Báo cáo " Một số giải pháp, biện pháp kinh tế - xã hội và sinh thái môi trường chủ yếu bảo tồn quần thể voọc quần đùi trắng ở khu bảo tồn Vân Long - Ninh Bình "

Nguyễn Văn Song. 2007. Tạp chí khoa học kỹ thuật Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Số 103; từ trang 391+396.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP KINH TẾ XÃ HỘI VÀ SINH THÁI MÔI TRƯỜNG CHỦ YẾU BẢO TỒN QUẦN THỂ
VOỌC QUẦN ĐÙI TRẮNG (Semnopithecus francoisi delacouri) Ở KHU BẢO TỒN VÂN LONG – NINH BÌNH

TS. Nguyễn Văn Song+ Đại Học Nông Nghiệp I

Abstract
The resarch to carry out field surveys to estimate the population density of the Delacour’s langur in Van
Long Provincial Nature Reserve. In addition, a few groups were followed to collect data on the ranging
patterns and feeding ecology. There are existing about 65 – 75 individuals in Van Long Provincial Nature
Reserve. The results are useful and helpful recommendations for managers, economists, ecologists,
environmentalists and policy makers of local and central government to protect these highly endangered
species in Vietnam.
Keywords: Conservation, ecology, Delacour’s langur,endangered species, management

1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Việt Nam có khoảng 103 lồi động thực vật q hiếm đang bị đe doạ tuyêtk chủng. Theo tổ chức Bảo tồn
Chim Quốc tế (Birdlife International Global Conservation Priority), Việt Nam là nước đứng thứ 10 trên thế
giới về các loài đang bị đe doạ bị diệt chủng. Việt Nam cũng là nước nhiều loài động, thực vật đặc hữu nhất
trong các nước Đơng nam á. Mặc dù vậy, nhiều lồi hiện đang trở lên rất khan hiếm (Dearden 1994).
Có khoảng 200 lồi chim, 120 lồi động vật có vú đã bị tuyệt chủng qua 4 thập kỷ qua mà nguyên nhân chủ
yếu là do việc săn bắn và buôn bán bất hợp pháp(Cục Kiểm Lâm 1998). Cũng báo cáo này cho thấy rằng,
số lượng voi ở Việt Nam giảm từ 2.000 con xuống còn 200 con trong vòng 20 năm qua. Các loài động vật
khác như rùa, rắn, tê tê đang giảm nhanh nguyên nhân chính là do chúng là những lồi có lợi nhuận cao
trong bn bán và xuất khẩu.
Theo ước tính khoảng 3.050 tấn động vật quý hiếm được buôn bán bất hợp pháp trên thị trường Việt Nam
hiện nay. Trong đó gần 80% số lượng này tập trung ở hai thành phố lớn là Hà Nội và thành phố Hồ Chí
Minh. Doanh thu ước tính khoảng 66,5 triệu đô la, lợi nhuận khoảng 21 triệu đô la hàng năm. Số lợi nhuận
này so với số tiền phạt thu được cao hơn gấp 4 lần và lớn hơn khoảng 12 lần so với doanh thu từ buôn bán
hợp pháp các lồi động, thực vật (5.2 triệu đơ la) hàng năm (Nguyễn Văn Song 2003).

Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long được UBND tỉnh Ninh Bình quyết định thành lập ngày
18/12/2001. Đây là khu bảo tồn giàu tính đa dạng sinh học động, thực vật sinh sống trên núi đá vơi, 2203
ha; giàu tính đa dạng của động, thực vật sinh sống trong vùng đất ngập nước, 567 ha; giàu tính đa dạng sinh
học của vùng đất tụ dốc, đồi núi thấp và phù xa sông suối, 292 ha. Trong vùng lõi khu bảo tồn có 447 hộ
với 2003 khẩu đang sinh sống. Người dân sống trong khu tồn 100% là dân tộc kinh. Hiện nay trong khu
bảo tồn có 25% hộ thuộc diện đói nghèo, có mức thu nhập thấp khoảng 3,5 đến 6,5 triệu đồng năm (Thống
kê xã Gia Hưng & Gia Hoà 2004).
, là một trong những lồi động vật đặc biệt q hiếm trên thế giới chỉ xuất hiện ở Việt Nam, được ghi trong
sách đỏ, và cũng chỉ sống ở một số vùng núi đá vơi ở khu vực Ninh Bình và Thanh Hố. Hơn nữa, lồi
voọc này chỉ có thể quan sát được ở khu bảo tồn Vân Long.
Mục đích của bài viết này nhằm: nhằm phản ánh và phân tích kết quả nghiên cứu về loài voọc quần đùi
trắng tại khu bảo tồn Vân Long, phát hiện những mối đe doạ tiềm tàng và đưa ra các giải pháp, biện pháp
kinh tế, sinh học, xã hội và môi trường nhằm bảo tồn bền vững loài động vật quý hiếm đang có nguy cơ
tuyệt chủng.
Phương pháp nghiên cứu và số liệu. Số liệu phục vụ và kết quả nghiên cứu này chủ yếu dựa vào việc điều
tra, nghiên cứu, ghi chép, theo rõi hàng ngày trên địa bàn và thảo luận với các chuyên gia: kinh tế, động,
thực vật và Ban quản lý khu bảo tồn.
2. NỘI DUNG, KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.
2.1 Quần thể Voọc quần đùi trắng
Kết quả điều tra, quan sát, nghiên cứu cho thấy rằng: Quần thể của loài voọc quần đùi trắng ở Vân Long
bao gồm 8 nhóm: Nhóm 1: Thuộc khu vực Đá Bàns Núi Hồng Quyển. Nhóm này có 20 đến 23 cá thể.
Năm 2002 đã quan sát được 2 cá thể mới sinh. Năm 2003 cũng quan sát thấy thêm 2 cá thể mới sinh khác.
Trong nhóm phần lớn là những cá thể lớn, có trọng lượng khỏang từ 12 đến 14 kg. Quan sát qua hành vi, có
thể cho rằng đây là nhóm trẻ. Thời gian chúng thường xuất hiện 2 lần/ngày: từ 5hs8h và từ 16hs17h trong


Nguyễn Văn Song. 2007. Tạp chí khoa học kỹ thuật Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Số 103; từ trang 391+396.

ngày thời tiết tốt. Nhóm 2: Thuộc khu vực Vũng Sốc s núi Đồng Quyển. Nhóm này có 14 đến 15 cá thể.
Năm 2003 đã quan sát được 2 cá thể mới sinh. Trong nhóm phần lớn là những cá thể lớn, có trọng lượng

khoảng từ 14 đến 15 kg, có con to hơn, trọng lượng khoảng gần 20 kg. Đây cũng là nhóm trẻ vì chúng rất
linh hoạt. Thời gian chúng thường xuất hiện 2 lần/ngày: từ 5hs8h và từ 16hs17h trong ngày thời tiết tốt.
Nhóm 3: Khu vực Đập Đá Hàn thuộc phía Tây núi Hồng Quyển. Nhóm này có 5 đến 7 cá thể. Trong
nhóm phần lớn là những cá thể lớn, có trọng lượng khỏang từ 14 đến 15kg. Trong 6 lần quan sát, có 4 lần
xuất hiện vào khoảng 6s 8h30; 2 lần xuất hiện lúc 13s15h.15. Nhóm 4: Khu vực Thung Địn s thuộc Núi
Mâm Xơi. Nhóm này có 7 đến 9 cá thể. Trong nhóm phần lớn là những cá thể lớn, có trọng lượng khỏang
từ 15kg đến 17 kg. Quan sát qua hành vi, có thể cho rằng đây là nhóm tuổi trung bình. Thời gian chúng
thường xuất hiện khoảng từ 16hs17h.30 trong ngày thời tiết tốt. Nhóm 5: Thuộc khu vực Trà LaisSẽ Chè
(phía Đơng khu bảo tồn). Nhóm này mới chỉ quan sát thấy 2 cá thể, là những cá thể lớn, có trọng lượng
khỏang trên 15 kg. Quan sát qua hành vi, có thể cho rằng đây là nhóm già. Thời gian chúng thường xuất
hiện 1 lần/ngày: từ 5hs8h. Nhóm 6: Thuộc khu vực Hang Chanhs Đền Bến Nổi. Nhóm này có 5 đến 8 cá
thể. Năm 2003 đã quan sát được 2 cá thể mới sinh. Trong nhóm phần lớn là những cá thể trung bình, có
trọng lượng khoảng từ 10 đến 12 kg. Quan sát qua hành vi, có thể cho rằng đây là nhóm trẻ. Thời gian
chúng thường xuất hiện 2 lần/ngày: từ 5hs8h và từ 16hs17h trong ngày thời tiết tốt. Trong 9 lần quan sát có
3 lần chúng xuất hiện vào từ 1h đến 18 h; 6 lần xuất hiện vào 5h30s8h30. Nhóm 7: Khu vực núi Ba Non.
Theo người dân cho biết nhóm này có 7s9 con lớn; được phát hiện từ năm 1999s2000. Vì đỉnh núi cao, ít
quan sát nên thơng tin chưa được Ban quản lý và nhóm nghiên cứu kiểm chứng. Nhóm 8: Thuộc khu vực
núi Cắm Sào s Gia Hưng. Theo người bảo vệ rừng tại đây thì vào tháng 3/2004 đã quan sát được 20 cá thể,
có cả con non. Cán bộ ban quản lý đã quan sát thấy 5 cá thể. Lần xuất hiện quan sát được vào lúc 15s17 h.
Như vậy quần thể voọc quần đùi trắng tại Vân Long có số lượng cá thể từ 65 đến 75 cá thể. Có sinh sản
thêm trong những năm gần đây sau khi khu bảo tồn Vân Long được thành lập.
Thức ăn chính của lồi Voọc quần đùi trắng (lá của các loại cây sau)
Tên phổ thông
Tên khoa học
Tên phổ thông VN
Tên khoa học
VN
Muỗm leo
Pregia sarmentosa
Muồng ràng ràng

Adenanthera microsperma
Thừng mực mỡ
Wrightia laevis
Vàng anh
Saraca dives
Nhưạ ruồi
Hex cimerea
Kháo thơm
Machilus odoratissima
Chân chim
Scheffera globulifera
Dâm bụt đỏ
Hibiscus rosa6sinensis
Chân chim núi đá Scheffera pesavis
Xoan ta
Melia azedarach
Núc nác
oroxylon indicum
Keo dậu
Leucema l eucocephala
Tai chua
Garcinia cowa
Sanh
Ficus benjamina
Thị rừng
Diospiros sp
Sung rừng
Ficus fistulosa
Nhội
Bischofia javanica

Găng gai
Randia spinosa
Phèn đen
Phyllanthus reticulata Cị ke
Grewia microsus
Sịi tía
Sapium discolor
Dây đỏ ngọn
Vitis balansaema
Xương cá
Canthium dicoccum
Màng tang
Litsea cubeba
* Và một số lá của một số loại cây khác.

Voọc quần đùi trắng, Delacour's langur
(Semnopithecus francoisi delacouri)


Nguyễn Văn Song. 2007. Tạp chí khoa học kỹ thuật Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Số 103; từ trang 391+396.

2.2 Những đe doạ chính đối với sự phát triển bền vững quần thể voọc quần đùi trắng ở Vân Long.

Núi đá vơi đang bị khai thác ngồi vùng đệm để sản xuất
xi măng cho phát triển kinh tế trước mắt

Voọc đầu đàn đang đứng canh cho đàn kiếm thức ăn

Sau khi khu bảo tồn được thành lập, ban quản lý khu bảo tồn đã làm tất cả để loại bỏ được hiện tượng săn
bắn, buôn bán bất hợp pháp trong khu bảo tồn và khu vực vùng đệm, đây là mối đe doạ nguy hiểm nhất mà

trước đây vẫn tồn tại. Hiện nay, các nguyên nhân chính đe doạ sự tồn tại và phát triển của loài voọc và phát
triển bền vững của Vân Long như sau: Thứ nhất: Cháy rừng là mối đe doạ nghiêm trọng nhất đến sự tuyệt
chủng của loài voọc quý hiếm ở khu bảo tồn Vân Long. Thứ hai: Phát triển du lịch sinh thái tự phát, khơng
có định hướng, do hiện nay còn 447 hộ dân sinh sống trong vùng lõi của khu bảo tồn, quyền sở hữu, sử
dụng đất đai trong khu vực chưa rõ ràng trên một số khu vực, việc khai thác du lịch sinh thái cũng như sự
xuất hiện khách du lịch khơng có kế hoạch sẽ huỷ hoại mơi trường sống lồi voọc q hiếm này. Thứ ba:
Sự giao lưu, giao hợp giữa các nhóm trong quần thể. Thứ tư: Thiếu thức ăn, lồi voọc mơng trắng là loài
linh trưởng ăn lá nhưng thức ăn cho loài này có xu hướng ngày càng khan hiếm bởi hiện tượng sói mịn đất
cũng như các ngun nhân đã nêu ở trên.
2.3 Các giải pháp và biện pháp bảo tồn lồi Voọc và khu bảo tồnVân Long.
Tăng cường cơng tác bảo vệ bao gồm cả việc tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cộng đồng dân cư trong
vùng là công tác trọng tâm. Tuy nhiên còn rất nhiều thiếu thốn về phương tiện, trang thiết bị, vốn và nhân
lực nên chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra.
Chiến lược phát triển bền vững khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long nhằm vào các mục tiêu
lớn sau đây: Bảo tồn các giá trị đa dạng sinh học, cảnh quan môi trường. Ổn định và phát triển kinh tế của
nhân dân trong vùng. Gắn bảo tồn với phát triển du lịch sinh thái một cách có qui hoạch, kế hoạch.
Qui hoạch quản lý, bảo vệ, khai thác hợp lý tài nguyên đất. Qui hoạch, khai thác hợp lý du lịch sinh thái.
Gắn chiến lược bảo tồn thiên nhiên trong chiến lược phát triển kinh tế s xã hội của khu vực và của tỉnh.
Tăng cường hiệu quả, hiệu lực quản lý Nhà nước của cấp chính quyền cơ sở.
Việc bảo vệ quần thể voọc quần đùi trắng nói riêng, bảo vệ khu bảo tồn nói chung phụ thuộc rất nhiều vào
hoạt động của cộng đồng trong khu vực. Khu bảo tồn mới được thành lập, du lịch sinh thái chưa phát triển,
đời sống nhân dân còn rất thấp, là nguyên nhân chính dẫn đến sự xâm hại khu bảo tồn.
Trên tinh thần hợp tác bảo vệ đa dạng sinh học và bảo vệ động vật hoang dã quí hiếm, chúng ta cần làm
những việc cần thiết sau: Thứ nhất: Hợp tác nghiên cứu đầy đủ về loài voọc quần đùi trắng tại Vân Long.
Thứ hai: Hỗ trợ nâng cao đời sống vật chất, cơ sở y tế, giáo dục cho một số thôn bản trong vùng lõi và vùng
đệm khu bảo tồn. Thứ ba: Hỗ trợ trang thiết bị nghiên cứu, phương tiện thông tin, đào tạo nâng cao nghiệp
vụ cho cán bộ, nhân viên Ban quản lí rừng đặc dụng Hoa LưsVân Long khu bảo tồn. Thứ tư: Hỗ trợ xây
dựng kế hoạch và triển khai du lịch sinh thái. Đồng thời kết hợp với tăng cường thực hiện chính sách xố
đói giảm nghèo cho các hộ dân đang sống trong vùng đệm và vùng lõi của khu bảo tồn.
3. KẾT LUẬN

Voọc quần đùi trắng (Semnopithecus francoisi delacouri) là loài linh trưởng đặc biệt quý hiếm và đặc hữu
của Việt Nam. Nó chỉ tồn tại ở một số vùng núi đá vơi thuộc hai tỉnh Ninh Bình và Thanh Hố, trong đó


Nguyễn Văn Song. 2007. Tạp chí khoa học kỹ thuật Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Số 103; từ trang 391+396.

khu bảo tồn ngập nước Vân Long – Ninh Bình cho phép quan sát được lồi voọc này trong những thời
điểm nhất định.
Quần thể voọc ở khu bảo tồn hiện có khoảng 65 –75 cá thể được chia ra làm 8 nhóm, mỗi nhóm khoảng từ
5 đến 15 con thuộc các khu vực: Đá Bàns Núi Hồng Quyển có khoảng 20 – 23 con; Vũng Sốc s núi Đồng
Quyển có khoảng 14 –15 con; Đập Đá Hàn thuộc phía Tây núi Hồng Quyển có khoảng 5 – 7 con; Thung
Địn s thuộc Núi Mâm Xơi có từ 7 – 9 con; Trà LaisSẽ Chè (phía Đơng khu bảo tồn) có 2 cá thể lớn và tuổi
đã già; Hang Chanhs Đền Bến Nổi có khoảng 7 – 8 cá thể; núi Ba Non có khoảng 7 – 9 con; núi Cắm Sào s
Gia Hưng có khoảng 20 cá thể.
Những mối đe doạ tiềm tàng đối với sự tuyệt chủng của loài voọc quý hiếm này là: cháy rừng, phát triển du
lịch sinh thái tự phát không được định hướng, sự giao lưu giao hợp giữa các nhóm trong quần thể và cuối
cùng là sự khan hiếm thức ăn do đất ngày càng bị sói mịn.
Để đảm bảo phát bảo tồn và phát triển bền vững loài động vật quý hiếm, đặc hữu này cũng như khu bảo tồn
Vân Long cần có các giải pháp, biện pháp kinh tế sxã hội, sinh thái môi trường trong chiến lực dài hạn như
sau: Ổn định và phát triển kinh tế của nhân dân trong vùng. Gắn bảo tồn với phát triển du lịch sinh thái một
cách có qui hoạch, kế hoạch. Qui hoạch quản lý, bảo vệ, khai thác hợp lý tài nguyên đất. Qui hoạch, khai
thác hợp lý du lịch sinh thái. Gắn chiến lược bảo tồn thiên nhiên trong chiến lược phát triển kinh tế s xã hội
của khu vực và của tỉnh. Tăng cường hiệu quả, hiệu lực quản lý Nhà nước của cấp chính quyền cơ sở. Để
đạt được những mục tiêu trên cần thiết tiến hành: hợp tác nghiên cứu đầy đủ về loài voọc quần đùi trắng tại
Vân Long; nâng cao đời sống vật chất, cơ sở y tế, giáo dục cho một số thôn bản trong vùng lõi và vùng đệm
khu bảo tồn; Hỗ trợ trang thiết bị nghiên cứu, phương tiện thông tin, đào tạo nâng cao nghiệp vụ cho cán
bộ, nhân viên Ban quản lí rừng đặc dụng Hoa LưsVân Long khu bảo tồn; Xây dựng kế hoạch và triển khai
du lịch sinh thái kết hợp với tăng cường và thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo cho các hộ dân vùng
lõi và vùng đệm của khu bảo tồn./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO

BAN QUẢN LÝ KHU BẢO TỒN VÂN LONG. 2004. Tài liệu lưu trữ
CỤC KIỂM LÂM s BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN.1998. Báo cào hàng năm
DEARDEN, P. 1994 Ecotourism and biodiversity conservation in Vietnam.
www.undp.org.vn/projects/vie96010/cemma/RAS93103/016.htm
NGUYEN VAN SONG. 2003. Wildlife Trading in Vietnam: Why It Flourishes – EEPSEA & IDRC. Website
s 65 pages. ISSNs1608s5434; Số 2003sPB6
THỐNG KÊ XÃ GIA HƯNG VÀ GIA HỒ – VÂN LONG – NINH BÌNH. 2004.

TS. Nguyễn Văn Song
Khoa Kinh tế & PTNT + Đại học Nông nghiệp I – Hà Nội
ĐT nhà riêng: 048766448, cơ quan: 048769768; Di động: 0984148879