Đề tài: “Qua lịch sử phát triển của 3 phương thức sản xuất trước CNTB, chứng minh quy luật QHSX phải phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của LLSX"

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Lời nói đầu
Nhìn vào lịch sử xà hội loài người, ai cũng thấy xà hội mỗi ngày một tiến bộ từ
thấp tới cao, từ thô sơ , đơn giản đến đa dạng và phức tạp. Nhưng muốn hiểu nguồn
gốc phát triển của xà hội thì chúng ta phải tìm đến căn nguyên kinh tế của nó; nghĩa là
phải tìm xem xà hội tiến hành sản xuất như thế nào và quá trình phát triển của nó theo
dòng lịch sử ra sao? Để biết được điều đó chúng ta hÃy nghiên cứu sơ qua quan điểm
của chủ nghĩa Mác- Anghen mà ở đây chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu về mối quan hệ giữa
QHSX và LLSX. Kể từ khi con người mới xuất hiện trên hành tinh đà trải qua năm
phương thức sản xuất đó là: Nguyên thuỷ; chiếm hữu nô lệ; xà hội phong kiến; tu bản
chủ nghĩa; xà héi chđ nghÜa. T­ duy, nhËn thøc cđa loµi ng­êi không dừng lại một chỗ
mà theo dòng thời gian nó phát triển ngày càng hoàn thiện hơn, từ đó kéo theo sự thay
đổi phát triển LLSX cũng như cơ sở sản xuất. Từ sản xuất bằng săn bắt hái lượm,
trình độ KHKT lạc hậu thì ngày nay khoa học đà đạt tới đỉnh cao trí tuệ nhân loại và
trong tương lai sẽ còn hơn thế nữa. Với sự phân tích của Mac-Anghen chúng ta thấy
đươc sự phát triển ấy chính là do những tác động qua lại biện chứng giữa LLSX và
QHSX được khái quát thành quy luật về sự phù hợp giữa LLSX và QHSX.
Với ba trường phái của triÕt häc: Chđ nghÜa duy vËt; chđ nghÜa duy t©m; và
trường phái nhị nguyên luân tuy có những quan điểm khác nhau nhưng họ đều thống
nhất rằng thực chất của triết học đó là sự thống nhất biện chứng giữa LLSX và QHSX
như thống nhất giữa hai mặt đối lập tạo nên chỉnh thể của nền sản xuất xà hội. Không
chỉ trên phương diện triết học mà cả chính trị kinh tế học và các môn khoa học khác,
dưới những hình thức và mức độ khác nhau, dù con người có ý thức dược hay không
thì nhận thức của Mac-Anghen về quy luật vẫn xuyên suốt lịch sử phát triển.
Nghiên cøu vỊ kinh tÕ häc, biƯn chøng LLSX vµ QHSX tạo điều kiện cho một
sinh viên năm thứ nhất như tôi có được nhận thức nhất định về xà hội, ®ång thêi më
mang nhiÒu vÒ lÜnh vùc kinh tÕ. Tuy trình độ nhận thức còn hạn hẹp, vẫn còn những

1

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

sai sót bỡ ngỡ của lần đầu tiên viết tiểu luận nhưng em cũng mạnh dạn đưa ra nhận
thức của mình về đề tài: Qua lịch sử phát triển của 3 phương thức sản xuất trước
CNTB, chứng minh quy luật QHSX phải phù hợp với tính chất và trình độ ph¸t
triĨn cđa LLSX"

2


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Nội dung

I. Đôi nét về lực lưọng sản xuất và quan hệ sản xuất
1. Lực lượng sản xuất là gì ?
Là toàn bộ những tư liệu sản xuất(TLSX) do xà hội tạo ra, trước hết là công cụ lao
động và những người lao động với kinh nhiệm và thói quen lao động nhất định đà sử
dụng những TLSX đó để tạo ra của cải vật chất cho xà hội
Trước thực trạng đó C. Mác đà đưa ra lí luận của mình vềlự lượng sản xuất (LLSX)
của xà hội một cách rõ ràng. Quan điểm yếu tố cấu thành LLSX của xà hội trong đó
bao gồm sức lao động và TLSX trong đó công cụ lao động là yếu tố quan trọng nhất
của TLSX. Mọi thời đại muốn đánh giá trình độ sản xuất thì phải dựa vào tư liệu lao
động. Tuy nhiªn yÕu tè quan träng nhÊt trong LLSX chÝnh là con người, cho dù những
tư liệu lao động tạo ra có hiện đại, đối tượng lao động có phong phú đến đâu thì con
người vẫn là thứ nhất. Chính vì vậy mà muốn phát triển kinh tế thì câu trả lời không

chỉ đơn thuần là phát triển loại TLSX nào, công cụ gì và đối tượng lao động nào là
chính. Lịch sử luôn có tính đan xen của trình độ phát triển khác nhau trong từng yếu
tố cấu thành LLSX.
2 . Quan hệ sản xuất được hiểu ra sao?
Là mối quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất ra của cải vật chát của
xà hội.
Trong quá trình sản xuất con người phải có những quan hệ, con người không thể
tách khỏi cộng đồng. Điều đó nói lên rằng việc phải thiết lâp các mối quan hệ sản xuất
tự nó đà là vấn đề có tính quy luật rồi. Quan hệ sản xuất (QHSX) gồm ba mặt:
- Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.
- Chế độ tổ chức và quản lí sản xuất kinh doanh.
3


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

- Chế độ phân phát sản xuất, sản phẩm.
Thực tế lịch sử cho thấy rõ bất cứ một cuộc cách mạng xà hội nào đều mang một
mục đích kinh tế nhằm đảm bảo cho LLSX có điều kiện tiếp tục phát triển và đời sống
vật chất của con người được cải thiện. QHSX thống trị bao giờ cũng giữ vai trò chi
phối các QHSX khác, ít nhiều cải biến chúng để chẳng những chúng không đối lập mà
còn phục vụ đắc lực cho sự tồn tại và phát triển của chế độ kinh tế xà hội mới. Trong
suốt quá khứ, không có một cuộc chuyển biến nào từ hình thái kinh tế- xà hội này
sang hình thức kinh tế- xà hội khác diễn ra một cách êm ả, mà nó luôn biến động
mạnh mẽ. Và nó: Không bao giờ xuất hiện trước khi những điều kiện tồn tại vật chất
của những quan hệ đó chưa chín muồi. Phải có một thời kì lịch sử lâu dài mới có thể
tạo ra điều kiện vật chất trên.
II. Quy luật QHSX phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của LLSX. Lịch
sử ba phương thức sản xuất trước CNTB:

1. Phương thức sản xuất công xà nguyên thuỷ:
Tất cả chúng ta đều biết QHSX và LLSX là hai mặt hợp thành của PTSX có tác
động qua lại và biện chứng với nhau. Ngay từ buổi sơ khai của loài người, quy luật ấy
đà được tồn tại cùng lịch sử.
Khi con người mới thoát khỏi hình hài của loài vượn, vẫn sống theo cách sống của
loài vượn, vẫn ăn hang ở lỗ, chủ yếu là hai lượm và săn bắt để sống. Với trình độ phát
triển thấp kém như vậy của LLSX thì QHSX của xà hội nguyên thuỷ mang tính chất
như thế nào? Trước hết, công cụ lao động của người nguyên thuỷ rất thô sơ vì vậy từng
cá nhân riêng lẻ thì không thể sống nổi. Để sống được họ ®· biÕt lao ®éng tËp thĨ, cã
vËy míi tr¸nh khái làm mồi cho thú dữ và đấu tranh được với thiên nhiên. Và khi đÃ
lao động tập thể thì đòi hỏi chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, vi vạy mọi tư liệu sản
xuất đều thuộc sở hữu chung cđa c«ng x·.

4


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

2. Phương thưc sản xuất của chế độ chiếm hữu nô lệ
Khi con người biết chế tạo ra công cụ lao động từ kim loại là thời điểm xuất phát
chuyển sang chế độ mới cao hơn. Bắt đầu có sự phân công lao động, chăn nuôi sau đó
là nghề thủ công tách ra khỏi nghề nông. Năng xuất lao động tăng lên, bắt đầu xuất
hiện sản phẩm dư thừa. Trong điều kiện đó, nếu xảy ra chiến tranh giữa các bộ lạc,
người ta bắt được tù binh, và thay vì giết tù binh như trước, họ đà sử dụng sản phẩm dư
thừa nuôi sống tù binh, bắt tù binh làm nô lệ sản xuất ra của cải phục vụ nhu cầu của
họ. Như vậy lần đầu tiên trong lịch sử, x· héi chia lµm hai giai cÊp: bãc lét vµ bị bóc
lột.
Trước kia trồng trọt bằng cây gậy nhọn thi cần hàng chục người mới làm được vì
vậy lao động chung là cần thiết . Nhưng nay, có công cụ bằng sắt , biết dùng súc vật

kéo thì đà có thể tự cầy cấy trên mảnh đất của mình . Lao động chung không còn cần
thiết nữa , thế là chế độ sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất thay thế cho chế độ sở hữu
công xÃ.
Như trên ta đà thấy QHSX công xà nguyên thuỷ dần dần tan rà vì nó không còn
phù hợp với trình độ phát triển mới của lực lượng sản xuất nữa. Vì thế một QHSX mới
phải ra đời . Chế độ tư hữu thay thế chế độ công hữu , xà hội có giai cấp thay thế công
xà thị tộc và cuối cùng chế độ chiếm hữu nô lệ ra đời .
Đặc điểm nổi bật nhất của QHSX chiếm hữu nô lệ là : Chủ nô không những chiếm
hữu TLSX mà còn có quyền sở hữu với cả nô lệ như quyền bán hoặc giết. Sự phát triển
của PTSX chiếm hữu nô lệ làm cho nhu cầu nô lệ ngày càng tăng mạnh . Nguồn cung
cấp nô lệ chủ yếu chính là những tù binh chiến tranh . Những nước chiến thắng không
những bắt tù binh về làm nô lệ mà còn bắt cả những người dân trong vùng bị chiếm
đóng , biến họ thành nô lệ của mình . Dưới chế độ đó dân cư phân hoá thành dân cư tự
do và nô lệ. Dân cư tự do được hưởng một số quyền công dân còn nô lệ không có một
chút quyền nào.Để củng cố vững chắc hơn nữa quyền lợi của giai cấp một nhà nước
chủ nô đà ra đời . Nhà nước chủ nô ra đời đà củng cố phát triển QHSX chgiếm hữu nô

5


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

lệ . Nhà nước chủ nô ra đời đánh dấu mốc của một QHSX mới sao cho phù hợp với
điều kiện hiện lịch sử , nó tạo ra khả năng lớn hơn cho sự phát triển của LLSX.
So với chế đội công xà nguyên thuỷ nhà nước chủ nô ra đời cũng nói lên rằng khi
QHSX cũ không còn phù hợp với LLSX đang tồn tại thì nó sẽ bị xoá bỏ và thay thế
nhưng sự thay đổi đó có tính kế thừa và đó là một QHSX mới phù hợp hơn.
Trong giai đoạn nhất định nào đó của lịch sử thì chế độ chiếm hữu nô lệ là một bước
tiến nhưng đi đôi vơí sự phát triển của chế ấy là những mâu thuẫn chứa chất bên trong

nó ngày càng trở nên sâu sắc hơn . Cũng giống như trong phép biện chứng đà đề cập
cân bằng chỉ là tạm thời và sự không cân bằng la tuyệt đối , nó chính là nguồn gốc tạo
nên sự phát triển .Lịch sử và nhuèng tư tưởng tiến bộ đà chứng minh được rằng : chỉ
có thể quan niệm được sự phát triển chừng nào người ta thừa nhận , nhận thức được sự
phát triển trong mâu thuẫn của LLSX và QHSX . Chừng nào ta thừa nhận tính vĩnh
viễn không phù hợp giữa chúng chính vì thế khi mâu thuẫn xà hội trở nên sâu sắc thì
nó sẽ bị tan rÃ
Khi chế đội chiếm hữu nô lệ càng mở rộng thì lao động càng bị coi là hèn hạ chỉ
đáng dành riêng cho nô lệ , không xứng đáng là viƯc cđa ng­êi d©n tù do , ChÝnh nh­
vËy chÕ độ chiếm hữu nô lệ đà tự nó làm tan rà chính ngay trong LLSX cơ bản của nó
là những người lao động sản xuất . Sự quá bất công làm cho nô lệ nổi dậy có những
cuộ khởi nghĩa lôi cuốn hàng chục vạn nô lệ . Khởi nghĩa thất bại nô lệ bị giết nền
kinh tế của xà hội chiếm hữu nô lệ bị phá hoại nặng nề . Nô lệ khởi nghĩa đà nói lên
QHSX không phù hợp với LLSX nữa và một lần nữa lịch sử đòi hỏi phải thay thế
QHSX chiếm hữu nô lệ bằng QHSX khác có thể cải thiện địa vị của xà hội , của hình
tượng sản xuất . Quy luật QHSX nhất định phải phù hợp với tính chất các LLSX , phải
thay thế nô lệ bằng những người lao động có quan tâm đến kết quả lao động của họ
.Và yêu cầu của quy luật này đà được thực hiện một cách tự phát : Bọn chủ nô chia đát
đai của chúng thành những mảnh nhỏ và giao cho nô lệ cấy , nô lệ đà được giải phóng
nhưng vẫn bị phụ thuộc vào chủ nô bởi địa tô và phụ thuộc thân thể . Mặc dù vậy
nhưng họ vẫn hứng thú hơn vì có được nền kinh tế riêng cđa hä. Vµ theo quy lt míi
6


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

QHSX, PTSX mới vừa ra đời thì cũng là lúc mâu thuẫn mới đựoc hình thành và đến
khi mâu thuẫn trở nên qúa lớn nó sẽ bùng phát và đòi hỏi phải giải quyết sao cho
QHSX phải phù hợp với LLSX . Cứ như vậy xà hội không ngừng phát triển bởi những

mâu thuẫn phát sinh và đuyược giải quyết .
Tãm l¹i cã thĨ nãi thùc chÊt cđa quy lt về mối quan hệ giữa LLSX và QHSX là quy
luật mâu thuẫn . Sự phù hợp giữa chúng chỉ là tạm thời còn sự vận động mâu thuẫn là
vĩnh viễn , chỉ có khái niệm mâu thuẫn mới đủ khả năng vạch ra động lực của sự phát
triển mới có thể cho ta hiểu được sự vận động của quy luËt kinh tÕ

7


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

kết luận

Chúng ta cần phải hiểu và vận dụng một cách tốt nhất quy luật QHSX phải phù
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Trên thực tế QHSX và LLSX không
bao giờ có sự phù hợp tuyệt đối chúng luôn mâu thuẫn để thúc đẩy thúc đẩy sự phát
triển chính vì vậy tuỳ theo tình hình thực tế mà mà chọn giải pháp hợp lí. Tuy nhiên
chính bản thân các QHSX lại có mối liên hệ chặt chẽ với LLSX , chúng không tách rời
nhau . Vấn đề đặt ra ở đây là làm thế nào ®Õ sư dơng mèi quan hƯ Êy cho phï hỵp.
NÕu làm được điều này đúng với quy luật của nó thì không lâu chúng ta sẽ tiến hành
nhanh trên con ®­êng CNH – H§H ®· chän.

8


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Lời cam đoan

Tiểu luận được hoàn thành với chính sự hiểu biết và sưu tầm tài liệu của bản
thân. Tuy nhiên do thời gian có hạn và vì cũng là lần đầu viết tiểu luận vì vậy không
tránh khỏi thiếu xãt, rÊt mong ®ùoc sù ®ãng gãp ý kiÕn cđa thầy cô trong khoa để tiểu
luận cuả em đựoc hoành chỉnh hơn
Em xin chân thành cảm ơn

9


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Các tài liệu tham khảo
1. Giáo trình kinh tế chính trị - Khoa Kinh tế Trường ĐHQLKD
2. Giáo trình kinh tế cơ bản - NXB Khoa học

10


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Mục lục
Lời nói đầu .............................................................................................................. 1
Nội dung.................................................................................................................. 3
I. Đôi nét về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất ............................................ 3
1. Lực lượng sản xuất là gì........................................................................................ 3
2. Quan hệ sản xuất được hiểu ra sao........................................................................ 4
II. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực

lượng sản xuất. Lịch sử 3 phương thức sản xuất trước CNTB ............................... 4
1. Phương thức sản xuất công xà nguyên thuỷ .......................................................... 4
2. Phương thức sản xuất của chế độ chiếm hữu nô lệ ................................................ 5
KÕt luËn.................................................................................................................. 9

11