bài chòi bài chòi vietsciences trần văn khê 01022006 trong tâm tưởng phần đông người việt xưa cũng như nay tết là mốc thời gian đánh dấu sự chuyển giao giữa cũ và mới là thời điểm đoàn tụ gia đình

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Bài chòi</b>

<i><b>Vietsciences- Trần Văn Khê 01/02/2006</b></i>

Trong tâm tưởng phần đông người Việt xưa cũng như nay, Tết là mốc thời gian đánh dấu sự chuyển giao
giữa cũ và mới, là thời điểm đồn tụ gia đình đồng thời là dịp tạm ngừng mọi hoạt động trong vài ngày để
nghỉ ngơi và giải trí. Đây là một nếp nghĩ, nếp sống truyền thống của dân tộc từ xa xưa, vì thế nên từ thành
thị đến thôn quê ai ai cũng rộn ràng náo nức chuẩn bị chào đón Tết với tất cả sự trang trọng.

Trong những ngày thiêng liêng đầu năm mới, mọi người tạm gác qua một bên mọi vất vả lo âu, các toan
tính thường nhật, để đi thăm viếng nhau, dùng những lời tốt đẹp để chúc tụng, cùng nhau uống rượu, ăn
bánh mứt, đánh cờ, đờn ca xướng hát.

Điều thú vị nhứt và có ý nghĩa hơn hết của dịp Tết cổ truyền chính là những lễ hội truyền thống và đặc biệt
là những trị chơi dân gian vơ cùng phong phú diễn ra trong những ngày này, mà mỗi địa phương đều có
những nét độc đáo và đặc sắc riêng. Như thế mới thấy cái Tết của chúng ta đẹp đẽ và êm ái biết chừng nào.
(Đáng tiếc là càng ngày việc đón Tết càng bị giản lược quá nhiều nên mất đi phần trang trọng, đây là một
thiệt thịi khơng nhỏ cho lớp trẻ ngày nay).

<i><b>Từ hơ bài chịi</b></i>

Một trong những trị chơi giải trí dân gian trong dịp lễ Tết được
người dân ở vùng Quảng Nam - Đà Nẵng - Phan Thiết ưa chuộng
chính là chơi bài chịi, tương tợ cách chơi lơ tơ trong Nam.

<i><b>Bài của trò chơi này gồm 30 lá - dài bảy phân rưỡi và hai phân rưỡi</b></i>

<i><b>bề ngang - trên có vẽ hình ảnh. Chịi được lợp bằng lá, có tất cả 10 </b></i>
cái dành cho những người tham dự cuộc chơi, mỗi người ngồi trong
một chòi.

Trước khi bắt đầu, người tham dự đóng một khoản tiền tuỳ theo qui
định và bài được chia cho mỗi người ba lá. Riêng người "hơ" bài chịi - gọi là anh hiệu - giữ nguyên một bộ
bài. Để mở đầu, anh hiệu thường rao trước vài câu thơ chẳng hạn như:

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Khi mọi người đã yên vị, anh bắt đầu rút từng lá bài và hô to bằng những câu thơ lục bát. Thí dụ như khi rút
ra lá bài "nhứt trị" (có hình một người học trị) thì anh cất tiếng ngâm nga:

<i>Đi đâu cắp sách đi hoài</i>

<i>Cử nhân chẳng thấy tú tài cũng khơng</i>

Ai có lá bài này thì đánh vào chiếc mõ treo trong chịi, anh hiệu cho
người đem lá "nhứt trị" đến giao và người đó đã có được một đơi.

Chịi nào có được ba đơi trước thì thắng cuộc.

Thú chơi bài chịi khơng quan trọng chuyện được thua mà thú vị ở
chỗ thưởng thức những câu hô trầm bổng, nhịp nhàng, du dương
như nghe đọc thơ. Anh hiệu giỏi thường sáng tác ra nhiều câu thơ
lục bát rất hay và lại khéo léo hô một cách chậm rãi khiến cho
người nghe hồi hộp chờ đợi rồi đoán già đoán non đó là con bài gì.
Chính vì vậy xưa kia nhiều người nhờ tài hơ bài chịi dun dáng mà được nổi tiếng khắp làng, thậm chí
khắp vùng.

<b> Đến Ca kịch Bài chịi</b>

Theo nhiều nhà nghiên cứu thì chính từ trò chơi
<i>bài chòi mà ca kịch bài chòi ra đời. Đầu tiên các </i>
nghệ nhân ngồi trên chiếu trải dưới đất còn

người nghe đứng xung quanh, nhưng về sau các
nghệ nhân ngồi trên một giàn gỗ dựng cao (nên
<i>người trong giới thường nói rằng bài chòi đã từ </i>
<i>đất lên giàn).</i>

Bài bản và làn điệu của ca kịch bài chòi gồm các
<i>điệu hát ru, điệu lý thương nhau, lý tang tình, </i>
<i>khoan hỡi hị khoan (Quảng Nam-Đà Nẵng), nói</i>
<i>lía, chèo thuyền (Quảng Trị), hị mái nhì (Thừa </i>
Thiên) . Lời hát là những bài thơ bốn chữ theo
điệu vè và nhiều nhứt là thơ lục bát, khơng có
nét nhạc cố định mà tùy theo thanh giọng của câu thơ. Có ba điệu chánh là xuân nữ, nam xuân (hay cổ bản,
gần hơi bắc của nhạc tài tử) và xàng xê (gần với hơi nhạc, hơi hạ trong nhạc tài tử).

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

Điểm độc đáo nhứt của ca kịch bài chòi là một diễn viên có thể thủ một lúc nhiều vai, cùng với vài nhạc cụ
thô sơ phụ họa mà đủ sức lơi cuốn khán thính giả thích thú theo dõi. (Cách biểu diễn này ở châu Á chỉ có
thể loại Pansori của Triều Tiên với một diễn viên thủ nhiều vai cả nam lẫn nữ, già lẫn trẻ, được sự phụ họa
của một trống puk).

<i><b>Đổi mới hay cải lương hoá?</b></i>

Sau năm 1954, một số người Nghĩa Bình tập kết
ra miền Bắc đã hình thành Đồn Ca kịch bài
chịi tại Liên khu 5. Đồn này gồm 13 nghệ sĩ, 4
nhạc công cùng 2 nhà viết kịch, khi trình diễn tại
<i>Sầm Sơn kịch bản Trước giờ tạm biệt đúng theo </i>
phong cách bài chòi đã rất được hoan nghinh.
Tiếp theo, đoàn thường xuyên giới thiệu những
vở mới mà danh sách còn ghi lại đầy đủ tại Bảo
tàng viện Bài chòi ở ..., chẳng hạn như vở Đội

<i>kịch chim chèo bẻo, Kiều - Từ Hải, Trần Quốc </i>
<i>Toản ra quân, Dương Vân Nga Đến năm 1980, </i>
<i>nhân Hội thảo khoa học về bài chịi tổ chức tại </i>
<i>Thuận Hải, đồn này giới thiệu vở mới Đôi mắt </i>
<i>biên cương qui tụ lực lượng hùng hậu gồm đạo </i>
diễn, sáng tác âm nhạc, trang trí sân khấu, chỉ
đạo nghệ thuật, có tên tuổi,cùng với dàn nhạc qui mô như đờn nhị, đờn nguyệt, sáo, sanh sứa, trống, lại có
thêm đờn bầu, đờn tranh, tam thập lục, violon, cello, organ.

Tuy có nhiều điểm mới như vậy, nhưng khi xem tôi nhận thấy vở diễn đã bị mất hết phong cách và tư tưởng
<i>của ca kịch bài chịi truyền thống. Quả thật, đó không thể gọi là đổi mới mà đúng ra là cải lương hố ca kịch</i>
bài chịi.

Việc tìm tịi, sáng tạo cho các bộ mơn nghệ thuật cổ có được một hình thức mới, một hơi thở mới ln là
điều đáng trân trọng và cần được ủng hộ. Tuy nhiên, điều quan trọng là trong khi tìm cách phát triển một bộ
mơn nghệ thuật thì khơng nên làm cho nó bị biến chất.

<b>Một hướng đi mới</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<i>Tơi xúc động khi thấy điều mình vẫn mong ước lâu bảo tồn vốn cổ mà không nệ cổ; sáng tác mới mà </i>
<i>không bị Âu hố, ngoại lai, vẫn cịn đậm đà bản sắc dân tộc nay đã có người thực hiện những bước đi đầu </i>
tiên, tuy chưa thật hoàn chỉnh nhưng đây là một hướng đi có nhiều hứa hẹn đạt kết quả tốt. Đáng mừng hơn
nữa là hiện nay tại Quảng Ngãi đã hình thành một nhóm nghiên cứu tồn những người trẻ tuổi với nhà thơ
Nguyễn Thế Kỷ và hai nghệ sĩ trên làm nòng cốt, cùng nhau luyện tập, biểu diễn cũng như đào tạo thêm lớp
nghệ sĩ mới cho ca kịch bài chòi.

Nghệ thuật Pansori cũng từng có thời gian bị mọi người quên lãng vì cho là lỗi thời, nhưng về sau tại Hàn
Quốc đã thành lập một uỷ ban nghiên cứu sâu về bộ môn này, nhờ vậy được thế giới biết đến rộng rãi và
<i>thừa nhận đây là loại đại ca kịch với một diễn viên. Ca kịch bài chòi của chúng ta cũng không hề thua kém </i>
về mặt nghệ thuật, vậy mà tiếc thay lại khơng có may mắn như Pansori.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5></div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6></div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7></div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

Pansori Đại Hàn

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9></div>

<!--links-->