Luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng Thực trạng stress và một số yếu tố liên quan ở sinh viên khoa Y Dược trường Cao đẳng Bách khoa Nam Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh năm 2020

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C TH NG LONG

PH MăK ăTHU N

TH C TR NG STRESS VÀ M T S
LIÊN QUAN
TR

Y UT

SINH VIÊN KHOAăYăD

NGăCAOă

NG BÁCH KHOA

NAM SÀI GỊN ậ TP. H

CHÍ MINH

N Mă2020

LU NăV NăTH CăS ăYăT ăCỌNG C NG

HÀăN Iăậ 2020

C


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NGă

IăH CăTH NGăLONG

KHOA:ăKHOAăH CăS CăKH E
B ăMỌN:ăYăT ăCỌNGăC NG

PH MăK ăTHU N

TH C TR NG STRESS VÀ M T S
LIÊN QUAN
TR

Y UT

SINHăVIểNăKHOAăYăD

NGăCAOă

NG BÁCH KHOA

NAM SÀI GỊN ậ TP. H

CHÍ MINH

N Mă2020

LU NăV NăTH CăS ăYăT ăCỌNGăC NG
Chuyênăngành:ăYăT ăCỌNGC NGă
Mưăs :ă8.72.07.01
H

NGăD NăKHOAăH C: GS.TS. Nguy năV năT p

HÀăN Iăậ 2020

Thang Long University Library

C


M CL C
M C L C .................................................................................................................. 1
T V Nă
Ch

............................................................................................................ 1

ngă1 T NG QUAN .......................................................................................... 4

1.1 ...

nh ngh a stress ............................................................................................ 4

1.2 ... Bi u hi n c a stress ........................................................................................ 5
1.3 ... Phân lo i stress ............................................................................................... 6
1.4 ... Các y u t d n đ n stress ............................................................................... 8
1.5 ... Qu n lý stress ................................................................................................. 9
1.6 ... Công c sàng l c stress ................................................................................ 10
1.7 ... Tác đ ng c a stress đ n con ng

i .............................................................. 14

1.8 ... Các nghiên c u v stress trên th gi i và t i Vi t Nam ............................... 16
1.8.1

Nghiên c u trên th gi i .......................................................................16

1.8.2

Nghiên c u t i Vi t Nam.......................................................................18

1.9 ... Các y u t liên quan đ n stress
1.10 . Gi i thi u s l

sinh viên ................................................. 22

c v Khoa Y D

c tr

ng cao đ ng Bách khoa Nam Sài

Gịn – thành ph H Chí Minh .............................................................................. 28

Ch

ngă2

IăT

NG VÀ PH

NGăPHÁPăNGHIểNăC U ........................ 31

2.1. ..

it

2.2. ..

a đi m, th i gian nghiên c u .................................................................... 31

ng nghiên c u .................................................................................. 31

2.2.2.

a đi m nghiên c u .........................................................................31

2.2.3.

Th i gian nghiên c u.........................................................................31

2.3. .. Ph

ng pháp nghiên c u ............................................................................. 31

2.3.1.

Thi t k nghiên c u ...........................................................................31

2.3.2.

C m u nghiên c u ...........................................................................31

2.3.3.

K thu t ch n m u .............................................................................32

2.4. .. Các bi n s và ch s nghiên c u ................................................................. 34
2.4.1.

Bi n s đ c l p ..................................................................................34

2.4.2.

Bi n s ph thu c ..............................................................................37

2.4.3.

Tiêu chí đánh giá ...............................................................................39


2.5. .. Ph

ng pháp thu th p thông tin ................................................................... 39

2.5.1.

Công c thu th p thông tin ................................................................39

2.5.2.

K thu t thu th p thơng tin. ................................................................40

2.6. .. Phân tích và x lý s li u ............................................................................. 40
2.7. .. Sai s và bi n pháp kh ng ch sai s ........................................................... 41
2.7.1.

Sai s .................................................................................................41

2.7.2.

Bi n pháp kh c ph c .........................................................................41

2.8. ..

o đ c trong nghiên c u ............................................................................ 41

2.9. .. H n ch c a đ tài ........................................................................................ 42
Ch

ngă3 K T QU NGHIÊN C U ................................................................... 43

3.1. ..

c tính dân s xã h i c a đ i t

3.2. .. Th c tr ng stress

ng nghiên c u ........................................ 43

sinh viên khoa Y D

ctr

ng Cao đ ng Bách khoa

Nam Sài Gịn – thành ph H Chí Minh ............................................................... 47
3.3. .. M t s y u t liên quan đ n th c tr ng stress
tr

sinh viên khoa Y D

c

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn – thành ph H Chí Minh ................. 50

3.4. .. Phân tích đa bi n các y u t liên quan đ n t l stress Khoa Y D

c tr

ng

Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gịn – Thành ph H Chí Minh ........................... 55

Ch

ngă4 BÀN LU N ............................................................................................ 58

4.1. ..

c tính dân s xã h i c a đ i t

4.2. .. Th c tr ng stress

ng nghiên c u ........................................ 58

sinh viên khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng Bách khoa

Nam Sài Gịn – thành ph H Chí Minh ............................................................... 61
4.3. .. Th c tr ng stress

sinh viên khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng Bách khoa

Nam Sài Gòn – Thành ph H Chí Minh và các đ c tính m u nghiên c u. ......... 62
4.4. .. M i liên quan gi a stress và các y u t h c t p .......................................... 64
4.5. .. M i liên quan gi a stress và các y u t đ c đi m xã h i ............................. 66

K T LU N .............................................................................................................. 69
KHUY N NGH ...................................................................................................... 71
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ................................................................. 1
PH L C 1 .................................................................. Error! Bookmark not defined.
PH L C 2 .................................................................. Error! Bookmark not defined.

Thang Long University Library


DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C 1
PH L C 2


L IăCAMă OAN
Tôi xin cam đoan đ tài lu n v n này là cơng trình nghiên c u c a riêng
tơi, do chính b n thân tơi th c hi n, t t c s li u trong lu n v n này là trung
th c, khách quan và ch a t ng đ

c công b trong b t k cơng trình nào

khác. N u có đi u gì sai trái tơi xin hồn tồn ch u trách nhi m.
Tác gi lu năv n

Ph m K Thu n

Thang Long University Library


L I C Mă N

Trong su t quá trình h c t p và hoàn thành lu n v n này, tôi đã nh n đ
s h

ng d n, giúp đ quý báu c a Ban Giám hi u Nhà tr

c

ng, Khoa Khoa

h c S c kh e và Th y Cô trong B môn Y t công c ng, đ ng nghi p và các
b n đ ng môn. V i lịng kính tr ng và bi t n sâu s c, tôi xin đ

c bày t l i

c m n chân thành đ n:
- Ban Giám hi u, Phòng đào t o Sau đ i h c tr

ng

i h c Th ng

Long– Hà N i và quý Th y- Cô đã ch b o và t o m i đi u ki n thu n l i,
giúp đ tơi trong q trình h c t p, hồn thi n và b o v lu n v n này;
- Ban Lãnh đ o Vi n Nghiên c u Phát tri n Y D

c h c Phía Nam, n i

tơi đang công tác đã luôn đ ng viên, h tr đ tơi hồn thành khóa h c;
- Ban Giám hi u tr

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn – thành ph

H Chí Minh, Lãnh đ o Khoa Y D
Tr

ng, n i tôi t ng công tác tr

c và Tr

ng Tr m Y t h c đ

ng c a

c đây đã cho phép và t n tình giúp đ tơi

thu th p s li u đ hồn thành khóa h c c ng nh lu n v n này.
- GS.TS. BS Nguy n V n T p–
h

ih cYD

c TP. H Chí Minh đã

ng d n và ch b o tơi r t nhi u đ tơi có th hồn thành t t lu n v n này;
- Quý Th y, Cô trong H i đ ng ch m lu n v n đã cho tôi nh ng ý ki n

đóng góp quý báu giúp lu n v n c a tơi thêm hồn thi n.
- T t c sinh viên Khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài

Gịn – TP. H Chí Minh, đã đ ng ý tham gia vào nghiên c u này c a tôi.
Xin g i l i c m n t i các b n đ ng môn l p Th c s Y t Cơng C ng CSP7. 2A, Gia đình và đ ng nghi p vì t t c !
Trân tr ng c m n!
Thành ph H Chí Minh, ngày 10 tháng 8 n m 2020
H c viên
Ph m K Thu n


DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH
DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH

VI T T T

VI T T T

Ch ăvi tăt t

Ch ăvi tăđ yăđ

BGH

Ban Giám hi u

C BK NSG

Cao đ ng Bách khoa NAM SÀI GọN

DASS

Depression Anxiety Stress Scale: Thang đi m tr m c m, lo âu,
Stress

DS
D
H KHXH & NV

D

cs

i ud

ng

i h c Khoa h c Xã h i và Nhân v n

HQG

i h c Qu c gia

HYD

ih cYD

HY HN

i h c Y Hà N i

c

HSSV

H c sinh sinh viên

KYD

Khoa Y D

SK

S c kh e

SV

Sinh viên

TP. HCM

c

Thành ph H Chí Minh

WHO

World Health Organization: T ch c Y t th gi i

YTCC

Y t công c ng

Thang Long University Library


DANH M C CÁC B NG
B ng

N iădung

Trang

B ng 1.1 Thang đo DASS-21 .......................................................................... 11
B ng 1.2: B ng phân lo i các m c đ stress, lo âu, tr m c m ...................... 12
B ng 2.1: S l

ng sinh viên khoa y d

c n m h c 2019 – 2020 (Tính đ n

19.11.2019)...................................................................................................... 33
B ng 2.2:

nh ngh a, phân lo i và ph

ng pháp thu th p các bi n s ........ 34

B ng 3.1:

c đi m dân s c a sinh viên khoa YD

c tr

ng Cao đ ng Bách

khoa Nam Sài ................................................................................................. 43
B ng 3.2:

c đi m cá nhân c a sinh viên khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng

Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................................................ 44
B ng 3.3:

c đi m cá nhân c a sinh viên khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng

Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................................................ 45
B ng 3.4:

c đi m xã h i c a sinh viên khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng Bách

khoa Nam Sài Gòn ......................................................................................... 46
B ng 3.5: T l m c đ stress

sinh viên khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng

Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................................................. 47
B ng 3.6. Th c tr ng stress

sinh viên khoa Y D

khoa Nam Sài Gịn phân b theo đ c tính c a đ i t
B ng 3.7. Th c tr ng stress

sinh viên khoa Y D

khoa Nam Sài Gòn phân b theo đ c tính c a đ i t
B ng 3.8:
tr

ng nghiên c u ........... 48
c tr

ng Cao đ ng Bách

ng nghiên c u ............ 49

c đi m dân s liên quan đ n stress c a sinh viên khoa Y D

c

c đi m dân s liên quan đ n stress c a sinh viên khoa Y D

c

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................... 51

B ng 3.10:
tr

ng Cao đ ng Bách

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................... 50

B ng 3. 9:
tr

c tr

c đi m cá nhân liên quan đ n stress c a sinh viên khoa Y D

c

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................... 52

B ng 3.11:
tr

c đi m xã h iliên quan đ n stress c a sinh viên khoa Y D

c

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................... 54

B ng 3. 13:
tr

c

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn .................................................... 53

B ng 3.12:
tr

c đi m cá nhân liên quan đ n stress c a sinh viên khoa Y D

c đi m xã h iliên quan đ n stress c a sinh viên khoa Y D

c

ng Cao đ ng Bách khoa Nam Sài Gòn ................................................... 55

B ng 3. 14. Các y u t liên quan v i stress đã hi u ch nh cho các bi n s gây

nhi u và t

ng tác (phân tích đa bi n) ........................................................... 56

Thang Long University Library


1

TăV Nă
Theo đ nh ngh a c a T ch c Y t th gi i, “S c kh e là tr ng thái tho i
mái toàn di n v th ch t, tinh th n và xã h i, ch khơng ch là khơng có b nh
hay th

ng t t”, nh ng trong th c t hi n nay, s c kh e tâm th n v n ch a

nh n đ

c s quan tâm đúng m c. M c dù các r i lo n tâm th n đã và đang

chi m m t t l l n trong gánh n ng b nh t t toàn c u, đ c bi t có nh h

ng

nghiêm tr ng trên nhóm v thành niên và thanh niên. Nhi u nghiên c u trên
đ it

ng h c sinh - sinh viên đã ch ra r ng ngày càng gia t ng v t l và

m c đ stress trong th i kì này cao h n h n các giai đo n khác trong cu c đ i

[33],[65].
Stress có th là đ ng l c giúp con ng
đ tđ

i t p trung h n vào công vi c và

c m c tiêu đ ra, tuy nhiên khi công vi c quá t i, áp l c l n kèm tình

tr ng stress kéo dài v i c

ng đ m nh không nh ng gây nh h

ng x u đ n

s c kh e nh m t m i, gi m trí nh , m t t p trung, m t ng , làm gi m ch t
l

ng công vi c, h c t p [46]. Hi n nay, stress là m t trong nh ng v n đ s c

kh e tâm th n đang thu hút nhi u nhà nghiên c u, đ c bi t là trong môi
tr

ng Y khoa, n i t l sinh viên b stress nhi u nh t[32], [43], [47].
N m 2014, M có kho ng 2500 ng

i b stress liên quan đ n các v n đ

s c kh e và gây nh h

ng r t l n đ n cu c s ng c a c ng đ ng [42]. Theo

m t nghiên c u khác

M ,đ

c th c hi n vào n m 2008 b i Associated

Press ch ra r ng có 1 trên 10 sinh viên th

ng xuyên b stress, 1 trên 5 sinh

viên c m th y c ng th ng trong ph n l n th i gian. T l này t ng 20% so v i
cu c đi u tra 5 n m tr

c đó [58].

Force on Graduate Student c a
viên c nhân c a tr

Canada, t ch c Mental Health Task

i h c California Berkey đã kh o sát sinh

ng và phát hi n 45% sinh viên có các v n đ v stress

trong vịng 12 tháng qua [38].


2

Theo nghiên c u c a tác gi Nguy n Ng c H ng ào t i khoa Y t Cơng
c ng –

HYD

c thành ph H Chí Minh có 46,8% sinh viên Y t công

c ng và 44% sinh viên kh i Y h c d phịng có d u hi u stress [4]. M t
nghiên c u trên 346 sinh viên khoa Y t Công c ng –

ih cYD

c thành

ph H Chí Minhc a tác gi Lê Hồng Thanh Nhung (2017) theo thang đo
DASS-21. Nghiên c u cho th y có 17,6% sinh viên có d u hi u stress m c đ
nh , 18,2% m c đ v a, 7,8% m c đ n ng và 0,9% m c đ r t n ng. Nghiên
c u c ng cho th y các nguyên nhân đ a đ n t l stress trên đ i t

ng này là

g m các y u t cá nhân, y u t gia đình và y u t h c t p [13].
Khoa Y D

c Tr

ng Cao

đào t o c l nh v c Y và D

ng Bách Khoa Nam Sài Gịn có ch c n ng

c, trình đ cao đ ng và m t s ch

ng n h n khác liên quan đ n s c kh e theo chi n l
nhà tr

ng trình

c c a Ban Giám Hi u

ng v s phát tri n dài lâu trong vi c m r ng danh m c ngành đào

t o cho Khoa trong th i gian t i.
V i Ch c n ng nhi m v “Duy trì và nâng cao ch t l

ng h c t p c a

h c sinh, phát tri n h p tác qu c t trong đào t o ngành đi u d
chu n qu c t (H p tác v i t ch c Jica – Nh t B n,

c...) và m c tiêu “ áp

ng k p th i xu th h i nh p và nhu c u xã h i, Khoa Y D
nâng cao ch t l

ng theo

c không ng ng

ng đào t o chuyên ngành s c kh e, giúp h c sinh c p nh t

ki n th c m i, rèn luy n tay ngh v ng vàng sau t t nghi p” [9], nên c Th y
và trò đ u tích c c d y và h c sao cho “ Làm vi c đ
V i nh ng m c tiêu trên, sinh viên đang theo h c t i tr

c–

ng đ u yên tâm h c

t p vì nh n ra có nhi u c h i phát tri n ngh nghi p trong t
Bên c nh các thu n l i là các áp l c c ng th ng, c n đ
nhà tr

c vi c làm”.
ng lai.
c quan tâm c a

ng nh m góp ph n nâng cao hi u qu d y và h c, đ ng th i đ a ra

nh ng bi n pháp k p th i và phù h p v i xu h

ng tâm lý c a các sinh viên,

Thang Long University Library


3

giúp h n ch đ

c tình tr ng stress nâng cao ch t l

ng cu c s ng và nâng

cao k t qu h c t p, m r ng c h i hành ngh sau khi t t nghi p.
V i nh ng lý do trên, chúng tôi ti n hành nghiên c u đ tài:ă “Th c
tr ng stress và m t s y u t liên quan

sinh viên khoa Y D

cătr

ng

Caoă đ ng Bách khoa Nam Sài Gịn ậ thành ph H Chí Minh, n mă
2020”, v i 2 m c tiêu:
1. Mô t th c tr ng stress

sinh viên Khoa Y D

c tr

ng Cao đ ng

Bách khoa Nam Sài Gịn – thành ph H Chí Minh, n m 2020.
2. Phân tích m t s y u t liên quan đ n stress

đ it

ng nghiên c u.


4

Ch

ng 1

T NGăQUAN
1.1

nhăngh aăstress
Stress là đáp ng c a ch th tr

c a m i quan h gi a con ng

c m t nhu c u ho c m t s t

i v i môi tr

ng ng

ng xung quanh. Stress là m t

đáp ng thích nghi v m t tâm lý, sinh h c và t p tính. Stress đ t ch th vào
q trình dàn x p thích nghi v i môi tr

ng xung quanh, t o cho c th m t

cân b ng m i sau khi ch u tác đ ng c a mơi tr
Stress bình th

ng. Nói cách khác, ph n ng

ng đã góp ph n làm cho c th thích nghi [20].

Trong ngơn ng thơng th

ng, ng

nguyên nhân, m t tác nhân t môi tr
s thay d i v ch

i ta dùng t “stress” đ ch m t

ng (nh ti ng n

hay công vi c…). Stress c ng đ

thành ph , b nh t t,
c dùng đ ch h u qu

c a tác nhân gây kích thích m nh (s ho ng s khi g p thiên tai, s c ng
th ng trong công vi c…). Stress d n đ n nh ng ph n ng sinh h c c a c th
khi đ i m t v i các thay đ i c a môi tr

ng. Nh v y, stress v a ch tác nhân

cơng kích, v a đ ch ph n ng c a c th tr

Hans Selye là m i t

c các tác nhân đó. Hay nói nh

ng quan gi a tác nhân kích thích và ph n ng c th ,

Hans Selye (1951) đã mô t nh ng ph n ng sinh h c ng n h n hay dài h n
c a c th đ i v i stress trong "H i ch ng thích nghi t ng quát" (General
Adaptation Syndrome), bao g m ba giai đo n: Giai đo n ph n ng báo đ ng
(Stage of Alarm Reaction), giai đo n đ kháng (Stage of Resistance) và giai
đo n ki t s c (Stage of Exhaustion)[3], [20], [41].
D

i góc đ tâm lý h c, stress đ

c Larazus (1999) khái quát là tr ng

thái hay c m xúc mà cá nhân tr i nghi m khi h nh n đ nh r ng các yêu c u
và đòi h i t bên ngồi và bên trong có tính ch t đe d a, có h i, v
ngu n l c cá nhân và xã h i mà h có th huy đ ng đ
đ

t quá

c. Cho đ n nay, đây

c coi là đ nh ngh a ph bi n nh t v stress [57], [35]. H

ng ti p c n này

Thang Long University Library


5

cho chúng ta m t cái nhìn m i v stress v i nhi u đ t phá quan tr ng: Th
nh t, stress không t n t i riêng r trong các kích thích - là các s ki n gây
c ng th ng, hay trong đáp ng c a con ng

i mà

c luôn hi n di n song

song trong hai y u t này, đ c bi t là trong nh n th c. Stress ch x y ra khi cá
nhân nh n đ nh s ki n có tính thách th c, có h i, đe d a s c kh e tâm – sinh
lý và b n thân không đ kh n ng đ ph n ng. Th hai, tác nhân gây stress
không ch xu t phát t mơi tr

ng bên ngồi mà cịn t nh ng áp l c do chính

cá nhân t o ra. Th ba, stress là k t qu c a m t chu i ph n ng dây chuy n
bao g m m t lo t y u t liên quan đ n ý ngh – xúc c m.
Tóm l i, stress là m t khái ni m mang tính h th ng, liên quan đ n nhi u
quá trình, x y ra trên nhi u ph

ng di n khác nhau. Vì th , stress là m t ph n

ng tích h p không th tách r i c a các l nh v c sinh h c – xã h i h c – tâm
lý h c, đ

c cá nhân tri n khai nh m đáp ng v i các tác nhân gây stress, các

s ki n kích thích địi h i huy đ ng kh n ng ph n ng c a cá nhân.
1.2 Bi u hi n c a stress
Nhìn chung, khi b stress con ng

i có nh ng thay đ i c v th ch t và

tâm lý (nh n th c, xúc c m, hành vi).
Cácăbi uăhi năv ănh năth c

Cácăbi uăhi năv ăc măxúc

G p khó kh n trong các q trình trí nh
Khơng th t p trung
Kh n ng đánh giá, nh n đ nh kém
T duy ch m ho c không mu n t duy
Có nhi u suy ngh âu lo
ụ ngh quanh qu n

r , bu n r u, d xúc đ ng
Cáu k nh, d n i nóng
B c r c, b c b i, không xoa d u
đ

c c ng th ng

D b lây lan tình c m theo h

ng

tiêu c c
C m th y cô đ c, b cô l p và d b
t n th

ng

Hân hoan cao đ r i đ t ng t bu n


6

bã t t cùng
H i t

ng l i nh ng đi u bu n phi n

g n đây nh t
C m th y m t lòng tin, hay nghi ng

C m th y vô v ng
T đ l i cho b n than

Ch nhìn th y m t tiêu c c c a m i v n
đ , đánh giá cao khó kh n, đánh giá M t ph

ng h

ng

th p b n thân.
Khơng có kh n ng đ a ra quy t đ nh

B n ch n, lo l ng và s hãi

Cácăbi uăhi năsinhălý
au đ u, đau d dày, đau n a đ u
au ng c, tim đ p nhanh

Các bi uăhi năhànhăvi
n quá nhi u ho c quá ít
Ng quá nhi u ho c quá ít

B tiêu ch y hay b táo bón

Khơng mu n n ng đ ng nh bình
th

ng

Nói n ng khơng rõ ràng, khó hi u

Bu n nơn và chóng m t

Nói liên t c v m t s

Gi m h ng thú tình d c

vi c, hay

phóng đ i s vi c

n khơng ngon mi ng

Hay tranh lu n

Vã m hôi, n l nh, run r y

Thu mình l i, rút lui, khơng mu n
ti p xúc v i ng

i khác

Ngu n: Institute of Mental Health[44]
1.3 Phân lo i stress
Có nhi u cách đ phân lo i stress tùy thu c vào l nh v c mà nhà nghiên
c u quan tâm, trong đó, ph bi n nh t: stress đ
ti n liên ti p nhau và đ
- Stress d

c hi u là m t quá trình di n

c phân thành hai lo i chính:

ng tính (eustress) - giai đo n báo đ ng, giai đo n đ kháng:

Stress trong m t th i gian ng n v i tính ch t, c

ng đ tác đ ng v a ph i có

Thang Long University Library


7

th t o nên s c m nh tinh th n và th ch t t c th i. Lo i stress này s giúp
l

ng máu d n đ n các c b p đ làm các c b p c ng lên, đ ng th i c ng

làm t ng nh p tim và huy t áp trong máu. Nó có th giúp cá nhân c i thi n t
duy, trí nh , sáng t o, n ng đ ng, h ng hái, hào h ng; nh n th c đ
tác nhân gây stress và kh n ng ph n ng c a mình tr

c stress. N u s ki n

hay m i nguy hi m qua đi, c th s tr l i tr ng thái bình th
v y, m t l

ng stress t i u có th giúp con ng

tri n tinh th n. Tuy nhiên, khi stress v

ng [35]. Nh

i c i thi n s c kh e và phát

t quá ti m n ng ph n ng,

n ng và kéo dài, kh n ng đáp ng c a c th đã suy y u thì s

tiêu c c đ n ch t l

c nh ng

m cđ
nh h

ng

ng cu c s ng (distress – stress âm tính) [37].

- Stress âm tính (distress): ph n ng stress tr thành b nh lý khi tình
hu ng gây stress là b t ng , quá d d i, ho c tình hu ng quen thu c nh ng
l p đi l p l i, v

t quá kh n ng dàn x p c a ch th . Ti p theo giai đo n báo

đ ng và đ kháng là giai đo n ki t qu v i kh n ng thích nghi b th t b i và
xu t hi n stress b nh lý. Trong stress b nh lý, các r i lo n tâm th n, c th và
t p tính xu t hi n ho c c p tính, t m th i ho c nh h n và kéo dài, đ

c phân

thành nhi u giai đo n:
+ Stress b nh lý c p tính: th
tr

cđ

ng g p trong các tình hu ng khơng l

c, d d i nh b t n công, g p th m h a ho c khi đ

mình hay ng

ng

c bi t chính

i thân c a mình b b nh n ng.

+ Stress b nh lý kéo dài: nh ng r i lo n kéo dài đ
tình hu ng stress nh sau: th

c hình thành do các

ng g p nh t là trong các tình hu ng stress quen

thu c nh ng l p đi l p l i nh xung đ t, th t v ng, không to i nguy n, nh ng
phi n nhi u trong đ i s ng hàng ngày. Ít g p h n là trong các tình hu ng b t
ng và d d i, gây ra m t ph n ng c p di n ban đ u, nh ng sau đó khơng n
đ nh hoàn toàn mà chuy n sang stress b nh lý kéo dài.


8

+ Tr ng thái tr m c m: nh ng tình hu ng stress dai d ng d n đ n r i
lo n lo âu kéo dài, gây tr ng i cho ho t đ ng c a b nh nhân. Nh ng hoàn
c nh xung đ t, s không th a mãn liên quan đ n stress, khi n b nh nhân ngh
r ng b n thân h không th nào ti n tri n t t lên đ

c. H t đánh giá th p

b n thân mình và đó là m đ u cho các nhân t tr m c m. Các nhân t tr m
c m này phát tri n thành h i ch ng tr m c m.
+ R i lo n stress sau sang ch n: r i lo n stress sau sang ch n phát sinh
nh m t đáp ng trì hỗn ho c kéo dài đ i v i m t s ki n ho c hoàn c nh
gây stress m nh, có tính đe d a, th m h a đ c bi t. Nh ng s ki n đó nh tai
h a do thiên nhiên, con ng

i gây ra, chi n tranh, tai n n th m kh c, n n

nhân c a tra t n, kh ng b , hãm hi p ho c các t i ác khác.
+ R i lo n s thích ng: r i lo n s thích ng là nh ng tr ng thái đau
kh ch quan và r i lo n c m xúc gây tr ng i cho ho t đ ng xã h i và hi u
su t làm vi c. Tác nhân gây stress có th

nh h

ng đ n s toàn v n c a các

m i quan h c a cá nhân nh tang tóc hay chia ly. Tính d t n th

ng đóng

vai trị to l n trong nguy c c a r i lo n thích ng. R i lo n thích ng th
x y ra trong vòng m t tháng sau khi x y ra s ki n stress và th

ng kéo dài

không quá 6 tháng.
1.4 Các y u t d năđ n stress
Tình tr ng c ng th ng th

ng x y ra trong cu c s ng có th là do :

Y u t chính[2]:
- M u thu n gi a cá nhân và môi tr

ng xung quanh.

- Mâu thu n gi a quy n l i cá nhân và nhu c u c a xã h i, đ c bi t là
v n đ v kinh t .
- Mâu thu n kéo dài trong công tác

ng

c quan

- M u thu n trong đ i s ng cá nhân và gia đình.

Thang Long University Library


9

Y u t thu n l i[2]:
- Nhân cách y u
- M c các b nh nhi m khu n m n tính.
- Nhi m đ c

- Thi u dinh d

ng lâu ngày.

- M t ng kéo dài
- Lao đ ng trí óc q c ng th ng
- Mơi tr

ng s ng và làm vi c có nhi u nhân t kích thích.

Nh ng r i lo n c m xúc m nh[2]:
Các y u t gây stress th

ng gây b nh khi nó làm bi n đ i c m xúc m t

cách sâu s c. Nh ng r i lo n th

ng g p nh t là:

- Th t v ng.
- Lo l ng, s hãi, bu n r u.
- T c gi n.
1.5 Qu n lý stress
Hi p h i tâm lý h c Hoa Kì (APA) cung c p nh ng l i khuyên đ qu n lí
stress nh sau[30]:
- Hi u b n thân b stress nh th nào: làm th nào b n bi t mình b
stress? Nh ng suy ngh và hành vi c a b n có khác gì so v i lúc b n
không c m th y stress?
- Xác đ nh ngu n gây stress: nh ng s ki n/tình hu ng nào gây stress?
Có liên quan đ n gia đình, s c kh e, tài chính, cơng vi c, các m i quan

h hay liên quan đ n đi u gì khác khơng?
- Tìm hi u bi u hi n c a stress: con ng

i tr i qua stress v i nh ng bi u

hi n khác nhau (khó t p trung, c m th y t c gi n, cáu k nh, đau đ u,
c ng c ho c thi u n ng l
b n thân.

ng). Hãy đánh giá các d u hi u stress c a


10

- Cách đ i phó v i stress: xác đ nh xem b n có hành vi khơng lành m nh
nh hút thu c, u ng r
không?

u, n quá nhi u hay q ít đ đ i phó hay

ây có ph i là hành vi th

ng xuyên không hay là ch trong

m t d p hay tình hu ng c th nào? Li u nh ng hành vi không lành
m nh này có ph i là do c m th y quá stress?
- Tìm nh ng cách lành m nh đ qu n lý stress: cân nh c nh ng ho t
đ ng lành m nh giúp gi m stress nh : t p th d c, thi n ho c nói v
stress c a b n v i b n bè ho c gia đình.
- Ch m sóc b n thân: n u ng h p lí, ng đ gi c, u ng nhi u n

tham gia vào các ho t đ ng th ch t th

c và

ng xuyên.

- Ti p c n đ h tr : ch p nh n s giúp đ t b n bè, gia đình có th giúp
qu n lý stress, n u b n v n không qu n lý đ

c stress hãy tìm bác s

tâm lí.
1.6 Cơng c sàng l c stress
Trên th gi i có nhi u cơng c đo l

ng s c kh e tâm th n đ

cs

d ng cho đ n bây gi , nh thang đo stress PSS, thang đo tr m c m BECK
(BID-D), thang t đánh giá lo âu c a ZUNG (SAS) và thang đo DASS đánh
giá Tr m c m – Lo âu – Stress c a Lovibond. Riêng thang đo DASS, có hai
phiên b n: thang đo g m 42 câu và thang đo ng n g n h n g m 21 câu. C
hai thang đo đ u đ

c đánh giá là đáng tin c y và có giá tr cho nhóm dân s

lâm sàng và c ng đ ng k c khác bi t v v n hóa, dân t c. Thang đo có th
đ

c s d ng b i nh ng bác s không thu c chuyên ngành tâm th n [22].
Trong nghiên c u này, chúng tôi s d ng thang đo Tr m c m – Lo âu –

Stress DASS-21, b i t khi ra đ i, thang đo DASS-21 đã đ
rãi trong nhi u nghiên c u
h

c s d ng r ng

nhi u qu c gia đ đánh giá m i quan h và nh

ng c a tr m c m, lo âu và stress trong nhi u nhóm dân c , nhóm tu i,

lâm sàng hay c ng đ ng và phân bi t stress và tr m c m [48], [54], [61].

Thang Long University Library


11

Thang đo DASS-21 là m t b câu h i t đi n, đ

c thi t k đ đo l

ng

tr ng thái c m xúc tiêu c c c a tr m c m, lo âu, stress. DASS-21 là phiên
b n rút g n c a DASS-42. Theo nghiên c u c a các tác gi Oei, T. P.
Sawang, S. Goh, Y. W. Mukhutar vào n m 2013 v vi c s d ng thang đo
DASS-21, k t qu nghiên c u khuy n cáo r ng thang đo DASS-21 phù h p

v i ng

i châu Á h n là thang đo DASS-42[60].

B ng 1.1 Thang đo DASS-21
N IăDUNGăCÂUăH I

STT
1

Tôi c m th y khó mà tho i mái đ

2

Tơi b khơ mi ng

3

4

Tơi d

I M
c

ng nh ch ng có chút c m xúc tích

c c nào
Tơi b r i lo n nh p th (th nhanh, th g p,
khó th dù ch ng làm vi c gì n ng)

5

Tơi c m th y khó b t tay vào cơng vi c

6

Tơi có xu h

ng ph n ng thái q v i m i

tình hu ng

DAS

0

1

2

3

S

0

1

2

3

A

0

1

2

3

D

0

1

2

3

A

0

1

2

3

D

0

1

2

3

S

7

Tơi b run (tay, chân,...)

0

1

2

3

A

8

Tơi th y mình đang suy ngh q nhi u

0

1

2

3

S

0

1

2

3

A

9

Tơi lo l ng v nh ng tình hu ng có th làm tôi
ho ng s ho c bi n tôi thành trị c

i

10

Tơi th y mình ch ng có gì đ mong đ i c

0

1

2

3

D

11

Tôi th y b n thân d b kích đ ng

0

1

2

3

S

12

Tơi th y khó th giãn đ

0

1

2

3

S

13

Tơi c m th y chán n n, th t v ng

0

1

2

3

D

c


12

Tơi khơng ch p nh n đ

14

c vi c có cái gì đó

xen vào c n tr vi c tơi đang làm

0

1

2

3

S

15

Tơi th y mình g n nh ho ng lo n

0

1

2

3

A

16

Tôi không th y h ng hái v i b t k vi c gì n a

0

1

2

3

D

17

Tơi th y mình ch ng đáng làm ng

0

1

2

3

D

18

Tơi th y mình khá d ph t ý, t ái

0

1

2

3

S

0

1

2

3

A

i

Tôi nghe th y rõ ti ng nh p tim dù ch ng làm

19

vi c gì c (t ng nh p tim, ti ng tim lo n)

20

Tôi hay s vô c

0

1

2

3

A

21

Tôi th y cu c s ng vơ ngh a

0

1

2

3

D

Cácăm căđ ăthangătínhăđi m:
0 = Khơng đúng chút nào c
1 = Th nh tho ng m i đúng
2 = Ph n l n th i gian là đúng
3 = H u h t th i gian là đúng
Ngu n: Nghiên c u c a các tác gi

Oei, T. P. Sawang, S. Goh, Y. W.

Mukhutar n m 2013 [60].
B ng 1.2: B ng phân lo i các m c đ stress, lo âu, tr m c m
M căđ

Tr măc m

Lo âu

Stress

0–9

0–7

0–14

Nh

10–13

8–9

15–18

V a

14–20

10–14

19–25

N ng

21–27

15–19

26–33

≥ 28

≥ 20

≥ 34

Bìnhăth

ng

R tăn ng

Ngu n: Nghiên c u c a các tác gi

Oei, T. P. Sawang, S. Goh, Y. W.

Mukhutar n m 2013 [60].

Thang Long University Library


13

Thang đo DASS-21 quy đ nh m c đ tr m c m, lo âu, stress t n ng và
r t n ng làm ng

ng h

ng đ n ch n đoán tr m c m, lo âu, stress cho các

bác s lâm sàng. B câu h i có 21 ti u m c chia thành 3 ph n, t

ng ng v i

m i ph n là 7 ti u m c.
Ph n C ng th ng tâm lý g m các ti u m c 1, 6, 8, 11, 12, 14, 18;
Ph n Lo âu g m các ti u m c 2, 4, 7, 9, 15, 19, 20;
Ph n Tr m c m g m các ti u m c 3, 5, 10, 13, 16, 17, 21.
i m cho m i ti u m c là t 0 đ n 3 d a trên m c đ và th i gian tr i
nghi m tri u ch ng c a đ i t

l

ng. Khi s d ng thang đo DASS-21 đ đo

ng, t ng đi m c a t ng ph n đ

c nhân đôi tr

c khi k t lu n. Tuy nhiên,

đ có ch n đốn xác đ nh, bác s lâm sàng c n k t h p v i các ph

ng ti n

ch n đoán khác vì DASS khơng có nh ng tác đ ng tr c ti p đ i v i vi c
phân b ng

i b nh, đ i v i các lo i ch n đoán xác đ nh b nh đ

c m c

nhiên công nh n trong h th ng phân lo i nh DSM và ICD. Nh ng ng
b nh có m c đ n ng và r t n ng đ
stress, và c n đ

i

c đánh giá là có b tr m c m, lo âu,

c s giúp đ . Nh ng ng

i b nh

m c đ nh có ngh a là

m c đi m cao h n trung bình so v i dân s chung nh ng v n cịn d

im c

đ nghiêm tr ng đi n hình và m c đ nh khơng có ngh a m c đ nh c a r i
lo n[26], [63].
DASS21 đã đ

c d ch t ti ng Anh sang ti ng Vi t, đ

c xem xét b i

m t nhóm các chuyên gia y t và nhân viên nghiên c u v s phù h p c a
ngôn ng

và thành ng

minh. Nh ng ng

v n hóa và d ch ng

c sang ti ng Anh đ xác

i tham gia đã hoàn thành DASS21-V nh m t cu c ph ng

v n có c u trúc cá nhân v i m t nhà nghiên c u s c kh e đ
t o. Trong m t quy trình riêng bi t, m t bác s tâm th n ng

c đào

i Vi t đã th c

hi n các cu c ph ng v n SCID trong cùng m t ngày. T t c nh ng ng

i

tham gia đã hoàn thành c hai cu c ph ng v n trong các phòng riêng t i tr m


14

y t xã trong cùng m t ngày. Bác s tâm th n đã b mù đi m s trên DASS21
và ng

c l i. Thu th p d li u đ

c th c hi n vào tháng 2 n m 2008[62].

Có b ng ch ng v tính h p l c a DASS cho vi c s d ng
và c ng đ ng

c lâm sàng

các qu c gia nói ti ng Anh bao g m Úc, Hoa K , Canada và

Anh. Công c này c ng đã đ

c d ch và xác th c b ng các ngôn ng khác

bao g m ti ng Trung, ti ng Mã Lai, ti ng ụ và ti ng Tây Ban Nha. C hai
phiên b n ti ng Anh và không ph i ti ng Anh đ u có tính nh t qn n i b
cao (đi m s alpha c a Cronbach> 0,7). Các nghiên c u tr

c đây

gia nói ti ng Anh và khơng nói ti ng Anh đã tìm th y m i t

các qu c

ng quan đáng

k gi a đi m DASS và các bi n pháp khác bao g m Thang đo Beck Anxiety
và Beck Depression (h s t
c c và Thang đo nh h

ng quan, r, dao đ ng t 0,58 đ n 0,78,), Tích

ng tiêu c c (r = 0,69,) và Danh sách ki m tra tri u

ch ng-90-R (r dao đ ng trong kho ng 0,57 đ n 0,84,). Tuy nhiên, v n ch a
có m t nghiên c u ki m ch ng DASS21 ch ng l i xét nghi m ch n đoán lâm
sàng đ đ xu t và xác minh đi m s b c t đ phát hi n các r i lo n tâm th n
ph bi n[62].
1.7 Tácăđ ng c a stress đ năconăng

i

Qua q trình ti n hóa hàng tri u n m, con ng

i đã đ

c trang b nh ng

c ch sinh h c th n kinh cho phép thích ng v i t t c nh ng s thay đ i c a
môi tr

ng s ng. Cho dù nh ng thay đ i này v m t c th , tinh th n hay xã

h i thì c th c ng ph i duy trì đ
th b ng cách đi u ti t n ng l

c s h ng đ nh, s cân b ng bên trong c
ng m t cách phù h p trong quá trình thích

ng. C n nh r ng s thích ng này có t m quan tr ng s ng cịn đ i v i cá
th b i vì con ng

i ln ph i đ i m t v i stress[18],[55].

Stress có th là đ ng l c giúp con ng
đ tđ

i t p trung h n vào công vi c và

c m c tiêu đ ra, tuy nhiên khi công vi c quá t i, áp l c l n kèm tình

tr ng stress kéo dài v i c

ng đ m nh không nh ng gây nh h

ng x u đ n

Thang Long University Library


15

s c kh e nh m t m i, gi m trí nh , m t t p trung, m t ng , mà còn làm gi m
ch t l

ng công vi c, h c t p [46].
m t m c đ nào đó, stress là c n thi t cho đ i s ng, nó t o ra đ ng c ,

thách th c, đòi h i các cá th ph i huy đ ng các ngu n l c đ v
ti p t c t n t i, hồn thi n mình h n. Nh ng
q ng

m t s tr

t qua và

ng h p stress v

t

ng nào đó s tr nên nguy hi m đ n đ i s ng c a cá th , th m chí

d n đ n cái ch t vì c th khơng th thích ng, khơng th v
duy trì m t s

t qua đ

cđ

n đ nh bên trong[18],[55].

Cho đ n nay, y h c đã kh ng đ nh m i liên quan m t thi t gi a tinh th n
và các b nh th c th thông qua các ph n ng th n kinh – n i ti t – mi n d ch.
Ba y u t trong h th ng này có nh h

ng qua l i m t thi t v i nhau trong

q trình thích ng c a c th v i nh ng đòi h i c a môi tr

ng. Ho t đ ng

c a h th ng này n m m c đích b o đ m s h ng đ nh bên trong c th trong
q trình thích ng v i các thay đ i, địi h i c a mơi tr

ng. H th ng th n

kinh d n truy n nh ng tín hi u thơng qua các d n ch t th n kinh. H n i ti t
s d ng nh ng hormone, đ chuy n t i thông tin chuyên bi t t xa. H th ng
mi n d ch chuy n t i thông tin nh nh ng t bào l u chuy n trong c th và
s n xu t ra nh ng t bào “chi n đ u” và nh ng kháng th đ b o v c th

ch ng l i nh ng tác nhân t n cơng gây h i t bên ngồi [18],[55].
Theo Selye t t c các ph n ng t v c a c th đ u gi ng nhau
th nh ng

m i cá

t ng cá th khác nhau thì m c đ ph n ng có khác nhau vì v y

kh n ng thích ng c a t ng cá th c ng không gi ng nhau đ i v i cùng m t
y u t gây stress[18], [55].
Tóm l i: con ng

i luôn luôn ph i đ i m t v i các hoàn c nh gây stress.

N u nh ng y u t gây stress

m t gi i h n nào đó và cá th có th v

b ng cách huy đ ng các ngu n l c c a mình. Tr

t qua

ng h p này, stress mang

tính tích c c vì nó có tác d ng nh m t thách th c, t o m t đ ng c đ cá th