Gián án SKKN Địa 9

Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
LỜI GIỚI THIỆU
Sách giáo khoa Địa lý lớp 9 (theo chương trình đổi mới) được biên soạn
theo tinh thần cung cấp các tình huống, các thông tin đã được lựa chọn để
giáo viên có thể tổ chức, hướng dẫn cho học sinh tập phân tích, tổng hợp và
xử lý thông tin, tạo điều kiện cho học sinh trong quá trình học tập vừa tiếp
nhận được các kiến thức, vừa rèn luyện được các kỹ năng và nắm được
phương pháp học tập.
Bên cạnh các bài học chính, bài đọc thêm, chương trình địa lý lớp 9 có
11 bài thực hành và sau mỗi bài học đều có phần câu hỏi và bài tập để củng
cố kiến thức và kĩ năng của học sinh. Các bài thực hành Địa lý và phần bài tập
Địa lý trước đây thường bị xem nhẹ mặc dù nó rất quan trọng.
Hiện nay, dạy học được coi là quá trình phát triển của bản thân học sinh,
việc học tập không chỉ là quá trình lĩnh hội kiến thức có sẵn mà còn là quá
trình học sinh tự khám phá, tự tìm đến với kiến thức mới nhờ sự giúp đỡ,
hướng dẫn của giáo viên. Quá trình này được thể hiện rất rõ trong các bài thực
hành Địa lý và các bài tập Địa lý lớp 9.
Trong các bài thực hành và phần bài tập Địa lý lớp 9, sách giáo khoa
không còn chỉ là tài liệu trình bày các kiến thức có sẵn để học sinh dựa vào đó
xác định, vẽ biểu đồ rồi trả lời câu hỏi. Do đó cùng với việc đổi mới về kiến
thức, chương trình sách giáo khoa thì cần phải có sự đổi mới về phương pháp
để tổ chức các hoạt động học tập tự giác, tích cực và độc lập của học sinh. Để
học sinh có thể tự xác định và vẽ được biểu đồ và làm trọn vẹn được các bài
tập Địa lý.
Với phương pháp và kinh nghiệm của bản thân, tôi mạnh dạn xin đưa ra
“Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập địa lý lớp 9-THCS” để đồng
nghiệp tham khảo và rất mong nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp
để bài viết được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
1

Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài :
Trong quá trình hội nhập nền kinh tế ngày nay, giáo dục được coi là một
lĩnh vực rất quan trọng và luôn đi trước một bước trong sự phát triển kinh tế
của mỗi quốc gia. Vì vậy vấn đề chất lượng dạy - học nói chung và dạy học
Địa lý nói riêng ngày càng trở thành mối quan tâm chung của các nhà sư
phạm cũng như các nhà quản lý giáo dục và xã hội. Đảng và nhà nước ta đã
khẳng định: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư
cho phát triển”. Điều đó được thể hiện trong các Nghị quyết của Trung ương.
Nghị quyết TW 4 khoá VII đã chỉ rõ phải “Đổi mới phương pháp dạy
học ở tất cả các cấp học, bậc học. Kết hợp học với hành, học tập với lao động
sản xuất, thực nghiệm và nghiên cứu khoa học, gắn nhà trường với xã hội. Áp
dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng
lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề.
Nghị quyết TW2 khoá VIII tiếp tục khẳng định phải “Đổi mới phương
pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành
nếp tư duy sáng tạp của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên
tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời
gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh”.
Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông theo Luật
giáo dục (1998) là:
+ Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh.
+ Bồi dưỡng phương pháp tự học
+ Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn
+ Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.
Cốt lõi của việc đổi mới phương pháp dạy và học là hướng tới hoạt động
học tập chủ động của học sinh, chống lại thói quen học tập thụ động.
Quá trình dạy học là quá trình hoạt động của giáo viên và học sinh trong
sự tương tác thống nhất biện chứng của ba thành phần trong hệ dạy học gồm:

Giáo viên - học sinh - phương tiện hoạt động học.
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
2
Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
Khi nói tới phương pháp dạy học không thể không nói tới vai trò của
người giáo viên. Người giáo viên có một vị trí hết sức quan trọng trong quá
trình dạy học. Những biểu hiện tích cực của một giờ học địa lý đối với giáo
viên là:
+ Là người dẫn dắt học sinh giải quyết những tình huống có vấn đề, biết
khơi dậy và kích thích trí tò mò, lòng ham muốn tìm hiểu các kiến thức địa lý.
+ Là người chỉ đạo, biết tạo điều kiện và tổ chức những hoạt động học
tập của học sinh.
+ Là người hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ các phương tiện
học tập Địa lý khác nhau như bản đồ, biểu đồ, quả địa cầu, tranh ảnh, băng
hình, phần mềm dạy học Địa lý…
+ Là người biết khuyến khích, động viên thành tích học tập của học sinh.
* Đối với học sinh là:
+ Học sinh có nhu cầu, hứng thú học tập Địa lý
+ Học sinh chủ động, huy động các chức năng tâm lí ở mức cao trong
việc chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng Địa lý.
+ Học sinh thích thể hiện và biết cách thể hiện những hiểu biết của mình
về Địa lý trong các hoạt động học tập.
+ Học sinh biết tự đánh giá kết quả học tập của mình và của bạn.
Trong các môn học ở nhà trường THCS đều vận dụng rất nhiều các bài
tập, bài thực hành. Mỗi môn học có một số dạng bài tập với đặc thù riêng, đối
với môn Địa lý cũng vậy. Ở đây tôi chỉ xin đưa ra một phần trong tổng hợp
phần bài tập Địa lý đó là dạng bài tập biểu đồ.
Bài thực hành vẽ biểu đồ giúp cho học sinh trong quá trình học tập tiếp
thu được kiến thức từ đơn giản đến phức tạp. Cũng qua đó mà học sinh bồi
dưỡng thêm năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn.

Rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh ở các môn học là một quá
trình phối hợp nhiều mặt, thể hiện trong chương trình, nội dung của các môn
học trong đó có môn Địa lý. Song để rèn luyện được kĩ năng đó học sinh cần
nhận biết được yêu cầu bài ra, xác định hướng, cách làm bài sau khi đọc kĩ bài
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
3
Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
Để giúp học sinh nhận biết nhanh và vận dụng đúng các bài tập thực
hành Địa lý bản thân tôi có một sáng kiến nhỏ mong góp phần củng cố thêm
kĩ năng, khả năng nhận biết để vẽ biểu đồ.
2- Mục đích:
Giúp học sinh nhận biết, xác định được cơ sở lí luận và thực tiễn của
việc giảng dạy các bài thực hành và các bài tập trong chương trình sách giáo
khoa Địa lý lớp 9.
a- Đối với giáo viên:
Hệ thống các loại biểu đồ, phân loại các dạng bài tập biểu đồ. Qua đó tạo
điều kiện cho giáo viên phát huy khả năng giảng dạy bài thực hành và hướng
dẫn học sinh làm bài tập Địa lý lớp 9.
b- Đối với học sinh:
- Học sinh nhận thức được các loại biểu đồ: dạng cột, tròn, đường, miền…
- Xác định được kiểu biểu đồ khi đọc bất kì một bài tập thực hành.
II- THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Khảo sát thực tế
Trước khi tiến hành việc vận dụng cách vẽ và xác định biểu đồ cho học
sinh trong chương trình Địa lý kinh tế-xã hội Việt Nam lớp 9, tôi đã tiến hành
khảo sát, hai lớp 9 Trường THCS Phổ Cường
1- Thực trạng thực tế khi chưa khảo sát:
− Học sinh không xác định được yêu cầu của đề bài
− Học sinh không xác định được kiểu biểu đồ sẽ vẽ là gì.
− Học sinh chưa vẽ được biểu đồ thích hợp và đúng với yêu cầu đề bài

− Kỹ năng vẽ biểu đồ của học sinh còn lúng túng
− Học sinh chưa nắm được các bước tiến hành khi vẽ biểu đồ.
Từ đó tỉ lệ học sinh đọc và phân tích bảng số liệu, xác định loại biểu đồ
thích hợp đối với bài yêu cầu thấp, số lượng học sinh xác định ngay được
cách vẽ biểu đồ đúng chiếm tỉ lệ không cao.
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
4
Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
2- Số liệu điều tra trước khi thực hiện:
(Đối tượng điều tra học sinh lớp 9 trường THCS Phổ Cường)
Lớp T/số học sinh Biết xác định và vẽ đúng Chưa biết cách xác định
9A1 38 15 23
9A2 38 10 28
Vì vậy mà kết quả bài tập trong quá trình điều tra chưa cao
Lớp T/số học sinh Điểm giỏi, khá Điểm TB Điểm yếu
9A1 38 5 10 23
9A2 38 5 13 20
Tổng HS 76 10 23 43
Tỷ lệ % 100 13,2 30,2 56,5
III- Biện pháp thực hiện:
Hoạt động của thầy và trò Ghi bảng
Giới thiệu cách vẽ-xác định biều đồ
Địa lý lớp 9
Để xác định được yêu cầu bài ra và
tiến hành vẽ biểu đồ, học sinh cần
hiểu khái niệm biểu đồ.
I- Khái niệm:
Biểu đồ là một hình vẽ cho phép mô
tả một cách dễ dàng động thái phát
triển của một hiện tượng (như quá

trình phát triển kinh tế qua các
năm…), mối tương quan về độ lớn
giữa các đại lượng (so sánh sản lượng
thủy sản giữa các vùng kinh tế…)
hoặc cơ cấu thành phần của một tổng
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
5
Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
thể (cơ cấu ngành của nền kinh tế)
Các loại biểu đồ rất phong phú, đa
dạng. Mỗi loại biểu đồ thể hiện nhiều
chủ thể khác nhau, nên khi vẽ biểu đồ
cần đọc kĩ yêu cầu đề ra, xác định
chủ thể thể hiện trên biểu đồ (động
thái phát triển, so sánh tương quan độ
lớn, hay thể hiện cơ cấu) chọn biểu
đồ thích hợp nhất.
II- Các loại biểu đồ
- Các loại biểu đồ bao gồm:
+ Biểu đồ hình cột (cột đơn, cột kép,
cột chồng, thanh ngang)
+ Biều đồ hình tròn (hoặc hình
vuông)
+ Đồ thị (đường biểu diễn)
+ Biểu đồ kết hợp (cột+đường)
+ Biểu đồ miền
1- Biểu đồ hình cột (thanh ngang)
- Sử dụng biểu hiện trạng thái phát
triển so sánh tương quan về độ lớn
giữa các đại lượng hoặc thể hiện cơ

cấu thành phần của một tổng thể.
- Biểu đồ hình cột sử dụng để thể hiện
tượng quan về độ lớn giữa các đại
lượng.
* Yêu cầu:
+ Chọn kích thước biểu đồ phù hợp
với khổ giấy
+ Các cột khác nhau về độ cao (tùy
theo số liệu đề tài), còn bề ngang phải
bằng nhau.
+ Tên biểu đồ.
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
6
Kỹ năng xác định và vẽ biểu đồ trong bài tập Địa Lí 9 THCS
2- Biểu đồ hình tròn (hình vuông).
- Biểu đồ hình tròn (vuông) thường
được dùng để thể hiện cơ cấu thành
phần của một tổng thể.
Đối với biểu đồ hình tròn: nếu đề bài
cho số liệu tương đối thì không cần xử
lý mà tiến hành các bước vẽ luôn.
Song nếu số liệu là tuyệt đối (thô) thì
cần xử lí số liệu về tương đối trước khi
vẽ.
- Yêu cầu:
+ Đọc bảng số liệu, xử lý số liệu (nếu
cho số liệu tuyệt đối), nếu là số liệu
tương đối thì tiến hành các bước vẽ.
+ Chú ý tỉ lệ đường tròn (nếu bài cho số
liệu tuyệt đối)

- Nếu bài cho số liệu tương đối thì vẽ
các đường tròn có kích thước bằng
nhau. Nếu bài cho số liệu tuyệt đối
thì phải tính tỉ lệ Nhưng, đối với cấp
học THCS tỉ lệ đường tròn chỉ yêu
cầu ở mức độ tương đối, vì vậy chỉ
cần đường tròn sau to hơn đường tròn
trước một chút (nếu số liệu cho là
tăng) hoặc nhỏ hơn (nếu số liệu cho
là giảm).
+ Để chia các đại lượng chính xác theo
tỉ lệ cần lấy tỉ lệ x 3,6
0
để tính góc ở
tâm.
+ Chọn ký hiệu thích hợp để thể hiện
trên biểu đồ.
+ Tên biểu đồ
3- Vẽ đồ thị (đường biểu diễn)
- Được dùng để thể hiện tiến trình động
thái phát triển của một hiện tượng qua
Sáng kiến cải tiến kĩ thuật - Võ Thị Thu Ẩn - Trường THCS Phổ Cường
7