Chất liệu dân gian qua đoạn thơ đầu đoạn trích Đất Nước
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.48 MB, 9 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 1
<b>VĂN MẪU LỚP 12 </b>
<b>ĐỀ BÀI: CẢM NHẬN CHẤT LIỆU DÂN GIAN ĐƯỢC THỂ HIỆN QUA ĐOẠN THƠ </b>
<b>SAU TRONG ĐOẠN TRÍCH ĐẤT NƯỚC CỦA NGUYỄN KHOA ĐIỀM. </b>
<i>“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi </i>
<i>Đất nước có trong những cái “Ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể. </i>
<i>Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn </i>
<i>Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc </i>
<i>Tóc mẹ thì bới sau đầu </i>
<i>Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn </i>
<i>Cái kèo, cái cột thành tên </i>
<i>Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng </i>
<i>Đất nước có từ ngày đó…” </i>
</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 2
<b>B. DÀN BÀI CHI TIẾT </b>
<b>1. Mở bài </b>
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm (Nguyễn Khoa Điềm và đoạn trích “Đất Nước”)
- Dẫn dắt vào vấn đề cần nghị luận: Chất liệu dân gian qua đoạn thơ trên
<b>2. Thân bài </b>
- Khái qt chung:
• Hồn cảnh sáng tác, nội dung đoạn trích Đất Nước
• Nội dung đoạn thơ trên: Tác giả đã lí giải sự hình thành của đất nước từ những gì
gần gũi, thân thương trong cuộc sống của mỗi con người.
- Những nội dung cần làm rõ:
• Chất liệu dân gian được sử dụng đậm đặc trong những dịng thơ trên
o Khi lí giải Đất Nước có từ đâu, tác giả đã lí giải bằng những gì thân thuộc gần
gũi trong mỗi gia đình chúng ta ( với những câu chuyện “ngày xửa ngày xưa”,
với “miếng trầu” mang đậm nét văn hóa dân tộc, với truyền thuyết sâu thẳm
trong tâm hồn Việt “Thánh Gióng”)
o Đất Nước được cảm nhận trong chiều sâu tâm hồn nhân dân và văn hóa, lịch
<i>sử. Đất Nước là phong tục “búi tóc sau đầu”, là vẻ đẹp tâm hòn truyền thống của </i>
<i>dân tộc “Gừng cay, muối mặn” </i>
o Đất Nước gắn với nền văn minh lúa nước lâu đời “Hạt gạo phải một nắng hai
sương
<i>xay, giã, giần, sàng</i>
”.o Đất Nước còn được cảm nhận bằng những phong tục dân dã, gần gũi của dân
<i>tộc bằng những cái tên nôm na, giản dị “Cái kèo, cái cột thành tên” </i>
• Chất liệu văn học dân gian được sử dụng một cách đa dạng: truyện cổ, ca dao, tục
ngữ, thành ngữ; có phong tục, lối sống; có tập quán, sinh hoạt, vật dụng quen
thuộc….
• Chất liệu văn học dân gian được sử dụng một cách sáng tạo: Tác giả thường chỉ gợi
ra một vài chữ trong ca dao, hay một hình ảnh, một chi tiết trong truyền thuyết, cổ
tích… nhưng người đọc vẫn cảm nhận đầy đủ ý nghĩa, thậm chí rất sâu sắc, mới mẻ.
- Nhận xét:
</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 3
• Tạo tính triết lí cho đoạn thơ.
• Tạo sự mới mẻ cho câu thơ, góp phần diễn tả tư tưởng của tác giả.
<b>3. Kết bài: </b>
- Đánh giá, cảm nhận về chất liệu dân gian được sử dụng trong đoạn thơ
- Mở rộng vấn đề (Bằng suy nghĩ và liên tưởng của cá nhân)
<b>C. BÀI VĂN MẪU </b>
Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.
Ơng từng là Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thơng tin nay đã nghỉ hưu. Các tác phẩm tiêu biểu: Đất
ngoại ô, Trường ca Mặt đường khát vọng. Đất nước là bài thơ được trích từ chương V
trường ca “Mặt đường khát vọng” được hoàn thành ở chiến trường Bình Trị Thiên năm
1971, viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ miền Nam xuống đường tranh đấu hòa hợp với
cuộc kháng chiến của dân tộc. Đoạn thơ ta sắp phân tích sau đây là đoạn thơ để lại dấu ấn
về Đất Nước thân thương, bình dị trong trái tim mỗi con người:
Khác với các nhà thơ cùng thế hệ – thường tạo một khoảng cách khá xa để chiêm
ngưỡng và ngợi ca đất nước, với các từ ngữ, hình ảnh kì vĩ, mĩ lệ, có tính chất biểu tượng.
Nguyễn Khoa Điềm đã chọn điểm nhìn gần gũi để miêu tả một đất nước tự nhiên, bình dị
mà khơng kém phần thiêng liêng, tươi đẹp. Hình ảnh đất nước trong đoạn thơ đầu hiện
lên muôn màu muôn vẻ, sinh động lạ thường, lắng đọng trong tâm tưởng ta qua những
nét đẹp về phong tục, tập quán, văn hóa, truyền thống mang đậm dấu ấn con người Việt.
Với Nguyễn Khoa Điềm, đất nước ở ngay trong cuộc sống của mỗi gia đình chúng ta,
từ lời kể chuyện của người mẹ, miếng trầu của bà, các phong tục tập quán quen thuộc
(tóc mẹ thì bới sau đầu) cho đến tình nghĩa thuỷ chung của cha mẹ, hạt gạo ta ăn hàng
ngày, cái kèo cái cột trong nhà… Tất cả những điều đó làm cho Đất nước trở thành cái gần
gũi, thân thiết, bình dị trong cuộc sống hàng ngày của con người.
<i>Câu thơ mở đầu được nhà thơ viết theo thể câu khẳng định: “Khi ta lớn lên Đất Nước </i>
<i>đã có rồi”. </i>
</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 4
trường tồn của đất nước qua mấy ngàn năm lịch sử. Đất Nước cũng như Trời và Đất, khi
ta sinh ra Đất đã ở dưới chân, Trời đã ở trên đầu. Cũng như vậy, khơng biết Đất Nước có
tự bao giờ nhưng khi ta lớn lên ta đã thấy Đất Nước của mình rồi, nó hiện diện quanh ta
với những gì yêu thương nhất.
Hai câu thơ tiếp theo nhà thơ diễn tả vẻ đẹp của Đất Nước trong chiều sâu văn hóa,
phong tục. Những từ ngữ như Đất Nước “có trong”, Đất Nước “bắt đầu” là những từ ngữ
<i>diễn tả rất nhẹ nhàng về sự ra đời của Đất Nước: Đất Nước có trong những cái “ngày xửa </i>
<i>ngày xưa” mẹ thường hay kể. Và: </i>
<i> Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn </i>
Tác giả mượn chất liệu văn học dân gian để diễn tả về Đất Nước. Đối với trẻ thơ, Đất
Nước thân thương qua lời kể “Ngày xửa ngày xưa” của bà của mẹ… Có nghĩa là Đất Nước
đã có từ lâu đời. Đất Nước có từ trước khi những câu truyện cổ ra đời rồi khi những câu
truyện cổ có mặt trong đời sống tinh thần của ta, ta lại thấy Đất Nước hiện diện trong
truyện cổ. Đó là Đất Nước của một nền văn học dân gian đặc sắc với những câu chuyện
cổ tích, thần thoại, truyền thuyết. Chính những câu chuyện cổ và những bài hát ru thuở
ta cịn nằm nơi là nguồn sữa ngọt lành chăm bẵm cho ta cái chân thiện mĩ và lớn lên ta
biết yêu đất nước con người. Về ý nghĩa của truyện cổ với đời sống tinh thần con người,
nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ đã xúc động mà viết nên:
<i>Tôi yêu truyện cổ nước tôi </i>
<i>Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa </i>
<i>Thương người rồi mới thương ta </i>
<i>Yêu nhau dù mấy cách xa cũng gần </i>
</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 5
<i>trầu” chắc hẳn là nhắc đến một điều sâu thẳm. Câu thơ gợi nhớ về câu truyện cổ tích “Sự </i>
<i>tích trầu cau” được xem là xưa nhất trong những câu truyện cổ. Tục ăn trầu cũng từ câu </i>
truyện này mà nên. Như vậy là thẩm thấu vào trong miếng trầu dung dị ấy là 4000 năm
phong tục, 4000 năm dân ta gìn giữ phong tục ăn trầu. Miếng trầu là biểu tượng của tình
yêu, vật chứng cho lứa đôi cũng là biểu tượng tâm linh của người Việt. Từ phong tục ăn
<i>trầu, tục nhuộm răng đen cũng ra đời. Hoàng Cầm trong bài thơ “Bên kia sông Đuống” </i>
cũng đã từng nhắc đến nét đặc trưng ấy:
<i>Những cô hàng xén răng đen </i>
<i>Cười như mùa thu tỏa nắng </i>
Một Đất Nước không thể thiếu truyền thống mà một trong những truyền thống quý
<i>báu của dân tộc ta là truyền thống đánh giặc giữ nước: </i>
<i> Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc </i>
<i>Nhà thơ lại liên tưởng song hành về sự lớn mạnh của đất nước qua ý thơ “Đất Nước </i>
<i>lớn lên…”. Chữ “lớn lên” là để chỉ sự trưởng thành của Đất Nước. Câu thơ gợi nhắc cho ta </i>
nhớ đến truyền thuyết Thánh Gióng, mới lên ba đã biết xơng pha trận mạc. Đứa bé ấy đã
vươn vai trở thành chàng trai Phù Đổng Thiên Vương nhổ tre làng Ngà đánh giặc. Từ đó,
Thánh Gióng trở thành biểu tượng khỏe khoắn của tuổi trẻ Việt Nam kiên cường, bất
khuất trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Tố Hữu cũng đã có thơ:
<i>Ta như thuở xưa thần Phù Đổng </i>
<i>Vụt lớn lên đánh đuổi giặc Ân </i>
<i>Sức nhân dân khoẻ như ngựa sắt </i>
<i>Chí căm thù ta rèn thép thành roi </i>
<i>Lửa chiến đấu ta phun vào mặt </i>
<i>Lũ sát nhân cướp nước hại nòi </i>
</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 6
Vẻ đẹp ấy song hành với hình ảnh cây tre Việt Nam. Cây tre hiền hậu trên mỗi làng
quê. Nó như là sự đồng hiện những phẩm chất trong cốt cách con người Việt Nam: thật
thà chất phác, đơn hậu thuỷ chung, u chuộng hồ bình nhưng cũng kiên cường bất
khuất trong tranh đấu. Tre đứng thẳng hiên ngang bất khuất cùng chia lửa với dân tộc
<i>“Một cây chông cũng tiến công giặc Mỹ”, bởi: </i>
<i>“Nòi tre đâu chịu mọc cong </i>
<i> Chưa lên đã nhọn như chông lạ thường”. </i>
Từ truyền thống đánh giặc ngoại xâm Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục khai thác thêm
<i>nhiều yếu tố mang vẻ đẹp thuần phong mỹ tục của con người Việt: </i>
<i>Tóc mẹ thì bới sau đầu </i>
<i>Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn </i>
<i>Cái kèo, cái cột thành tên </i>
<i>Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng </i>
Đó là vẻ đẹp giản dị của người phụ nữ Việt Nam, không ai khác là những người mẹ
<i>với phong tục “búi tóc sau đầu” (tóc cuộn thành búi sau gáy tạo cho người phụ nữ một vẻ </i>
đẹp nữ tính, thuần hậu rất riêng). Nét đẹp ấy gợi nhớ ca dao:
<i>Tóc ngang lưng vừa chừng em bới </i>
<i>Để chi dài cho rối lòng anh </i>
Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục gắn dòng suy tưởng đến con người ngàn đời cư trú, lao
động, chiến đấu trên mảnh đất Việt để giữ gìn tơn tạo mảnh đất thân u. Ở đó đạo lí ân
<i>nghĩa thủy chung đã trở thành truyền thống ngàn đời của dân tộc: “Cha mẹ thương nhau </i>
<i>bằng gừng cay muối mặn”. Ý thơ được toát lên từ những câu ca dao đẹp: </i>
<i>“Tay bưng đĩa muối chén gừng </i>
<i>Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau” </i>
Hay:
<i>“Muối ba năm muối đang còn mặn </i>
<i>Gừng chín tháng gừng hãy cịn cay </i>
<i>Đơi ta tình nặng nghĩa đầy </i>
</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 7
<i>Thành ngữ “gừng cay muối mặn” được vận dụng một cách đặc sắc trong câu thơ nhẹ </i>
nhàng mà thấm đượm biết bao ân tình. Nó gợi lên được ân nghĩa thủy chung ở đời. Quy
luật của tự nhiên là gừng càng già càng cay, muối càng lâu năm càng mặn. Quy luật trong
tình cảm con người là con người sống với nhau lâu năm thì tình nghĩa càng đong đầy. Có
lẽ chính vì vậy mà Đất Nước cịn ghi dấu ấn của cha của mẹ bằng Hòn trống mái, núi Vọng
<i>Phu… đi vào năm tháng. Từ cha mẹ thương nhau mới đi đến “Cái kèo cái cột thành tên”. </i>
Câu thơ gợi nhắc cho người đọc nhớ đến tục làm nhà cổ của người Việt. Đó là tục làm nhà
sử dụng kèo cột giằng giữ vào nhau làm cho nhà vững chãi, bền chặt tránh được mưa gió,
thú dữ. Đó cũng là ngơi nhà tổ ấm cho mọi gia đình đồn tụ bên nhau; siêng năng tích góp
mỡ màu dồn thành sự sống. Từ đó, tục đặt tên con cái Kèo, cái Cột cũng ra đời.
Đâu chỉ có những vẻ đẹp trên, dân tộc ta cịn có truyền thống lao động cần cù, chịu
thương chịu khó “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng”. Câu thơ gợi nhắc
bài ca dao:
<i>Cày đồng đang buổi ban trưa </i>
<i>Mồ hơi thánh thót như mưa ruộng cày </i>
<i>Ai ơi bưng bát cơm đầy </i>
<i>Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần. </i>
<i>Thành ngữ “Một nắng hai sương” gợi nên sự cần cù chăm chỉ của cha ông ta những </i>
ngày long đong, lận đận trong đời sống nông nghiệp lạc hậu. Đó là truyền thống lao động
cần cù, chịu thương chịu khó. Để làm ra hạt gạo ta ăn hàng ngày, người nông dân phải trải
qua bao nắng sương vất vả gieo cấy, xay giã, giần sàng. Thấm vào trong hạt gạo bé nhỏ ấy
là mồ hôi vị mặn nhọc nhằn của giai cấp nông dân bao đời nay.
</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T: 098 1821 807 Trang | 8
Thành công của đoạn thơ trên là nhờ vào việc vận dụng khéo léo chất liệu văn hóa
dân gian như phong tục ăn trầu, tục búi tóc, truyền thống đánh giặc, truyền thống nông
nghiệp. Nhà thơ sáng tạo thành ngữ dân gian, ca dao tục ngữ, thành ngữ… Tất cả làm nên
một đoạn thơ đậm đà khơng gian văn hóa người Việt. Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, lời thơ
nhẹ nhàng đúng giọng thủ thỉ tâm tình nhưng vẫn mang đậm hồn thơ triết lí.
</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>
W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net Y: youtube.com/c/hoc247tvc 1
<b>Website HOC247 cung cấp một mơi trường học trực tuyến sinh động, nhiều tiện ích thông minh, </b>
<b>nội dung bài giảng được biên soạn công phu và giảng dạy bởi những giáo viên nhiều năm kinh </b>
<b>nghiệm, giỏi về kiến thức chuyên môn lẫn kỹ năng sư phạm đến từ các trường Đại học và các </b>
trường chuyên danh tiếng.
<b>I. </b>
<b>Luyện Thi Online</b>
- <b>Luyên thi ĐH, THPT QG: Đội ngũ GV Giỏi, Kinh nghiệm từ các Trường ĐH và THPT danh tiếng xây </b>
<b>dựng các khóa luyện thi THPTQG các mơn: Tốn, Ngữ Văn, Tiếng Anh, Vật Lý, Hóa Học và Sinh Học. </b>
- <b>Luyện thi vào lớp 10 chun Tốn: Ơn thi HSG lớp 9 và luyện thi vào lớp 10 chuyên Toán các </b>
<i>trường PTNK, Chuyên HCM (LHP-TĐN-NTH-GĐ), Chuyên Phan Bội Châu Nghệ An và các trường Chuyên </i>
<i>khác cùng TS.Trần Nam Dũng, TS. Pham Sỹ Nam, TS. Trịnh Thanh Đèo và Thầy Nguyễn Đức Tấn. </i>
<b>II. Khoá Học Nâng Cao và HSG </b>
- <b>Tốn Nâng Cao THCS:</b> Cung cấp chương trình Tốn Nâng Cao, Toán Chuyên dành cho các em HS THCS
lớp 6, 7, 8, 9 u thích mơn Tốn phát triển tư duy, nâng cao thành tích học tập ở trường và đạt điểm tốt
ở các kỳ thi HSG.
- <b>Bồi dưỡng HSG Toán: Bồi dưỡng 5 phân mơn Đại Số, Số Học, Giải Tích, Hình Học và Tổ Hợp dành cho </b>
<i>học sinh các khối lớp 10, 11, 12. Đội ngũ Giảng Viên giàu kinh nghiệm: TS. Lê Bá Khánh Trình, TS. Trần </i>
<i>Nam Dũng, TS. Pham Sỹ Nam, TS. Lưu Bá Thắng, Thầy Lê Phúc Lữ, Thầy Võ Quốc Bá Cẩn cùng đôi HLV đạt </i>
thành tích cao HSG Quốc Gia.
<b>III. </b>
<b>Kênh học tập miễn phí</b>
- <b>HOC247 NET: Website hoc miễn phí các bài học theo chương trình SGK từ lớp 1 đến lớp 12 tất cả các </b>
môn học với nội dung bài giảng chi tiết, sửa bài tập SGK, luyện tập trắc nghiệm mễn phí, kho tư liệu tham
khảo phong phú và cộng đồng hỏi đáp sôi động nhất.
- <b>HOC247 TV: Kênh Youtube cung cấp các Video bài giảng, chuyên đề, ôn tập, sửa bài tập, sửa đề thi miễn </b>
phí từ lớp 1 đến lớp 12 tất cả các mơn Tốn- Lý - Hoá, Sinh- Sử - Địa, Ngữ Văn, Tin Học và Tiếng Anh.
<i><b>Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai </b></i>
<i><b> Học mọi lúc, mọi nơi, mọi thiết bi – Tiết kiệm 90% </b></i>
<i><b>Học Toán Online cùng Chuyên Gia </b></i>
</div>
<!--links-->
