defined.
Hình 1.5. Cân b ng n

c trên đ t tr ng lúa n

c ..... Error! Bookmark not defined.

Hình 1.6. B n đ hành chính huy n Long Phú – t nh Sóc Tr ng .............................20
Hình 1.7. Ngu n n

ct

i b thi u do h n hán........................................................24

Hình 1.8. Ru ng lúa b khơ h n do xâm nh p m n ...................................................24
Hình 1.9. Di n tích đ t lúa s b thu h p ph i chuy n đ i c c u sang ni tơm do
xâm nh p m n. ..........................................................................................................24
Hình 1.10. S đ ti n trình c a mơ hình AquaCrop .................................................28
Hình 1.11. S đ bi u di n các thành ph n chính c a mơ hình AquaCrop trong h
th ng đ t – cây tr ng và không khí .........................................................................29
Hình 1.12. S đ bi u di n m i liên h gi a c s d li u, ng d ng các mơ hình
con và ng d ng chúng trong mơ hình cây tr ng DSSAT v4.5 ................................30
Hình 1.13. S đ tính tốn l

ng phát th i KNK d a trên các l a ch n cacbon th p

b ng mơ hình DNDC ..............................................................................................31
Hình 2.1. nh c u t o th

c đo m c n

c ru ng thí nghi m ..................................34

Hình 2.2. Các y u t đ u vào c a mơ hình AquaCrop..............................................34
Hình 3.1.
Hình 3.2.

ng t ng quan tuy n tính gi a n ng su t th c t và n ng su t mô ph ng ...49
nh h

ng c a s xâm nh p m n vào trong đ t tr ng lúa đ n n ng su t

lúa ..............................................................................................................................50
Hình 3.3.

nh h

ng c a s gia t ng m c đ d n đi n c a n

ct

i đ n sinh kh i

lúa ..............................................................................................................................51
Hình 3.4.

nh h

ng c a các m c đ d n đi n c a n

c ng m đ n n ng su t lúa

theo bi n pháp canh tác c i ti n ................................................................................54
Hình 3.5.

nh h

ng c a các m c đ sâu m t n

c ng m đ n n ng su t lúa theo

bi n pháp canh tác c i ti n ........................................................................................55


Hình 3.6.

nh h

ng c a các m c đ d n đi n c a n

c ng m đ n n ng su t lúa

theo bi n pháp canh tác truy n th ng........................................................................55
Hình 3.7. nh h

ng c a các m c đ sâu m t n

c ng m đ n n ng su t lúa theo

bi n pháp canh tác truy n th ng................................................................................56
Hình 3.8.

nh h

ng c a đ d n đi n c a n

c ng m và đ sâu m c n

c ng m

đ n sinh kh i lúa theo bi n pháp canh tác c i ti n ....................................................57
Hình 3.9.

nh h

ng c a đ d n đi n c a n

c ng m và đ sâu m c n

c ng m

đ n sinh kh i lúa theo bi n pháp canh tác truy n th ng. ..........................................57
Hình 3.10.

nh h

ng đ sâu m t n

c ng m, đ d n đi n c a n

bi n pháp canh tác c i ti n m i t i đ d n đi n c a n
Hình 3.11.

nh h

ng đ sâu m t n

ng đ sâu m t n
ng đ sâu m t n

nh h

ng đ sâu m t n
ng đ sâu m t n

ct
ct

Hình 3.16. T l suy gi m n ng su t lúa trong t

ct

c ng m theo bi n

i là 4dS/m ........................62
ct

i theo bi n

i là 8dS/m ........................62

c ng m, đ d n đi n c a n

pháp canh tác truy n th ng t i đ d n đi n c a n

c ng m theo bi n

i là 12dS/m .......................61

c ng m, đ d n đi n c a n

pháp canh tác truy n th ng t i đ d n đi n c a n
Hình 3.15. nh h

ct

c ng m theo

i là 8dS/m..................61

c ng m, đ d n đi n c a n

pháp canh tác truy n th ng t i đ d n đi n c a n
Hình 3.14.

ct

c ng m, đ d n đi n c a n

pháp canh tác c i ti n m i t i đ d n đi n c a n
Hình 3.13. nh h

i là 4dS/m..................60

c ng m, đ d n đi n c a n

bi n pháp canh tác c i ti n m i t i đ d n đi n c a n

Hình 3.12. nh h

ct

c ng m theo

ct

i theo bi n

i là 12dS/m ......................63

ng lai giai đo n 2020s c a hai bi n

pháp canh tác c i ti n m i và bi n pháp canh tác truy n th ng................................65


DANH M C B NG
B ng 1.1. Phân vùng các lo i thiên tai ........................................................................9
B ng 1.2. K ch b n v phát th i khí nhà kính (SRES) và B KH.............................11
B ng 1.3.Ki m kê phát th i khí nhà kính t i m t s

qu c gia

ơng Nam

Á, n m 2008 ...........................................................................................................12
B ng 1.4. T ng nhu c u n

ct

i s d ng cho cây lúa

B ng 1.5. S thay đ i nhi t đ và l

m i v gieo tr ng ..........18

ng m a (%) theo mùa trên đ a bàn t nh Sóc

Tr ng theo k ch b n B1, B2, A2 các n m 2020, 2030, 2040 và 2050 so sánh v i giai
đo n c s 1980 – 1999 ............................................................................................26
B ng 2.1. Phân lo i tính th m bão hịa theo O’Neal……………………………….41
B ng 2.2. Các thơng s khí h u t i đ a đi m nghiên c u ………………………….44
B ng 2.3. M t s đ c tính lý hóa đ t t i đi m nghiên c u ……………………….45
B ng 2.4. Các thông s c a cây tr ng …………….………………………………46
B ng 3.1.Các thông s mơ hình đ

c ki m đ nh ......................................................47

B ng 3.2. K t qu hi u ch nh mơ hình AquaCrop ....................................................48
B ng 3.3.
n

nh h

ng c a các m c đ d n đi n c a n

c ng m t i các đ sâu m t

c ng m khác nhau đ n n ng su t lúa...................................................................53

B ng 3.4.
trong n

nh h

ng c a đ d n đi n c a n

c ng m, n

ct

i và các m c đ cao

c ng m đ n n ng su t lúa theo bi n pháp canh tác c i ti n .........................59

B ng 3.6. nh h
m tn

c ng m t i các m c đ d n đi n

c ng m khác nhau đ n n ng su t lúa .........................................................53

B ng 3.5. nh h
m tn

ng c a các m c đ sâu m t n

ng c a đ d n đi n c a n

c ng m, n

ct

i và các m c đ cao

c ng m đ n n ng su t lúa theo bi n pháp canh tác truy n th ng.................59

B ng 3.7. N ng su t lúa d

i tác đ ng c a các k ch b n B KH khác nhau B1, B2,

A2 giai đo n 2020s....................................................................................................64
B ng 3.8. Sinh kh i lúa theo các k ch b n B KH nh ng n m 2020........................65


DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH

B KH
BSCL

VI T T T

Bi n đ i khí h u
ng b ng sông C u Long

HI

H s thu ho ch

ICEM

Trung tâm qu n lý Môi tr

FAO

T ch c Lu ng th c và nông nghi p Liên Hi p Qu c

MP

Mô ph ng

TN

Thí nghi m

TT

Bi n pháp canh tác truy n th ng

CTM

Bi n pháp canh tác c i ti n

NS

N ng su t

IPPC

U ban Liên chính ph v Bi n đ i khí h u

IRRI

Viên nghiên c u Lúa qu c t

WB

Ngân hàng th gi i

WP

Hi u su t s d ng nu c

ng Qu c t


1

M
1. Tính c p thi t c a

U

tài

Bi n đ i khí h u là nh ng thay đ i theo th i gian c a khí h u, trong đó bao
g m c nh ng bi n đ i t nhiên và nh ng bi n đ i do các ho t đ ng c a con ng
gây ra. Bi n đ i khí h u xu t phát t s thay đ i cán cân n ng l

i

ng c a trái đ t,

cho đ n nay m t trong nh ng nguyên nhân chính t o nên bi n đ i khí h u là do thay
đ i n ng đ các khí nhà kính, n ng đ b i trong khí quy n, th m th c v t và l

ng

b c x m t tr i.
Cho đ n nay, nhi u n i trên th gi i đã ph i ch u nhi u thiên tai nguy hi m
nh bão l n, n ng nóng, l l t và khí h u kh c nghi t, n

c bi n dâng. ã có nhi u

nghiên c u cho th y m i liên h gi a các thiên tai nói trên v i bi n đ i khí h u.
Nhi t đ ngày m t t ng lên, các thiên tai xu t hi n ngày càng nhi u v i quy mô,
c

ng đ và t n xu t ngày m t l n h n, m nh h n và nhi u h n. Trong đó, t i Vi t

Nam tác đ ng c a B KH đ n nơng nghi p khơng ch có nh ng tác đ ng đ n sinh
tr

ng, phát tri n c a cây tr ng v t ni mà cịn bao g m c nh ng tác đ ng thi t

h i tr c ti p đ n s n xu t nh ng p l t, thiên tai, h n hán, xâm nh p m n và nh ng
t n th t sau thiên tai nh các chi phí ph c h i, c i t o.
Sóc Tr ng là t nh n m

h l u c a sông H u và là vùng c a sông ven bi n

thu c h th ng l u v c sông Mekong nên tác đ ng c a bi n đ i khí h u và n
bi n dâng càng tr nên n ng n . Theo tính tốn n u m c n
1m thì 43,7% di n tích t nh Sóc Tr ng s b ng p d
đ n h n 450.000 ng

i, t

ng đ

in

c

c bi n dâng cao thêm
c. Vi c này s tác đ ng

ng 35% t ng dân s c a t nh [1].

i v i l nh

v c tr ng tr t, d ch b nh trên cây tr ng và xâm nh p m n vào sâu trong đ t li n là
nh ng bi u hi u rõ nh t v các tác đ ng c a bi n đ i khí h u trong th i gian qua.
Trong đó, huy n Long Phú là m t trong nh ng huy n c a t nh Sóc Tr ng b
h

ng b i xâm nh p m n d

i tác đ ng c a bi n đ i khí h u đã nh h

nh

ng đ n s n

xu t nông nghi p.
Hi n nay, đã có nhi u cơng trình nghiên c u các v tác đ ng c a bi n đ i khí
h u đ n s phát tri n kinh t xã h i c p vùng và c p qu c gia. Tuy nhiên h u h t


2

các nghiên c u này m i ch chú tr ng đ n vi c đánh giá các tác đ ng chung c a khí
h u và hi n t

ng th i ti t c c đoan đ n đ i s ng ch ch a có các đánh giá và d

báo sâu cho ngành nông nghi p, đ c bi t là các mô ph ng chi ti t v tác đ ng c a
B KH đ n s sinh tr
n

ng, phát tri n c a cây tr ng. B KH kéo theo hi n t

c bi n dâng, gây ng p m n và xâm nh p m n

ng

các vùng ven bi n, t p trung h u

h t các ho t đ ng s n xu t nông nghi p c a n

c ta nh s n xu t l

nuôi và thu s n.

ng c a m n và xâm nh p m n đ n

nghiên c u đ

s n xu t nông nghi p và ch t l
ch t l
n

c nh h

ng th c, ch n

ng đât thì c n có r t nhi u ho t đ ng nh : đi u tra

ng đ t ban đ u, xây d ng thí nghi m quan tr c nh h

c ng m b m n đ n di n bi n ch t l

ng đ t và nh h

tr ng trong nhi u n m v i các đi u ki n ng p th

ng c a n

c m t và

ng đ t n ng su t cây

ng xuyên hay ng p không th

ng

xuyên. Tuy nhiên, bên c nh vi c ti n hành các nghiên c u th c đ a, các nhà khoa
h c đã t ng k t các k t qu nghiên c u thành các mơ hình máy tính đ th ng kê,
tính tốn và d báo nh h

ng c a m n đ n ch t l

ng đ t và s n xu t cây tr ng,

v a đ m b o có s li u tính tốn chính xác, v a gi m đ
l c và kinh phí mà v n đáp ng đ

c r t nhi u đ u t v nhân

c ti n đ nghiên c u ph c v các ng phó v i

B KH. Trong nghiên c u này, đ tài s d ng mô hình AquaCrop đ nghiên c u v i
tiêu đ nghiên c u “ ng d ng mơ hình Aquacrop đánh giá nh h

ng c a xâm

nh p m n trong đi u ki n Bi n đ i khí h u đ n n ng su t lúa t i huy n Long Phú,
t nh Sóc Tr ng”.

ây là nghiên c u h t s c c n thi t và c p bách, làm c s khoa

h c cho vi c đánh giá nh h
đ n s thay đ i ch t l
lai, đ t đó xây d ng đ

ng c a B KH thơng qua q trình xâm nh p m n

ng đ t, s n xu t cây tr ng và d báo tác đ ng trong t

ng

c các gi i pháp thích ng, thâm canh, d tính, d báo và

chuy n đ i c c u cây tr ng và b o v và ph c h i ph c v chi n l

c phát tri n

kinh t c a t nh trong giai đo n hi n nay.
2. M c tiêu c a đ tài
- Nghiên c u đ

c hi n tr ng xâm nh p m n do nh h

h u đ n đ t lúa huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng.

ng c a bi n đ i khí


3

- D báo đ

c tác đ ng c a bi n đ i khí h u và xâm nh p m n đ n n ng su t

lúa c a huy n Long Phú, t nh Sóc Tr ng.
-

xu t đ

c m t s gi i pháp thích ng v i xâm nh p m n trên đ t lúa do

tác đ ng c a bi n đ i khí h u.
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u

Nghiên c u đ

c ti n hành đ nghiên c u tác đ ng c a B KH thơng qua

q trình xâm nh p m n đ n ch t l
là gi ng OM5451 trong v

ng đ t và n ng su t lúa. Gi ng lúa đ

c ch n

ông Xuân 2013-2014 t i xã Tân Quy A, huy n Long

Phú, t nh Sóc Tr ng.
4. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

Cách ti p c n:
-Ti p c n t ng h p: Ti p c n theo các tính tốn lý thuy t và các s li u b trí thí
nghi m, tài li u nghiên c u v mơ hình AquaCrop. Ti p c n các mơ hình mơ ph ng
n ng su t cây tr ng có liên quan đ làm rõ kh n ng c a mơ hình AquaCrop mơ
ph ng n ng su t lúa trong các đi u ki n nhi m m n khác nhau do nh h

ng c a

Bi n đ i khí h u.
-Ti p c n k th a: K th a các kinh nghi m và các cách ng d ng mơ hình mơ
ph ng n ng su t cây tr ng tr
Ph

c đây

ng pháp nghiên c u:
- Ph

ng pháp k th a: K th a có ch n l c các tài li u, t li u và k t qu c a

các cơng trình nghiên c u trong n

c và qu c t liên quan đ n các n i dung nghiên

c u c a đ tài: các k t qu nghiên c u v bi n đ i khí h u, xâm nh p m n, mơ
ph ng q trình sinh tr
- Ph

ng phát tri n c a cây tr ng,…

ng pháp thu th p, t ng h p và phân tích s li u: Thu th p s li u hi n có

liên quan đ n đ tài, các s li u v đi u ki n t nhiên, kinh t xã h i khu v c nghiên
c u. X lý d li u v khí t

ng, đ t, ch đ n

ct

i, n

c ng m và n ng su t lúa

thí nghi m đ th c hi n các n i dung nghiên c u, tính tốn trong đ tài.


4

- Ph

ng pháp thí nghi m đ ng ru ng: B trí thí nghi m đ ng ru ng theo ki u

kh i ng u nhiên hoàn toàn đ thu th p s li u đo đ c đ ng ru ng s d ng cho hi u

ch nh các thơng s c a mơ hình và s d ng làm k t qu tham chi u.
- Ph

ng pháp mô hình hố: S d ng mơ hình Aquacrop đ tính tốn, mơ ph ng

di n bi n ch t l

ng đ t theo th i gian và s sinh tr

cây tr ng theo các k ch b n m n khác nhau d

ng phát tri n và n ng su t c a

i nh h

ng c a bi n đ i khí h u.


5

CH

NG I: T NG QUAN NGHIÊN C U

1.1. T ng quan v bi n đ i khí h u
Bi n đ i khí h u (B KH) là s bi n đ i tr ng thái c a khí h u so v i trung
bình và làm l ch c xu h

ng c a giá tr trung bình và/ho c dao đ ng c a bi n đ i

khí h u duy trì trong m t kho ng th i gian dài, th
B KH là do ho t đ ng c a con ng

ng là vài th p k ho c dài h n.

i làm thay đ i thành ph n c a khí quy n hay

trong khai thác s d ng đ t. Trong khí quy n, 78% là khí Nit , 21% là khí oxy và
1% là các khí khác.
Bi n đ i khí h u là v n đ đang đ

c c th gi i quan tâm. Bi n đ i khí h u

đã và đang tác đ ng tr c ti p lên đ i s ng kinh t - xã h i và môi tr

ng toàn c u.

Nhi u n i trên th gi i đã ph i ch u nhi u thiên tai nguy hi m nh bão l n, n ng
nóng d d i, l l t, h n hán và khí h u kh c nghi t gây thi t h i nghiêm tr ng v
tính m ng con ng

i và v t ch t. Nh ng nghiên c u g n đây đã ch ra r ng nguyên

nhân c a bi n đ i khí h u chính là các ho t đ ng c a con ng

i tác đ ng lên h

th ng khí h u làm cho khí h u bi n đ i trong đó có các ho t đ ng v s n xu t nông
nghi p.
1.1.1. Hi n tr ng di n bi n khí h u trên th gi i

Bi n đ i khí h u (B KH) đang di n ra ngày càng nhanh và nhanh h n d
đoán c a con ng

i [23]. B KH di n ra theo m t chu trình mà

đó khí h u ch u

tác đ ng m nh m c a các ho t đ ng c a trái đ t, m i quan h gi a trái đ t v i h
v tr và đ c bi t là tác đ ng c a con ng

i. Khi ho t đ ng c a con ng

i t ng, làm

t ng phát th i khí nhà kính và làm cho q trình di n bi n c a khí h u ngày càng
nhanh h n.


6

Bi n đ i khí h u
Nhi t đ thay đ i
L ng m a thay đ i
N c bi n dâng
Th i ti t c c đoan

Tác đ ng và t n th

i u khi n khí h u

ng

H sinh thái
Ngu n n c
An ninh l ng th c
nh c và tr t t xã h i
S c kh e c ng đ ng

T p trung và phát th i:
- Khí nhà kính
- B i (Aerosols)

Phát tri n kinh t xã h i
- Qu n lý v mơ
- Xóa mù ch
- S c kh e c ng đ ng
- Công b ng xã h i
- Công ngh
- Dân s
- Phát tri n s n xu t và xây d ng
- Ho t đ ng v n hóa xã h i

Hình 1.1. nh h ng c a B KH và các bi n pháp ng phó
Quan đi m th ng nh t mang tính ch t tồn c u v B KH mang tính chu trình
t

ng tác. Phát tri n kinh t xã h i, ho t đ ng gia t ng c a con ng

i là nguyên nhân

gây nên phát th i khí nhà kính và t p trung cao đ m t đ b i không gian, k t h p v i
s v n đ ng c a trái đ t d n đ n s thay đ i v khí h u. B KH gây t n th
đ ng lên h sinh thái, con ng

i và làm nh h

ng và tác

ng đ n các ho t đ ng kinh t xã h i.

Chu trình này khơng di n ra theo m t chi u mà bi n đ i càng tr m tr ng bao nhiêu
thì m c đ tác đ ng và t n th

ng càng nghiêm tr ng và thi t h i v kinh t , xã h i

càng l n [22].
Theo c tính c a y ban Liên chính ph v Bi n đ i khí h u (IPCC), nhi t
đ t ng lên làm gi m n ng su t cây tr ng: ngô gi m t 5-20% n u nhi t đ t ng lên
1,00C, gi m n ng su t 60% n u nhi t đ t ng lên 40C. K t qu c a Vi n nghiên c u
Lúa qu c t (IRRI) cho th y, n ng su t lúa c ng gi m 10% đ i v i m i 1,00C t ng


7

lên. Nhi t đ t ng làm gia t ng b c h i và nhu c u n c c a cây tr ng (theo IPCC
nhi t đ t ng lên 1,00C thì nhu c u n c t i s t ng lên 10%).
Theo báo cáo đánh giá c a IPCC n m 2007, nhi t đ trung bình trên tồn c u
đã t ng lên kho ng 0,740C trong th i k 1906 – 2005. M c n

c bi n trong th i k

1963 – 2003 đã t ng lên 1,8mm/n m, giai đo n 1993 – 2003 t ng 3,7 mm/n m.
Trong đó, IPCC và các qu c gia trên th gi i đ u d báo r ng m c n

c bi n ti p

t c t ng trong nh ng th p k ti p theo [23].
Nhi t đ t ng lên, làm t ng s b c h i, thoát h i n c b m t d n đ n thay đ i
đ t xu t v l ng m a. Nhi t đ t ng làm trái đ t nóng lên d n đ n hi n t ng b ng
tan hai đ u c c. B c C c b ng tan nhanh d n đ n n
th i ti t c c đoan, b t th ng.

c bi n dâng, các hi n t

ng

- V nhi t đ :
Theo các k t qu đánh giá c a IPCC trong các báo cáo k thu t 3 và 4 cho th y
nhi t đ trái đ t t ng m nh

h u h t các khu v c trên th gi i. Theo

c tính nhi t

đ tồn c u t ng 0,740C trong giai đo n 1906-2005; 1,280C giai đo n 1956-2005 và
đ

c d báo q trình này cịn t ng h n n a. Nhi t đ th

nóng và có xu h

ng t ng m nh vào mùa

ng gi m vào mùa đơng làm t ng tính kh c nghi t c a th i ti t, đ c

bi t là t i các vùng khó kh n. Nh v y, nh ng vùng b t n th

ng và có đi u ki n

kh c nghi t B KH s ngày càng tr m tr ng h n so v i các vùng khác ( Hình 1.2)

Hình 1.2. Di n bi n c a nhi t đ toàn c u t n m 1800-2007
Ngu n: Báo cáo k thu t c a IPCC, (2007)


8

- B ng tan và n

c bi n dâng:

Nhi t đ t ng lên làm cho b ng
nghiên c u c a IPCC cho th y l

vùng B c C c tan nhanh. Theo k t qu

ng b ng che ph B c c c gi m m nh, trung bình

trên 2,7 % m i th p k , riêng mùa hè gi m 7,4%. Nhi u vùng tr

c đây đ

c che

ph b ng l p b ng dày, nay đã suy gi m do l p b ng tan ch y d n [22].

Hình 1.3. Di n bi n m c n c bi n dâng 1850-2000 (IPCC, 2007)
K t qu này c ng ch ra r ng, b ng tan làm cho m c n c bi n dâng ngày càng
cao. K t qu th ng k c a IPCC (2007) và các c quan nghiên c u c a M , Úc cho
th y n

c bi n tồn c u dâng trung bình 1.8mm/n m giai đo n 1961-2003 và 3,1

mm/n m giai đo n 1993-2003. N

c bi n toàn c u đã dâng 0,31 m trong m t th k

g n đây. IPCC và các qu c gia trên th gi i trong đó có Vi t Nam đ u d báo n u
m cn

c bi n ti p t c t ng trong nh ng th p k ti p theo thì n

các qu c gia ch u tác đ ng n ng n do n

c g n b bi n s là

c bi n dâng, trong đó có Vi t Nam.


9

1.1.2. Hi n tr ng di n bi n khí h u t i Vi t Nam
Vi t Nam là m t trong nh ng n
h

ng c a thiên tai do nh h

c n m trong khu v c th

ng xuyên ch u nh

ng c a B KH. Các lo i thiên tai nh : bão, l l t, h n

hán, l c, rét h i, đ ng đ t, s t l đ t, cháy r ng, xâm nh p m n, bi n đ i b bi n, ô
nhi m môi tr

ng,…
B ng 1.1.Phân vùng các lo i thiên tai

S TT

Các thiên tai c b n

Vùng thiên tai

1

Vùng núi phía B c

2

Vùng đ ng b ng sơng H ng

3

Vùng các t nh ven bi n
mi n Trung

L , bão, áp th p nhi t đ i, l quét, h n, xói
l b sơng, b bi n

4

Vùng cao ngun Trung B
(Tây Nguyên)

L , l quét, l c, tr
sông

5

Vùng đ ng b ng sông C u
Long

L , h n, xâm nh p m n, xói l b sơng, b
bi n

Bi n đ i khí h u gây nh h
nghi p do n

L quét, l c, l đ t, đ ng đ t, rét h i
L , dông, bão, áp th p nhi t đ i, l c, n

c

dâng, xói l b sông, b bi n, rét h i;

t đ t, h n, xói l b

ng nghiêm tr ng đ n đ t s d ng cho nông

c bi n dâng, h n hán, l l t, s t l đ t, hoang m c hóa làm m t di n

tích đ t nơng nghi p; làm thay đ i tính thích h p c a n n s n xu t nơng nghi p v i
c c u khí h u, tính phù h p gi a các t p đoàn cây, con trên các vùng sinh thái đang
b tri t tiêu ho c m t d n tính thích nghi, phù h p; làm ch m đi quá trình phát tri n
n n nông nghi p hi n đ i s n xu t hàng hóa và đa d ng hóa, làm thay đ i n n nơng
nghi p c truy n. D
th

i s tác đ ng c a B KH thiên tai ngày càng gia t ng, l l t

ng xun x y ra, n

tiêu thốt n

c sơng dâng lên, đ nh l t ng cao gây khó kh n cho vi c

c, di n tích đ t nông nghi p b ng p úng, xâm nhi m m n ngày m t

nhi u làm gi m n ng su t và gi m ch t l
B KH đ

ng nông s n.

c Vi t Nam quan tâm nhi u trong nh ng n m g n đây b ng vi c

Chính ph cam k t tham gia các công

c qu c t v B KH, h i ngh cao c p v

B KH. T i Vi t Nam, k ch b n v B KH và n

c bi n dâng đã đ

c ban hành,


10

các v n b n h

ng d n, khung ch

ng trình v thích ng v i B KH. Khí h u là tài

nguyên vô giá đ i v i s n xu t nơng nghi p. Khí h u là y u t quan tr ng đ i v i
quá trình sinh tr

ng phát tri n và hình thành n ng su t cây tr ng và n ng su t th y

s n [15]. Do v y, b t c thay đ i nào v khí h u đ u d n đ n thay đ i v kh n ng
sinh tr

ng, phát tri n và làm thay đ i n ng su t. H u h t các nghiên c u đ

c t ng

quan đ u cho r ng tác đ ng c a B KH đ i v i s n xu t nông nghi p th hi n qua
các khía c nh:
- Thay đ i n ng su t cây tr ng d n đ n an ninh l

ng th c không đ

cđ mb o

[15].
- M t đ t s n xu t do nhi u vùng b c n ki t nh ng nhi u vùng l i b ng p l t,
n

c bi n dâng [23]
- M t cân b ng sinh thái do suy gi m đa d ng sinh h c [9]
- Gây thi t h i c s v t ch t, h t ng th y l i do các hi n t

ng th i ti t c c

đoan và khó d báo [19]
- Các r i ro và tác đ ng khác,…
Ngành Nông nghi p là ngành ch u tác đ ng l n nh t c a B KH so v i các
ngành khác. N

c ta v i đ a hình ph c t p, b bi n dài trong khi các vùng s n xu t

nông nghi p tr ng đi m l i t p trung

các vùng đ ng b ng ven các h th ng sơng

ngịi và ven bi n. Khi n

c bi n dâng s gây nên hi n t

ng xâm l n m n, xói mịn

r a trơi, c n ki t dinh d

ng và m t kh n ng s n xu t [19].

Tác đ ng c a B KH làm suy gi m qu đ t s d ng cho ngành nơng nghi p
do m n hóa và ng p hóa, làm thay đ i kh n ng thích nghi c a các đ i t
nghi p v i đi u ki n th i ti t khí h u; thiên tai gây nh h
l

ng; thay đ i đi u ki n t

ng nông

ng đ n n ng su t, s n

i tiêu.

1.1.3. Nguyên nhân gây ra bi n đ i khí h u
Nhi u nhà khoa h c trên th gi i đ a ra các nguyên nhân khác nhau v s thay
đ i c a B KH. Nguyên nhân đ u tiên d n đ n B KH là do s v n đ ng c a trái
đ t nh ng nguyên nhân cu i cùng và đang hi n h u chính là do ho t đ ng c a con
ng

i.
- Phát th i CO 2 , NO x , CH 4


11

Ho t đ ng c a con ng i nh m đ m b o cho các nhu c u c b n là nguyên
nhân chính làm phát th i khí nhà kính và làm cho b u khí quy n nóng lên (IPCC,
2006; GEF, 2005). Cùng v i khí CO 2 , cịn có m t s khí khác c ng đ c g i chung
là khí nhà kính nh NO x , CH 4 , CFCs... Trong s này, có nh ng khí v n có s n
trong khí quy n, thí d h i n c H 2 O, CO 2 v.v…, trong khi m t s khác, nh CFCs
(chlorofluorocarbon-CFC), là hoàn toàn do con ng i t o ra. Các lo i khí này ch
chi m t l ít i trong khí quy n nói trên h p th h ng ngo i b c x phát ra t m t
đ t, đ ng th i ph n x và phát x m t ph n tr l i m t đ t. Khi y, khí quy n đ c
ví nh l p v kính c a các nhà kính tr ng cây các x l nh và làm cho b m t trái
đ t nóng lên. các nhà kính này, ánh sáng và các tia b c x sóng ng n t m t tr i
có th d dàng xun qua kính làm m khơng khí bên trong nhà kính, nh ng các tia
b c x sóng dài (b c x h ng ngo i) t m t đ t trong nhà kính khơng xun qua
kính ra ngồi đ

c. Hi u ng nhà kính là m t q trình t nhiên, có tác d ng đi u

ch nh khí h u trái đ t làm cho trái đ t tr nên m áp ngày càng m áp h n. Theo
tính tốn c a các nhà khoa h c, nh có hi u ng nhà kính, trái đ t có nhi t đ trung

bình là 15OC, cịn trong tr ng h p khơng có hi u ng nhà kính, nhi t đ trung bình
c a b m t trái đ t s vào kho ng -18OC (Lilani, 2008).
B ng 1.2.K ch b n v phát th i khí nhà kính (SRES) và B KH
GDP tồn

Dân s
N m

th gi i
(t ng

i)

c u
(1000 t
USD/n m)

Hàm l

ng

Hàm l

ôzôn t ng

CO 2

th p (ppm)

(ppm)

ng

Bi n đ i
nhi t đ
toàn c u
(OC)

N

c

bi n
dâng
tồn c u
(cm)

1990

5,3

21

--

354

0

0

2000

6,1-6,2

25-28

40

367

0,2

2.0

2050

8,4-11,3

59-187

~60

463-623

0,8-2,6

5-32

2100

7,0-15,1

197-550

>70

478-1099

1,4-5,8

9-88

Ngu n: Nguy n
Do đó, ho t đ ng c a con ng
l

c Ng , 2008

i gia t ng, nh t là s c ép v dân s địi h i

ng cung ng hàng hóa l n gây phát th i nhi u làm gia t ng hi u ng khí nhà

kính. Trên th c t , t khi th gi i b

c vào công nghi p hóa, dân c t ng lên, ho t


12

đ ng nơng nghi p phát tri n, l

ng khí carbonic t ng lên rõ r t. N ng đ khí

carbonic t ng ch y u do vi c đ t các lo i nhiên li u hóa th ch nh than, d u, khí
ga, đ t và ch t phá r ng t ng m nh (t ng t 28% khí carbonic th i k tr

c cơng

nghi p hóa lên 85% khí carbon trong b u khí quy n trong nh ng n m g n đây). H u
qu c a vi c tiêu th n ng l

ng nhiên li u hóa th ch đã làm t ng l

ng CO 2 trong

b u khí quy n t ng t 0,5 đ n 1% m i n m, do đó, b u khí quy n ngày càng b đe
d a và b phá v .
- Chlorofluorobons (CFCs)
Chlorofluorocarbons, vi t t t là CFCs khác v i các khí nhà kính khác có
ngu n g c t thiên nhiên, CFCs là s n ph m do con ng
đ

c t o ra t nh ng n m 1930 và là lo i hóa ch t đ

i t o ra. Các ch t CFCs

c s d ng r ng rãi trong k

thu t làm l nh nh t l nh, đi u hòa khơng khí, các lo i máy l nh, các bình x t m

ph m, các ch t t y r a linh ki n đi n t … Do nh ng đ c tính k thu t t t, nên vi c
s d ng các hóa ch t này đã t ng lên nhanh chóng k t khi đ
tiên cho t i nh ng n m 1970, khi ng

c ch t o l n đ u

i ta phát hi n ra nó có kh n ng phá ho i

t ng ôzôn. N ng đ CFC đã t ng khá m nh, th i gian t n t i c a chúng l i lâu nên
có nh h

ng x u đ n khí h u.

B ng 1.3.Ki m kê phát th i khí nhà kính t i m t s qu c gia ông Nam Á, n m 2008
Qu c gia
B ng-lađét

Phát th i
KNK hi n t i
(tri u t n
CO 2 )

Phát th i
KNK/ ng i
(t n/ng i/n m)

51,38-88,05

0,46-0,78

809,43

0,94

Indonexia

708,68

0,70

Malayxia

121,37

7,1

Pakistan

114,56128,64

0,95-1,10

n

Chú gi i
Nơng nghi p chi m kho ng
76% l ng khí th i
t nhiên li u hóa th ch chi m
kho ng 76% l ng khí phát
th i

S d ng đ t chi m kho ng 76%
l ng phát th i
Ch phát th i t đ t nhiên li u
hóa th ch
t nhiên li u hóa th ch chi m
kho ng 55% l ng khí phát th i


13

Phát th i
KNK hi n t i
(tri u t n
CO 2 )

Qu c gia

Philipines
Srilanka
Vi t Nam
T ng s

M c dù l

Phát th i
KNK/ ng i
(t n/ng i/n m)

75,19-88,64

1,30-1,50

17,68

1,30-1,50

84,94-112,44

1,30-1,70

1.941,83 –
2.033,50

1,10 – 1,30

Chú gi i
t nhiên li u hóa th ch chi m
kho ng 45% l ng khí phát
th i
Nơng nghi p chi m kho ng
38% l ng khí phát th i
Nơng nghi p chi m kho ng
44% l ng khí phát th i
t nhiên li u hóa th ch chi m
kho ng 65% l ng khí phát
th i
Ngu n: Nguy n
c Ng , 2008

ng CFC không nhi u nh ng do đ c tính nguy hi m phá ho i t ng

ôzôn nên CFCs là m t trong nh ng ch t hàng đ u n m trong danh sách các ch t b
c m. T n m 2010 tr đi s ng ng s n xu t các ch t CFC trên toàn th gi i theo
Ngh đ nh th Montrean [23]. Tuy nhiên, c n ph i có s cam k t và th c thi các
cam k t đó m t cách quy t li t h n gi a các qu c gia.
K t qu nghiên c u cho th y hi n t i m c đ phát th i khí nhà kính c a các
n

c đang phát tri n trong đó có Vi t Nam còn th p h n nhi u các n

c phát tri n.

Ví d , phát th i c a Bangladesh ch t ng 1/20 c a Malaysia và 1/50 c a M . T
t nh v y, phát th i khí CO 2 c a các n

c đang phát tri n bình quân đ u ng

ng
i

c ng th p h n nhi u so v i các n

c phát tri n. Ví d phát th i CO 2 bình qn đ u

ng

ng 1/70 n

i c a Vi t Nam ch t

ng đ

c M và 1/30 c a Nh t B n [9]. K t

qu này cho th y nguyên nhân gây hi u ng nhà kính làm B KH ch y u là do h u
qu ho t đ ng công nghi p t i các n
hi n t i l

c phát tri n. Các n

ng phát th i ch a b ng các n

c đang phát tri n m c dù

c phát tri n, nh ng n u không s m có các

bi n pháp ho c cam k t mang tính ch t tồn c u v phát th i s làm cho trái đ t
ngày càng m lên, b ng ngày càng tan nhanh và h u qu là n

c bi n dâng cao h n,

th i ti t c c đoan s đe d a đ n tính b n v ng và gây h u qu khó l
qu c gia, nh t là đ i v i các n

c nghèo, n

c d b t n th

ng.

ng đ i v i các


14

1.1.4. Các bi n pháp thích ng v i B KH
Có nhi u bi n pháp thích ng có th đ

c th c hi n trong vi c ng phó v i

B KH. Báo cáo l n th 2 c a Ban liên chính ph v B KH (IPCC) đã đ c p và
miêu t 228 ph

ng pháp thích ng khác nhau, đ

- Ch p nh n t n th t: Các ph

c chia làm 8 nhóm nh sau:

ng pháp thích ng khác có th đ

c so sánh v i

cách ph n ng c b n là “khơng làm gì c ”, ngo i tr ch u đ ng hay ch p nh n t n
th t.
- Chia s t n th t: Lo i ph n ng này liên quan đ n vi c chia s nh ng t n th t
gi a m t c ng đ ng dân c l n. Cách thích ng này th

ng x y ra trong m t c ng

đ ng truy n th ng và trong xã h i công ngh cao, ph c t p
- Làm thay đ i nguy c :
nguy hi m t mơi tr

ng.

m c đ nào đó có th ki m sốt đ
i v i m t s hi n t

c nh ng m i

ng “t nhiên” nh l l t hay h n

hán, nh ng biên pháp thích h p là cơng tác ki m sốt l l t (đ p, m

ng, đê).

i

v i B KH, có th đi u ch nh thích h p làm ch m t c đ B KH b ng cách gi m
phát th i khí nhà kính và cu i cùng là n đ nh n ng đ khí nhà kính trong khí
quy n.
- Ng n ng a các tác đ ng: Là m t h th ng các ph
thích ng t ng b

ng pháp th

ng dùng đ

c và ng n ch n các tác đ ng c a B KH.

- Thay đ i cách s d ng: Khi nh ng r i ro c a BDKH làm cho không th ti p
t c các ho t đ ng kinh t ho c r t m o hi m, có th thay đ i cách s d ng.
- Thay đ i/ chuy n đ a đi m: M t s đ i phó m nh m h n là thay đ i/ chuy n
đ a đi m c a các lo i ho t đ ng kinh t .
- Nghiên c u: Q trình thích ng có th đ
trong l nh v c công ngh m i và ph

c phát tri n b ng cách nghiên c u

ng pháp m i v thích ng.

- Giáo d c, thơng tin và khuy n khích thay đ i hành vi: M t ki u ho t đ ng
thích ng khác là s ph bi n ki n th c thông qua các chi n d ch thông tin công
c ng và giáo d c, d n đ n vi c thay đ i các hành vi. Hi u bi t v thích ng v i
B KH có th đ

c nâng cao b ng cách nghiên c u k s thích ng v i khí h u

hi n t i c ng nh v i khí h u trong t
nhiên và h th ng kinh t - xã h i.

ng lai. S thích ng di n ra

c trong t


15

Các bi n pháp thích ng đ

c a B KH và giúp con ng
h pđ

ng phó tr

c đ a ra nh m h n ch t i đa các tác đ ng có h i

i s n sàng có các chi n l

c, k ho ch hành đ ng thích

c m i v n đ có th x y ra. Các d báo trong t

đ ng, h u qu c a B KH nh m đánh th c con ng
nhi m môi tr

ng, làm suy gi m ch t l

ng lai v tác

i v nh ng vi c làm gây ô

ng môi tr

ng s ng theo th i gian và

không gian.
1.2. Vai trò c a n

c trong s n xu t nơng nghi p

1.2.1. Vai trị c a n

c đ i v i cây tr ng

Th c v t không th t n t i mà khơng có n
tri u ch ng khác nhau khi thi u n
này, s t ng tr

c. Cây tr ng bi u hi n nh ng

c trong các giai đo n phát tri n. Trong ph m vi

ng c a cây tr ng s gi m d n khi m đ đ t gi m xu ng d

đ th y dung và ch m d t khi m đ đ t th p h n đ
cây tr ng s đ t s t ng tr
th y dung và ng

ng t t h n khi hàm l

c l i. Bên c nh đó, hàm l

m cây héo. Nói cách khác,

ng n

ng n

i m

c trong đ t g n đ n m đ

c trong đ t b thi u h t đ

c

xem nh m t hàm s phát tri n c a cây tr ng, các y u t khác nh lo i cây tr ng,
đ t và các y u t khí h u c ng nh h
nh h

ng c a tình tr ng thi u n

ng đ n s phát tri n c a cây tr ng. Nh ng

c trong đ t đ i v i s phát tri n c a cây tr ng

thông qua nhi u cách khác nhau, nh h

ng đ n các thành ph n cân b ng n

b c thoát h i. Bên c nh đó s thi u h t l

ng n

ct

is

nh h

c nh

ng đ n s phát

tri n c a cây tr ng và gi m n ng su t [23]. Khi các y u t gi i h n n ng su t khác
nh đ phì nhiêu đ t, khí h u và qu n lý là t i u, n ng su t t i đa s đ
b i s thi u n

c. Tình tr ng thi u n

chu k phát tri n s

nh h

c c a cây tr ng d n đ n gi m

c th c t .

Cây tr ng s ng và phát tri n đ
n

c x y ra trong các giai đo n nh t đ nh c a

ng đ n kh n ng hút n

n ng su t th c t và b c h i n

c gi i h n

c nh ch t dinh d

c hòa tan, đ a lên cây qua h th ng r . N

ng trong đ t và đ

c

c giúp cho cây tr ng th c hi n các

q trình v n chuy n các khống ch t trong đ t giúp đi u ki n quang h p, hình
thành sinh kh i t o nên s sinh tr

ng c a cây tr ng. Trong b n thân cây tr ng,


16

n

c chi m t 60% - 90% kh i l

ng. Tuy nhiên, t ng l

hút lên hàng ngày ch y u là đ thốt ra ngồi
1.2.2. Cây lúa và s s d ng n

ng n

c mà cây tr ng

d ng thoát h i qua lá [8].

c

1.2.2.1. S phát tri n c a cây lúa
N

c ta có truy n th ng lâu đ i v i n n v n minh lúa n

ch l c đem l i ngu n l

ng th c chính cho con ng

c. Nên lúa là cây tr ng

i. Cây lúa đ

c bi t đ n nh m t

lo i cây tr ng ng n ngày. Vòng đ i cây lúa thay đ i t 3 đ n 6 tháng, g m có ba giai
đo n chính đ

c phân bi t là giai đo n t ng tr

ng (sinh tr

ng sinh d

ng) và giai

đo n sinh s n (sinh d c) và giai đo n chín [8].
Giai đo n t ng tr

ng: B t đ u t khi h t n y m m đ n khi cây lúa b t đ u

phân hóa địng. Giai đo n này, cây phát tri n v thân lá, chi u cao t ng d n và ra
nhi u ch i m i (n b i). Cây ra lá ngày càng nhi u và kích th

c lá ngày càng l n

giúp cây lúa nh n nhi u ánh sáng m t tr i đ quang h p, h p th dinh d

ng, gia

t ng chi u cao, n b i và chu n b cho các giai đo n sau.
Giai đo n sinh s n: B t đ u t lúc phân hóa địng đ n khi lúa tr bơng. Giai
đo n này kéo dài kho ng 27-35 ngày, trung bình 30 ngày và gi ng lúa dài ngày hay
ng n ngày th
dinh d

ng không khác nhau nhi u. Trong su t th i gian này, n u đ y đ ch t

ng, m c n

c thích h p, ánh sáng nhi u, không sâu b nh và th i ti t thu n

l i thì bơng lúa s hình thành nhi u h n và v tr u s đ t đ
c a gi ng, t o đi u ki n gia t ng tr ng l

c kích th

c l n nh t

ng h t sau này.

Giai đo n chín: B t đ u t lúc tr bơng đ n lúc thu ho ch. Giai đo n này
trung bình kho ng 30 ngày đ i v i h u h t các gi ng lúa
nh h

ng c a n

khác nh l

c, s phát tri n c a cây lúa còn ch u s

ng m a, đ

mt

Các y u t khác nhau nh h
khác nhau, nh h

vùng nhi t đ i. Ngoài
nh h

ng t các y u t

ng đ i, đ dài ngày, t c đ gió, b c x và nhi t đ .
ng đ n s sinh tr

ng và phát tri n c a cây lúa là

ng lên các giai đo n khác nhau c ng cho n ng su t lúa sau thu

ho ch khác nhau.
Ngoài ra cịn có các y u t khác c ng nh h
tri n c a cây lúa nh : đ t, n

ng đ n s sinh tr

c, khơng khí, ánh sáng, ch đ phân bón…

ng và phát


17

1.2.2.2. N
n

c s d ng cho canh tác lúa và s ph n ng c a cây lúa đ i v i s thi u

c
t ođ

c m t đ n v thân lá, cây lúa c n 400-450 đ n v n

m t đ n v h t, cây lúa c n 300-350 đ n v n
n

c c a cây lúa trong su t quá trình sinh tr

c.

t ođ

c

i u này cho th y nhu c u dùng

ng và phát tri n là r t l n. Lúa là m t

trong nh ng cây tr ng nh y c m nh t khi thi u n

c so v i các cây tr ng khác. Cây

lúa phát tri n t t và cho n ng su t cao h n trong đi u ki n ng p n
ki n khô h n. Nhu c u n

c.

c h n là đi u

c qua các giai đo n phát tri n c a cây lúa th hi n qua

hình 1.4.

Hình 1.4.Các giai đo n sinh tr ng cây lúa và nhu c u t
Nguy n Ng c , 2008)

N u không cung c p đ y đ n
l

i (x p x )(Ngu n:

c cho cây lúa trong giai đo n t ng tr

ng ch i và chi u cao cây có th b gi m. N u có t

ng, s

i l i, cây lúa s ph c h i

nh ng n ng su t có kh n ng gi m. Trong giai đo n phát d c c a cây lúa (làm đòng
– tr bông), n u h n hán kéo dài, n ng su t lúa s gi m rõ r t. Trong canh tác lúa,
có hai th i k quan tr ng là th i k t
T

i i nh m làm m m đ t cho đ n khi đ t đ

vi c cho vi c cày i. T
l

i i (chu n b đ t) và th i k t

ng n
L

id

c bão hịa n

ng nh m duy trì l

ng n

id

ng.

c t o đi u ki n cho

c c n cho ru ng bù cho

c m t đi do b c thoát h i và th m rút xu ng đ t [8].
ng n

cđ

c s d ng do b c thoát h i mà còn cho các y u t khác nh

chu n b đ t, rị r , thốt n

c và th m l u (FAO, 2004).