Đánh giá thực trạng phát triển nuôi trồng thủy sản tại vùng ven biển giao thủy tỉnh nam định

Bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học nông nghiệp hà nội
----------

----------

trần huy toản

I U TRA, XC NH B NH VIÊM PH I ð A PHƯƠNG
DO MYCOPLASMA HYOPNEUMONIAE VÀ M T S

VI KHU N

C NG PHÁT KHÁC GÂY RA CHO L N TRÊN ð A BÀN
THÀNH PH

H I PHÒNG. XU T BI N PHP PHềNG TR

Luận văn thạc sĩ nông nghiệp

Chuyên ng nh : THú Y
MÃ số

: 60.62.50

Ngời hớng dẫn khoa học: ts. nguyễn bá hiên

Hà Nội - 2009


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng:
- Các k t qu nghiên c u trong lu n văn là trung th c, khách quan và chưa
ai công b trong b t kỳ cơng trình nghiên c u nào khác.
- M i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn ñã ñư c c m ơn và các
thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñ c ch rõ ngu n g c.
Hà N i, tháng 09 năm 2009
Tác gi lu n văn

Tr n Huy To n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I C M ƠN
ð hồn thành đư c đ tài nghiên c u, tơi đã nh n đư c s giúp ñ ch
b o, hư ng d n t n tình c a các t p th và các nhân. Cho phép tơi đư c t
lịng bi t ơn và c m ơn chân thành sâu s c t i:
Ban Giám hi u Tr ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, Khoa Sau ð i
h c, Khoa Thú y, Vi n Thú y Qu c Gia, Chi c c thú y thành ph H i Phịng,
các th y cơ giáo đã giúp đ , t o đi u ki n đ tơi h c t p, ti p thu nâng cao
ki n th c c a chương trình h c.
Các th y cơ giáo b môn Vi sinh v t - Truy n nhi m Khoa Thú y
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i; các ñ ng nghi p t i Vi n Thú y Qu c
gia, Chi c c Thú y thành ph H i Phòng, Tr m Thú y các huy n Vĩnh B o;
Th y Nguyên; Ki n Th y và qu n Ki n An.
Tr c ti p là th y hư ng d n TS. Nguy n Bá Hiên – Trư ng B môn Vi
sinh v t – Truy n nhi m ñã hư ng d n, ch b o nhi t tình và t o m i ñi u ki n
thu n l i ñ tôi th c hi n ñư c ñ tài nghiên c u và hoàn thành lu n văn t t
nghi p.
Nhân d p hoàn thành lu n văn, cho phép tơi đư c g i l i c m ơn sâu

s c t i gia đình, ng i thân cùng b n bè ñã ñ ng viên giúp ñ tơi vư t qua m i
khó khăn trong su t quá trình h c t p, nghiên c u và th c hi n ñ tài.
M t l n n a tơi xin đư c bày t lịng bi t ơn, c m ơn chân thành nh t
t i nh ng t p th và cá nhân ñã t o đi u ki n giúp đ tơi hồn thành chương
trình h c t p./.
Hà N i, tháng 9 năm 2009

Tr n Huy To n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c đ th

viii

1.

M ð U

1

1.1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u c a ñ tài

4

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

4

2.

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1

L ch s nghiên c u v b nh viêm ph i

2.2

Khái quát v Mycoplasma

2.3

Vi khu n Pasteurella multocida và b nh do vi khu n gây ra

2.4

Vi khu n actinobacillus pleuropneumoniae và b nh viêm ph i do

l n do Mycoplasma

5
9

vi khu n gây ra

18
27

2.5

Vi khu n Streptococcus và b nh do vi khu n gây ra

l n

2.6

Gi i ph u ñ i th , vi th c a ph i l n

3.

37

ð I TƯ NG, ð A ðI M, N I DUNG, PHƯƠNG PHÁP

38

NGHIÊN C U

40

3.1

ð i tư ng nghiên c u

40

3.2

ð a ñi m, vùng nghiên c u

40

3.3

N i dung nghiên c u

40

3.4

Phương pháp nghiên c u

41

4 . K T QU NGHIÊN C U – TH O LU N
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii

46


4.1.

Hi n tr ng b nh suy n l n trên ñ a bàn huy n th y nguyên, vĩnh
b o, ki n th y và qu n ki n an thành ph h i phòng

46

4.1.1

Hi n tr ng d ch viêm ph i ñ a phương trên ñ a bàn nghiên c u

47

4.1.2

T l m c b nh và t l t vong theo l a tu i.

49

4.1.3

T l l n m c b nh và t l t vong xác ñ nh theo m t ñ chu ng nuôi.

50

4.1.4

T l l n m c b nh và t l t vong theo tháng ñi u tra (theo mùa).

51

4.1.5

K t qu xác ñ nh t l l n m c b nh, và t l t vong xét theo

ñi u ki n v sinh chu ng ni.

4.1.6

52

Xác đ nh t l m c b nh và t l t vong c a l n m c b nh theo
phương th c chăn nuôi

52

4.2

Nh ng bi u hi n lâm sàng c a l n b nh

54

4.3

Xác ñ nh s có m t c a vi khu n Mycoplasma trên l n m c d ch
viêm ph i ñ a phương

m t s cơ s t i thành ph h i phòng

b ng ph n ng elisa

56

4.4.

K t qu phân l p Mycoplasma m t s vi khu n c ng phát

57

4.5

K t qu th ñ c l c c a nh ng loài vi khu n phân l p ñư c trên
chu t nh t tr ng

4.6

61

K t qu gây b nh trên l n thí nghi m b ng các ch ng vi khu n
phân l p ñư c

62

4.6.1

Thí nghi m 1

62

4.6.2

Thí nghi m 2: T k t qu thí nghi m 1, chúng tơi ti n hành th c
hi n thí nghi m 2.

63

4.7

Gi i ph u ñ i th b nh viêm ph i

l n do Mycoplasma

4.8

64

K t qu th kháng sinh ñ i v i các ch ng các vi khu n sau khi
phân l p đư c

4.9

66

Phịng tr b nh viêm ph i đ a phương t i h i phòng

71

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv


4.9.1

Bi n pháp phịng tr h i ch ng hơ h p c a l n

71

4.9.2

ði u tr b nh ñư ng hô h p c a l n

74

5.

K T LU N VÀ ð NGH

77

5.1

K t lu n

77

5.2

Ki n ngh

79

TÀI LI U THAM KH O

80

PH L C

85

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v


DANH M C CÁC CH

Ký hi u
DNA
ELISA
GP

VI T T T

Ti ng Vi t

Ti ng Anh
Deoxyribonucleic acid

Axit deoxyribonucleic

Enzyme Linked Immunosorbent

Ph n ng h p ph mi n d ch liên

Assay

k t v i enzyme

Glycoprotein

RNA

Ribonucleic acid

Axit ribonucleic

RNP

Ribonucleprotein

Ph c h p protein và RNA

VPðP

Viêm ph i ñ a phương

M

Mycoplasma

P

Pasteurella

A

Actinobacillus

H

Haemophilus

MC

M nc m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi


DANH M C B NG
STT
4.1

Tên b ng

Trang

T l l n nhi m b nh viêm ph i trên ñ a bàn huy n th y Nguyên,
Vĩnh B o, Ki n Th y và qu n Ki n An – thành ph H i Phòng.

4.2

48

T l l n m c b nh viêm ph i ñ a phương và t l t vong xét theo
l u tu i.

49

4.3

T l l n m c b nh và t l t vong xét theo m t đ chu ng ni

50

4.4

T l m c b nh theo tháng ñi u tra:

51

4.5

T l m c b nh và t l t vong xét theo ñi u ki n v sinh chu ng
nuôi

52

4.6

T l m c b nh và t l t vong xét theo phương th c chăn nuôi

53

4.7

Nh ng bi u hi n lâm sàng c a l n b nh

54

4.8

K t qu xác ñ nh s có m t c a Mycoplasma sp

l n m c b nh

viêm ph i ñ a phương t i m t s cơ s t i thành ph H i Phòng
b ng ph n ng ELISA
4.9

56

T ng h p k t qu phân l p vi khu n gây b nh viêm ph i t i các
ñơn v

58

4.10 K t qu ki m tra ñ c l c c a vi khu n phân l p ñư c

61

4.11 Gây b nh trên l n thí nghi m

63

4.12 K t qu th kháng sinh ñ v i các ch ng vi khu n phân l p ñư c

67

4.13 K t qu ñi u tr h i ch ng hô h p c a l n

75

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii


DANH M C ð
STT

TH

Tên đ th

Trang

4.1

Hình so sánh t l l n m c b nh gi a các huy n ,qu n.

48

4.2

L n có bi u hi n th khó và ho

55

4.3

L n ch y nư c mũi nhi u, ho

55

4.4

Hình s lưu hành c a vi khu n Mycoplasma trong l n b nh t i
m t s đ a phương c a thành ph H i Phịng.

4.5

57

Hình so sánh các vi khu n gây b nh viêm ph i phân l p ñư c
t ph i l n m c b nh t i m t s ñ a phương c a thành ph H i
Phòng.

4.6
4.7

60

Hi n tư ng lịng khí qu n ch a tương d ch l n b t khí, b gan hóa

64

nh ph i l n b viêm ñ i s ng các thùy

65

4.8

Hi n tư ng ph i l n b nh c hóa

65

4.9

Hi n tư ng ph i l n b nh c hóa

66

4.10 Hình so sánh s m n c m c a m t s kháng sinh ñ i v i các
ch ng vi khu n phân l p.
4.11

nh s m n c m c a vi khu n v i kháng sinh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii

68
71


1. M
1.1

ð U

Tính c p thi t c a đ tài
ð đưa chăn ni tr thành ngành s n xu t hàng hố đáp ng nhu c u

th t, s a, tr ng, nh t là th t l n xu t kh u. Trong nh ng năm g n ñây Nhà nư c,
B Nông nghi p và Phát tri n nơng thơn đã cho nh p các gi ng gia súc, gia
c m có năng su t và ch t lư ng cao t các nư c có n n chăn ni phát tri n
nh m m c đích nâng cao s n lư ng và ch t lư ng s n ph m.
Trong các v t ni thì nuôi l n là lo i v t nuôi mang l i hi u qu kinh
t khá cao, chính vì v y trong nh ng năm qua, ngành chăn nuôi l n nư c ta
ñã ñ t nhi u thành t u l n, xu th chun mơn hố s n xu t, chăn nuôi trong
trang tr i t p trung ngày càng ph bi n. Th t l n là ngu n th c ph m chính
trong b a ăn hàng ngày c a m i ngư i dân, s n ph m th t l n ph n l n là ñ
ñáp ng nhu c u trong nư c và m t ph n dành cho xu t kh u, l n cũng là
ngu n cung c p phân h u cơ cho thâm canh tăng năng su t cây tr ng.
Tuy nhiên trong chăn nuôi, mu n thu đư c l i nhu n cao thì ngồi các
v n đ v con gi ng, cơng tác dinh dư ng thì cơng tác thú y là v n ñ c p
thi t, quy t ñ nh ñ n thành công trong chăn nuôi.
Vi c áp d ng các ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t ñã giúp
chúng ta x lý và kh ng ch b nh d ch. M t khác khi m c s ng c a ngư i dân
tăng lên thì nhu c u v s d ng th c ph m s ch ñang là v n ñ mà xã h i quan
tâm, do đó mà ngành chăn ni nói chung và nh t là chăn ni l n nói riêng ph i
t o ra s lư ng nhi u nhưng ph i có ch t lư ng s n ph m t t, vi c đó địi h i
ph i có nh ng bi n pháp h p lý ñ ñáp ng v i nhu c u phát tri n c a xã h i.
Trong nh ng năm g n ñây, ngành thú y đã có m t s thành t u m i góp
ph n phịng ch ng d ch b nh, b o v ñàn l n. Tuy nhiên, t ng lúc t ng nơi khi
mà ñi u ki n sinh thái không thu n l i, m t s d ch b nh v n x y ra gây nh ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1

thi t h i ñáng k cho ñàn l n, ñ c bi t là l n con trư c và sau cai s a vì l n
giai đo n này v a thay ñ i ñi u ki n sinh lý v a d n thích nghi v i ñi u ki n
s ng m i nên r t d m c b nh. Có r t nhi u các lo i b nh khác nhau

l n,

trong đó ph i k ñ n các b nh v ñư ng hô h p như: Ho th truy n nhi m,
viêm ph i, viêm ph qu n, viêm teo mũi truy n nhi m,… ðây là nh ng b nh
ñáng quan tâm nh t trong giai ño n hi n nay c a ngành chăn nuôi l n.
Trong nh ng b nh truy n nhi m

l n thì b nh viêm ph i

l n do

Mycoplasma là b nh gây thi t h i kinh t r t l n cho ngành chăn ni l n.
B i vì b nh lây lan nhanh tác ñ ng kéo dài ñ i v i cơ th l n, t o ñi u ki n
thu n l i cho m t s vi khu n khác k phát. M m b nh t n t i r t lâu trong cơ
th l n cũng như ngồi mơi trư ng làm vi c phịng tr r t khó khăn, khi l n b
nhi m b nh, chi phí đi u tr l n, th i gian và li u trình đi u tr kéo dài, đ ng
th i còn làm gi m kh năng tăng tr ng cũng như nh hư ng ñ n hi u qu kinh
t trong chăn nuôi l n.
Cho t i nay
ph i

Vi t Nam, đã có nhi u cơng trình nghiên c u v b nh viêm

l n do Mycoplasma, tuy nhiên nh ng nghiên c u này m i ch t p trung

vào tình hình d ch t và phác ñ phòng tr b nh chung còn vi c nghiên c u

t ng đ a phương c th thì ít.

H i Phịng chưa có nghiên c u nào v b nh

viêm ph i ñ a phương do Mycoplasma và m t s vi khu n c ng phát gây ra.
H i Phòng là thành ph lo i m t c p qu c gia, là m t trong nh ng t nh,
thành ph n m trong vùng nguyên li u ph c v cho nhu c u tiêu dùng và xu t
kh u th t l n c a khu v c ð ng b ng châu th sông H ng. Th c hi n Ngh
quy t 13 ð ng b thành ph , H i Phịng đang đ y nhanh ti n trình chuy n
d ch cơ c u kinh t nh m cơng nghi p hố hi n đ i hố nơng nghi p nơng
thơn. Trong đó ngành chăn ni thì chăn ni l n nói riêng đư c coi là ngành
s n xu t hàng hoá quan tr ng nh t và ñư c chú tr ng ñ u tư phát tri n không
ng ng c v s lư ng và ch t lư ng (t ng ñàn l n hi n nay kho ng trên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


535.000 con, v i nhi u gi ng nh p ngo i và lai cho năng su t và ch t lư ng
th t t t), bên c nh s phát tri n chăn nuôi l n t p trung trang tr i thì chăn ni
nh l t i các h gia đình v i quy mơ 1-2 nái và 05-40 l n th t cũng r t phát
tri n. Tuy nhiên d ch b nh ñ i v i ñàn l n cũng gia tăng.
ðư ng hô h p là cơ quan thư ng xuyên ti p xúc v i mơi trư ng bên
ngồi nên d b nhi m các vi sinh v t gây b nh như virus, vi khu n, kí sinh
trùng. M t trong nh ng nhân t quan tr ng nh t là vi khu n Mycoplasma gây
b nh viêm ph i ñ a phương cho l n (Enzootic Pneumonia).
B nh ñã xu t hi n và gây thi t h i kinh t r t l n cho các tr i chăn nuôi
l n t p trung c a nhà nư c và h p tác xã trên ñ a bàn thành ph t nh ng năm
1960, ñ c bi t là các tr i l n gi ng như Tràng Du , Thành Tơ, Xn Sơn…
Sau khi xố b bao c p, các tr i l n t p trung c a h p tác xã b gi i th ,
chăn nuôi h gia đình phát tri n, đàn l n t h p tác xã ñư c phân tán v các h

chăn ni, theo con đư ng đó b nh Viêm ph i ñ a phương ñã len l i và phát tri n,
thư ng xuyên gây tác h i cho ñàn l n c a các ñ a phương, ñ c bi t các vùng
chuyên chăn nuôi l n nái.
Trong th i gian qua, tuy chưa có s đi u tra ñ y ñ v b nh nhưng theo
báo cáo c a Tr m Thú y các huy n, qu n trên ñ a bàn thành ph , m i năm có
hàng ch c ngàn l n

giai đo n trư c và sau cai s a b m c b nh viêm đư ng

hơ h p khơng rõ ngun nhân, trong ñó có hàng ngàn con ch t b nh, ñây là
m t trong nh ng nguyên nhân gây thi t h i n ng n cho s n xu t chăn ni
trên đ a bàn thành ph .
Qua đó th y thi t h i v kinh t do l n m c viêm ph i là r t l n.
Xu t phát t th c ti n s n xu t, nh m m c đích hi u k hơn v b nh này,
cũng như nh hư ng c a nó t i chăn ni l n. ðư c s phân cơng c a Vi n sau
đ i h c, Khoa Thú y, B môn Vi sinh v t – Truy n nhi m Trư ng ð i h c
Nông nghi p Hà N i, dư i s hư ng d n c a th y giáo TS. Nguy n Bá Hiên
chúng tôi ti n hành nghiên c u ñ tài:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


“ði u tra, xác ñ nh b nh viêm ph i ñ a phương do Mycoplasma
hyopneumoniae và m t s vi khu n c ng phát khác gây ra cho l n trên đ a
bàn thành ph H i Phịng. ð xu t bi n pháp phòng tr ".
1.2

M c tiêu nghiên c u c a ñ tài
- Xác ñ nh rõ ñ c ñi m lâm sàng và b nh tích c a l n m c b nh viêm

ph i ñ a phương.
- Xác ñ nh ñư c m t s vi khu n c ng phát tham gia vào q trình b nh
và đ c l c c a chúng.
- Trên cơ s k t qu kháng sinh ñ thu ñư c s ñưa ra phác ñ đi u tr
và phịng b nh đư ng hơ h p c a l n t i H i Phòng.
1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a đ tài
ðây là cơng trình nghiên c u tương ñ i ñ y ñ v :
ð c ñi m b nh lý, các bi n ñ i lâm sàng, cũng như gi i ph u b nh lý

c a ph i l n m c b nh. ð ng th i nghiên c u m t s vi khu n c ng phát gây
b nh viêm ph i ñ a phương t i H i Phịng. Nó cung c p nh ng s li u khoa
h c, th c ti n, nh ng thông tin quan tr ng giúp các nhà thú y ch n đốn s m
và đưa ra bi n pháp phòng tr h p lý, h n ch thi t h i trong chăn nuôi.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1

L ch s nghiên c u v b nh viêm ph i

l n do Mycoplasma

2.1.1 Tình hình nghiên c u trên th gi i
ðư ng hô h p là cơ quan thư ng xuyên ti p xúc v i mơi trư ng bên
ngồi nên d b nhi m các vi sinh v t gây b nh như virus, vi khu n, kí sinh
trùng. M t trong nh ng nhân t quan tr ng nh t là vi khu n Mycoplasma gây

b nh viêm ph i ñ a phương cho l n (Enzootic Pneumonia).
Theo Ross (1986) [44] n u ch có Mycoplasma thì tri u ch ng lâm sàng
không xu t hi n, ch khi có s tham gia c a các vi khu n c ng phát như
Pasteurella và Bordetella bronchiseptica tri u ch ng c a b nh m i bi u hi n
rõ ràng.
Mycoplasma ñ ơc phát hi n ñ u tiên vào năm 1898

bị b viêm ph i

và đư c đ t tên là M.nyeoides.
Sau 25 năm ngư i ta phát hi n ra nhi u vi khu n gi ng Mycoplasma
nên ñ t tên là PPLO (Pleuropneumonia -Like Orgasnisms ).
B nh l n ñ u tiên ñư c phát hi n th y

nư c ð c, sau đó th y

Anh,

Th y ði n và g i tên b nh là d ch viêm ph i ñ a phương. Trư c khi tìm ra
ngun nhân gây b nh, đã có r t nhi u quan ñi m khác nhau c a các tác gi
v nguyên nhân gây b nh. Ngày ñ u b nh xu t hi n, m t s tác gi cho r ng:
B nh suy n l n là do m t lồi virus nào đó khơng qua màng l c gây ra và t t
c các hư ng nghiên c u khi đó t p trung vào nguyên nhân do virus.
Nh ng năm 50 c a th k XX các nhà khoa h c

các nư c Anh,

Canada, M , Th y ði n ñã ñi sâu vào nghiên c u ñ ng lo t nhưng theo
hư ng là do virus gây nên b nh, k t qu thu đư c khơng đ ng nh t, trong q
trình nghiên c u h đã tìm th y Mycoplasma trong b nh ph m nhưng l i cho

r ng vi khu n này ch là vi khu n th phát, thư ng nhi m vào các b nh tích

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


c a ph i khi l n m c b nh và che l p căn b nh trong môi trư ng t bào và
khơng có t bào dùng đ phân l p m m b nh. Cho t i lúc này ngư i ta v n
cho r ng có m t lo i virus nào ñ y gây nên b nh mà chưa tìm ra đư c.
Cũng trong nh ng năm 50 m t s tác gi ñã nghiên c u ñư c m t s
ñ c trưng c a m m b nh là:
- M m b nh cũng m n c m v i m t s thu c kháng sinh.
- Tính kháng ngun c a nó không phù h p v i b n ch t c a virus.
T i năm 1963 m t s tác gi ñã nghiên c u

Anh và cho k t qu ñ u

tiên v căn b nh. H ñã ñ nh b nh ph m ph i l n b viêm khơng ch a căn
b nh th phát đem ti n hành nuôi c y và cho k t qu là m t vi sinh v t đa
hình thái, trong mơi trư ng t bào ph i l n, khi gây b nh thí nghi m th y l n
khơng m c b nh viêm ph i. ð i v i mơi trư ng khơng có t bào g m: 10%
dung d ch ñ m Hanks, 20% huy t thanh l n vô ho t (l y t l n không m c
d ch viêm ph i ñ a phương) và 0,5% latbunin thu phân, 0,01% chi t xu t
Mendifco, 200 ñơn v Penicillin trong 1ml môi trư ng, k t qu là v n có th
ni c y đư c, t đó h cho r ng: Vi khu n mà h phân l p đư c có hư ng
thu c nhóm Mycoplasma là nguyên nhân gây nên viêm ph i, nhưng h chưa
ch ng minh ñư c vi khu n Mycoplasma này có phát tri n đư c trong mơi
trư ng đ c hay khơng nên h chưa có k t qu chính xác.
Năm 1965, đã phân l p đư c vi khu n gây b nh tương t

M trong

môi trư ng khơng có t bào, năm 1964 đã quan sát đư c s hình thành khu n
l c Mycoplasma trên mơi trư ng đ c mà h ni c y. Trong mơi trư ng d ch
th khơng có t bào ñã ñư c ki m tra là tinh khi t h th y trên mơi trư ng
hình thành nh ng khu n l c hình c u như Mycoplasma. Khi tiêm canh khu n
trong môi trư ng d ch th
tích đi n hình

l n c y chuy n th 7 cho l n, h đã tìm th y b nh

ph i, gi ng như b nh tích đã đư c mơ t theo quan đi m

ngun nhân bewenhj là do virus.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


Cũng th i gian này, h ñã quan sát ñư c s

hình thành khu n l c

Mycoplasma trong mơi trư ng ñ c c y Mycoplasma mà h phân l p đư c.
M t khác cịn l y khu n l c Mycoplasma tiêm cho l n th y l n m c b nh và
h k t lu n r ng: “Vi khu n đã hình thành khu n l c là nguyên nhân gây ra
b nh D ch viêm ph i ñ a phương và ñ t tên là M.Suipneumoniae ”
Năm 1986, Papageogia ñã ti n hành nghiên c u v m t vi sinh v t h c
c a m m b nh, tác gi ñã ch ng minh đư c vai trị ch y u c a Mycoplasma.
Canh khu n trên môi trư ng d ch th ñem tiêm cho l n con t 10 -21 ngày tu i
ñã gây ñư c b nh, khi m khám th y đư c b nh tích viêm khí qu n ph i ho c
viêm ph i thùy

hình thành u h t

các thùy tim, thùy ñ nh, viêm ngo i tâm m c c p tính, v i s
màng cơ tim và b nh tích viêm ngo i tâm m c. T đó v sau

đã có r t nhi u cơng trình nghiên c u ti p theo nh m sáng t thêm v b nh này.
Như v y sau r t nhi u cơng trình nghiên c u c a các nhà khoa h c trên
th gi i, cu i cùng đã xác đ nh đư c chính xác nguyên nhân gây b nh D ch
viêm ph i ñ a phương (thư ng g i là suy n) c a l n là Mycoplasma
hyopneumoniae.(M. Hyopneumoniae).
2.1.2 M t s nghiên c u trong nư c
Vi t Nam, b nh ñư c phát hi n ñ u tiên năm 1953

m t vài tr i

gi ng (Phan ðình ð , Tr nh Văn Th nh, 1958 [4]), ñ n năm 1962, b nh ñã lan
kh p các t nh, cho ñ n nay b nh phát tri n r t r ng. T l

m cao, có tr i l n

có t i 80% l n m c b nh (tr i Máy Trai - H i Phịng). Có tr i do nh p l n ñã
b suy n nên c ñàn b lây ñã ph i di t h t (tr i C u Nguy n,Thái Bình).
Nhi u tr i chăn ni qu c doanh đàn l n cũng b nhi m n ng: Tr i Thành Tơ
- H i Phịng, tr i An Khánh - Hà ðông.
B nh VPðP

Vi t Nam còn g i là b nh Suy n l n ñã x y ra t năm

1958 t i các cơ s gi ng l n c a nhà nư c (Nguy n Ng c Nhiên – 1997 [8]).
Theo tác gi , khác v i các nư c phát nư c phát tri n

Vi t Nam do ñi u ki n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


chăm sóc và v sinh kém, vai trị c a các vi khu n c ng phát là r t l n. L n b
b nh và ch t ch y u do s k t h p c a M.Hyopneumoniae v i các lo i vi
khu n khác, ñ c bi t là Pasteurella multocida, Streptococcus sp.,
Staphylococcus sp. và Klebsiella.
Theo Nguy n Ng c Nhiên (1997) [16] tri u ch ng c a b nh là: B nh
phát ra ñ t ng t, l n

rũ, tách kh i ñàn, ñ ng riêng r ho c n m m t ch ,

nh p th tăng t 60 – 100 – 200 l n/phút, lúc ñ u ho ng n và nh . B nh ti n
tri n d n, l n ngày càng khó th : ng i d ng hai chân trư c há m m ra ñ th
và th th b ng, niêm m c m t, mũi, mi ng thâm tím l i do thi u O2. Thân
nhi t < 400C và ch s t cao khi có vi khu n c ng phát. L n ch t nhi u

ñàn

m i m c b nh l n ñ u. Trư ng h p b nh kéo dài chuy n sang th mãn tính
v i đ c đi m: Ho kéo dài trong vài tu n ho c vài tháng, ho khan, khó th , có
khi co gi t t ng cơn, nôn m a. L n b nh ñ ng m t ch lưng cong lên, c
vươn dài ra, ñ u mõm cúi xu ng ñ t ñ ho cho ñ n khi long ñ m thì cơn ho
m i d ng, thư ng ho vào lúc sáng s m và chi u t i, hay khi th i ti t thay ñ i,
sau khi v n ñ ng ho c sau khi ăn. L n con thư ng m c b nh

th mãn tính,

kém ăn, b ăn, g y y u, ñi l i ch m ch p, siêu v o, lông xù, ch m l n. L n v
béo và l n ñ c gi ng thư ng m c b nh

th nh v lâm sàng m c dù sau khi

m khám v n th y b nh tích c a b nh viêm ph i ñ a phương.
Năm 2005, Cù H u Phú và c ng s (Vi n Thú y Qu c gia) [11] ñã
phân l p ñư c t các m u b nh ph m c a l n m c b nh VPðP

m t s t nh

phía B c các lo i vi khu n sau: P.Multocida, Bordetelia bronchiseptica,
A.Pleuropneumoniae, Streptococcus suis, Haemophylus parasuis. Trong đó
có vi khu n P.Multocida và A.Pleuropneumoniae phân l p đư c có đ c l c
cao v i chu t b ch và l n làm cơ s cho vi c ch autovacin phòng b nh
đư ng hơ h p trên cho l n.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


2.2

Khái qt v Mycoplasma

2.2.1 Hình thái
Mycoplasma là m t nhóm vi sinh v t nh , khơng di đ ng, khơng sinh nha
bào, trong c u trúc khơng có thành t bào mà ch có màng nguyên sinh ch t.
Hi n nay, ngư i ta coi Mycoplasma sp là m t vi sinh v t có kích thư c nh nh t
có kh năng t n t i đ c l p.
Hai ñ c ñi m khác bi t gi a Mycoplasma và các lo i vi khu n khác là

kích thư c genome và thành ph n các bazơ nitơ c a DNA. Mycoplasma có c
DNA và RNA, trong t t c cơ th s ng t do, Mycoplasma mang b gen nh
nh t (kho ng 600 Kb) và có ít nh t hơn 300 gen. T ng thành ph n Guanine và
Cytosine trong DNA th p,

m t s loài t l G+C th p hơn 25 mol % và t l

đó phân b khơng đ u trên b gen, có vùng r t cao l i có vùng r t th p.
Hình thái c a Mycoplasma r t ña d ng (hình thoi, hình g y ng n ho c
hình c u), nó thay đ i tuỳ thu c vào tu i canh trùng và l thu c r t nhi u vào
các y u t môi trư ng.
Mycoplasma khơng b t màu Gram, r t khó nhu m vì d bi n d ng qua
các bư c nhu m, có th quan sát Mycoplasma b ng kính hi n vi t quang n n
đen ho c kính hi n vi ph n pha nhưng cho k t qu khơng ch c ch n và do đó
r t ít có ý nghĩa trong cơng tác ch n đốn phịng thí nghi m.
Ph n l n Mycoplasma s ng t do, nó ch s ng và phát tri n m nh

m t

s v t ch c th (d i thích nghi h p).
2.2.2 Phân lo i
Theo Bergey (1985) [20], có 9 lồi Mycoplasma gây b nh cho đ ng v t
Trong phân lo i h c Mycoplasma thu c l p Mollicutes (molli nghĩa là
m m, cutes nghĩa là da, v b c).
S lồi Mycoplasma thì nhi u nhưng vì chúng khơng có thành t bào
nên chúng khơng phát tri n phong phú ñư c. Cho ñ n nay ñã phân l p ñư c
hơn 100 loài gây b nh cho ngư i và ñ ng v t.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9

H th ng phân lo i c a Mollicutes như sau:
L p

Mollicutes

B

Mycoplasma tales

H

Mycoplasma taceas

Gi ng

Acholepkesmaceae
Spiropkesuatereac Acholepkesmaceae

Mycoplasma

Spirophasma

ureaphasma

Acholephosma

M t s lo i gây b nh cho ngư i.
M.hoministyp1: gây b nh cho ngư i.
M.hoministyp2: phân l p

ñư ng sinh d c ti t ni u

M.salivarium: phân l p đư c

đư ng hơ h p trên.

M.fermentoins: phân l p ñư c

b ph n sinh d c

đàn ơng.

đàn ơng.

M.pneumonioe: tác nhân gây viêm ph i khơng đi n hình.
M.oralne ho c M.pharyngis phân l p đư c

khí qu n.

Các lồi gây b nh cho ñ ng v t như:
M.Mycoides, M. agalactia, M.Bovigienitalium, M. canis, M.Caculosum,
M.Hyorhinis. M.Arthritidis.
- M.Hysoynouniae: gây viêm kh p c p

l n 10 tu n tu i và

- M.Hyorhinis: gây viêm màng seraus, viêm kh p mãn tính

l n l n.
l n3đ n

10 tu n tu i.
M.Hyopneumoniae: gây b nh viêm ph i

l n.

Kh năng gây b nh c a M.Hyopneumoniae: Gây b nh viêm ph i tiên
phát đi n hình

l n (suy n l n). Các tri u ch ng c a b nh là s t nh , ho

khan, khó th và ñau ng c. Xét nghi m th y s lư ng b ch c u tăng, t c ñ
l ng máu nhanh. B nh x y ra

m i l a tu i c a l n nhưng ch y u

l n con.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


2.2.3 ð c tính ni c y
Ni c y Mycoplasma r t khó vì nó địi h i ch t lư ng môi trư ng khá
cao, khu n l c c a nó có hình tr ng p n p. Mycoplasma có th ni c y đư c
trên nh ng mơi trư ng có ho c khơng có t bào s ng, trên phơi gà.
-

mơi trư ng khơng có t bào: Mycoplasma địi h i nh ng ch t dinh

dư ng ñ c bi t như huy t thanh ng a ch a, chi t xu t men… Nhi u lo i

Mycoplasma k khí ho c hi u khí tuy t đ i nhưng v n có lo i k khí tuỳ ti n.
Nhi t đ t t nh t ñ Mycoplasma phát tri n t 35-370C v i pH t 7,0-7,8.
- Trên mơi trư ng th ch:Chúng có th t o nên nh ng khu n l c tròn,
nh bé nuôi lâu khu n l c s l n d n b m t có c u t o h t, gi a có màu vàng
xung quanh trong (gi ng hình tr ng p n p).
- Trên mơi trư ng th ch máu: Mycoplasma gây b nh cho ngư i có th
làm dung huy t th ch máu.
- Trong môi trư ng d ch th : Mycoplasma làm v n đ c mơi trư ng và
t o thành k t t a.
Hình d ng c a khu n l c tương đ i gi ng nhau do đó khơng th d a
vào nó mà phân bi t các Mycoplasma khác.
2.2.4 ð c đi m sinh hố
- Hai đ c ñi m khác b êt gi a Mycoplasma và các lo i vi khu n khác là
kích thư c genome và thành ph n các bazơ nitơ c a DNA. Mycoplasma có c
DNA và RNA. T ng thành ph n Guanine và Cytosine trong DNA th p,

m t

s loài t l G+C th p hơn 25 mol % và t l đó phân b khơng đ u trên b
gen, có vùng r t cao l i có vùng r t th p.
- Thành t bào c a Mycoplasma chưa hoàn ch nh do đó hình d ng thay
đ i. Mycoplasma có l p v m ng r t m m d o có th ví như màng ngun
tương c a các vi khu n khác. Dư i kính hi n vi đi n t có th quan sát th y
màng nguyên tương là d ng h t ho c d ng lư i v i các Ribosom.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


- Quá trình lên men c a Mycoplasma r t ph c t p và l thu c vào môi trư ng.
- Ngư i ta quan sát th y hi n tư ng n y ch i. Trong các t bào

nuôi h u h t các Mycoplasma phát tri n trên b m t c a t bào.
2.2.5 Kh năng ñ kháng
- Mycoplasma tương ñ i b n v ng khi dùng phương pháp đơng băng.
Trong huy t thanh Mycoplasma có th t n t i

560C sau gi .

- Mycoplasma d b phá hu khi b siêu âm và d b tiêu di t b i dung
d ch có pH acid ho c ki m cao. T t c các lồi Mycoplasma đ kháng v i
penicillin. Mycoplasma b tiêu di t

nhi t ñ 45-550C trong 15 phút. Chúng

m n c m v i s khô c n, v i tia t ngo i và nh ng ch t sát trùng.
2.2.6 Các lo i kháng nguyên
B ng phương pháp hoá h c và s c ký, ngư i ta tách ñư c
Mycoplasma nh ng thành ph n hoá h c mang tính ch t khác nhau. M i thành
ph n hố h c có kh năng tham gia vào m t ph n ng huy t thanh nh t ñ nh.
Do đó đ ch n đốn chính xác b nh b ng các huy t thanh h c, ngư i ta
thư ng dùng các y u t chi t xu t ñ c bi t, ví d : Ph n ng k t h p b th
ngư i ta dùng các y u t tri t xu t là lipid;

ph n ng k t t a trong th ch

dùng các y u t chi t xu t là polysaccarid. (Vũ Th Bình (2003)[1] – B mơn
vi sinh v t trư ng ð i h c y Hà N i).
2.2.7 B nh viêm ph i

l n do Mycoplasma gây ra

+ Mycoplasma hyopneumoniae
Bình thư ng M.Hyopneumoniae cư trú

ph i l n, khi th i ti t thay ñ i

ho c khi ñi u ki n v sinh kém, m t đ ni q ch t khi s c đ kháng gi m
thì M.Hyopneumoniae tăng ñ c l c gây b nh. B nh s tr m tr ng hơn khi có
m t các vi khu n gây b nh khác như: Pasteurella, Streptococcus,
Staphylococcus, E.coli, Salmonella. (Trương Văn Dung và c ng s (2002) [3]).
Ngày nay, ngư i ta cho r ng b nh do M.Hyopneumoniae s tr m tr ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


hơn khi k t h p v i m t Adenovius .M.Hyopneumoniae đư c tìm th y ch
y u

trong ng khí qu n, ph qu n ph i c a l n. Chúng xâm nh p vào đư ng

hơ h p trên, dính ch t vào h th ng lơng rung đư ng hơ h p làm vi khu n k
phát d xâm nh p.
Khi nhi m M.Hyopneumoniae s

làm thúc ñ y quá trình nhi m

Pasteurella, PRRS và ngư c l i. M t s nghiên c u các nhà khoa h c M
cho r ng:

l n nhi m Mycoplasma trư c thì cũng làm tăng đ m n c m v i

PRRS. Theo Ross C.W(1986) [44], n u ch có Mycoplasma thì tri u ch ng
lâm sàng khơng xu t hi n. Ch khi có s tham gia c a Pasteurella và Bordetella
bronchiseptica thì tri u ch ng m i bi u hi n rõ ràng.
2.2.7.1 Cơ ch sinh b nh
- M.Hyopneumoniae xâm nhi m vào đư ng hơ h p trên c a l n
- M.Hyopneumoniae t n cơng vào h th ng lơng rung đư ng hơ h p
- M.Hyopnemoniae làm gi m ch c năng c a h th ng lơng rung
- H th ng phịng v b suy y u, các vi sinh v t gây b nh và t n công
làm b nh thêm tr m tr ng.
2.2.7.2 S lây lan và d ch t h c
- Mycoplasma lây qua ti p xúc tr c ti p: Nh t chung l n kho v i l n
b nhi m b nh, t l n m sang l n con.
- Trong thiên nhiên ch có loài l n m c b nh suy n do M.Hyopneumonia.
- M i l a tu i l n ñ u m c, nh t là l n con t 2-5 tháng tu i.
- Khi th i ti t thay ñ i l n d m c b nh hơn, chu ng tr i m th p, v
sinh kém b nh d phát sinh.
- Mùa xn và mùa đơng t l m c b nh cao hơn các mùa khác.
- B nh lây ch y u t l n sang l n,

nh ng tr i chăn ni khơng có

b nh, cách ly t t v n có th nhi m. ( Nguy n Vĩnh Phư c (1976) [14] ).
M.Kobosch,1999 ñã ki m tra trên 4.000 ph i l n th y 67% ph i l n b

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13


viêm, 80% m c b nh do M.Hyopneumoniae.
- Vi c lây truy n M.Hyopneumoniae ch y u qua ti p xúc tr c ti p l n
m ho, th , h t hơi truy n m m b nh sang l n kho , l n mang trùng cũng làm

gây b nh. B nh thư ng kéo dài khó d p t t và tiêu di t, do l n m kh i nhưng
v n mang trùng.
- B nh lây lan m nh

các ñàn nh p n i, nh ng l n chưa b nhi m thì t

l ch t cao hơn.
2.2.7.3 Tri u ch ng
Sau khi nhi m M.Hyopneumoniae t 7 đ n 20 ngày thì tri u ch ng đ u
tiên là h t hơi, ho, khó th . Ho và khó th là tri u ch ng ñi n hình và kéo dài.
B nh bi u hi n dư i 3 th
* Th c p tính
L n ăn kém, ch m ch p, da xanh ho c nh t nh t, thân nhi t bình
thư ng ho c hơi cao m t chút (39-39.50C).
H t hơi, ho t ng h i lâu ñ ñ y d ch bài ti t

sâu đư ng hơ h p,

thư ng ho lúc th i ti t l nh, lúc v n ñ ng. Khi ho con v t m t m i, hi n tư ng
ho ch kéo dài vài tu n sau đó gi m.
- L n th khó, th nhanh và nhi u, th khò khè, th t 60-150 l n
/phút, há h c m m ñ th , th như chó ng i, th d c b ng thóp l i đ th .
-T n s hơ h p tăng lên, bí ti u ti n, khi nghe vùng ph i có nhi u vùng
hơ h p im l ng.
-Ki m tra máu: H ng c u tăng, b ch c u tăng m nh, s tăng b ch c u
ñ làm nhi m v tiêu di t m m b nh - ð i th c bào.
Khi m c b nh th này l n hay ch t, nh t là l n có đ tu i t sơ sinh ñ n
2 tháng tu i. Th c p tính ít th y ch th y nh ng ñàn l n d m c b nh.
* Th á c p tính
Thư ng g p

l n lai, l n con theo m , l n m .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


Tri u ch ng gi ng như

th c p tính nhưng nh hơn, ho và khó th

v n là tri u ch ng đi n hình c a l n khi m c b nh
* Th mãn tính:Thư ng n i ti p t th

th này.

n tính hay hai th trên sang.

L n th t hay m c th này.
Ho, ho t ng ti ng m t hay t ng h i, ti ng ho như khơng có c m giác
b t kh i c h ng.
Khó th , t n s hơ h p tăng, nhi t đ tăng. B nh

th này kéo dài, l n

g y rõ r t, ăn kém, d k phát các vi sinh v t gây b nh khác, t l ch t th p,
thư ng ch t do c ng phát, trong ñi u ki n nuôi dư ng kém b nh d chuy n
sang th c p tính.
* Th

n tính.

Thư ng th y

l n ñ c gi ng, l n v béo. Các tri u ch ng

th này

không xu t hi n rõ, th nh tho ng ho, th i gian nuôi l n kéo dài, l n m c

th

này ít b ch t. (Nguy n Ng c Nhiên (1997) [8]).
2.2.7.4 B nh tích
- B nh tích t p trung

b máy hơ h p và h ch ph i.

Sau khi nhi m vài ngày, b nh tích đ u tiên là viêm ph i thùy, t thùy tim
sang thùy nh n, thư ng viêm ph n rìa th p c a ph i. Ph i xu t hi n nh ng ch m
ñ ho c xám b ng h t ñ u xanh, to d n r i t p trung thành t ng vùng r ng l n.
- Khi ch p X Quang th y b nh lan t trư c ra sau, theo m t quy lu t
nh t ñ nh: B nh tích đ i x ng gi a hai bên lá ph i, ranh gi i rõ gi a các vùng
viêm ho c không viêm.
- Khi m khám th y: Ch ph i viêm c ng l i, màu xám nh t hay đ
như màu m n chín, m t ph i bóng láng, bên trong có ch a ch t keo nên g i là
viêm ph i kính.
Khi b viêm n ng ph i c ng, đ c l i như b gan hoá lúc này khi c t ph i
ch cịn m t ít d ch l n b t. Ph i b nh c hoá, ñ c màu tro, ph i ch c l i, bi u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15

hi n gan hoá, lúc này c t mi ng ph i th xu ng nư c th y ph i chìm.
- V vi th : Khi b nh c hố, th y ph qu n có nhi u b ch c u đơn nhân
trung tính. N u viêm màng ph i thì màng ph i dày nên.
- H ch lâm ba sưng to g p 2-5 l n, ch a nhi u nư c màu tro, t máu.
- Khi ghép v i t huy t trùng thì ph i b t máu, có nhi u vùng gan hố
phía sau ph i, ho i t bã ñ u.
- Khi ghép v i Streptococcus thì ph i viêm có l n m .
- N u ghép v i Bacterium thì cu ng ph i viêm có m , m t ng c c hôi
và tanh, màu tro. (Trương Văn Dung và c ng s (2002) [3]).
2.2.7.5 Phòng và tr b nh
2.2.7.5.1 Phòng b nh
ð phòng b nh hi n nay ngư i ta đã th c hi n quy trình v sinh thú y
và phòng b nh b ng vaccine:
- Phòng b nh b ng vaccine
Vaccine ñư c s d ng t i các cơ s chăn ni

đây là Respisure phịng

b nh suy n cho l n th t tiêm mũi 1 vào 8 – 10 ngày tu i và mũi 2 vào lúc 2
tháng tu i. Tuy nhiên vaccine phòng b nh suy n cho l n m i ch ñư c s
d ng trong các trang tr i, còn các h chăn nuôi k c chăn nuôi t p trung cũng
khơng tiêm phịng vì v y v n là ngu n ti m n d ch b nh nguy hi m.
- V sinh thú y
* ð i v i nh ng vùng và tr i chưa có l n b nh
+ Th c hi n phương châm không nh p l n t ngoài vào. N u c n thi t
ph i nh p thì ch n nh ng vùng, tr i t trư c chưa b nhi m b nh; mua l n ph i
có s giám sát và c p gi y ki m d ch v n chuy n ñ ng v t c a cơ quan thú y,
ki m tra k tình tr ng s c kh e khi mua l n; khi ñem l n v ph i cách ly ñúng

quy ñ nh và theo dõi, khi không phát hi n tri u ch ng b nh m i cho nh p đàn.
+ Phịng b nh ñ nh kỳ, n u phát hi n l n có tri u ch ng ho, th thì có th

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………16