Luận văn nghiên cứu hệ thống quản lý và phân cấp ngân sách nhà nước cho các dịch vụ công chủ yếu trên địa bàn huyện yên dũng, tỉnh bắc giang

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

TR N VĂN DƯƠNG

NGHIÊN C U H TH NG QU N LÝ VÀ PHÂN C P
NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C CHO CÁC D CH V CÔNG CH Y U
TRÊN ð A BÀN HUY N YÊN DŨNG, T NH B C GIANG

LU N VĂN TH C SĨ QU N TR KINH DOANH

HÀ N I – 2011


B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

TR N VĂN DƯƠNG

NGHIÊN C U H TH NG QU N LÝ VÀ PHÂN C P
NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C CHO CÁC D CH V CÔNG CH Y U
TRÊN ð A BÀN HUY N YÊN DŨNG, T NH B C GIANG

LU N VĂN TH C SĨ QU N TR KINH DOANH

Chuyên ngành: Qu n tr kinh doanh
Mã s :

60.34.05

Ngư i hư ng d n khoa h c:

PGS.TS. Lê H u nh

HÀ N I – 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan m i thơng tin tham kh o, s li u trong nghiên c u s
d ng ñ u ñư c ghi ngu n g c rõ ràng, m i s giúp ñ cho vi c hồn thành
lu n văn đ u đã đư c c m ơn.
K t qu nghiên c u trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c s
d ng trong nghiên c u ñ b o v m t h c v nào.

Hà N i, ngày

tháng

năm 2011

Tác gi lu n văn

Tr n Văn Dương

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

i


L I C M ƠN

Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c t i gia đình, anh em và nh ng ngư i
thân c a tơi đã ñ m b o cho tôi v v t ch t và khơng ng ng đ ng viên, c vũ
tơi v tinh th n trong su t nh ng năm tháng h c t p và th i gian th c hi n đ
tài nghiên c u.
Tơi xin trân tr ng c m ơn Th y giáo – Ngư i hư ng d n khoa h c
PGS. TS Lê H u

nh - B mơn Tài chính – Khoa K tốn và Qu n tr kinh

doanh, Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã hư ng d n khoa h c và t n
tình giúp đ tôi trong su t th i gian th c hi n đ tài và hồn ch nh lu n văn
t t nghi p.
Tôi xin g i l i c m ơn t i tồn th Th y giáo, Cơ giáo trong và ngồi
khoa K tốn và Qu n tr kinh doanh, trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i và
các ban ngành huy n Yên Dũng, t nh B c Giang, cùng nh ng t p th và cá
nhân đã giúp đ tơi hồn thành lu n văn này.
Tôi xin trân tr ng c m ơn./.

Hà N i, ngày

tháng

năm 2011

Tác gi lu n văn

Tr n Văn Dương

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

ii


M CL C
L i cam ñoan......................................................................................................i
L i c m ơn........................................................................................................ii
M c l c............................................................................................................iii
Danh m c các ch vi t t t................................................................................vi
Danh m c các b ng.........................................................................................vii
Danh m c bi u ñ , ñ th .................................................................................ix
Danh m c hình..................................................................................................x
1. M

ð U .................................................................................................. 110

1.1 Tính c p thi t c a đ tài nghiên c u………………………………………1
1.2 M c tiêu nghiên c u………………………………………………………3
1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u ………………………………………..3
1.3.1 ð i tư ng nghiên c u............................................................................... 3
1.3.2 Ph m vi nghiên c u.................................................................................. 4
2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U................................................ 5
2.1 Cơ s lý lu n ……………………………………………………………...5
2.1.1 Lý lu n v ngân sách nhà nư c................................................................ 5

2.1.2 Phân c p qu n lý ngân sách nhà nư c ................................................... 13
2.1.3 D ch v công trong phát tri n kinh t - xã h i ....................................... 23
2.2. Cơ s th c ti n ………………………………………………………….30
2.2.1 Th c tr ng ho t ñ ng d ch v công
2.2.2 Cung c p d ch v công

Vi t Nam.................................... 30

nông thôn Vi t Nam...................................... 32

2.2.3 ðánh giá hi n tr ng cung c p d ch v công

Vi t Nam ....................... 35

3. ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ............. 40
3.1 ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u …………………………………………...40
3.1.1 ði u ki n t nhiên .................................................................................. 40

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

iii


3.1.2 ði u ki n kinh t - xã h i c a huy n ..................................................... 43
3.2. Phương pháp nghiên c u ……………………………………………….53
3.2.1 Khung phân tích ..................................................................................... 53
3.2.2 Thu th p tài li u nghiên c u................................................................... 54
3.2.3 H th ng các ch tiêu.............................................................................. 56
4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ....................................... 57
4.1 H th ng d ch v công và thu chi ngân sách cho các d ch v công ch y u

huy n Yên Dũng, t nh B c Giang …………………………………………..57
4.1.1 H th ng d ch v cơng ch y u trên đ a bàn huy n Yên Dũng trong phân
b ngân sách nhà nư c qua c p huy n............................................................ 57
4.1.2 L c lư ng cán b trong h th ng d ch v công huy n Yên Dũng......... 61
4.1.3 Thu chi ngân sách nhà nư c liên quan ñ n d ch v công

huy n Yên

Dũng................................................................................................................ 64
4.2 Qu n lý và phân c p qu n lý ngân sách nhà nư c cho các d ch v công
ch y u huy n Yên Dũng, t nh B c Giang ………………………………….71
4.2.1 Cơ c u chi ngân sách nhà nư c cho các d ch v công ch huy n Yên
Dũng................................................................................................................ 71
4.2.2 Qu n lý và phân c p ngân sách nhà nư c cho s nghi p kinh t ......... 73
4.2.3 Qu n lý và phân c p qu n lý ngân sách nhà nư c cho s nghi p văn
hóa – xã h i .................................................................................................... 78
4.2.4 Tình hình th c hi n chi ngân sách nhà nư c huy n Yên Dũng cho s
nghi p khác ..................................................................................................... 84
4.3 ðánh giá v qu n lý ngân sách nhà nư c cho d ch v công ch y u huy n
Yên Dũng …………………………………………………………………...90
4.3.1 ðánh giá chung v qu n lý và phân c p h th ng d ch v cơng đ n phát
tri n huy n Yên Dũng ..................................................................................... 90
4.3.2 ðánh giá q trình cung câp d ch v cơng t i huy n Yên Dũng ........... 95

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

iv


4.4 Gi i pháp tăng cư ng qu n lý và phân c p ngân sách cho d ch v cơng

ch y u trên đ a bàn huy n n Dũng t nh B c Giang ……………………103
4.4.1 Phương hư ng phát tri n kinh t - xã h i huy n Yên Dũng............... 103
4.4.2 Nh ng gi i pháp ch y u nh m tăng cư ng qu n lý và phân c p ngân
sách cho các d ch v công ch y u c a huy n Yên Dũng ñ n năm 2015 .... 105
5. K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................ 111
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................... 120
PH L C ..................................................................................................... 123

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

v


DANH M C CÁC CH

VI T T T

ADB

Ngân hàng phát tri n châu Á

ANQP

An ninh qu c phòng

ASXH

An sinh xã h i

ATGT

An tồn giao thơng

BHXH

B o hi m xã h i

BNN&PTNN

B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn

BQ

Bình qn

BTC

B Tài chính

CC

Cơ c u

CN

Cơng nghi p

CNH

Cơng nghi p hóa

CP

Chính ph

ðBSH

ð ng b ng sông H ng

DN

Doanh nghi p

DV

D ch v

GD-ðT

Giáo d c đào t o

HðH

Hi n đ i hóa

HðND

H i ñ ng nhân dân

KD

Kinh doanh

KHKT

Khoa h c k thu t

KT-XH

Kinh t - xã h i

Lð

Lao đ ng

Nð

Ngh đ nh

NLN

Nơng lâm nghi p

NSðP

Ngân sách ñ a phương

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

vi

NSNN

Ngân sách nhà nư c

NSTW

Ngân sách trung ương

PTNT

Phát tri n nơng thơn

Qð

Quy t đ nh

QLHC

Qu n lý hành chính

SX

S n xu t

TCVN

Tiêu chu n Vi t Nam

TM

Thương m i

TS

Th y s n

TT

Thông tư

TTCN

Ti u th công nghi p

TTg

Th tư ng Chính ph

TTLT

Thơng tư tiên t ch

UB MTTQ

y ban M t tr n T qu c

UBND

y ban nhân dân

VH-XH

Văn hóa xã h i

XDCB

Xây d ng cơ b n

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

vii


DANH M C CÁC B NG
STT

Tên b ng

Trang

3.1. Tình hình s d ng và phân b ñ t ñai huy n n Dũng giai đo n
2008 – 2010…………………………………………………………….44
3.2. Tình hình lao ñ ng và s d ng lao ñ ng c a huy n Yên Dũng giai ño n
2008 – 2010…………………………………………………………….47
3.3. Giá tr s n xu t các ngành kinh t huy n Yên Dũng năm 2008 –
2010…………………………………………………………………….52
3.4. Ngu n s li u thu th p ph c v nghiên c u…………………………….55
4.1. Trình đ và cơ c u cán b huy n Yên Dũng trong các d ch v công

giai ño n 2008 – 2010…………….……………………………………62
4.2. T ng h p thu chi ngân sách nhà nư c cho d ch v cơng ch y u
huy n n Dũng giai đo n 2008 – 2010…………………….…………65
4.3. Quy t toán ngân sách nhà nư c huy n Yên Dũng năm 2010 …………..70
4.4. T ng h p chi ngân sách nhà nư c cho d ch v công ch y u huy n
Yên Dũng giai ño n 2008 - 2010………………………………………71
4.5. T ng chi NSNN cho s nghi p kinh t huy n Yên Dũng giai ño n
2008 – 2010 74
4.6. Quy t toán chi ngân sách nhà nư c cho s nghi p kinh t huy n
Yên Dũng năm 2010…………………………………………………...76
4.7. T ng chi NSNN cho s nghi p văn hóa – xã h i huy n Yên Dũng
giai ño n 2008 – 2010…………………………………….……………79
4.8. Quy t toán chi ngân sách nhà nư c cho s nghi p VH – XH huy n
Yên Dũng năm 2010……………………………………………………84
4.9. T ng chi ngân sách nhà nư c huy n Yên Dũng cho s nghi p khác
giai ño n 2008 – 2010………………………………………………….85
4.10. Cơ c u chi NSNN huy n Yên Dũng giai ño n 2005 - 2010 ………….91

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

viii


DANH M C BI U ð , ð

STT

TH

Tên bi u ñ , ñ th

Trang

3.1. Cơ c u s d ng ñ t ñai năm 2010 ……………………………………...45
3.2. Cơ c u giá tr s n xu t huy n Yên Dũng năm 2008, 2009, 2010……….50
4.1. T ng h p thu NSNN huy n Yên Dũng…………………………………66
4.2. Cơ c u chi ngân sách nhà nư c huy n Yên Dũng năm 2010…………...69
4.3. Chi NSNN huy n Yên Dũng cho m t s s nghi p cơng ch y u giai
đo n 2008 – 2010………………………………………………………72
4.4. Cơ c u chi NSNN huy n Yên Dũng cho s nghi p VH – XH năm
2010…………………………………………………………………… 80
4.5. Chi NSNN huy n cho m t s s nghi p huy n Yên Dũng giai ño n
2008 – 2010…………………………………………………………….88

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

ix


DANH M C HÌNH

STT

Tên hình

Trang

2.1. Sơ đ t ch c ngân sách Nhà nư c…….………………………………...9
2.2. Ph m vi d ch v công trên th gi i và

Vi t Nam……………………..28

2.3. M c đ hài lịng c a các d ch v công gi m sút, 2006 – 2008…………38
4.1. H th ng d ch v công ch y u huy n Yên Dũng phân b theo ngân
sách nhà nư c c p huy n………………………………………………59

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

x


1. M

ð U

1.1 Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u
Ngân sách nhà nư c (NSNN) là m t b ph n quan tr ng trong lĩnh v c
tài chính, đ ng th i cũng là m t cơng c tài chính quan tr ng c a m t qu c
gia, kích thích phát tri n s n xu t kinh doanh. NSNN cịn là cơng c hi u l c
c a Nhà nư c ñ ñi u ch nh trong lĩnh v c thu nh p, góp ph n gi i quy t các
v n ñ kinh t - xã h i (KT – XH). Cùng v i s phân c p qu n lý kinh t và
hành chính thì NSNN cũng đư c phân c p nh m qu n lý có hi u qu . Phân
c p ngân sách là c n thi t, nó giúp q trình qu n lý và phân b m t cách hi u
qu vi c s d ng các ngu n l c tài chính khan hi m c a qu c gia, nó cịn t o
ti n ñ và ñi u ki n thu n l i ñ thúc ñ y s phát tri n hài hồ v KT – XH.
S phân c p có th khác nhau ph thu c vào ñi u ki n v chính tr , kinh t , xã
h i c a t ng qu c gia.
Vi t Nam, vi c phân c p qu n lý ngân sách ñã ñư c Nhà nư c th c
hi n t năm 1996, khi th c hi n Lu t Ngân sách Nhà nư c năm 1996, và sau
đó là lu t s a đ i, b sung năm 2002, nó đã góp ph n vào vi c qu n lý có hi u

qu hơn NSNN. NSNN bao g m: ngân sách trung ương (NSTW) và ngân
sách ñ a phương (NSðP). NSðP bao g m ngân sách c p t nh, ngân sách c p
huy n, ngân sách c p xã. Vi c phân c p qu n lý NSðP là m t ph n quan
tr ng trong phân c p qu n lý ngân sách

nư c ta.

Phân c p NSNN là v n ñ ñư c Nhà nư c r t quan tâm. Tùy ñi u ki n
c a t ng ñ a phương mà vi c phân c p qu n lý ngân sách gi a các c p chính
quy n ñ a phương khác nhau. Hi u qu c a vi c phân c p qu n lý ngân sách
ñ a phương có nh hư ng r t l n ñ n s phát tri n chung c a c nư c, n u
vi c phân c p qu n lý các c p chính quy n đ a phương t t khơng nh ng đ m

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

1


b o vi c th c hi n t t ñư c các nhi m v ñ ra mà còn th hi n s t ch ,
sáng t o c a ñ a phương trong vi c s d ng ngân sách.
Tuy nhiên v i phân c p qu n lý ngân sách

đ a phương ngồi nh ng

thành t u ñ t ñư c v n còn t n t i nh ng b t c p c n ph i đư c hồn thi n, đ
đ m b o vi c phân c p qu n lý ngân sách hi u qu hơn góp ph n phát tri n
KT – XH

ñ a phương.

Qu n lý th ng nh t n n tài chính qu c gia, xây d ng NSNN lành m nh,
c ng c k lu t tài chính, s d ng ti t ki m, có hi u qu ti n c a c a Nhà
nư c; tăng tích lu đ th c hi n cơng nghi p hố - hi n đ i hố (CNH –
HðH) ñ t nư c theo ñ nh hư ng XHCN, ñáp ng yêu c u phát tri n kinh t ,
xã h i, nâng cao ñ i s ng c a nhân dân; đ m b o qu c phịng, an ninh, ñ i
ngo i, Lu t Ngân sách nhà nư c - m t ñ o lu t quan tr ng trong h th ng tài
chính - đã đư c Qu c h i khoá IX, kỳ h p th 9 thơng qua ngày 20-3-1996,
đánh d u m c l ch s quan tr ng trong công tác qu n lý, ñi u hành NSNN
nư c ta, t o cơ s pháp lý cao nh t cho ho t ñ ng c a NSNN.
Huy n Yên Dũng là huy n nơng thơn mi n núi nhưng có nhi u ngu n
l c t nhiên, KT – XH và cũng là vùng tr ng ñi m v an ninh lương th c c a
t nh B c Giang. ð ñ m b o v n đ đó, hàng lo t các chính sách KT – XH
đ u ph i ban hành theo trong đó đ c bi t là h th ng qu n lý ngân sách cho
các d ch v cơng trên đ a bàn.
Các nghiên c u g n đây đã góp ph n h tr khá đ c l c vào ti n trình
c i cách d ch v công

Vi t Nam nhưng ph n l n còn thi u h th ng, t p

trung ch y u t i nh ng ñ a bàn tr ng ñi m trong khi

khu v c nông thôn

g n như b b ng . Hi n v n chưa có m t nghiên c u nào tr l i cho các câu
h i: H th ng qu n lý ngân sách cho các d ch v công

khu v c c p huy n

như th nào? M c ñ ti p c n ñ i v i các d ch v này ñ n ñâu? Tác ñ ng như
th nào ñ n kinh t - xã h i nơng thơn nói riêng và n n kinh t nói chung?

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

2


Xu t phát t cơ s th c ti n trên chúng tơi th c hi n đ tài: "Nghiên
c u h th ng qu n lý và phân c p ngân sách nhà nư c cho các d ch v cơng
ch y u trên đ a bàn huy n Yên Dũng t nh B c Giang" nh m ñưa ra nh ng
gi i pháp h p lý cho c i cách h th ng qu n lý ngân sách cho các d ch v cơng
ch y u trên đ a bàn huy n Yên Dũng nói riêng và trên c nư c nói chung.
1.2 M c tiêu nghiên c u
M c tiêu chung
Trên cơ s ñánh giá th c tr ng qu n lý và phân c p ngân sách cho các
d ch v công ch y u t i huy n n Dũng, t đó đ xu t các quan ñi m,
phương hư ng và gi i pháp ti p t c hoàn thi n h th ng qu n lý và phân c p
NSNN cho các d ch v công ch y u trong phát tri n KT – XH ñ a phương.
M c tiêu c th
- Góp ph n h th ng hóa n i dung lý lu n liên quan ñ n NSNN và phân
b NSNN cho các d ch v công ch y u.
- ðánh giá th c tr ng h th ng qu n lý NSNN và phân c p ngân sách
cho các d ch v công ch y u t i huy n Yên Dũng.
- ð xu t nh ng gi i pháp nh m nâng cao ch t lư ng c a h th ng
qu n lý và phân c p ngân sách cho các d ch v công ch y u trên ñ a bàn
huy n Yên Dũng, t nh B c Giang.
1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
1.3.1 ð i tư ng nghiên c u
ð i tư ng nghiên c u là h th ng qu n lý và phân c p NSNN cho các
d ch v công ch y u ph m vi huy n Yên Dũng, t nh B c Giang.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

3


1.3.2 Ph m vi nghiên c u
Ph m vi v n i dung: ð tài t p trung nghiên c u v h th ng t ch c
và phân c p ngân sách cho các d ch v công trên ñ a bàn huy n Yên Dũng.
Ph m vi v khơng gian: ð tài đư c th c hi n nghiên c u trên ñ a bàn
huy n Yên Dũng - t nh B c Giang.
Ph m vi v th i gian: Nh ng thông tin, s li u thu th p ph c v ñ tài
nghiên c u h th ng qu n lý và phân c p NSNN cho các d ch v công ch
y u th i kỳ 2008 - 2010, nghiên c u ñ xu t, phương hư ng và gi i pháp phát
tri n cho th i kỳ 2010 - 2015.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

4


2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

2.1 Cơ s lý lu n
2.1.1 Lý lu n v ngân sách nhà nư c
2.1.1.1 Khái ni m cơ b n
Thu t ng “Ngân sách Nhà nư c” có t lâu và ngày nay ñư c dùng khá
ph bi n trong ñ i s ng kinh t , xã h i. T trư c t i nay thư ng có nh ng
quan ñi m khác nhau v NSNN.
NSNN là m t văn ki n tài chính mơ t các kho n thu, chi c a chính
ph , đư c thi t l p hàng năm. Nhi u nhà nghiên c u kinh t hi n đ i thì cho
r ng: “Ngân sách là b ng li t kê các kho n thu, chi b ng ti n m t trong m t

giai ño n nh t ñ nh c a nhà nư c”.
Theo Lu t Ngân sách Nhà nư c Vi t Nam (01/2002/QH11) thông qua
t i kỳ h p th 2 Qu c h i khóa 11 ngày 16/12/2002: “Ngân sách nhà nư c là
toàn b các kho n thu, chi c a nhà nư c ñã ñư c cơ quan Nhà nư c có th m
quy n quy t ñ nh và th c hi n trong m t năm ñ ñ m b o th c hi n các ch c
năng, nhi m v c a Nhà nư c”.
Tuy có nhi u quan ni m v NSNN nhưng bên c nh nh ng s khác bi t
thì có m t s đi m nh t trí sau:
- NSNN là m t ñ o lu t d trù các kho n thu, chi c a m t ch th trong
m t th i gian nh t ñ nh, thư ng là m t năm - g i là năm tài chính.
- NSNN c a m t qu c gia ñư c cơ quan l p pháp c a qu c gia đó ban
hành, nó là cơng c kinh t c a nhà nư c nh m ph c v cho vi c th c hi n
các ch c năng, nhi m v c a nhà nư c.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

5


2.1.1.2 B n ch t c a ngân sách nhà nư c
N i dung v t ch t: NSNN ñư c ñ c trưng b ng s v n ñ ng c a ngu n
l c tài chính trong quá trình t o l p và s d ng qu ti n t c a nhà nư c ñ
th c hi n các ch c năng c a nhà nư c. Quan ni m như v y, v n i dung v t
ch t c a NSNN là phù h p v i nh n th c m i v tài chính, nó ch ra các y u
t cơ b n, đ c trưng c a tài chính trong cơ ch th trư ng. S v n ñ ng ñ c
l p tương ñ i c a các ngu n tài chính trong n n KT - XH, ngu n ñ t o l p và
s d ng qu ti n t trong đó có qu NSNN.
N i dung v KT – XH: NSNN ph n ánh các quan h kinh t gi a m t
bên là nhà nư c v i m t bên là các ch th khác trong xã h i. Các quan h
kinh t này phát sinh trong quá trình nhà nư c tham gia phân ph i các ngu n

tài chính qu c gia, ph c v cho vi c th c hi n các ch c năng c a mình. Bi u
hi n các quan h đó thơng qua cá n i dung thu – chi NSNN phù h p v i ñi u
ki n KT - XH và nhi m v c a Nhà nư c trong m i th i kỳ tương

ng

(Nguy n Ng c Hùng, 1998).
Vi c t o l p và s d ng qu NSNN luôn g n v i quy n l c c a nhà
nư c và ñư c nhà nư c ti n hành trên cơ s lu t ñ nh.
ð c ñi m này th hi n tính pháp lý t i cao c a NSNN. Vi c ban hành,
s a ñ i, b sung hay bãi b m t kho n thu, chi nào ñó c a NSNN cũng ch có
m t cơ quan quy n l c cao nh t c a nhà nư c quy t đ nh. M t khác, tính
quy n l c c a nhà nư c ñ i v i NSNN nư c cịn th hi n

ch chính ph

không th th c hi n thu, chi ngân sách m t cách tùy ti n mà ph i d a trên cơ
s pháp lý ñã ñư c xác ñ nh trong các văn b n pháp lu t do cơ quan quy n
l c c a nhà nư c ban hành.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

6


NSNN luôn g n ch t v i s h u nhà nư c, nh m th c hi n các ch c
năng c a nhà nư c, luôn ch a đ ng l i ích chung, l i ích cơng c ng. Ho t
đ ng c a NSNN đư c bi u hi n c th b ng các ho t đ ng thu chi, trong đó:
Thu NSNN bao g m nh ng kho n ti n Nhà nư c huy ñ ng vào ngân
sách ñ th a mãn nhu c u chi tiêu c a Nhà nư c. Chính là q trình t o l p và

s d ng qu ti n t ñ c bi t, qu này thu c s h u nhà nư c.
Chi NSNN là vi c phân ph i và s d ng qu NSNN nh m ñ m b o th c
hi n ch c năng c a nhà nư c theo nh ng ngun t c nh t đ nh. Chính là vi c
s d ng qu này chi tiêu cho nh ng ho t ñ ng c a b máy qu n lý hành chính,
qu c phịng, an ninh, chi cho xây d ng và phát tri n h t ng, các v n đ phúc
l i cơng c ng, v s nghi p xã h i trư c m t và lâu dài. T t c nh ng kho n
chi đó đ u nh m th c hi n ch c năng nhi m v c a nhà nư c. K t qu các
kho n chi này không n m ngồi m c đích đ m b o m t xã h i n ñ nh, n n
kinh t tăng trư ng b n v ng và phúc l i cơng c ng đư c nâng cao. Do v y,
ho t đ ng c a NSNN ln ch a đ ng l i ích cơng c ng, l i ích tồn xã h i.
Ho t đ ng thu chi NSNN ñư c th c hi n theo nguyên t c khơng hồn
tr tr c ti p là ch y u. S chuy n giao thu nh p c a xã h i vào qu NSNN
ch y u thông qua hình th c thu . ðó là hình th c thu n p b t bu c, khơng
mang tính hồn tr tr c ti p. Có nghĩa là m c thu nh p mà ngư i n p chuy n
giao cho nhà nư c khơng hồn tồn d a trên m c đ l i ích mà ngư i n p thu
th a hư ng t nh ng d ch v và hàng hóa cơng c ng do nhà nư c cung c p.
Ngư c l i, ngư i n p thu cũng khơng có quy n địi h i nhà nư c cung c p
hàng hóa, d ch v c cơng c ng tr c ti p cho mình m i n p thu cho Nhà nư c.
2.1.1.3 Vai trò c a ngân sách nhà nư c
M t là, Nhà nư c có nhi u ch c năng, nhi m v . ð th c hi n các ch c
năng, nhi m v đó nhà nư c c n có l c lư ng v t ch t nh t ñ nh. ð i v i b t

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

7


kỳ qu c gia nào, NSNN nư c ln có v trí quan tr ng trong vi c b o ñ m
ngu n tài chính cho s th c hi n các ch c năng, nhi m v c a nhà nư c.
Hai là, Ngân sách là m t trong các công c kinh t vĩ mô quan tr ng

tác ñ ng vào n n kinh t . Ngân sách là ngu n l c ñ u tư quan tr ng giúp cho
n n kinh t phát tri n, ñi u ch nh cơ c u kinh t ; thúc đ y q trình đơ th
hố, đ ng viên m i thành viên trong xã h i tham gia vào quá trình phát tri n;
Ngân sách, cùng v i các cơng c khác h tr s hình thành đ ng b các y u
t c a kinh t th trư ng, ñ ng th i kh c ph c các th t b i c a chính n n
kinh t th trư ng, b o đ m mơi trư ng kinh doanh lành m nh, b o đ m tính
cơng b ng và hi u qu KT - XH.
NSNN có vai trò quan tr ng, qu c gia nào cũng xây d ng ñư c m t h
th ng ngân sách h p lý, v i các chính sách nh m m c tiêu phân ph i, s
d ng ngân sách có hi u qu nh t.
Lu t NSNN năm 2002 (đi u 1) nói r ng: “Ngân sách nhà nư c là toàn
b các kho n thu, chi c a Nhà nư c ñã ñư c cơ quan Nhà nư c có th m
quy n quy t đ nh và ñư c th c hi n trong m t năm ñ ñ m b o th c hi n
các ch c năng nhi m v c a Nhà nư c”. ð qu n lý NSNN hi u qu hơn,
th c t hơn, Nhà nư c ñã phân b ngân sách v các cơ s , các c p qu n lý.
Trên cơ s các c p, các ngành t cân ñ i thu chi ñúng quy ñ nh và ph i báo
cáo thư ng xuyên v vi c s d ng ngân sách lên c p trên. Các c p chính
quy n đư c phân b s d ng ngân sách l n lư t theo các ñơn v hành chính
như c p t nh, thành ph ; c p huy n và c p xã. NSNN ñư c phân chia qu n
lý theo các c p như v y g i là NSNN các c p.
T ð i h i ð ng toàn qu c l n th IV, vai KT - XH c a chính quy n
c p huy n đư c đ cao. Chính vì th , bên c nh NSTW, Ngân sách huy n
(qu n), ngân sách xã (phư ng) đư c hình thành trong h th ng NSNN.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

8


NSTW bao g m các đơn v d tốn thu c c p trung ương. M i B , cơ

quan ngang B và m i cơ quan trung ương là m t đơn v d tốn c a NSTW.
NSðP là tên chung ñ ch các c p ngân sách c a các chính quy n bên
dư i phù h p v i đ a gi i hành chính các c p. Trong đó ngân sách c p huy n
huy n, qu n v a là m t c p ngân sách, v a là m t b ph n c u thành ngân
sách c p t nh, thành ph tr c thu c trung ương và là ngu n tài chính cho các
nhi m v c a chính quy n nhà nư c

m i ñ a phương và h tr chuy n giao

ngu n tài chính cho chính quy n c p dư i.
Hi n nay, theo Lu t Ngân sách nhà nư c, h th ng NSNN g m NSTW
và NSðP (hình 2.1).
Ngân sách Nhà nư c

Ngân sách trung ương

Ngân sách ñ a phương

Ngân sách

Ngân sách

Ngân sách

t nh và

huy n,

xã,

thành ph

qu n, th xã

phư ng,

tr c thu c

tr c thu c

th tr n

trung ương

t nh

Hình 2.1. Sơ đ t ch c ngân sách Nhà nư c
Cơng cu c đ i m i kinh t ngày càng toàn di n và sâu s c, tác ñ ng
ngày càng m nh m trên m i m t kinh t , chính tr xã h i c a huy n. Cu c c i
cách hành chính qu c gia đã thúc đ y m nh m vi c c i cách chính quy n c p
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

9


huy n. Phương th c ho t ñ ng c a b máy qu n lý hi u qu hơn. Cùng v i
nh ng đ i m i trên, trình ñ dân trí, nhu c u ñ i s ng v t ch t và văn hóa c a
nhân dân trong huy n ngày càng nâng cao.
Th c hi n nh ng đ i m i to l n đó, ñ t ra cho NSNN nh ng yêu c u
to l n và quan tr ng địi h i phát huy vai trị tích c c trong phát tri n KT XH. NSNN là công c ch y u phân b tr c ti p ho c gián ti p các ngu n

tài chính qu c gia, đ nh hư ng phát tri n s n xu t, hình thành cơ c u kinh
t m i, thúc ñ y tăng trư ng kinh t

n ñ nh và b n v ng.

NSNN là cơng c đi u ti t th trư ng, bình n giá c và ki m ch l m
phát, ñi u ch nh thu nh p, gi i quy t các v n ñ xã h i. NSðP c p huy n có
vai trị quan tr ng trong t o ñ ng k t c u h t ng nơng thơn m i. Q trình
CNH - HðH đ t nư c t t y u s thay ñ i KT - XH và có tác đ ng sâu s c t i
nơng thơn.
2.1.1.4 V trí, vai trị c a ngân sách nhà nư c c p huy n
T ð i h i ð ng toàn qu c l n th IV năm 1976, vai trò KT - XH c a
chính quy n c p huy n đư c nâng cao. Chính vì th , bên c nh NSTW, ngân
sách c p huy n (qu n) ñã ñư c hình thành l p n m trong h th ng NSNN.
Th c t đã ch ng minh vai trị vơ cùng quan tr ng c a NSNN c p
huy n. Do đó, năm 1983 ngân sách xã (phư ng) đư c hình thành và n m
trong h th ng NSNN.
a. V trí c a ngân sách c p huy n
C p huy n là c p chính quy n trung gian, là c u n i quan tr ng ñ ti p
thu chính sách, pháp lu t c a nhà nư c chuy n t i xu ng c p xã, phư ng. C p
huy n th c hi n chính sách pháp lu t c a nhà nư c, gi i quy t và n m b t
vi c th c hi n cơ s , t ng h p thông tin báo cáo c p trên. ð th c hi n đư c
ch c năng c a mình, NSNN c p huy n cũng có nh ng v trí quan tr ng đó là:
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

10


Th nh t: Ngân sách huy n là công c ñi u ch nh, ñi u ti t ho t ñ ng
kinh t - xã h i ñi ñúng hư ng, đúng chính sách, ch đ . Nh có ngân sách c p

huy n mà các ho t ñ ng di n ra

các ñ a phương m i ñ m b o k p th i, m i

ñáp ng ñư c yêu c u qu n lý xã h i. N u khơng có NSNN c p huy n, nhi u
s vi c x y ra khó có th gi i quy t đư c ngay, ví d như phịng ch ng thiên
tai, d ch h a, c u t xã h i,... Chính vì ngân sách c p huy n có v trí như v y
nên Lu t Ngân sách nhà nư c s a ñ i s 01/2002/QH11 càng tăng cư ng
nhi m v chi cho NSNN c p huy n.
Th hai: Ngân sách huy n, thu c NSðP cung ng ngu n tài chính cho
các nhi m v c a chính quy n Nhà nư c

đ a phương và h tr chuy n giao

ngu n tài chính cho chính quy n c p dư i. Bao g m các v n ñ : KT – XH,
an ninh – qu c phịng (ANQP), văn hóa – xã h i (VH - XH), giáo d c, y
t ,... H u h t các ch chương, chính sách và pháp lu t c a nhà nư c ñ u
ñư c t ch c th c hi n t i chính quy n c p huy n. Chính vì v y, NSNN c p
huy n có vai trị h t s c quan tr ng ñ i v i phát tri n KT - XH c a huy n.
b. Vai trò c a ngân sách nhà nư c c p huy n
NSNN c p huy n là cơng c đ c bi t quan tr ng đ chính quy n
huy n th c hi n qu n lý toàn di n các m t ho t ñ ng KT – XH t i ñ a
phương. M c dù NSNN c p huy n v s tuy t đ i khơng b ng NSTW và
thành ph nhưng l i ch u chi ph i b i các nhi m v n ng n . Nó th hi n
đư c vai trị tham gia qu n lý nhà nư c c a chính quy n c p huy n.
Cung c p phương ti n v t ch t cho s t n t i và ho t ñ ng c a b máy
nhà nư c c p huy n. Các ho t ñ ng c a b máy chính quy n c p huy n cũng
như b máy chính quy n c p trung ương, c p t nh nhưng ch khác là ph m vi
tác ñ ng h p hơn, c th hơn. Ngân sách c p huy n ñ m nhi m t t c các
ho t ñ ng kinh t , chính tr , xã h i, văn hóa, qu c phòng, an ninh, s nghi p

kinh t ,... phát sinh trên ñ a bàn.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

11


V m t kinh t : chính quy n huy n khơng đ ng ra t ch c kinh doanh
mà th hi n vai trò qu n lý, ki m tra giám sát vi c ch p hành pháp lu t, chính
sách trong các ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a các ñơn v , cá nhân. Trong
đi u ki n m i, chính quy n huy n còn ph i vươn lên t o ra môi trư ng pháp
lý, kinh t thu n l i cho m i ho t ñ ng s n xu t kinh doanh c a các thành
ph n kinh t trên ñ a bàn huy n v n hành thu n l i.
V văn hóa – xã h i: chính quy n huy n t ch c th c hi n các chương
trình xóa mù ch ph c p giáo d c b ng vi c t o ra các trư ng l p cho các
cháu h c t p, th c hi n các chương trình qu c gia v b o v chăm sóc tr em
và nhân dân, chương trình k ho ch hóa gia đình, phịng ch ng t n n xã h i,
xóa đói gi m nghèo th c hi n ASXH. Chính quy n huy n ph i tr c ti p qu n
lý và ph i h p v i các xã trong huy n vi c qu n lý hành chính, qu n lý h
t ch, h chi u, tr t t tr an,...
Như v y, NSNN c p huy n thay m t cho NSNN các c p trên ñ xây
d ng, phát tri n ñ i s ng KT - XH c a nhân dân trong huy n. Nó có vai trị như
m t NSNN thu nh , nó gi i quy t các v n ñ liên quan ñ n NSNN trong ph m
vi c p huy n. N u khơng có NSNN c p huy n thì n n KT - XH c a huy n s
khó có th ñư c xây d ng, ñ u tư, qu n lý m t cách sát sao và hi u qu .
ð c bi t v i các vùng nông thơn, NSNN c p huy n càng có vai trị
quan tr ng. B i l các vùng này n m xa trung tâm c a t nh, trung ương. N u
có v n đ c n đ n NSNN thì ph i m t m t kho ng th i gian ch đ i khá lâu.
Do đó, NSNN s gi m hi u qu , gi m vai trị đ i v i nhân dân các huy n có
đ a hình ph c t p, vùng sâu, vùng xa. Hơn n a, đ i v i các vùng nơng thơn
KT - XH kém phát tri n. Vi c t túc l y thu bù chi trong huy n là không th .

nh ng vùng này, ngu n thu g n như khơng có, ho c có thì cũng khơng
đáng k trong khi đi u ki n KT - XH khó khăn c n ph i có s h tr , ñ u tư
r t l n t NSNN.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

12


2.1.2 Phân c p qu n lý ngân sách nhà nư c
2.1.2.1 Khái ni m c a phân c p qu n lý ngân sách nhà nư c
Cùng v i vi c phân c p v qu n lý hành chính và kinh t , qu n lý ngân
sách cũng ñư c th c hi n và phù h p v i qu n lý kinh t và hành chính. Phân
c p qu n lý ngân sách là vi c xác ñ nh ph m vi trách nhi m và quy n h n c a
chính quy n Nhà nư c

m i c p trong vi c qu n lý thu, chi NSNN. Trong

phân c p qu n lý ngân sách thì vi c phân c p ngân sách gi a các c p chính
quy n đ a phương là quan tr ng và cơ b n nh t và m i c p ngân sách đ u có
nhi m v ho t đ ng thu, chi mang tính đ c l p tương ñ i.
Nh ng quy ñ nh pháp lý v phân c p qu n lý ngân sách bao g m nh ng
quy ph m pháp lu t liên quan ñ n xác ñ nh quy n h n, nhi m v , c a các c p
chính quy n Nhà nư c trong vi c qu n lý ñi u hành ngân sách. Lu t Ngân
sách nhà nư c năm 2002

nư c ta ñã r t quan tâm ñ n vi c phân c p qu n lý

ngân sách ñ c bi t là phân c p m i quan h gi a các c p chính quy n trong
vi c qu n lý ngân sách.
Như v y có th hi u phân c p qu n lý ngân sách là s giao trách nhi m

và quy n h n t trung ương xu ng các c p chính quy n trong vi c qu n lý và
ñi u hành NSNN, ñ m b o cho vi c các c p chính quy n có s t ch nh t
đ nh v tài chính đ th c hi n các ch c năng, nhi m v c a mình. Chính vì
v y vi c phân c p qu n lý NSNN phát huy tính ch đ ng, sáng t o c a chính
quy n đ a phương trong khai thác ngu n thu và b trí các kho n chi phù h p
ñ gi i quy t các nhu c u t i ch c a ñ a phương, kh c ph c tâm lý

l ic a

các cơ s ho c b nh quan liêu c a c p trên.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………………

13