Luận văn đánh giá khả năng chống chịu của một số giống lúa đối với bệnh bạc lá (xanthomonas oryzae pv oyae) ở tỉnh vĩnh phúc

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

B

NÔNG NGHI P VÀ PHÁT TRI N NÔNG THÔN

VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM

TR NH XUÂN B

ðÁNH GIÁ KH NĂNG CH NG CH U
C AM TS

GI NG LÚA ð I V I B NH B C LÁ

(Xanthomonas oryzae pv. oryzae)

T NH VĨNH PHÚC

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

HÀ N I – 2011


B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

B

NÔNG NGHI P VÀ PHÁT TRI N NÔNG THÔN

VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM

TR NH XUÂN B

ðÁNH GIÁ KH NĂNG CH NG CH U
C AM TS

GI NG LÚA ð I V I B NH B C LÁ

(Xanthomonas oryzae pv. oryzae)

T NH VĨNH PHÚC

Chuyên ngành: B o v th c v t
Mã s : 60.62.10

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Ngư i hư ng d n khoa h c:
PGS TS. Nguy n Văn Vi t

HÀ N I – 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan!

B n lu n văn t t nghi p này đư c hồn thành b ng s nh n th c chính xác c a
b n thân.
S li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c, chưa đư c s
d ng và cơng b trong b t kỳ cơng trình b o v lu n văn nào khác.
M i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c cám ơn và các thơng
tin trích d n trong lu n văn ñ u ñư c ch rõ ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Tr nh Xuân B

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

i


L I C M ƠN
Trong su t th i gian h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn này, tơi đã
nh n đư c s hư ng d n, ch b o t n tình c a các Giáo viên hư ng d n, c a các t p
th , cá nhân, s ñ ng viên c a b n bè và gia đình.
Trư c tiên tơi xin bày t lịng kính tr ng và bi t ơn sâu s c t i PGS. TS.
Nguy n Văn Vi t - Vi n Khoa h c Nơng nghi p Vi t Nam đã dành cho tơi s ch
d n và giúp đ t n tình trong su t th i gian h c t p và nghiên c u hồn thành đ tài.
Tơi xin chân thành c m ơn Chi c c B o v th c v t Vĩnh Phúc – Các tr m B o
v th c v t c a các huy n Bình Xuyên, Yên L c, Vĩnh Tư ng, Vĩnh Yên ñã giúp ñ
và t o ñi u ki n cho tơi th c hi n đ tài.
Tơi xin chân thành c m ơn KS. Phùng ð c Lĩnh, KS. Phan Văn Tr c, KS.
Tr n Th ðoan Trang, KS. Ki u Th Hu và các đ ng nghi p phịng k thu t đã
giúp đ tơi hồn thành lu n văn này.
Tơi xin c m ơn s giúp đ c a bà con nơng dân và các đ ng chí lãnh ñ o

các

ñ a phương, Xã Thanh Lãng huy n Bình Xun nơi tơi ti n hành nghiên c u đ tài.
Cu i cùng tơi xin bày t lịng bi t ơn c a mình đ n t t c các b n bè, ngư i
thân và gia đình đã ln đ ng viên và t o đi u ki n thu n l i cho tơi hồn thành b n
lu n văn này.
Hà N i, ngày 12 tháng 9 năm 2011
Tác gi

Tr nh Xuân B

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

v

Danh m c b ng bi u

vi

Danh m c các hình

viii

M ð U

1

1.

Tính c p thi t c a đ tài

1

2.

M c tiêu c a ñ tài

2

3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

2

4.

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài

3

CHƯƠNG I. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C C A ð

TÀI

4

1.1.

Cơ s khoa h c c a vi c nghiên c u

4

1.2.

M t s k t qu nghiên c u trong và ngoài nư c

4

1.2.1

T ng quan tình hình nghiên c u ngồi nư c

4

1.2.2.

T ng quan tình hình nghiên c u trong nư c

16

CHƯƠNG II V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

24

2.1.

ð a ñi m và v t li u nghiên c u

24

2.1.1.

ð a ñi m và th i gian nghiên c u

24

2.1.2.

V t li u nghiên c u

24

2.2.

N i dung nghiên c u

24

2.3.

Phương pháp nghiên c u

25

2.3.1.

Phương pháp ñi u tra ñánh giá m c ñ b nh

25

CHƯƠNG III: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N
3.1.

28

K t qu ñi u tra m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa khác nhau và
ñi u ki n canh tác khác nhau trong v mùa 2010 t i t nh Vĩnh Phúc

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

28

iii


3.1.1

M c ñ b nh b c lá lúa trên các trà lúa khác nhau

28

3.1.2

M c ñ b nh b c lá trên gi ng lúa khác nhau

30

3.1.3

M c ñ b nh b c lá lúa trên các chân ñ t khác nhau

36

3.2.

ðánh giá kh năng ch ng ch u b nh b c lá c a m t s dòng/ gi ng lúa
thu n, lúa lai

41

3.2.1.

Thu th p ngu n b nh và lây nhi m nhân t o

41

3.2.2.

ðánh giá kh năng ch ng ch u b nh c a m t s dòng/ gi ng lúa
thu n, lúa lai trong ch u v i

3.2.3.

45

ðánh giá kh năng ch ng ch u b nh c a m t s dịng/ gi ng lúa
thu n, lúa lai ngồi đ ng ru ng

59

CHƯƠNG IV: K T LU N VÀ ð NGH

71

4.1

K t lu n

71

4.2

ð ngh

72

TÀI LI U THAM KH O
DANH M C CƠNG TRÌNH ðà CƠNG B

73
LIÊN QUAN ð N LU N

VĂN

80

B NG KHÍ TƯ NG TH Y VĂN

81

PH L C

86

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

iv

DANH M C CH

VI T T T

CFU

Colony-forming unit (M t ñ t bào)

CSB

Ch s b nh

CTV

C ng tác viên

CV(%)
IRRI
LSD05

H s bi n đ ng trong thí nghi m
International Rice Research Institute (Vi n nghiên c u
Lúa Qu c t )
Ngư ng so sánh

NSL

Ngày sau lây b nh

NN

Nông Nghi p

NXB

Nhà xu t b n

PSA

Potato Sacarose Agar

TB

Trung Bình

TLB

T l b nh

Vð

Ngu n b nh thu th p t i Văn ñi n, Thanh Trì,
Hà N i

VT

Ngu n b nh thu th p t i Huy n Vĩnh Tư ng, Vĩnh Phúc

VY

Ngu n b nh thu th p t i Thành Ph Vĩnh Yên, Vĩnh
Phúc

WA

Water - Agar

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

v


DANH M C B NG BI U
STT

Tên b ng

Trang

3.1

M c ñ b nh b c lá

trà lúa mùa s m trên gi ng Khang Dân 18

3.2

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Khang dân 18

28

trà lúa mùa mu n

(Vĩnh Phúc, v mùa 2010)

30

3.3

M c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n

3.4

M c ñ nhi m b nh b c lá c a m t s

v mùa năm 2010

31

gi ng lúa thu n khác nhau t i

Vĩnh Phúc v mùa 2010

33

3.5

M c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa lai

v mùa năm 2010

3.6

34

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Q5 trên chân ñ t vàn cao v mùa năm
2010

36

3.7

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Q5 trên chân ñ t vàn v mùa năm 2010

38

3.8

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Q5 trên chân ñ t trũng v mùa năm
2010

39

3.9

So sánh m c ñ b nh b c lá trên các chân ñ t khác nhau v mùa 2010

40

3.10

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa thu n v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o trong ch u v i

th i ñi m 18 ngày sau lây

b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (C p b nh)
3.11

46

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa thu n v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o trong ch u v i

th i ñi m 28 ngày sau

lây b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh)
3.12

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa lai v i ba ngu n b nh
qua lây nhi m nhân t o trong ch u v i

th i ñi m 18 ngày sau lây b nh

t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh).
3.13

51

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa lai v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o trong ch u v i

th i ñi m 28 ngày sau

lây b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh)
3.14

48

53

So sánh m c ñ b nh b c lá trên m t s gi ng lúa thu n và lúa lai đư c

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

vi


lây b nh nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau (c p b nh)
3.15

57

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa thu n v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o lúa c y ngồi đ ng ru ng

th i ñi m 18

ngày sau lây b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh)

3.16

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa thu n v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o lúa c y ngồi đ ng ru ng

th i ñi m 28

ngày sau lây b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh)
3.17

63

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa lai v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o lúa c y

ngồi đ ng ru ng

th i đi m

18 ngày sau lây b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh)
3.18

61

66

M c ñ ch ng ch u b nh b c lá c a các gi ng lúa lai v i ba ngu n
b nh qua lây nhi m nhân t o lúa c y

ngồi đ ng ru ng

th i đi m

28 ngày sau lây b nh t i Vĩnh Phúc v mùa năm 2010 (c p b nh)

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

69

vii


DANH M C CÁC HÌNH
STT

3.1

Tên hình

Trang

M c đ nhi m b nh b c lá c a gi ng Khang Dân 18

trà lúa mùa

s m

29

3.2

M c ñ nhi m b c lá trên gi ng Khang Dân 18

trà lúa mùa mu n

3.3

M c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n

3.4

B nh b c lá gây h i trên gi ng lúa Khang dân 18

3.5

M c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n khác nhau

v mùa năm 2010
v mùa 2010

30
32
32

v mùa
33

năm 2010
3.6

M c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa lai c y

v mùa 2010

3.7

B nh b c lá gây g i trên gi ng lúa Thiên nguyên ưu 16

3.8

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Q5 trên chân ñ t vàn cao

37

3.9

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Q5 trên chân ñ t vàn

38

3.10

M c ñ b nh b c lá trên gi ng Q5 trên chân ñ t trũng

39

3.11

So sánh m c ñ gây h i c a b nh b c lá trên các chân ñ t khác nhau

41

3.12

Th c hi n lây b nh nhân t o trên lúa c y trong ch u v i (Vĩnh Phúc,

v mùa 2010

35
35

2010)

42

3.13

Th c hi n lây b nh trên lúa c y ngồi đ ng ru ng (Vĩnh Phúc, 2010)

42

3.14

Tri u ch ng lá b b nh b c lá

c p b nh 1

43

3.15

Tri u ch ng lá b b nh b c lá

c p b nh 3

43

3.16

Tri u ch ng lá b b nh b c lá

c p b nh 5

44

3.17

Tri u ch ng lá b b nh b c lá

c p9

44

3.18

B nh b c lá ñư c lây b nh nhân t o trong nhà lư i

3.19

M c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n ñư c lây b nh nhân t o b ng

ba ngu n b nh khác nhau th i ñi m 18 ngày sau lây b nh

3.20

45
47

ðánh giá m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n ñư c lây b nh
nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau

th i ñi m 28 ngày sau lây

b nh
3.21

50

B nh b c lá ñư c lây nhân t o trên gi ng LT 6

50

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

viii


3.22

ðánh giá m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa lai ñư c lây b nh
nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau

th i ñi m 18 ngày sau lây

b nh

52

3.23

B nh b c lá ñư c lây nhân t o trên gi ng HYT 117

55

3.24

B nh b c lá ñư c lây nhân t o trên gi ng HYT 116

55

3.25

B nh b c lá ñư c lây nhân t o trên gi ng HYT 121

56

3.26

ðánh giá m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa lai ñư c lây b nh
nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau

th i ñi m 28 ngày sau lây

b nh
3.27

56

So sánh m c ñ b nh b c lá trên m t s gi ng lúa thu n và lúa lai
ñư c lây b nh nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau c y

trong

ch u v i

59

3.28

Mơ hình thí nghi m ñánh giá gi ng ch ng ch u ngoài ñ ng ru ng

61

3.29

B nh b c lá ñư c lây nhân t o trên lúa ngồi ru ng thí nghi m

62

3.30

ðánh giá m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n c y ngoài ñ ng
ru ng ñư c lây b nh nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau

th i

ñi m 18 ngày sau lây b nh

62

3.31

B nh b c lá lây nhân t o trên gi ng B c thơm

ngồi đ ng ru ng

3.32

ðánh giá m c đ b nh b c lá trên các gi ng lúa thu n c y

64

ngồi

đ ng ru ng đư c lây b nh nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau
th i ñi m 28 ngày sau lây b nh

65

3.33

B nh b c lá lây nhân t o trên gi ng HYT 121

3.34

ðánh giá m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa lai ñư c lây b nh
nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau

ngồi đ ng ru ng

67

th i ñi m 18 ngày sau lây

b nh
3.35

68

ðánh giá m c ñ b nh b c lá trên các gi ng lúa lai c y ngồi đ ng
ru ng ñư c lây b nh nhân t o b ng ba ngu n b nh khác nhau

th i

ñi m 28 ngày sau lây b nh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

70

ix

M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Lúa là cây lương th c quan tr ng nh t t i Vi t Nam, gi v trí hàng ñ u trong
s n xu t nông nghi p. M t s năm g n ñây s n xu t lúa g o c a nư c ta ñã ñáp ng
ñ tiêu dùng trong nư c và ñ m b o an ninh lương th c, ñ ng th i tr thành nư c
xu t kh u g o ñ ng th hai trên th gi i.
Nh áp d ng các ti n b khoa h c k thu t vào th c hi n thâm canh tăng v ,
ñưa các gi ng m i có năng su t cao vào s n xu t đã góp ph n nâng cao năng su t và
s n lư ng, nhưng cũng t o ñi u ki n thu n l i cho nhi u loài d ch h i t n t i và phát
sinh gây h i.
Trong s các d ch h i, b nh B c lá do vi khu n Xanthomonas oryzae pv.
oryzae gây ra là m t b nh nguy hi m ñ i v i s n xu t lúa c a nhi u qu c gia vùng
nhi t ñ i. B nh gây h i trên các gi ng lúa lai và lúa thu n, ñ i v i các gi ng nh p
n i t Trung Qu c b nh gây h i nghiêm tr ng trên nhi u gi ng như Khang Dân,
T p Giao, Q5, B c ưu, B i t p sơn thanh, Nh ưu 838… trong c v xuân và v
mùa. B nh gây h i n ng vào giai đo n lúa làm địng - chín s a, d n ñ n năng su t
gi m nghiêm tr ng, th m chí m t tr ng, khơng cho thu ho ch. M t s năm g n ñây
do trong s n xu t ch coi tr ng ñ n năng su t, nên ñã nh p n i các gi ng lúa lai m i
t Trung Qu c có tính ch ng ch u b nh kém d b nhi m b nh, ñ ñưa vào s n xu t
và do th c hi n ñ u tư thâm canh cao, bón q nhi u đ m d n ñ n m t cân ñ i là
ñi u ki n thu n l i cho b nh phát sinh phát tri n m nh. Hi n nay

mi n B c Vi t

Nam b nh tr nên nghiêm tr ng và phá h i n ng hơn trong c hai v .

ð h n ch s gây h i c a b nh, hi n nay bi n pháp phòng tr chính v n là
s d ng các k thu t canh tác và v sinh ñ ng ru ng. Bi n pháp phịng tr b ng hóa
h c khơng nh ng có hi u qu khơng cao đ i v i b nh b c lá lúa, mà còn tác đ ng
x u đ n mơi trư ng s ng c a con ngư i và sinh v t. Hi n nay vi c ng d ng và phát
tri n khoa h c ti n b mang tính b n v ng, ñi theo hư ng ch n t o gi ng ch ng
b nh là hư ng ñư c đánh giá có hi u qu nhi u m t. S d ng gi ng ch ng b nh s
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

1


gi m b t chi phí s n xu t, gi m lư ng thu c hóa h c gây ô nhi m môi trư ng và t o
ra s n ph m nông nghi p s ch.
ð ch n t o gi ng kháng b nh b c lá c n ph i nghiên c u, xác ñ nh ch ng
vi khu n gây b nh b c lá và các gen kháng b nh. ðánh giá m c ñ gây h i c a
b nh b c lá, cũng như kh năng ch ng ch u c a các gi ng lúa ñ i v i b nh này,
là n i dung quan tr ng ñ làm cơ s ch n t o gi ng kháng b nh. Trư c th c
tr ng đó chúng tơi ti n hành ñ tài “ðánh giá kh năng ch ng ch u c a m t s
gi ng lúa ñ i v i b nh B c lá (Xanthomonas oryzae pv. oryzae)

t nh Vĩnh

Phúc” nh m góp ph n tuy n ch n ñư c m t s gi ng lúa có tri n v ng cao v
năng su t, ch t lư ng và có ưu đi m t t v ch ng ch u b nh b c lá, ñ cung c p
cho s n xu t lúa ñ i trà t i ñ a phương và xác ñ nh ñư c m c ñ gây h i c a
b nh ñ i v i s n xu t lúa.
2. M c tiêu c a ñ tài
Xác ñ nh ñư c m t s gi ng lúa có kh năng ch ng ch u b nh b c lá

t nh

Vĩnh Phúc ñ làm cơ s phát tri n trong s n xu t.
3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
a. Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài
- Xác ñ nh ñư c kh năng kháng b nh c a m t s gi ng lúa làm cơ s nghiên
c u, tuy n ch n gi ng kháng b nh.
- ð tài xác ñ nh ñư c m c ñ gây h i c a b nh b c lá

các ñi u ki n canh

tác khác nhau, nh m cung c p cơ s khoa h c v quy lu t phát sinh gây h i c a
b nh trên lúa

Vĩnh Phúc.

b. Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài:
- K t qu đ tài góp ph n gi i quy t đư c v n đ khó khăn trong cơng tác
phịng tr b nh b c lá lúa trong s n xu t, b ng con ñư ng s d ng gi ng ch ng ch u
b nh. ðây là gi i pháp có hi u qu v kinh t và an tồn v i mơi trư ng, s d ng
gi ng ch ng ch u b nh s gi m b t chi phí s n xu t, gi m lư ng thu c hóa h c gây
ô nhi m môi trư ng và t o ra s n ph m nơng nghi p có ch t lư ng cao, an tồn đ i
v i ngư i s d ng.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

2


- Thu ñư c k t qu ñánh giá m c ñ b nh b c lá
trên các gi ng lúa khác nhau

các ñi u ki n canh tác và

t nh Vĩnh Phúc, làm cơ s xây d ng quy trình phịng

tr b nh có hi u qu trong s n xu t.
4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
a. ð i tư ng nghiên c u
- Cây tr ng: Các gi ng lúa ñang ñư c tr ng ph bi n

Vĩnh Phúc. M t s

gi ng lúa thu n, lúa lai ñư c ch n t o trong nư c và lúa lai nh p n i t Trung
Qu c, gi ng ñ i ch ng nhi m v i b nh (TN1).
- Vi khu n: các m u vi khu n gây b nh b c lá

m t s vùng tr ng lúa t nh

Vĩnh Phúc.
b. Ph m vi nghiên c u
- ði u tra thu th p m u t i các vùng tr ng lúa ph bi n

Vĩnh Phúc.

- Phân l p, xác ñ nh vi khu n gây b nh b c lá.
- Xác ñ nh m t s gi ng lúa thu n và lúa lai ch ng ch u b nh b c lá.
- Các thí nghi m lây b nh nhân t o đư c th c hi n t i nhà lư i và trên ñ ng
ru ng

t nh Vĩnh Phúc.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

3


CHƯƠNG I
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C C A ð TÀI

1.1. Cơ s khoa h c c a vi c nghiên c u
Lúa là cây tr ng ch l c c a nông nghi p Vi t Nam nhưng song song v i
s phát tri n c a cây lúa, các ñ i tư ng d ch h i cũng ñ ng th i phát tri n theo.
Trong s d ch h i, b nh b c lá là ñ i tư ng gây h i khá nghiêm tr ng, nh hư ng
tr c ti p ñ n năng su t lúa. Do v y c n ph i xác ñ nh và phát hi n k p th i khi
b nh m i phát sinh đ có bi n pháp phịng tr hi u qu nh t, h n ch ñư c thi t
h i mà b nh gây ra. Trong các bi n pháp phòng tr , bi n pháp s d ng gi ng
ch ng ch u có ưu đi m t t vì b n thân trong cây lúa có gen kháng b nh, h n ch
ñư c vi c s d ng thu c B o v th c v t trong phịng tr b nh, tránh đư c s ô
nhi m môi trư ng do thu c hóa h c gây ra. Hi n nay các cơ s ch n t o gi ng ñã
ch n t o thành công r t nhi u gi ng lúa, nhưng m i gi ng l i có m c đ ch ng
ch u khác nhau v i b nh. Do đó ñ xác ñ nh ñư c gi ng có kh năng ch ng ch u
b nh cao, c n ph i tuy n ch n đánh giá chính xác b ng các thí nghi m lây b nh
nhân t o trong nhà lư i và ngồi đ ng ru ng.
1.2. M t s k t qu nghiên c u trong và ngồi nư c
1.2.1 T ng quan tình hình nghiên c u ngồi nư c
1.2.1.1. Tính ph bi n và tác h i c a b nh b c lá lúa
B nh b c lá gây h i nghiêm tr ng ñ i v i cây lúa. B nh xu t hi n trên ph m
vi ñ a lý r t r ng và gây h i r t n ng

kh p các vùng tr ng lúa trên th gi i. ðã có

r t nhi u các cơng trình ghi nh n v thi t h i do b nh b c lá gây ra. Theo Mew và
CTV (1987) [47] b nh gây h i t i 60% năng su t m i năm.
các nư c Châu Á nhi t ñ i, b nh b c lá ñư c xem m t trong nh ng b nh
h i lúa quan tr ng nh t. ð c bi t, trong nh ng năm 1960 và ñ u nh ng năm 1970,
v i vi c m r ng di n tích gi ng IR8 cùng các gi ng th p cây năng su t cao khác,
b nh ñã phát sinh thành d ch l n

n ð , Philippines và nhi u nư c khác.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

4


M c ñ gây h i c a b nh b c lá cịn tuỳ thu c vào giai đo n nhi m b nh. Khi
theo dõi hai giai ño n làm địng và chín s a c a gi ng lúa RD1 t i tr i lúa Bang
Khen, Bang Kok – Thái Lan các nhà khoa h c ñã k t lu n r ng n u lúa b b nh
giai đo n làm địng b nh khơng nh hư ng nhi u ñ n tr ng lư ng h t và t l lép
c a h t, n u b nh xu t hi n

giai đo n chín s a t l lép tăng lên m t cách rõ r t

theo m c ñ nhi m b nh.

n ð ñã ñánh giá m c ñ thi t h i do b nh b c lá gây

ra và cho r ng năng su t lúa gi m theo t l thu n v i m c ñ nhi m b nh.
B nh b c lá là m t trong nh ng ñ i tư ng gây h i ch y u c a cây lúa nư c có

ph m vi phân b r ng
Caribe, xu t hi n gây h i

châu Á, châu ð i Dương, châu Phi, B c M và vùng
h u h t các qu c gia s n xu t lúa nư c có khí h u nhi t

ñ i, á nhi t ñ i t 230 vĩ ñ B c ñ n 230 vĩ ñ Nam (Ezuka 2000 [32]). B nh b c lá
lúa ñư c phát hi n và ghi nh n l n ñ u tiên

Nh t B n vào năm 1884 – 1885 t i

t nh Fukuoka thu c ñ o Kyushu, b nh gây ra hi n tư ng b c tr ng lá, gây khơ héo,
làm gi m đáng k năng su t, s n lư ng lúa. Ban ñ u ngư i ta cho r ng nguyên nhân
gây ra hi n tư ng trên là do ñ t chua, ñ t b nhi m ñ c b i các kim lo i, do đ t h u,
trũng có ch a nhi u khí đ c, tuy nhiên. Các bi n pháp bón vơi kh chua, kh đ c
đ t không mang l i hi u qu th c t , b nh b c lá không b d p t t mà còn lây lan
trên di n r ng hơn. V nguyên nhân gây b nh năm 1922, l n ñ u tiên Yshiyama
phân l p, xác ñ nh ñư c vi khu n gây b nh b c lá lúa ñ t tên là Pseudomonas
oryzae Uyeda & Ishimura 1922. Năm 1938, Dowson xác ñ nh ñ i tên là
Xanthomonas oryzae Dowson. Sau l i ñư c ñ i thành Bacterium oryzae và ti p đó
đ i thành Xanthomonas oryzae. Năm 1990 ñư c ñ i l i theo H i b nh h c th c v t
qu c t là Xanthomonas campestris pv. oryzae Dye. Năm 1999 b nh đư c đ t tên
theo lồi và chuy n thành Xanthomonas oryzae pv. oryzae. Nhi u công trình nghiên
c u v b nh b c lá lúa ñư c công b

Nh t B n, như: Matsuda 1928, Wakimoto

1955, 1960, Yamamoto 1966, Yoshimura 1966, Ogawa 1990 (Ogawa 1998 [50],
Ezuka 2000 [32]). B nh b c lá lúa ñư c Takeuchi phát hi n và nghiên c u

Tri u

Tiên t nh ng năm 1930 và nh ng năm g n ñây (Choi 1976 [22], 1977 [23], 1980a
[24], 1996 [25]). Theo Schaad 2000 [55] ngay t năm 1950, Reitsman & Schure đã
phát hi n và có cơng trình nghiên c u ñ u tiên v b nh b c lá lúa

Indonesia, mô t

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

5


tri u ch ng đi n hình c a b nh b c lá héo tái xanh v i thu t ng là “Kresek”. B nh
b c lá lúa bi u hi n trên ñ ng ru ng g m: b nh gây h i ch t l i m , b nh b c lá lúa
giai đo n địng tr và b nh ñ m s c vi khu n. Năm 1951, Hashioka phát hi n và
công b b nh b c lá lúa xu t hi n gây h i trên các gi ng lúa cũ
(Ezuka 2000 [32]). Năm 1957, B nh b c lá lúa

ñ o ðài Loan

Trung Qu c ñư c phát hi n và

nghiên c u l n ñ u tiên (Fang 1990 [33]). T i Thái Lan, năm 1958 tác gi
Jalacharana đã cơng b v s xu t hi n gây h i c a b nh b c lá lúa

các t nh phía

nam Thái Lan (Ezuka 2000 [32]). T nh ng năm 1960 tr ñi, b nh b c lá phát sinh
gây h i

h u h t các nư c châu Á và nh t là vùng ðông Nam Á (George 1996

[41]). T i

n ð , năm 1959 các cơng b đ u tiên c a Sirinivasan & Rao xác nh n

b nh b c lá gây h i các bang vùng phía b c
b c lá

n ð . Năm 1964, Goto công b b nh

Philippin, Vi t Nam và Malaysia năm 1969 (IRRI 1974 [37]). T ch c

OTCA, 1970 [51] đã cơng b l n ñ u tiên b nh b c lá gây h i

Căm pu Chia và t t

c các nư c thu c vùng ðông Nam châu Á. T i Australia, năm 1973 Aldrick & ctv
công b tài li u cho bi t b nh b c lá lúa phát sinh gây h i

các bang phía đơng b c

trên 2 gi ng lúa d i thu c nhóm Indica là: Oryza rufipogon và Oryza australiensis.
Các Isolate vi khu n X. oryzae phân l p t các m u b nh có đ c đi m và đ c tính
gây b nh tương t như các Isolate phân l p t các nư c châu Á khác, như Indonesia
(Ezuka 2000 [32]). T i các nư c vùng Caribe và châu M latin, như: Mexico, Costa
Rica, Honduras, Salvador, Panama, Colombia, Venezuela và Bolivia t năm 1977,
Lozano ñã phát hi n b nh b c lá gây h i lúa và trên m t s lồi c d i h hịa th o
h Graminae ñ ng th i xác ñ nh tác nhân gây b nh là vi khu n X. oryzae. Tuy

nhiên, các k t qu nghiên c u c a Lozano ch ra r ng m c ñ xu t hi n gây h i c a
b nh b c lá

các nư c vùng Caribe và Nam M là không nghiêm tr ng như

các

nư c châu Á. Các Isolate X. oryzae có đ c tính gây b nh th p hơn so v i các Isolate
phân l p t châu Á. Nh ng nghiên c u c a Jones & ctv

Hoa Kỳ công b năm

1989 cho th y, b nh b c lá lúa ñư c phát hi n và nghiên c u l n ñ u tiên vào năm
1989 t i các bang Texas và Louisiana, khi so sánh v i các Isolate phân l p
Philippin b ng phương pháp lây b nh nhân t o c t kéo trên dòng lúa nhi m b nh
b c lá: TN1 (Taichung Native One) k t qu cho th y ñ c tính gây b nh c a các

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

6


Isolate phân l p

Hoa Kỳ th p hơn Philippin. Cũng theo Jones, b nh b c lá lúa

khơng tìm th y

Brazil. (Ezuka 2000 [32]). B nh b c lá lúa cũng phân b và gây

h i

châu Phi, nh ng thông báo ñ u tiên v b nh b c lá lúa

năm 1979,

Senegal năm 1980,

Cameroon 1981, b nh b c lá

Niger năm 1984,

Gabon,

Mali đư c cơng b
Volga thư ng và

châu Phi gây h i n ng, gi m 40 - 50% năng su t và

là m t trong nh ng ñ i tư ng gây h i ch y u (Awederu 1991 [21])
Theo Inoue và Tsuda, hàng năm di n tích nhi m b nh b c lá lúa

Nh t B n

t 600.000 - 800.000 ha, chi m 23 - 35% t ng di n tích, t l gi m năng su t t 2025% tương ñương v i s n lư ng 25.000 đ n 45.000 t n thóc (Ezuka 2000 [32]).
các nư c có khí h u nhi t ñ i b nh gây h i t t c các giai ño n sinh trư ng c a cây
lúa t m , lúa con gái ñ nhánh và nh t là giai đo n lúa làm địng tr , t l gi m
năng su t t 35-60% (Mew 1987 [47]). Theo Srivastava,

n ð b nh b c lá gi m

năng su t lúa t 16-60%, t l gi m năng su t cao hay th p ph thu c vào m t s
y u t sau ñây: Trên các gi ng lúa nhi m, b nh phát sinh gây h i giai đo n lúa địng
tr và mưa bão thì t l gi m năng su t r t cao 60%, 74%, th m chí là m t tr ng,
ngư c l i, các gi ng lúa kháng, b nh phát sinh s m giai ño n lúa ñ nhánh ho c quá
mu n sau tr thì t l thi t h i gi m năng su t r t th p khơng đáng k ch t 10-20%
(Mew 1987 [47]). B nh b c lá gây h i giai ño n lúa làm ñòng, tr

nh hư ng

nghiêm tr ng ñ n t t c các y u t c u thành năng su t: Tr ng lư ng ch t khô gi m,
thân, b , lá, bông lúa nh , g y nát, t l h t lép cao t

75-80%, s h t trên bông và

tr ng lư ng nghìn h t đ u gi m so v i ñ i ch ng. V ch t lư ng: H t g o d gãy
m n, màu xám đen khơng trong, v ñ ng, hàm lư ng tinh b t và Protein ñ u gi m
so v i ñ i ch ng (Verma 1977 [61]).
V tri u ch ng b nh b c lá lúa: B nh b c lá gây h i t giai ño n m , lúa ñ
nhánh và lúa làm ñòng - tr , nhưng bi u hi n rõ r t nh t

giai ño n lúa làm địng

đ n tr bơng: V t b nh ban ñ u là nh ng ch m nh , trong, d ng gi t d u

phi n

ho c rìa mép lá gây ra hi n tư ng héo xanh, lá chuy n d n sang màu xám tr ng và
co th t

gân chính, b lá lúa xơ xác k c lá địng. Trong đi u ki n mưa nh tr i

âm u trên b m t v t b nh xu t hi n r t nhi u gi t d ch, v sau viên keo vi khu n
ñ c l i có màu vàng trong, sau đó chuy n d n thành màu vàng ñ m, màu h phách.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

7


Viên keo có d ng hình c u trịn, kích thư c to nh r t khác nhau t 0,5mm ñ n
2mm. (Ezuka 2000 [32]). B nh b c lá lúa đư c chia thành hai d ng hình tri u
ch ng: B c lá g n vàng và b c lá héo tái xanh (Kresek). D ng b c lá g n vàng bi u
hi n rõ nh t trên các lá bánh t , rìa mép lá vùng ti p giáp v i mô b nh phi n lá vàng
đ u, ít xu t hi n trên lá nõn và lá già dư i g c. Tri u ch ng héo tái xanh th hi n
đi n hình trên lá non k c lá m non và lá ñòng, b nh di n ra r t nhanh ch sau 5-7
ngày, lá lúa héo tái xanh như b d i nư c sôi, v t b nh kéo dài theo gân lá, phi n lá
có màu tr ng xám v t b nh khơng có vi n vàng, mơ lá, phi n lá không b bi n vàng.
Hai lo i hình b nh b c lá g n vàng và héo tái xanh có th xu t hi n riêng r ho c
cùng xu t hi n trên ñ ng ru ng (Devadath 1970 [28])
Theo Ezuka và Kaku, 2000 [32], có m t s phương pháp ch n đốn b nh b c
lá lúa: Phương pháp gi t d ch chìm c a Yoshimurra, A. 1963: C t ngang m t vài
m u lá b nh dài 5-8 cm ph n ti p giáp gi a mô b nh và mơ kh e bu c thành m t bó
nh nh n chìm vào trong ng nghi m ch a nư c c t ho c nư c máy ñ t c ñ nh trên
giá ng nghi m, sau vài gi có th quan sát th y các dịng vi khu n màu tr ng ñ c
ch y xu ng ñáy ng nghi m t o thành m t l p màng m ng màu hơi vàng. S hình
thành d ch vi khu n nhi u hay ít ph thu c vào lá b nh và nhi t đ mơi trư ng, n u
lá b nh m i, n ng và nhi t đ cao 28-300c thì ch sau 3-4 gi quan sát trên b m t
v t c t s xu t hi n r t nhi u dòng vi khu n vàng sáng ch y xu ng ñáy ng nghi m.
Phương pháp ñ

m c a tagami và ctv. 1957 (Ezuka 2000 [32]: c t 3-4 m u lá b nh

dài 5-6 cm đ t trong đĩa Petri có ch a gi y l c m, ñ y n p h p, sau 4-5 gi quan
sát n u ñúng là b nh b c lá có th th y s xu t hi n các gi t d ch vi khu n màu
tr ng ñ c, màu vàng trong

2 ñ u m u lá b nh. Phương pháp quan sát b ng kính

hi n vi quang h c c a OTCA, 1970 [51]: c t m t m u nh lá b nh dài 5mm đ t trên
lamen kính, nh thêm 1-2 gi t nư c c t, ñ y lamen đ

nhi t đ phịng trong vài

gi sau đó quan sát b ng kính hi n vi, s có th th y nhi u ch m nh màu vàng rơm
nh t xu t hi n

hai ñ u v t c t lá b nh

1.2.1.2. M t s ñ c ñi m sinh h c và ñ c t c a vi khu n X. oryzae
Trên môi trư ng bán t ng h p, vi khu n X. oryzae t o thành khu n l c d ng
tròn màu vàng nh t, b m t khu n l c nh n, ư t, nh y. T bào vi khu n có d ng

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

8


hình g y ng n, trịn

2 đ u, có 1 lơng roi

m t đ u nên có th di đ ng theo dòng

nư c trong ph m vi h p (Ishiyama 1922). Quan sát dư i kính hi n vi ñi n t , vi
khu n nuôi c y trên mơi trư ng Wakimoto có kích thư c: 0.55-0.75 m x 1.352.17 m. Vi khu n ñư c tách tr c ti p t mô lá lúa b b nh b c lá có kích thư c nh
hơn: 0.45-0.60 m x 1.35-2.17 m. Lông roi dài nh t: 8.75 m và g c c a lơng roi có
đ r ng: 30nm. Mơ t g n đây nh t c a Swings, J. và ctv 1990: Vi khu n có d ng
hình g y ng n, trịn

2 đ u, kích thư c: 0.4-0.8 m x 1.5-2.9 m. Gram âm, có 1

lơng roi có chung m t g c đư c phân nhánh thành 2 lơng roi nh nhưng ch

m t

đ u. Ph n l n các t bào vi khu n tách r i đ c l p, đơi khi có th quan sát th y 2 t
bào c p đơi và th m chí trong m t s trư ng h p chúng có th liên k t thành nh ng
chu i ng n, vì v y trên b m t lá lúa b nhi m b nh n ng vi khu n s d dàng hình
thành các viên keo. X. oryzae là vi khu n h a khí b t bu c, t o Indol, có kh năng
s

d ng các lo i ñư ng Glucose, Fructose, Mantose nhưng t t nh t là ñư ng

Sacarose. Nhi t ñ t i thích: 28-300c. Nhi t đ th p hơn 40C ho c cao hơn 350C vi
khu n ng ng sinh trư ng. Ngư ng nhi t ñ t i thi u vi khu n m t đ c tính gây b nh
trong 10 phút, ch s Q10’: 520C. Vi khu n b

c ch hoàn toàn n u b sung m t

trong các ch t kháng sinh sau: 0.001% Tetracyline, 0.005% Chloramphenicol,
0.001% Novobiocin ho c 0.001% Doxycyclin vào môi trư ng ni c y Wakimoto.
V đ c đi m ni c y: Vi khu n X. oryzae d dàng nuôi c y trên môi trư ng bán
t ng h p như: Mơi trư ng PSA, Wakimoto và cũng có kh năng phát tri n t t trên
các môi trư ng nhân t o như: Watanabe 1963; Suwa 1962; WF-P; YZC; XOS.
Ngư ng nhi t đ t i thích: 28-300C và PH mơi trư ng ni c y thích h p nh t c a
vi khu n: 6.8-7. Tùy theo m c ñích nghiên c u các ñ c ñi m sinh lí, sinh hóa c a vi
khu n X. oryzae, có th s d ng m t s lo i môi trư ng như sau: Môi trư ng nghèo
dinh dư ng WA, thư ng ch s d ng ñ phân l p vi khu n t mơ lá b nh vì có th
h n ch t p khu n, n m t khơng khí. Mơi trư ng Wakimoto r t thơng d ng, thích
h p nh t đ phân l p, ni c y vi khu n vì đ y đ dinh dư ng, d ch t o và gi ñư c
tính đ c c a các Isolate. Mơi trư ng Watanabe ñư c s d ng ñ kh o sát các đ c
đi m sinh lí t bào vi khu n. PSA là môi trư ng bán t ng h p c i ti n không s d ng

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

9


nư c chi t khoai tây, ñư c s d ng đ phân l p và ni c y vi khu n X. oryzae thơng
d ng

nhi u phịng nghiên c u trên th gi i. Môi trư ng Suwa chuyên d ng đ ni

c y vi khu n sau khi ñã phân l p ñơn khu n l c. Theo Ezuka, 2000 [32] thì mơi
trư ng WF-P do Karganilla, A. Và Ou, S.H. 1973 c i ti n t môi trư ng Wakimoto
chun dùng đ ni c y vi khu n phân l p đơn khu n l c. Mơi trư ng YCM do
Yuan [62] ch t o 1990 và môi trư ng XOS do Di, M. Và ctv. 1991 ch t o chun
dùng cho m c đích phân l p vi khu n X. oryzae nhi m trên b m t h t thóc gi ng
(Schaad 2000 [55]). Mơi trư ng Skim-Milk ñư c s d ng ñ b o qu n vi khu n X.

oryzae lâu dài (Furruya 2003 [35]).
Nh ng nghiên c u v ñ c t c a vi khu n X. oryzae : Xanthomonin là t
ghép Xanthomonas và Toxin ñã ñư c m t s tác gi s d ng, như Egawa 1968 [31],
Noda 1989 [49], Das và Dey 1990 [27]. Xanthomonin đư c hình thành trong mô lá
lúa nhi m b nh b c lá và trên môi trư ng nuôi c y vi khu n X. oryzae. Thành ph n
d ch chi t ñ c t Xanthomonin t môi trư ng nuôi c y vi khu n g m có 2 nhóm:
Nhóm 1: Các a xít h u cơ bao g m:
1. Trans-3-Methythio-Acrylic Axit

MTTA

2. Tiglic Axit

TA

3. Phenylacetic Axit

PAA

4. Isovaleric Axit

IVA

5. 3-Methylthio-Propionic Axit

MTPA

6. Succinic Axit

SUA

7. Fumaric Axit

FA

8. Phenolic Axit

PA

9. Glucoronic Axit

GA

Nhóm 2: G m các Monosaccarite, Polysaccarite, Glucose, Manose và
Glucoronolatone (Prusothaman 1972 [53], 1974b [54], Rai 1978 [57], Sreeramult
1987 [56]). ð c ñi m lí, hóa tính c a đ c t Xanthomonin c a X. oryzae: Là các
h p ch t h u cơ cao phân t (226.000-273.000 ñvo), d tan trong nư c, trong c n,
có PH: 6.5-6.7, ít bay hơi, b phân h y

nhi t đ cao, khơng có ph n ng v i a xít

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

10


Clohydric ñ m ñ c (HCl). Khi ph n ng v i dung d ch ki m NaOH 5M, chúng t o
thành các mu i Natrate: Na-MTTA, Na-TA, Na-PAA, Na-IVA, Na-MTPA, NaSUA, Na-FA, Na-PA, Na-GA. Trong ng nghi m, các mu i Natri c a các a xít h u
cơ trên t o thành k t t a d ng tinh th hình kim màu tr ng b c (Angadi [20]). V cơ
ch tác ñ ng c a Xanthomonin, theo Devadath & Dath 1970 [28] và Noda 1989

[49] thì đ c t là các a xít: MTTA, MTPA, PA và PAA gây ra hi n tư ng héo, ch t
ho i t ng đám mơ lá lúa và gây ra tri u ch ng vàng úa. Hi n tư ng héo tái xanh lá
lúa có th do 2 ho c nhi u a xít cùng tác đ ng c ch , kìm hãm h th ng men, v n
chuy n nư c, t c bó m ch. M t s a xít có th tác đ ng đ c l p, như a xít IVA và a
xít TA ch gây ra hi n tư ng ch t ho i t ng đám nh mơ lá lúa non. Các gi ng lúa
khác nhau có nh hư ng r t l n ñ n th i gian và t l héo khi x lí b ng đ c t
Xanthomonin: Các gi ng lúa nhi m b nh b c lá như TN1, gi ng IR24 có ph n ng
héo tái xanh ch sau 12-16 gi thí nghi m, ngư c l i các gi ng lúa kháng b nh b c
lá như IR20, IRBB5 (Xa5), IRBB7 (Xa7) khơng có ph n ng héo sau 72-96 gi thí
nghi m. Giai đo n sinh trư ng c a cây lúa có nh hư ng rõ r t ñ n ph n ng héo,
khi x lí b ng Xanthomonin, m non và lúa đ nhánh b héo tái xanh nhanh hơn so
v i lúa làm ñòng, tr (Das và Dey 1990 [27])
1.2.1.3. nh ng nghiên c u v vi khu n X. oryzae t n t i trên m t s lồi c d i
hịa th o
M t s lồi c d i là kí ch ph c a vi khu n X. oryzae
và các nư c khác
Colonum), C

Banladesh, n ð

châu Á, là: C l ng v c nư c (E. crusgalli), C l ng v c c n (E.

g ng bị (A. bengalensis), C

mơi (L. hexandra), C

lá tre (P,

conjugatum), C ch (C. dactylon L.) và C m n tr u (A, racemosa) (Baker 1975
[55], Chu 1975 [26], Duan 1979 [30]. Gonzales 1991 [40]), c Leersia sayamaka

Ohroi, Leersia oryzoides (L) SW, Leersia oryzoides var japonica và Ziania latifolia,
c

Leptochloa chinensis (L) Nees, L.filiformis và L.panacoa

Cyperus rotundus L. và C. difformis

Philippines, c

n ð . Các loài c môi (L. hexandra, L.

sayanuka và L. oryzoides) thư ng m c bên b ru ng ho c b mương có vai trị
quan tr ng nh t trong chu trình phát tri n và t n t i qua mùa đơng c a ngu n b nh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

11


b c lá ban ñ u

Nh t B n,

n ð (Gonzales 1991 [40], Isaka 1974 [36], Murty

1981 [48]). Ngoài ra ngu n b nh b c lá t n t i trong h t gi ng, chúng có th t n t i
trên v h t, phơi nhũ. Trong đ t vi khu n có th t n t i t 1-3 tháng trong đi u ki n
bình thư ng, tàn dư cây tr ng, c d i và lúa chét, trên ru ng b b nh v trư c cũng
là ngu n lưu d vi khu n, ñây là ngu n b nh có ý nghĩa quan tr ng lan truy n cho
v sau (Fang 1963 [34]).

1.2.1.4. Nh ng nghiên c u v bi n pháp s d ng gi ng kháng đ phịng tr b nh
b c lá lúa
S d ng các b gi ng lúa kháng trong h th ng t ng h p các bi n pháp phòng
tr b nh b c lá lúa là bi n pháp có v trí, vai trị ch đ o nh m gi m b t thi t h i
năng su t s n lư ng lúa. Vì v y, bi n pháp này ñư c vi n nghiên c u lúa qu c t
(IRRI) r t coi tr ng và ñã th c hi n nghiên c u ngay t ñ u nh ng năm 1960. Theo
Ezuka và Kaku, 2000 [32] (tr. 136) thì gi ng lúa IR8 đư c coi là bi u tư ng ñ u
tiên c a cu c cách m ng xanh v gi ng lúa năng su t cao, là gi ng lúa ch l c ph
bi n r ng

t t c các nư c ðơng Nam Á b t đ u t năm 1965

Philippin, có năng

su t cao và có kh năng kháng ñư c các Race 1, Race 2 c a Philippin. Tuy nhiên,
sau đó ngư i ta nh n th y r ng gi ng lúa IR8 nhi m b nh b c lá

các nư c ðông

Nam Á khác, như Indonesia, Thái Lan, Vi t Nam r t n ng n . Vì v y, sau đó IRRI
đã có chương trình lai t o ch n l c hơn 30 gi ng lúa h IR t IR5, IR8 ñ n IR66
kháng nhi u Race vi khu n X. oryzae khác nhau b ng cách chuy n gen Xa7, Xa21,
Xa5, Xa4 vào dòng lúa thu n IR24.
Ch n gi ng ch ng b nh b c lá: có th s d ng phương pháp ñ t bi n nhân
t o, lai h u tính hay chuy n gen đ t o ra các gi ng ch ng b nh b c lá. Khi s d ng
các tác nhân v t lý và hố h c đ gây đ t bi n nhân t o, Nakai và Goto ñã k t lu n
r ng: ph n ng h t nhân nóng có tác d ng gây ñ t bi n hơn tia gama ñ t o ra gi ng
ch ng b nh b c lá vi khu n (Devadath, 1985) [29]. Phương pháp lai h u tính đã
đư c ti n hành đ u tiên

Nh t B n t cây lúa ch ng b nh ñ u tiên ñư c phát hi n

năm 1926 (Jennings và CTV, 1979) [29]. Lai h u tính là bi n pháp có hi u qu và
đư c s d ng r ng rãi

nhi u nư c trong vi c ch n t o gi ng ch ng b nh b c lá

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

12


(Khush, 1977) [43]. Kho ng 71,6% s c p lai c a Vi n Nghiên c u Lúa Qu c t
(IRRI) ñư c ti n hành ñ ch ng b nh b c lá (Devadath, 1985) [29]. Phương pháp
ph h là phương pháp ch n l c ñư c s d ng ph bi n hơn phương pháp h n h
(Khush, 1976; 1980; Virmani và CTV, 1982; Shen, 1980) [42] [44].
S d ng gi ng kháng b nh: đây có th coi là bi n pháp ch ñ o trong phòng
tr b nh b c lá, gieo tr ng các gi ng kháng b nh là bi n pháp kinh t và hi u qu
nh t, h n ch tác h i do b nh b c lá ñ ng th i không gây ô nhi m môi trư ng (Raina
và c ng s , 1981) [58].

Nh t B n t nh ng năm 1926 gi ng ch ng b nh b c lá ñ u

tiên ñã ñư c xác ñ nh (Khush, 1977) [43]. Gi ng lúa ch ng b nh này ñư c ch n ra t
gi ng lúa nhi m b nh Shikiriki và ñư c ñ t tên là Kono 36. Gi ng lúa Kono 35 ñã
cung c p gen ch ng ch u b nh cho nhi u gi ng lúa lai

Nh t B n. Năm 1936, Kono

35 ñã ñư c lai t o v i gi ng Asaschi t o ra gi ng lúa m i Norin 27 và ñư c ñưa vào

s n xu t năm 1946. Ti p theo đó, gi ng Asakaze và Hayatomo cũng ñư c ñưa vào
s n xu t. Phân tích di truy n tính ch ng ch u b nh b c lá, ngư i ta th y t t c các
gi ng t o ra t năm 1930 đ n năm 1972 đ u có gen ch ng ch u c a Kono 35.
Vi n Nghiên c u lúa qu c t (IRRI) ñã ñưa ra nhi u dòng, gi ng kháng b nh.
Các dòng, gi ng này ñã ñư c tr ng r ng rãi

Châu Á và cung c p th c li u ch ng

ch u cho các nư c. Các gi ng IR579-48, Chandina, IR532-1-176 ñư c s d ng t i
n ð , gi ng IR272-4-1 ñư c s d ng

Bangladesh, IR36 và IR83 ñư c s d ng

Philippines và các gi ng IR22, IR1561-1-1, IR1561-228 ñư c s d ng

Vi t Nam

(Khush, 1977) [43].
Ngu n gen ch ng b nh b c lá t các gi ng BJ1, Malaykit sungsong, Zenith,
TKM6, Sigadish, IR20, IR22, IR26, RP5-32, RP31-49 ñã ñư c khai thác

n ð làm

b m cho nhi u c p lai. M t s gi ng như IR20, Ratna và Palman 579 ñư c ñưa vào
s n xu t ñ i trà (Khush, 1977; Devadath, 1985; Pande và Seetharraman, 1980) [43]
[29] [52]. Indonesia ñã s d ng gi ng Pelita 1/1 do h t o ra năm 1971 và m t s gi ng
khác nh p t IRRI làm th c li u cho nhi u c p lai ch ng b nh b c lá. Thái Lan ñã s
d ng gi ng Sigadish làm ngu n gen ch ng b nh cho nhi u gi ng lúa. Malaysia cũng ñã
dùng m t s gi ng lúa c a IRRI làm b m ñ lai t o, nhưng chưa m t gi ng nào có

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

13


kh năng ch ng b nh b c lá và có năng su t cao như mong mu n (Devadath, 1985)
[29]. Philippines và Vi t Nam là 2 nư c s d ng gi ng ch ng b nh b c lá vi khu n
r ng rãi nh t. Trư c năm 1975, kho ng 30% di n tích lúa

mi n Nam Vi t Nam ñư c

tr ng b ng các gi ng ch ng b nh b c lá. Philippines có t i 65% di n tích tr ng lúa
ñư c s d ng các gi ng ch ng b nh b c lá (Khush, 1977) [43].
Theo Khush, Mackill & Sidhu 1989 [45]; Chương trình lai t o các gi ng lúa
kháng b nh b c lá ñư c th c hi n t 1965 t i IRRI, b t ñ u b ng 4 gi ng lúa;
TKM6, Tadukan, Sigadis và W1263. Năm 1969 lai t o ñư c IR20 và IR22. Năm
1973 – 1974; IR26, IR27, IR28, IR29, IR30, t t c các gi ng IR này ñ u có tính
kháng b c lá cao hơn gi ng ñi n hình TKM6. ð n năm 1989, các k t qu nghiên
c u

IRRI cho th y nh ng gi ng lúa IR sau ñây ch ch a gen Xa4 có ph n ng

nhi m (S) v i t t c 6 Race Philippin là: IR5, IR8, IR24, IR56. T t c 30 gi ng IR
(5-66) ñ u b nhi m b c lá thu c Race 6 là nhóm nịi đ c nh t

Philippin. Các

gi ng có ph n ng kháng ñư c Race 1, Race 5, kháng trung bình Race 4: IR20,
IR22, IR26, IR28, IR29, IR30, IR32, IR34, IR36, IR38, IR40, IR42, IR43, IR45,
IR50, IR52, IR58, IR60, IR62, IR64, IR65 và IR66. có 2 gi ng lúa có ph n ng

kháng cao v i Race 1, Race 2, Race 3, Race 4 và Race 5: IR 48 và IR54. Cũng theo
Khush 1989 [45], chương trình ch n l c và s d ng các gi ng lúa lai h IR ñư c
ti n hành ñ ng th i

r t nhi u nư c châu Á, như: Trung Qu c, Vi t Nam, Thái

Lan, Indonesia, Nepal, Bangladesh và

n ð . Tuy nhiên, các gi ng lúa ch có gen

kháng b nh b c lá Xa4 khơng có kh năng kháng ñư c nhi u Race vi khu n X.
oryzae

n ð , Thái Lan và Vi t Nam. Do đó vi c nghiên c u các gi ng lúa kháng

b nh b c lá v i Race 4 ñã ph bi n

các nư c này, ti p t c ñư c ch n t o ra nh ng

gi ng m i kháng v i Race 4 và các Race vi khu n X. oryzae khác ñang xu t hi n
b ng s d ng các gen Xa5, Xa7 ho c Xa21.
1.2.1.5. Nh ng nghiên c u v phương pháp lây b nh nhân t o và đánh giá tính
kháng b nh b c lá c a các gi ng lúa
Vi c nghiên c u các Race vi khu n X. oryzae gây b nh b c lá lúa và ñánh giá
tính kháng c a các gi ng lúa ch n l c, ñ s d ng trong s n xu t là cơ s quan

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

14