Luận văn phân tích yếu tố ảnh hưởng đến phát triển các làng nghề mộc mỹ nghệ truyền thống trên địa bàn thị xã từ sơn tỉnh bắc ninh

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P – HÀ N I
----------*******----------

ð

TH H NG THÁI

PHÂN TÍCH Y U T
NH HƯ NG ð N PHÁT TRI N
CÁC LÀNG NGH M C M NGH TRUY N TH NG
TRÊN ð A BÀN TH XÃ T SƠN – T NH B C NINH

LU N VĂN TH C SĨ QU N TR KINH DOANH

Hà N i - 2011


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P – HÀ N I
----------*******----------

ð

TH H NG THÁI

PHÂN TÍCH Y U T
NH HƯ NG ð N PHÁT TRI N
CÁC LÀNG NGH M C M NGH TRUY N TH NG
TRÊN ð A BÀN TH XÃ T

SƠN – T NH B C NINH

LU N VĂN TH C SĨ QU N TR KINH DOANH

Chuyên ngành ñào t o

: QU N TR KINH DOANH

Mã s

: 60.34.05

Giáo viên hư ng d n khoa h c : TS. NGUY N T T TH NG

Hà N i - 2011


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi; s
li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là trung th c và chưa h ñư c s
d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi cũng xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n
văn này ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch
rõ ngu n g c./.
TÁC GI LU N VĂN

ð Th H ng Thái

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

i


L I C M ƠN
ð th c hi n và hồn thành lu n văn này, tơi đã nh n ñư c s quan tâm
giúp ñ t n tình, s ñóng góp quý báu c a nhi u cá nhân và t p th .
Trư c tiên, tôi xin trân tr ng g i l i c m ơn t i Ban Giám hi u trư ng ð i
h c Nông nghi p Hà N i, Vi n ðào t o sau ð i h c, Khoa Qu n tr kinh doanh
ñã t o m i ñi u ki n thu n l i cho tôi h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n
văn.
ð c bi t, tôi xin bày t s bi t ơn sâu s c ñ n TS. Nguy n T t Th ng đã
t n tình hư ng d n, ch b o và giúp đ tơi trong su t th i gian tôi th c hi n
lu n văn.
Tôi cũng xin trân tr ng c m ơn UBND th xã T Sơn - t nh B c Ninh ñã
t o ñi u ki n giúp ñ , cung c p s li u, tư li u khách quan giúp tơi hồn thành
lu n văn này.
Cu i cùng, tôi xin chân thành c m ơn b n bè, ñ ng nghi p và ngư i thân
ñã ñ ng viên, giúp ñ , t o ñi u ki n v m i m t cho tơi trong q trình th c
hi n đ tài nghiên c u.
M t l n n a tôi xin trân tr ng c m ơn!
TÁC GI LU N VĂN

ð Th H ng Thái

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

vii

Danh m c sơ ñ

viii

Danh m c b ng bi u

ix

PH N I M

1

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2. M c tiêu nghiên c u

2

1.2.1. M c tiêu chung

2

1.2.2. M c tiêu c th

2

1.3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

2

1.3.1. ð i tư ng nghiên c u

2

1.3.2. Ph m vi nghiên c u

2

1.3.2.1. Ph m vi không gian

2

1.3.2.2. Ph m vi th i gian

3

1.3.2.3. Ph m vi n i dung

3

PH N II T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

4

2.1 Cơ s lý lu n v phát tri n làng ngh truy n th ng

4

2.1.1 M t s

4

khái ni m

2.1.1.1. Làng ngh

4

2.1.1.2. Làng ngh truy n th ng

8

2.1.1.3 Làng ngh m c m ngh truy n th ng

9

2.1.2 . Khái ni m v tăng trư ng, phát tri n, phát tri n làng ngh truy n th ng

10

2.1.2.1 Tăng trư ng và phát tri n

10

2.1.2.2 Phát tri n làng ngh truy n th ng

11

2.1.3. ð c ñi m làng ngh truy n th ng

11

2.1.3.1 ð c ñi m k thu t, công ngh và s n ph m

11

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

iii

2.1.3.2 ð c ñi m kinh t - xã h i

12

2.1.4. Nh ng tiêu chí cơng nh n làng ngh , làng ngh truy n th ng

14

2.1.5. Vai trò c a làng ngh trong s phát tri n kinh t xã h i

16

2.1.5.1. Gi gìn b n s c văn hố truy n th ng lâu đ i, đ c ñáo c a t ng ñ a phương

16

2.1.5.2. Góp ph n gi i quy t vi c làm

17

2.1.5.3. Góp ph n chuy n d ch cơ c u kinh t nơng thơn theo hư ng CNH

18

2.1.5.4. Góp ph n t o ra ngu n s n ph m phong phú cho xã h i

19

2.1.6. Nh ng y u t

20

nh hư ng ñ n s phát tri n làng ngh truy n th ng

2.1.6.1. Nhóm y u t bên ngồi làng ngh

20

2.1.6.2. Nhóm y u t bên trong làng ngh

25

2.2. Cơ s th c ti n phát tri n làng ngh

m t s nư c trên th gi i và Vi t Nam

27

2.2.1. Phát tri n làng ngh

m t s nư c trên th gi i

27

2.2.2. Phát tri n làng ngh

Vi t Nam

32

2.2.3. Phát tri n các làng ngh

B c Ninh

35

2.2.4 Phát tri n các làng ngh

T Sơn

40

2.3. T ng quan các nghiên c u liên quan

42

PH N III ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

44

3.1. ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u

44

3.1.1. ð c ñi m ñ t ñai c a th xã T Sơn

44

3.1.2. ði u ki n kinh t xã h i

46

3.1.3. ð c ñi m dân s lao ñ ng

48

3.1.4. ð c ñi m cơ s h t ng ph c v s n xu t

48

3.1.5. Th trư ng tiêu th

51

3.2 Phương pháp nghiên c u

52

3.2.1. Phương pháp ch n ñ a ñi m nghiên c u

52

3.2.2 Phương pháp thu th p s li u

53

3.2.2.1 Phương pháp thu th p s li u th c p

53

3.2.2.2 Phương pháp thu th p s li u sơ c p

53

3.2.3. Phương pháp xý lý s li u

54

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

iv


3.2.4. Phương pháp phân tích

54

3.3. H th ng ch tiêu nghiên c u

56

PH N IV K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

58

4.1 Tình hình phát tri n các làng ngh m c m ngh trên ñ a bàn TX T Sơn

58

4.1.1. L ch s hình thành các làng ngh m c m ngh

58

4.1.2 Giá tr s n ph m c a ngh m c m ngh

60

4.1.3. S

T Sơn

phát tri n v lo i hình t ch c s n xu t c a các làng ngh m c m

62

ngh truy n th ng.
4.1.4. Nh ng thu n l i, khó khăn trong phát tri n làng ngh m c m ngh

63

truy n th ng trên ñ a bàn th xã T Sơn
4.1.4.1. Nh ng thu n l i

63

4.1.4.2. Nh ng khó khăn

64

4.2. Phân tích y u t

65

nh hư ng ñ n phát tri n các làng ngh

4.2.1. Nhóm y u t bên ngồi làng ngh

68

4.2.1.1. Y u t

68

ch trương, chính sách c a Nhà nư c

4.2.1.2. Y u t k t c u h t ng

71

4.2.1.3. Y u t th trư ng tiêu th s n ph m c a làng ngh

74

4.2.1.4. Y u t nguyên li u ph c v s n xu t

80

4.2.1.4. Y u t truy n th ng

82

4.2.1.5. Y u t môi trư ng trong phát tri n các làng ngh

84

4.2.2 Nhóm y u t bên trong c a làng ngh

90

4.2.2.1 Y u t v n cho phát tri n s n xu t - kinh doanh

90

4.2.2.2. Y u t ngu n lao đ ng

94

4.2.2.3. Y u t máy móc thi t b và công ngh

99

4.2.2.4. Y u t m t b ng cho s n xu t

102

4.3 . ð nh hư ng và gi i pháp phát tri n các làng ngh truy n th ng 107
trên ñ a bàn th xã T Sơn

4.3.1. ð nh hư ng phát tri n các làng ngh truy n th ng trên ñ a bàn th xã T Sơn

107

4.3.2 Các gi i pháp phát tri n làng ngh g m ngh th xã T Sơn

109

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

v


4.3.2.1. Gi i pháp cho nhóm y u t bên ngồi làng ngh

109

4.3.2.2. Gi i pháp cho nhóm y u t bên trong làng ngh

120

PH N V K T LU N VÀ KI N NGH

127

5.1. K t lu n

127

5.2. Ki n ngh

128

5.2.1 Ki n ngh v i Nhà nư c

128

5.2.2 ð i v i t nh B c Ninh và th xã T Sơn

129

5.2.3 ð i v i các h gia đình

129

Tài li u tham kh o

131

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

vi


DANH M C CH

VI T T T

TTCN

Ti u th công nghi p

HTX

H p tác xã

CNH - HðH

Cơng nghi p hóa – hi n đ i hóa

CCN

C m cơng nghi p

GTSX

Giá tr s n xu t

KCN

Khu công nghi p

SL

S lư ng

CC

Cơ c u

BQ

Bình qn

DT

Di n tích

NN

Nơng nghi p

NKNN

Nhân kh u nơng nghi p

LðNN

Lao đ ng nơng nghi p

TM-DV

Thương m i – d ch v

BQLDA

Ban qu n lý d án

TB

Trung bình

SP

S n ph m

SXTT

S n xu t t p trung

ðVT

ðơn v tính

CSSX

Cơ s s n xu t

CNLN

Công nghi p làng ngh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

vii


DANH M C SƠ ð

Tên sơ ñ

Trang

Sơ ñ 4.1 Kênh tiêu th s n ph m ñ g c a các cơ s s n xu t

76

Sơ ñ 4.2: Ngu n cung c p nguyên li u g c a các cơ s ñi u tra

80

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

viii


DANH M C B NG BI U
B ng 2.1. Phân lo i làng ngh Vi t Nam theo ngành ngh s n xu t

7

B ng 2.2 Làng ngh hi n có t nh B c Ninh năm 2008

37

B ng 3.1. Tình hình s d ng đ t đai c a th xã T Sơn qua 3 năm 2008-2010

45

B ng 3.2. K t qu s n xu t kinh doanh c a th xã T Sơn qua 3 năm 2008-2010

47

B ng 3.3 Tình hình dân s và lao đ ng c a Th xã T Sơn 3 năm 2008-2010

49

B ng 3.4 S m u ñi u tra năm 2010

52

B ng 4.1. Các làng ngh m c m ngh

th xã T Sơn năm 2010

B ng 4.2 Giá tr s n ph m c a ngh m c m ngh

T Sơn

59
61

B ng 4.3 S phát tri n v lo i hình s n xu t c a các làng ngh m c

63

B ng 4.4. Ý ki n v các y u t

67

nh hư ng ñ n phát tri n làng ngh m c m

ngh truy n th ng
B ng 4.5 Cơ s h t ng th xã T Sơn qua các năm

72

B ng 4.6 Ý ki n c a ch cơ s v h th ng giao thông

73

B ng 4.7 Giá m t s s n ph m c nh tranh th trư ng tiêu th

79

B ng 4.8 Giá bán c a m t s lo i g ch y u

82

B ng 4.9 Các tác nhân gây ô nhi m môi trư ng trong làng ngh

85

B ng 4.10 Ơ nhi m mơi trư ng trong làng ngh

87

B ng 4.11 Ý ki n ñánh giá c a y bác sĩ tr m xá v tình hình m t s b nh liên

89

quan đ n ô nhi m môi trư ng t i các làng ngh
B ng 4.12 Tình hình đ u tư v n ph c v phát tri n s n xu t c a các cơ s đi u

92

tra (bình qn /1 cơ s )
B ng 4.13 Nhu c u v v n bình qn

các cơ s đi u tra

B ng 4.14 Tình hình lao đ ng cho phát tri n s n xu t t i các cơ s ñi u tra năm 2010
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

93
95

ix


B ng 4.15 Trình đ k thu t c a lao ñ ng

các cơ s ñi u tra năm 2010

B ng 4.16 Nhu c u và m c ñ ñáp ng v lao đ ng có tay ngh
B ng 4.17 Trang thi t b ph v phát tri n s n xu t

các cơ s ñi u tra

97
98

các cơ s ñi u tra

100

B ng 4.18 Di n tích ñ t ñai cho phát tri n làng ngh c a các cơ s ñi u tra

105

B ng 4.19 Quy ho ch c m CNLN th xã T Sơn tính đ n năm 2010

106

B ng 4.20 Nhu c u cơ s h t ng t i thi u t i các làng ngh

111

B ng 4.21. L trình th c hi n các d án c m CNLN th xã T Sơn ñ n năm 2015

125

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

x


PH N I. M

ð U

1.1 Tính c p thi t c a đ tài
Làng ngh

nơng thơn Vi t Nam có vai trò r t quan tr ng trong n n

kinh t . Phát tri n làng ngh truy n th ng không nh ng t o vi c làm, nâng cao
thu nh p cho ngư i lao đ ng

nơng thơn mà còn h n ch s di dân t do ra

thành th , huy ñ ng ñư c ngu n l c trong dân, s d ng ngu n tài ngun s n
có t i đ a phương, gi gìn b n s c văn hóa lâu đ i c a dân t c, thu h p
kho ng cách m c s ng gi a nông thôn và thành th . Tuy nhiên bên c nh
nh ng tác ñ ng tích c c v hi u qu kinh t , nhi u làng ngh truy n th ng
ñang ñ ng trư c khó khăn trong vi c duy trì phát tri n s n xu t như ngu n
v n h n h p, công ngh , thi t b thơ sơ, trình đ tay ngh c a lao đ ng cũng
như năng l c qu n lý c a ch cơ s còn h n ch , nguyên li u đ u vào, giá c
th trư ng khơng n ñ nh… Môi trư ng s n xu t kinh doanh đang b ơ nhi m.
Trong nh ng năm qua, các làng ngh

th xã T Sơn khơng ng ng

đư c phát tri n và m r ng ñã ñem l i hi u qu kinh t cao cho toàn th xã.
Tuy nhiên s phát tri n c a các làng ngh v n còn n i nên nhi u v n ñ c n
ñư c quan tâm, nghiên c u, gi i quy t đó là tình tr ng ơ nhi m môi trư ng
này càng nghiêm tr ng nh hư ng khơng nh đ n s c kho c a ngư i dân,
trình đ tay ngh c a ngư i lao đ ng cịn th p, tình tr ng thi u v n, m t b ng
cho s n xu t là r t l n, th trư ng nguyên li u ñ u vào giá c ngày càng cao
và khơng n đ nh, s c c nh tranh c a s n ph m s n xu t ra cịn h n ch đ c
bi t th trư ng xu t kh u.

ðã có nhi u cơng trình nghiên c u v làng ngh truy n th ng trên ñ a
bàn th xã T Sơn, tuy nhiên nghiên c u y u t

nh hư ng ñ n s phát tri n

các làng ngh m c m ngh truy n th ng chưa ñư c quan tâm, nghiên c u.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

1


V y, xu t phát t tình hình trên chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài
“Phân tích y u t

nh hư ng ñ n phát tri n các làng ngh m c m ngh

truy n th ng trên ñ a bàn th xã T Sơn t nh B c Ninh”.
1.2 M c tiêu nghiên c u
1.2.1 M c tiêu chung
ðánh giá th c tr ng phát tri n làng ngh m c m ngh , phân tích y u
t

nh hư ng ñ n s phát tri n các làng ngh m c m ngh . Trên cơ s đó, đ

xu t và đ nh hư ng nh ng gi i pháp ch y u nh m phát tri n các làng ngh
m c m ngh truy n th ng trên ñ a bàn th xã T Sơn.
1.2.2 M c tiêu c th
- H th ng hoá cơ s lý lu n và th c ti n v s phát tri n làng ngh
truy n th ng.

- ðánh giá th c tr ng tình hình phát tri n làng ngh m c m ngh và
phân tích y u t

nh hư ng ñ n s phát tri n làng ngh m c m ngh truy n

th ng trên ñ a bàn th xã T Sơn.
- ð xu t ñ nh hư ng và nh ng gi i pháp ch y u nh m phát tri n làng
ngh m c m ngh truy n th ng trên ñ a bàn th xã T Sơn trong th i gian t i.
1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
1.3.1 ð i tư ng nghiên c u
Các làng ngh m c m ngh

truy n th ng, các ñ i tư ng tham gia vào

làng ngh trên ñ a bàn th xã T Sơn.
1.3.2 Ph m vi nghiên c u
1.3.2.1 Ph m vi khơng gian
ð tài đư c nghiên c u trên ñ a bàn th xã T Sơn c th :

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

2


- Làng ngh m c m ngh truy n th ng:

thôn Phù Khê ðông, thôn

Kim Thi u và thôn ð ng K .
1.3.2.2 Ph m vi th i gian

ð tài ñư c th c hi n t tháng 6 năm 2010 ñ n tháng 10 năm 2011. Tuy
nhiên ñ ph c v cho n i dung nghiên c u c a đ tài chúng tơi s d ng các s
li u có s n đư c thu th p t năm 2000 – 2010 và s li u ñi u tra năm 2010.
1.3.2.3 Ph m vi n i dung
Trong quá trình th c hi n đ tài chúng tơi t p trung vào các n i dung
chính sau:
- Th c tr ng phát tri n các làng ngh m c m ngh truy n th ng.
- Nghiên c u y u t

nh hư ng ñ n s phát tri n c a các làng ngh m c

m ngh truy n th ng.
- Nghiên c u và ñ xu t các ñ nh hư ng và gi i pháp phát tri n các làng
ngh m c m ngh truy n th ng.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

3


PH N II. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
2.1 Cơ s lý lu n v phát tri n làng ngh truy n th ng
2.1.1 M t s khái ni m
2.1.1.1 Làng ngh
ðã có nh ng cơng trình nghiên c u v ngh và làng ngh c a các nhà
kinh t , văn hoá, s h c v i nh ng quan ni m khác nhau v làng ngh .
làng ngh , m c dù v n có các ho t đ ng s n xu t nơng nghi p (tr ng
tr t, chăn ni...) nhưng đã n i tr i m t ngh c truy n tinh x o v i m t t ng
l p th th cơng có cơ c u t ch c, có quy trình cơng ngh nh t đ nh, chun
tâm làm ngh , s ng ch y u ñư c b ng ngh đó v i nh ng s n ph m th cơng

m ngh mang tính hàng hố. “Làng ngh th công là trung tâm s n xu t hàng
th công, nơi quy t các ngh nhân và nhi u h gia đình chun làm ngh
mang tính truy n th ng lâu đ i, có s liên k t h tr trong s n xu t, bán s n
ph m theo ki u phư ng h i, ki u h th ng doanh nghi p v a và nh , có cùng
T ngh , và các thành viên ln ý th c tuân th nh ng ư c ch xã h i và gia
t c. s liên k t h tr nhau v ngh , kinh t , k thu t, đào t o th tr gi a các
gia đình cùng dòng t c, cùng phư ng ngh trong quá trình l ch s hình thành,
phát tri n ngh nghi p đã hình thành làng ngh ngay trên đơn v cư trú, làng
xóm truy n th ng c a h ” [1] . Theo giáo sư Tr n Qu c Vư ng: Làng ngh là
làng tuy v n có tr ng tr t theo l i ti u nông và chăn ni nh song đã n i tr i
m t ngh c truy n, tinh x o v i m t t ng l p th công chuyên nghi p hay
bán chun nghi p có phư ng, có ơng trùm, ông phó c … Cùng m t s th
và phó nh đã chun tâm, v i quy trình cơng ngh nh t ñ nh sinh ư ngh , t
ư ngh (nh t ngh tinh, nh t thân vinh) s ng ch y u b ng ngh đó và s n
xu t ra nh ng m t hàng th công, nh ng m t hàng có tính m ngh , đã tr
thành hang hố và có quan h ti p th v i m t th trư ng là vùng xung quanh.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

4


Nh ng làng y ít nhi u đã n i danh t lâu, tr thành di s n văn hoá dân gian
[8]. Quan ni m nêu trên là nói v nh ng làng ngh th công truy n th ng có
t lâu đ i, t n t i hàng trăm năm nay như ngh ch m b c

làng ð ng Xâm

(Thái Bình), ngh g m làng Bát Tràng, ngh rèn làng ða S qu n Hà ðông
thành ph Hà N i, ngh ch m s ng Thu

ng xã Hồ Bình, huy n Thư ng Tín

Hà N i... Trong q trình phát tri n n n kinh t th trư ng ñã xu t hi n các
làng ngh m i có tính hi n đ i, trong đó đ c trưng b i s phát tri n kinh
doanh d ch v và xây d ng, kinh doanh ña ngành ngh ; đ ng th i, do q
trình cơng nghi p hố di n ra m nh m

các làng ngh , trong các làng ngh

k thu t và công ngh s n xu t khơng đơn thu n ch là k thu t th cơng, mà
có nhi u ngh nhi u cơng ño n s n xu t áp d ng k thu t và cơng ngh hi n
đ i như m c, g m ngh Liên Hà, Vân Hà, ðông anh, Hà N i; thép Tr nh Xá,
Châu Khê, T Sơn, B c Ninh; m c m ngh Dương Sơn, Tam Sơn, T Sơn,
B c Ninh... các làng ngh m i ñã xu t hi n, ñư c hình thành trên cơ s ươm
t o ngh m i ho c s lan to c a các làng ngh ra các khu v c xung quanh.
Theo Dương Bá Phư ng, làng ngh là làng

nơng thơn có m t (ho c

m t s ) ngh th công nghi p tách h n ra kh i nơng nghi p và kinh doanh
đ c l p [6]. Bách khoa tồn thư Vi t Nam thì khái quát: làng ngh là nh ng
làng s ng b ng ho c ch y u ngh th công

nông thôn Vi t Nam [9].

Như v y, làng ngh là m t thi t ch g m hai y u t c u thành là làng và
ngh . Trong đó ngh trong làng ñã tách ra kh i s n xu t nơng nghi p thành
ngành kinh doanh đ c l p nên ñã phù h p v i ñi u ki n m i. ð ng th i trong
cơ c u kinh t c u làng cịn có các ho t đ ng phi nơng nghi p khác. Q trình
chun mơn hố trong s n xu t c a làng ngh cũng như s phân cơng lao

đ ng trong các làng ngh ñã làm xu t hi n các ngành ngh d ch v đi kèm, t
đó đã xu t hi n các làng ngh buôn bán d ch v . Tuy nhiên, không ph i b t c
quy mô nào c a ngh cũng ñư c g i là làng ngh . Làng ñư c g i là làng ngh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

5


khi các ho t ñ ng c a ngành ngh phi nơng nghi p đ t đ n m t quy mơ nào
đó và mang tính n đ nh. Vì v y, khái ni m làng ngh ph i th hi n đư c c
đ nh tính và đ nh lư ng.
ð n cu i năm 2009 c nư c ta có kho ng 2790 làng ngh , trong đó có
240 làng ngh truy n th ng, riêng

Hà N i có 1160 làng ngh , làng ngh

nư c ta phân b t p trung ch y u t i ñ ng b ng sông H ng (chi m kho ng
60%), mi n Trung (kho ng 30%) và mi n Nam (kho ng 10%) [4]. S n ph m
và phương th c s n xu t c a các làng ngh khá phong phú v i hàng trăm lo i
ngành ngh khác nhau. Căn c vào tiêu chí, m c tiêu khác nhau mà có nh ng
cách phân lo i làng ngh khác nhau.
Phân lo i làng ngh theo s lư ng và th i gian làm ngh g m có làng
m t ngh , làng nhi u ngh ; làng ngh truy n th ng và làng ngh m i [6].
Quan đi m c a B Tài ngun và Mơi trư ng phân lo i làng ngh như sau:
Theo làng ngh truy n th ng và làng ngh m i; Theo ngành s n xu t,
lo i hình s n ph m; Theo quy mô s n xu t, theo quy trình cơng ngh ; Theo
ngu n th i và m c đ ơ nhi m; Theo m c đ s d ng nguyên, nhiên li u;
Theo th trư ng tiêu th s n ph m, ti m năng t n t i và phát tri n.
M i cách phân lo i trên có nh ng đ c thù riêng và tuỳ theo m c đích

mà có th l a ch n cách phân lo i phù h p. D a trên các y u t tương ñ ng
v ngành s n xu t, s n ph m, th trư ng nguyên v t li u và tiêu th s n ph m
thì nư c ta g m 6 nhóm ngành ho t ñ ng làng ngh .
M t là, làng ngh ch bi n lương th c, th c ph m, chăn ni và gi t m : có
s lư ng làng ngh l n, chi m 20% t ng s làng ngh , v i các làng ngh n i ti ng
như n u rư u, làm bánh ña nem, ñ u ph , mi n dong, bún, bánh đ u xanh…

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

6


Hai là, làng ngh d t, nhu m, ươm tơ, thu c da: nhi u làng có t lâu
đ i, có các s n ph m mang tính l ch s văn hố, mang đ m nét đ a phương
v i nhũng s n ph m như l a tơ t m, th c m, d t, may...
B ng 2.1 Phân lo i làng ngh Vi t Nam theo ngành ngh s n xu t
STT
1

Nhóm làng ngh

T l (%)

Làng ngh ch bi n lương th c, th c ph m,

20

chăn nuôi và gi t m
2

Làng ngh d t, nhu m, ươm tơ, thu c da

17

3

Làng ngh s n xu t v t li u xây d ng và khai thác ñá

5

4

Làng ngh tái ch ph li u

4

5

Làng ngh th công m ngh

39

6

Các nhóm ngành khác

15
Ngu n: [2]

Ba là, làng ngh s n xu t v t li u xây d ng và khai thác đá: hình thành

t hàng trăm năm nay, t p trung

vùng có kh năng cung c p nguyên li u cơ

b n cho ho t ñ ng xây d ng và s n xu t các s n ph m th công m ngh .
B n là, làng ngh tái ch ph li u: ch y u là các làng ngh m i hình
thành, s lư ng ít, nhưng l i phát tri n nhanh v quy mơ và lo i hình tái ch
như tái ch ch t th i kim lo i, gi y, nh a, v i.
Năm là, làng ngh th công m ngh : chi m t tr ng l n v s lư ng
(g n 40% t ng s làng ngh ), có truy n th ng lâu ñ i, s n ph m có giá tr cao,
mang đ m nét văn hố và đ c đi m đ a phương, văn hố dân t c, g m các
làng ngh g m, sành s thu tinh m ngh ; ch m kh c ñá, ch m m b c vàng,
s n xu t mây tre ñan, ñ g m ngh , sơn mài, làm nón, d t chi u, thêu ren.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

7


Sáu là, các nhóm ngành khác: g m các làng ngh ch t o nông c thô
sơ như cày b a, cu c x ng, li m hái, m c gia d ng, đóng thuy n, làm qu t
gi y, dây th ng, đan vó, đan lư i, làm lư i câu,… Nh ng làng ngh nhóm
này xu t hi n t lâu, s n ph m ph c v tr c ti p cho nhu c u sinh ho t và s n
xu t c a ñ a phương [2].
Như v y, khái ni m làng ngh , tiêu chí làng ngh , phân lo i làng ngh
có th thay ñ i theo th i gian cũng như m c đích nghiên c u. Trong lu n văn
c a mình, tác gi s d ng cách phân lo i làng ngh theo ngành ngh s n xu t,
trong đó t p trung vào các làng ngh th công m ngh , làng ngh tái ch ph
li u, làng ngh d t nhu m, ươm tơ, thu c da nh m xem xét hi n tr ng cũng
như kh năng phát tri n c a các ngành ngh này.

2.1.1.2 Làng ngh truy n th ng
Trong làng ngh truy n th ng thư ng có đ i b ph n dân s làm ngh
c truy n ho c m t vài dòng h chuyên làm ngh theo ki u cha truy n con
n i, nghĩa là vi c d y ngh ñư c th c hi n b ng phương pháp truy n ngh .
Song s truy n ngh này luôn có s ti p thu nh ng c i ti n, sáng t o làm cho
s n ph m c a mình có nh ng nét đ c đáo riêng so v i s n ph m c a ngư i
khác, làng khác.
Qua khái ni m ngh truy n th ng và làng ngh đư c trình bày

trên thì

làng ngh truy n th ng trư c h t là làng ngh ñư c t n t i và phát tri n lâu
đ i trong l ch s , trong đó g m có m t ho c nhi u ngh th công truy n
th ng, là nơi quy t các ngh nhân và ñ i ngũ th lành ngh , là nơi có nhi u
h gia đình chun làm ngh truy n th ng lâu ñ i, gi a h có s liên k t, h
tr nhau trong s n xu t và tiêu th s n ph m. H có cùng t ngh và đ c bi t
các thành viên luôn ý th c tuân th nh ng ư c ch xã h i và gia t c [12].
* Phân lo i làng ngh truy n th ng

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

8


- Làng ngh truy n th ng chuyên s n xu t hàng th công m ngh như:
g m, s , d t tơ t m, ch m kh c g , ñá, thêu ren ...
- Làng ngh truy n th ng chuyên s n xu t các m t hàng ph c v cho
s n xu t và ñ i s ng như: rèn, m c, n , ñúc ñ ng, nhôm, gang s n xu t v t
li u xây d ng ...
- Làng ngh truy n th ng chuyên s n xu t các m t hàng cho nhu c u

thông thư ng như: d t v i, d t chi u cói, làm nón, may m c ...
- Làng ngh truy n th ng chuyên ch bi n lương th c, th c ph m như:
xay xát, làm bún, ch bi n h i s n ...
2.1.1.3 Làng ngh m c m ngh truy n th ng
Làng ngh m c m ngh truy n th ng trư c h t nó là làng ngh truy n
th ng và có nh ng đ c đi m sau:
S n xu t đ g th cơng m ngh là d a vào tay ngh c a ngư i th là
chính. Tuy nhiên trong nh ng năm tr l i đây thì máy móc đang thay th d n
ngư i th

nh ng khâu làm thô s n ph m.

Nguyên li u đ s n xu t là g có r t nhi u lo i g khác nhau ñư c dùng
làm nguyên li u ñ s n xu t các s n ph m

ñây nhưng ch y u làng ngh s

d ng các lo i g như là: g tr c, g xưa, g mun, g hương...
M u mã s n ph m thư ng là d a vào nh ng m u mã truy n th ng là ch
y u. Các cơ s s n xu t có th nh n các đơn đ t hàng có m u v ho c khách
hàng có th phác th o ý tư ng c a mình các cơ s có th c ngư i v m u n u
khách hàng th y h p lý thì hàng đư c s n xu t.
Sau khi s n xu t song hàng m u thì khơng th mang hàng m u đi ti p
th đư c vì chi phí v n chuy n cao. Th nên vi c ti p th ph thu c hoàn toàn
vào các lo i nh ch p và các c a hàng gi i thi u s n ph m.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

9

Tuy b o qu n s n ph m không quá kh t khe nhưng ñây cũng là m t v n
ñ khá ph c t p và các cơ s s n xu t g p r t nhi u khó khăn vì chi phí m t
b ng r t l n.
D a vào ý nghĩa s d ng, có th phân chia các s n ph m c a đ g như sau:
- ð g dùng cho phịng th g m có: T th , bàn th , s p th ...
- ð g dùng cho phòng ng g m có: Giư ng ng , bàn ph n, t đ ng
qu n áo...
- ð g dùng cho phịng khách g m có: B bàn gh phịng khách, t
bày rư u, t phịng khách, bình phong, gương treo tư ng, k vơ tuy n, đ ng
h , s p, t chè...
- ð g dùng cho phòng ăn g m có: Bàn phịng ăn, gh phịng ăn...
- ð g khác g m có: Tranh treo tư ng, tư ng g , đơn góc, bàn làm vi c…
2.1.2 Khái ni m v tăng trư ng, phát tri n, phát tri n làng ngh truy n th ng
2.1.2.1 Tăng trư ng và phát tri n
Tăng trư ng ñư c hi u là s gia tăng v m t s lư ng c a m t s v t
nh t ñ nh. Trong kinh t , tăng trư ng th hi n s gia tăng hơn trư c v s n
ph m hay lư ng ñ u ra c a m t quá trình s n xu t hay ho t đ ng. Tăng
trư ng kinh t có th hi u là k t qu c a m i ho t ñ ng kinh t trong lĩnh v c
s n xu t cũng như trong lĩnh v c d ch v ñư c t o ra trong m t th i kỳ nh t
ñ nh [18]. Khái ni m tăng trư ng này

c p đ vĩ mơ, thì tăng trư ng kinh t

là s gia tăng v quy mô s n lư ng qu c gia ho c quy mô s n lư ng qu c gia
tính bình qn trên đ u ngư i qua m t th i gian nh t ñ nh.
Phát tri n bao hàm ý nghĩa r ng hơn, phát tri n bên c nh thu nh p bình
quân ñ u ngư i còn bao g m nhi u khía c nh khác. S tăng trư ng c ng thêm
các thay ñ i cơ b n trong cơ c u c a n n kinh t , s tăng lên c a s n ph m

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

10


qu c dân do ngành công nghi p t o ra, s đơ th hố, s tham gia c a m t
qu c gia trong quá trình t o ra các thay đ i nói trên là nh ng n i dung c a s
phát tri n. Phát tri n là vi c nâng cao phúc l i c a nhân dân, nâng cao các tiêu
chu n s ng, c i thi n giáo d c, s c kh e và đ m b o s bình đ ng cũng như
quy n cơng dân. Phát tri n cịn đư c ñ nh nghĩa là s tăng trư ng b n v ng v
các tiêu chu n s ng, bao g m tiêu dùng, v t ch t, giáo d c, s c kh e và b o
v môi trư ng [17].
2.1.2.2 Phát tri n làng ngh truy n th ng
Trên cơ s lý lu n v tăng trư ng và phát tri n, chúng tôi cho r ng phát
tri n làng ngh truy n th ng là s tăng lên v quy mô làng ngh truy n th ng
và ph i ñ m b o ñư c hi u qu s n xu t c a làng ngh .
S tăng lên v quy mơ làng ngh đư c hi u là s m r ng v s n xu t
c a t ng làng ngh và s lư ng làng ngh đư c tăng lên theo th i gian và
khơng gian (làng ngh m i), trong đó làng ngh cũ ñư c c ng c , làng ngh
m i ñư c hình thành. T đó giá tr s n lư ng c a làng ngh khơng ng ng
đư c tăng lên, nó th hi n s tăng trư ng c a làng ngh . S phát tri n làng
ngh truy n th ng ph i ñ m b o hi u qu kinh t , xã h i và môi trư ng.
Trên quan ñi m phát tri n b n v ng, phát tri n làng ngh truy n th ng
còn yêu c u: S phát tri n ph i có k ho ch, quy ho ch, s d ng các ngu n
l c như tài nguyên thiên nhiên, lao ñ ng, v n, nguyên li u cho s n xu t ...
đ m b o h p lý có hi u qu , nâng cao m c s ng cho ngư i lao đ ng, khơng
gây ơ nhi m mơi trư ng, gi gìn b n s c văn hố dân t c...
2.1.3 ð c đi m làng ngh truy n th ng
2.1.3.1 ð c ñi m k thu t, công ngh và s n ph m
+ ð c ñi m k thu t, công ngh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

11


- ð c ñi m, ñ c trưng ñ u tiên c a ngh th công truy n th ng là k
thu t th cơng mang tính truy n th ng và bí quy t dịng h . Cơng c s n xu t
ch y u là thô sơ do chính ngư i th th cơng ch t o ra.
- Cơng ngh truy n th ng khơng th thay hồn tồn b ng cơng ngh
hi n đ i mà ch có th thay

m t s khâu, cơng đo n nh t ñ nh. ðây là m t

trong nh ng y u t t o nên tính truy n th ng c a s n ph m.
- K thu t công ngh trong các làng ngh truy n th ng h u h t là thô
sơ, l c h u.
- Thông qua s phát tri n c a khoa h c, k thu t, ñã t o ra s k t h p
gi a công ngh truy n th ng và cơng ngh hi n đ i trong q trình s n xu t.
+ ð c ñi m v s n ph m
- S n ph m làng ngh truy n th ng r t ña d ng và phong phú, nó có th
đư c s n xu t hàng lo t ho c s n xu t ñơn chi c. Vi c s n xu t hàng lo t s n
ph m gi ng nhau ch d ng l i

quy mơ nh ho c v a. Bên c nh đó, s n

ph m mang tính đơn chi c thư ng là s n ph m m ngh cao c p, b i nh ng
nét hoa văn, nh ng ph n tinh c a chúng ln đư c c i bi n thêm th t nh m
thu hút s thư ng th c c a nh ng ngư i sành chơi. Nhìn chung, trong s n
ph m c a làng ngh truy n th ng v n t n ñ ng nh ng hao phí lao đ ng s ng,

đó là lao đ ng th cơng c a con ngư i.
- S n ph m c a làng ngh truy n th ng bao g m nhi u ch ng lo i như
s n ph m là tư li u s n xu t, tư li u sinh ho t và các s n ph m ngh thu t. S n
ph m khơng ch đáp ng các nhu c u trong nư c mà cịn đ xu t kh u, đ c
bi t là các m t hàng th công m ngh như g m s , ch m tr , thêu ren, d t tơ
t m ... ñã ñư c xu t kh u ñi nhi u nư c trên th gi i và ngày càng ñư c ưu
chu ng.
2.1.3.2 ð c ñi m kinh t - xã h i
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

12


+ ð c ñi m v lao ñ ng
- ð c ñi m n i b t trong các làng ngh truy n th ng là s d ng lao
ñ ng th cơng là chính.
- Lao đ ng trong làng ngh truy n th ng có nhi u lo i hình và nhi u
trình đ khác nhau. Trong đó ngh nhân đóng vai trị quan tr ng, đư c coi là
nịng c t c a q trình s n xu t và sáng t o s n ph m.
- Vi c d y ngh theo phương th c truy n ngh t ñ i này sang ñ i
khác, tuy nhiên vi c đào t o ngh hi n nay có s k t h p v i phương th c
m i, m ra các trư ng, l p ñào t o ngh nhưng ñ ng th i v a h c, v a làm,
có s truy n ngh c a các ngh nhân, th c ñ i v i th ph , th h c vi c.
+ ð c ñi m v th trư ng tiêu th s n ph m
Th trư ng tiêu th s n ph m c a làng ngh truy n th ng đư c hình
thành t nhu c u tiêu dùng s n ph m. Nhu c u tiêu dùng thư ng ñư c phân
chia thành các nhóm sau:
- S n ph m tiêu dùng dân d ng: ðư c tiêu dùng khá ph bi n

các

t ng l p dân cư. ð i v i lo i s n ph m này, ti n công lao ñ ng th p nên giá
thành s n ph m th p, s n ph m phù h p v i kh năng kinh t , tâm lý và thói
quen c a đa s ngư i tiêu dùng.
- S n ph m m ngh cao c p: Khi cu c s ng nâng cao nên tiêu dùng s n
ph m cao c p nhi u hơn. Vì v y nhu c u v s n ph m này ngày càng tăng,
không ch v s lư ng và ch ng lo i s n ph m mà còn v ch t lư ng s n ph m.
- S n ph m xu t kh u: Bao g m c s n ph m dân d ng và s n ph m th
cơng m ngh . Ngư i nư c ngồi r t ưa chu ng hàng th công m ngh Vi t
Nam và tr m tr v nh ng nét ñ p hài hoà, ch a ñ ng nhi u ñi n tích, hoa
văn tinh t và tính ch t dân gian c a s n ph m làng ngh qua bàn tay khéo léo
c a th th công. S n ph m g m s , ñ m c ñư c tiêu th v i kh i lư ng
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t …………………………….

13