Luận văn nghiên cứu bệnh virus trên đu đủ và bầu bí do papaya ringspot virus (PRSV)

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
------------

 ----------

NGUY N TH H I Y N

NGHIÊN C U B NH VIRUS TRÊN ðU ð VÀ B U BÍ
DO PAPAYA RINGSPOT VIRUS (PRSV)

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành : B O V TH C V T
Mã s

: 60.62.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. HÀ VI T CƯ NG

HÀ N I - 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. K t qu
nghiên c u trong lu n văn là k t qu lao đ ng c a chính tác gi . Các s li u và
k t qu trình bày trong lu n văn là trung th c và chưa t ng đư c ai cơng b

trong b t c cơng trình nào khác.
Tơi xin cam đoan r ng m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã
ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ch rõ ngu n
g c.
Tác gi lu n văn

Nguy n Th H i Y n

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

i


L I C M ƠN

ð hồn thành đ tài t t nghi p ngoài s c g ng c a b n thân tơi đã nh n
đư c r t nhi u s quan tâm giúp đ nhi t tình c a th y cô, b n bè và ngư i thân.
Trư c tiên, tơi xin đư c bày t

lịng bi t ơn sâu s c t i th y giáo

TS. Hà Vi t Cư ng - Giám ñ c Trung tâm B nh cây nhi t ñ i - Trư ng ð i h c
Nông nghi p Hà N i đã t n tình hư ng d n, giúp đ tơi trong q trình th c hi n
đ tài và hồn thành b n lu n văn này.
Tơi xin ñư c g i l i chân thành c m ơn t i các th y cô giáo trong Khoa
Nông h c, Vi n ðào t o Sau ñ i h c.
Tôi xin g i l i c m ơn t i các bà con nông dân t i nhi u nơi ñã t o ñi u
ki n thu n l i cho tôi trong th i gian th c hi n đ tài.
Tơi cũng xin đư c chân thành c m ơn các cán b t i Trung tâm B nh cây
nhi t ñ i, trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã nhi t tình giúp đ và t o m i

đi u ki n thu n l i cho tôi trong th i gian th c hi n ñ tài.
Bên c nh đó tơi xin g i l i c m ơn chân thành t i t t c ngư i thân, b n
bè nh ng ngư i luôn bên c nh đ ng viên giúp đ tơi trong q trình h c t p và
th c hi n b n lu n văn này.
Hà N i, ngày 06 tháng 01 năm 2012
Tác gi lu n văn

Nguy n Th H i Y n

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c các hình

viii

1

M ð U

1

1.1

ð tv nđ

1

1.2

M c đích và u c u c a đ tài

3

2

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

Nh ng nghiên c u ngoài nư c

4

2.2

Nh ng nghiên c u trong nư c

18

3

V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

24

3.1

ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u

24

3.2

V t li u nghiên c u

24

3.3

N i dung nghiên c u

25

3.4

Phương pháp nghiên c u

25

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

35

4.1

B nh đ m hình nh n trên đu đ

35

4.1.1

Tri u ch ng b nh

35

4.1.2

ði u tra b nh ñ m hình nh n đu đ t i ðơng Anh

36

4.1.3

Xác ñ nh PRSV gây h i trên cây ñu ñ t i khu v c ðông Anh năm
2011 b ng phương pháp ELISA

4.2

37

B nh virus trên cây h b u bí t i ðơng Anh năm 2011

39

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

iii


4.2.1

B nh virus trên cây bí xanh t i ðơng Anh năm 2011

39

4.2.2

B nh virus trên cây bí ngơ t i ðơng Anh năm 2011

43

4.2.3

B nh virus trên bí ng i t i ðông Anh năm 2011

46

4.2.4

B nh virus trên dưa chu t năm 2011

48

4.3

ðánh giá nh hư ng c a b y màu vàng và b y ph n x t i t l
b nh đ m hình nh n trên ñu ñ

53

4.3.1

nh hư ng c a b y màu vàng t i t l b nh ñ m hình nh n trên đu đ

54

4.3.2

nh hư ng c a b y ph n x t i t l b nh đ m hình nh n trên đu đ

55

4.3.3

nh hư ng c a dùng b y ph n x k t h p lo i b lá vàng t i t l
b nh đ m hình nh n trên đu ñ

4.4

ðánh giá nh hư ng c a dùng b y ph n x k t h p lo i b lá vàng
t i t l b nh virus trên bí ng i

4.5

57
58

ðánh giá kh năng t o tính kháng t p nhi m h th ng ch ng PRSV
trên cây ñu ñ và b u bí

62

4.5.1

K t qu thí nghi m trên đu đ

63

4.5.2

K t qu thí nghi m trên bí ng i

66

4.6

ðánh giá tính gây b nh c a PRSV

72

5

K T LU N VÀ ð NGH

74

5.1

K t lu n

74

5.2

ð ngh

75

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

76

iv


DANH M C CH

Ch vi t t t

VI T T T

T vi t v t

BVTV

B o v th c v t

CABI

Commonwealth agricultural bureaux internetional

CS

C ng s

Da

Dalton

EPPO

European and mediterranean plant protection organization

ICTV

International Comittee on Taxonomy of Viruses

NXB

Nhà xu t b n

OD

Optical Density

ORF

Open Reading Frame

RNA

Ribonucleic Acid

Vi n KHNNVN

Vi n khoa h c Nông nghi p Vi t Nam

Vi n NCRQ

Vi n nghiên c u rau qu

TLB

T l b nh

ðHNN Hà N i

ð i h c Nông nghi p Hà N i

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

v


DANH M C B NG
STT
2.1

Tên b ng

Trang

Tình hình s n xu t dưa chu t c a m t s nư c trên th gi i qua các
năm 2006, 2007

2.2

5

Thành ph n b nh virus gây h i trên ñu ñ và b u bí ñã ñư c xác
ñ nh trên th gi i

15

2.3

Di n tích, năng su t và s n lư ng m t s lo i rau ch l c năm 2004

19

3.1

Các m i ñư c s d ng trong nghiên c u

30

4.1

K t qu ñi u tra b nh đ m hình nh n trên đu ñ t i ðông Anh năm 2011

36

4.2

ELISA phát hi n PRSV trên các m u ñu ñ b b nh năm 2011

38

4.3

K t qu ñi u tra b nh virus gây h i trên bí xanh t i ðơng Anh năm 2011

41

4.4

ELISA phát hi n PRSV trên bí xanh b nh năm 2011

42

4.5

K t qu ñi u tra b nh virus trên bí ngơ t i ðơng Anh năm 2011

44

4.6

ELISA phát hi n PRSV trên bí ngơ b nh năm 2011

45

4.7

K t qu ñi u tra b nh virus gây h i trên bí ng i t i ðơng Anh năm 2011

47

4.8

ELISA phát hi n PRSV trên bí ng i t i ðơng Anh năm 2011

48

4.9

K t qu đi u tra b nh virus trên t p đồn dịng/gi ng dưa chu t t i
trư ng ðH Nông nghi p Hà N i năm 2011 (giai ño n ra qu )

51

4.10

ELISA phát hi n PRSV trên cây dưa chu t b b nh virus năm 2011

52

4.10

nh hư ng c a b y màu vàng t i s xu t hi n r p mu i và b nh
đ m hình nh n trên ñu ñ

4.11

K t qu ñánh giá nh hư ng c a b y ph n x t i b nh đ m hình
nh n trên đu đ

4.12

55
56

nh hư ng c a b y ph n x k t h p lo i b lá vàng t i b nh đ m
hình nh n trên đu đ và m t ñ r p mu i

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

58

vi


4.13

Anh hư ng c a b y ph n x k t h p lo i b lá vàng t i b nh virus
trên bí ng i.

4.14

59

Các mơ hình d ch b nh ñư c dùng ñ ñánh giá s phát tri n c a
b nh virus trên cây bí ng i

trong thí nghi m đánh giá nh hư ng

c a dùng b y ph n x và nh b lá vàng

61

4.15

Thí nghi m lây nhi m nhân t o trên cây đu đ đư c x lý 3 hóa ch t

63

4.16

Thí nghi m lây nhi m nhân t o trên cây bí ng i (ngu n PRSV trên
đu đ ) đư c x lý 3 hóa ch t

4.17

Thí nghi m lây nhi m nhân t o trên cây bí ng i (ngu n PRSV trên
dưa chu t) ñư c x lý 3 hóa ch t

4.18

67

69

M t s ch tiêu sinh trư ng c a cây bí ng i sau lây nhi m nhân t o
v i PRSV 1 tu n trong thí nghi m kích kháng v i 3 hóa ch t

70

ðánh giá tính gây b nh c a PRSV trên cây đu đ và b u bí

73

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

vii

4.19


DANH M C CÁC HÌNH
STT

Tên hình

Trang

2.1

Tri u ch ng trên lá bí ngơ (pumpkin) và lá bí xanh (squash)

2.2

Tri u ch ng trên lá và trên qu bí (squash)

11

2.3

Tri u ch ng trên lá và trên qu dưa chu t (cucumber)

12

4.1

Tri u ch ng b nh đ m hình nh n ñu ñ

35

4.2

M t s vư n ñu ñ t i ñi m ñi u tra

37

4.3

B n d ng tr.i u ch ng b nh virus trên bí xanh t i ðông Anh năm 2011

40

4.4

Tri u ch ng b nh virus trên bí ngơ t i ðơng Anh năm 2011

43

4.5

Tri u ch ng b nh virus trên bí ng i t i ðông Anh năm 2011

46

4.6

Tri u ch ng b nh virus trên t p đồn gi ng dưa chu t thí nghi m
50

t i ð i h c NN Hà N i năm 2011
4.7

8

Tri u ch ng b nh virus trên dưa chu t bao t t i Tân Yên – B c
Giang năm 2011

50

4.8

Lá già trên cây ñu đ nhanh chóng chuy n màu vàng

53

4.9

B trí thí nghi m b y màu vàng ( nh trái) và cây ñu ñ thí nghi m
b b nh ( nh ph i)

4.10

55

B trí thí nghi m b y ph n x ( nh trái) và cây đu đ thí nghi m
khơng b bênh ( nh ph i)

4.11

ðư ng di n bi n b nh và ñư ng h i qui tuy n tính

56
2 cơng th c thí

nghi m đánh giá nh hư ng c a dùng b y ph n x và lo i b lá
vàng ñ n b nh ñ m hình nh n đu đ .
4.12

58

B trí thí nghi m b y ph n x ( nh trái) và cây bí ng i nghi m
khơng b bênh ( nh ph i)

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

60

viii


4.13

Phân tích h i qui tuy n tính d a trên giá tr ñ i bi n c a t l b nh
đ m hình nh n

2 cơng th c thí nghi m đánh giá nh hư ng c a

dùng b y ph n x và lo i b lá vàng đ n b nh đ m hình nh n ñu ñ

61

4.14

Thí nghi m ñánh giá tính kháng SAR trên ñu ñ và bí ng i

62

4.15

Thí nghi m ñánh giá tính kháng SAR trên đu đ ch ng PRSV

64

4.16

Thí nghi m đánh giá tính kháng SAR trên đu đ ch ng PRSV

64

4.17

Thí nghi m đánh giá tính kháng SAR trên ñu ñ ch ng PRSV

65

4.18

Các cây bí ng i các cơng th c thí nghi m sau lây nhi m PRSV 1 tu n

71

4.19

Tri u ch ng nhi m PRSV trên bí ng i sau lây nhi m 1 tu n

71

4.20

Tri u ch ng lùn trên bí ng i các cây thí nghi m sau lây nhi m 1 tu n

71

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

ix


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
S n xu t nông nghi p

nư c ta hi n nay ngày càng phát tri n và ñã ñ t

ñư c nh ng thành t u to l n v năng su t cũng như ch t lư ng nông s n. Tuy
v y, năng su t nông s n c a chúng ta v n b p bênh theo t ng v , t ng năm do
nh hư ng c a th i ti t, thiên tai, d ch h i mà ñ c bi t là do các b nh h i, trong
đó b nh virus gây thi t h i ñáng k .
B nh virus gây thi t h i l n nh t không ph i là làm cho cây tr ng b ch t
nhanh chóng mà chính là chúng làm cho cây b thối hóa, gi m s c s ng, d n
d n tàn l i.

cây lâu năm m t s virus gây nên hi n tư ng m t tri u ch ng làm

cho ngư i s n xu t nh m l n, không phát hi n ñư c b nh, ñ n lúc cây tàn l i,
khi đó ngư i s n xu t m i bi t thì đã q mu n. Ngồi nh hư ng đ n s c s ng
c a cây, b nh virus còn nh hư ng l n t i s n ph m cu i cùng như làm bi n
d ng qu , gi m năng su t và ch t lư ng qu .
Trong s các cây tr ng nông nghi p

Vi t Nam cũng như trên th gi i,

ñu ñ ñư c xem là cây ăn qu quan tr ng vì d tr ng và có giá tr dinh dư ng
cao, có th đư c ăn tươi ho c ch bi n. Tương t , các cây h b u bí như dưa
chu t, bí ngơ, bí xanh và g n đây là bí ng i là các cây rau ăn qu quan tr ng và
ph bi n.
C đu đ và b u bí hi n ñang ph i ñ i m t v i m t nhóm b nh quan tr ng
là b nh virus. B nh đ m hình nh n đu ñ có th ñư c xem là b nh virus nguy
hi m nh t

t t c các nư c tr ng ñu ñ . T i Vi t Nam, các vư n ñu ñ sau

tr ng kho ng 3-4 tháng thư ng b nhi m b nh 100%. B nh đ m hình nh n đu đ
khơng làm ch t cây nhưng nh hư ng r t m nh t i sinh trư ng c a cây ñu ñ . Lá
cây b nh b kh m, có đ m hình nh n và b bi n d ng d d i, ñ c bi t trên các lá
non. Qu ñu ñ b nh thư ng b bi n d ng m nh, ch t lư ng kém, năng xu t th p

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

1


và các v t đ m hình nh n trên v qu làm gi m m nh giá tr thương ph m.
Trên cây h b u bí, b nh kh m lá cũng r t ph bi n, ñ c bi t trên các
cây bí ngơ, bí xanh dưa chu t, bí ng i và các lo i dưa. G i là b nh kh m
nhưng tri u ch ng khác kèm theo thư ng là cây sinh trư ng còi c c, lá và
qu b bi n d ng d d i. H u qu là năng su t, ch t lư ng cũng như giá tr
th m m c a qu b gi m m nh.
B nh ñ m hình nh n đu đ cũng như b nh kh m lá trên cây h b u bí
đã đư c xác ñ nh là do Papaya ringspot virus (PRSV) gây ra. PRSV là m t

virus có b gen RNA, thu c chi Potyvirus, h Potyviridae. Virus PRSV có
ph ký ch h p. Ngoài t nhiên, PRSV gây b nh ñ m hình nh n ñu ñ và
kh m lá trên cây h b u bí kh p th gi i. PRSV không truy n qua h t gi ng
nhưng lan truy n ngoài t nhiên b ng nhi u lồi r p mu i h Aphididae theo
ki u khơng b n v ng.
Vi c phòng ch ng b nh do PRSV trên ñu ñ và cây h b u bí nhìn chung
r t khó. M t s bi n pháp phịng ch ng PRSV đã đư c th nghi m trên th gi i
bao g m (i) lây nhi m trư c ñu ñ v i ch ng PRSV y u đ t o tính kháng chéo
v i ch ng PRSV ñ c hơn, (ii) tr ng cây trong nhà lư i ch ng côn trùng và (iii)
g n ñây hơn là t o cây ñu ñ chuy n gen v protein (Coat protein, CP) c a virus
ñ t o tính kháng. Các bi n pháp trên m c dù ñã ñư c ch ng t hi u qu trong
đi u ki n thí nghi m nhưng khơng đư c áp d ng r ng rãi do các lo ng i v kh
năng ñ t bi n c a ch ng PRSV y u thành ch ng ñ c, không hi u qu v kinh t
ho c các quan ng i liên quan ñ n sinh v t bi n ñ i gen.
M t s các bi n pháp phịng ch ng virus đã t ng đư c th nghi m trên
các đ i tư ng virus khơng ph i PRSV bao phòng ch ng vector dùng b y xua
đu i ho c t o tính kháng t p nhi m h th ng (Systemic Acquired Resystance,
SAR) b ng cách x lý cây v i m t s hóa ch t như Salicylic Acid (SA) và
Acybenzolar-S-Methyl (BION). Tính kháng t p nhi m h th ng là tính kháng

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

2


ph r ng, ch ng ñư c nhi u tác nhân gây b nh k c virus. Tuy nhiên các bi n
pháp này chưa t ng ñư c th nghi m đ i v i PRSV.
Xu t phát t tình hình th c ti n trên, đư c s phân công c a B môn B nh
cây, Khoa Nông h c, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, dư i s hư ng d n c a
TS. Hà Vi t Cư ng, chúng tôi ti n hành nghiên c u, th c hi n ñ tài: “Nghiên

c u b nh virus trên ñu ñ và b u bí do Papaya ringspot virus (PRSV)”.
1.2. M c ñích và yêu c u c a ñ tài
1.2.1. M c đích
(i) ðánh giá hi n tr ng b nh do PRSV trên ñu ñ và m t s cây tr ng h
b u bí ánh; (ii) bư c đ u tìm hi u kh năng áp d ng bi n pháp phòng ch ng
b nh b ng ngăn ch n vector r p mu i và t o tính kháng t p nhi m h th ng.
1.2.2. Yêu c u
- ði u tra b nh virus trên ñu ñ và b u bí do PRSV.
- Xác đ nh b nh virus trên đu đ và b u bí do PRSV b ng ELISA.
- ðánh giá hi u q a c a bi n pháp phịng tr mơi gi i truy n b nh như s
d ng b y màu vàng, b y ph n x trong phòng tr b nh virus trên đu đ và b u bí
do PRSV.
- ðánh giá kh năng t o tính kháng t p nhi m ch ng PRSV trên cây ñu ñ
và b u bí b ng s d ng ch t kích kháng.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

3


2. T NG QUAN TÀI LI U

2.1. Nh ng nghiên c u ngoài nư c
2.1.1. Ngu n g c xu t s và tình hình s n xu t cây ñu ñ và cây h b u bí
ðu ñ (Carica papaya L.) là m t cây ăn qu có ngu n g c Châu M ñư c
tr ng r ng kh p các vùng nhi t ñ i và c n nhi t ñ i trên th gi i. Theo th ng kê
c a FAO năm 1988, t ng s n lư ng đu đ tồn th gi i kho ng 3,68 tri u t n,
trong đó Châu Á chi m 25%. Các qu c gia tr ng nhi u ñu ñ trên th gi i là
Brazin, Mexico, n ð , Cơng Gơ.
ðu đ là qu nhi t đ i chính

Philippin, nó đ ng th 6 trong vùng và s n

xu t. Năm 2003, s n lư ng n i ñ a ñ t ñư c 131000 t n trên 8900 ha. S n lư ng
xu t kh u c a ñu ñ Solo ñang tăng

mi n Nam c a Philippin. Trên 1% s n

lư ng c a ñu ñ toàn c u, kho ng 5,8 tri u t n là c a Phipippin.
S mong đ i chính c a các ch trong nư c, ñu ñ ñư c tr ng ch y u b i
các nông dân nh l v i r t ít các ng d ng trong ñ u tư. Năng su t trung bình
th p, ch kho ng 14 t n/ha. S n xu t theo thương m i ñ t 70 – 90 t n/ha. Năng
su t thay đ i b i cơn trùng, b nh h i và virus. Th m chí năng su t g n ñây v n
th p m c dù tr ng nh ng gi ng năng su t cao vì s

tác đ ng c a Papaya

ringspot virus (PRSV).
Dưa chu t (Cucumis sativus) (mi n Nam g i là dưa leo) là m t cây tr ng
ph bi n trong h b u bí Cucurbitaceae, là lo i rau ăn qu thương m i quan
tr ng, nó đư c tr ng lâu ñ i trên th gi i và tr thành th c ph m c a nhi u
nư c. Nh ng nư c d n ñ u v di n tích gieo tr ng và năng su t là: Trung Qu c,
Nga, Nh t B n, M , Hà Lan, Th Nhĩ Kỳ, Ba Lan, Ai C p và Tây Ban Nha.
* Tình hình s n xu t
Theo s li u th ng kê t FAO, năm 2007 di n tích tr ng dưa chu t trên th

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

4

gi i kho ng 2.583,3 ha, năng su t ñ t 17,27 t n/ha, s n lư ng ñ t 44160,94
nghìn t n. S li u t b ng th ng kê cho th y Trung Qu c là nư c có di n tích
tr ng dưa chu t l n nh t v i 1.653,8 ha chi m 64,02% so v i th gi i. V s n
lư ng Trung Qu c v n là nư c d n ñ u v i 28062 nghìn t n, chi m 62,09% t ng
s n lư ng dưa chu t c a th gi i. Sau Trung Qu c là Nh t B n v i s n lư ng
634 nghìn t n chi m 1,42% c a th gi i. Như v y ch riêng 2 nư c Trung Qu c
và Nh t B n ñã chi m 64,32% t ng s n lư ng c a toàn th gi i.
B ng 2.1: Tình hình s n xu t dưa chu t c a m t s nư c trên th gi i qua
các năm 2006, 2007
Di n tích
Qu c gia

(nghìn ha)
2006

Th gi i
2524,11
Trung Qu c
1603,6
Nh t B n
13,1
Indonesia
58,65
Mexico
17,73
Thái Lan
28
Canada
2,55

Cuba
17,55
Ngu n FAO.org

2007
2583,3
1653,8
13
59
18
28
2,48
18

Năng su t (t n/ha)
2006
17,46
17,06
47,96
10,21
27,98
7,93
85,06
8,87

2007
17,27
16,97
48,77
10,17

27,78
7,93
88,82
8,78

S n lư ng
(nghìn t n)
2006

2007

44065,87
27357
628,3
598,89
496,03
222
216,56
155,67

44610,94
28062
634
600
500
222
220
158

Nhìn chung di n tích, năng su t và s n lư ng dưa chu t c a các nư c trên

th gi i ñ u tăng qua các năm. Do nhu c u v rau xanh nói chung và dưa chu t
nói riêng c a ngư i tiêu dùng ngày càng cao khi lương th c và các lo i th c ăn
giàu ñ m ñư c ñ m b o. ð c bi t là

các nư c phát tri n như Trung Qu c,

Nh t B n, Anh, Canada, ð c...
* Tình hình tiêu th
Theo tính tốn thì m c tiêu dùng rau t i thi u cho m i ngư i c n 90 - 110
kg/ngư i/năm t c kho ng 250 -300 g/ngư i/ngày. ð i v i các nư c phát tri n
có đ i s ng cao ñã vư t quá xa m c quy ñ nh này: Nam Tri u Tiên 141,1

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

5


kg/ngư i/năm; Newzealand 136,7 kg/ngư i/năm, Hà Lan lên t i 202
kg/ngư i/năm,

Canada m c tiêu th

rau bình quân hi n nay là 227

kg/ngư i/năm.
Trư c nhu c u v rau ngày càng tăng, m t s nư c trên th gi i đã có
nh ng chính sách nh p kh u rau khác nhau. Năm 2005, nư c nh p kh u rau
nhi u nh t th gi i là Pháp đ t 145,224 nghìn t n; sau Pháp là các nư c như:
Canada (143,332 nghìn t n); Anh (140,839 nghìn t n); ð c (116,866 nghìn t n).
Trong khi đó, 5 nư c chi tiêu cho nh p kh u rau l n trên th gi i là: ð c

(149.140 nghìn USD); Pháp (132.942 nghìn USD); Canada (84.496 nghìn
USD); Trung Qu c (80.325 nghìn USD); Nh t B n (75.236 nghìn USD). Riêng
đ i v i dưa chu t ñã tr thành m t hàng xu t nh p kh u quan tr ng

m ts

nư c trên th gi i.
M c dù bí ngơ (Curcurbita pepo L. var pepo) tr ng

h u h t các h t c a

California, s n xu t có xu hư ng t p trung g n khu dân cư b i vì h u h t các qu
bí ngơ đư c bán t i th trư ng ñ a phương ho c tr c ti p cho ngư i tiêu dung.
San Joaquin s n xu t nh t, ti p theo là Sutter. M c dù h u h t bí ngơ ñư c tr ng
cho mùa Halloween, h cũng phát tri n cho m c đích trang trí. Bí ngơ giàu vi
lư ng. Qu có th t màu vàng, trong 100g th t bí ngơ có 0,9g protein, 5 - 6g
gluxit, ngồi ra cịn có nhi u vitamin như B1, B2, PP, B6 đ c bi t có 400g
vitamin B5 và có c các axit béo quý như linoleic, linolenic, 28 mg beta caroten. Bí ngơ cịn có nhi u ngun t vi lư ng và các axit amin như: alanine,
valin, leucin, cystin, lysin... H t bí ngơ ch a nhi u d u béo và có tác d ng tr
giun sán r t t t. T lâu ngư i dân ñã dùng h t bí ăn s ng ho c rang chín đ tr
giun sán có hi u qu . Trong 100g màng đ bao quanh h t có t i 250 mg beta caroten và ngay c trong 100g lá tươi c a bí ngơ cũng ch a 1 mg beta - caroten.
Dưa h u (Citrullus lanatus) là cây tr ng chính

mi n Nam nư c M .

Trên th gi i, trên 10 virus ñư c bi t gây h i cho s n xu t dưa h u (Provvidenti,

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

6

1986b). H u h t nh ng virus gây b nh cho dưa h u

M do Papaya ringspot

virus – type W (PRSV-W), watermelon mosaic virus (WMV) và zucchini yellow
mosaic virus (ZYMV) (Namba, 1992), (Adlerz and Crall, 1967).
Bi n pháp tr b nh do PRSV là khó khăn, ch y u là dùng bi n pháp di t
tr vector truy n b nh.
2.1.2. Nh ng nghiên c u v b nh virus h i cây đu đ và b u bí
Virus PRSV gây b nh đ m hình nh n đu ñ ñư c phát hi n ñ u tiên b i
Jensen vào năm 1949

M . Sau đó virus l n lư t đư c phát hi n và cơng b

kh p các qu c gia tr ng ñu ñ trên th gi i, ñ c bi t là

vùng nhi t ñ i và c n

nhi t ñ i (Brunt, 1996; Purcifull, 1972; Gonsalves, 1984).
Các vùng Caribe,

n ð , các nư c Nam M , ðài Loan, Nh t B n, ð c,

Nigeria, Pháp, Philippin, Malaixia, Úc, Trung Qu c.
PRSV là tr ng i chính và gây thi t h i nhi u nh t cho ngh tr ng ñu ñ
trên th gi i.
Các nghiên c u

Philippin năm 1984 cho th y kho ng 200ha ñu ñ b

nhi m PRSV v i t l 60 – 100%, thi t h i kinh t 300.000USD. S n lư ng ñu
ñ

Nam Tagolo gi m t 36.000 t n năm 1981 xu ng còn 10.000 t n năm 1987

(Bay et al.) (1997).
Brazin b nh do PRSV gây ra g n như xóa s cây ñu ñ

Bang Sao

Paulo. Di n tích tr ng ñu ñ gi m t 7188 ha (1977) xu ng còn 4374 ha (1980),
906 ha (1986) và 234 ha (1989).
ðài Loan, PRSV ñư c phát hi n th y l n ñ u tiên

mi n Nam năm

1975. Hai năm sau virus lan kh p vùng dun h i phía ðơng và phá h y g n h t
các vư n ñu ñ thương m i

đó. T ng s n lư ng đu ñ gi m t 41.595 t n

(1974) xu ng còn 18.950 t n (1977). Hi n t i ñu ñ

ðài Loan đã tr thành cây

hàng năm thay vì cây lâu năm do PRSV và ðài Loan ñã ñánh m t th trư ng
xu t kh u ñu ñ sang H ng Kong và Nh t B n, th m chí cung c p cho n i ñ a

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

7


cũng khơng đ .
PRSV có 2 type: Type P ký hi u là PRSV-P và Type W ký hi u là PRSVW. PRSV-P nhi m trên cây ñu ñ và m t s cây h b u bí. PRSV-W ch nhi m
trên cây h b u bí mà khơng nhi m trên cây ñu ñ .
PRSV-W trư c ñây ñư c xem là Watermelon mosaic virus (WMV-1)
nhưng H i ngh qu c t v phân lo i virus th c v t (1995) l i coi WMV-1 là
m t type c a PRSV t c là PRSV-W.
Tuy nhiên t nh ng k t qu nghiên c u m i nh t d a trên phân tích c u
trúc b gen virus t i Úc năm 1996, J.L. Dale, Brunt et al. v n cho r ng PRSV-P
và PRSV-W là 2 virus riêng bi t. Ngồi ra vi c phân tích các gen t o v protein
c a các isolate PRSV t Úc, Thái Lan, M cũng cho th y

m i nư c các isolate

c a PRSV-P là ñ c l p v i các isolate c a PRSV-W t i nư c đó (Brunt, 1996;
Dale, 1997).
Papaya ringspot virus type W (PRSV-W) làm cho cây tr ng còi c c,
phi n lá nh và khơng đ u, lá kh m ch t i ch xanh ch ph ng lên (hình 2.1).
Qu bi n d ng, n i u và m t màu.

Hình 2.1: Tri u ch ng trên lá bí ngơ (pumpkin) và lá bí xanh (squash)

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

8

PRSV-W trư c đây có tên là Watermelon mosaic virus (WMV-1). Nó là
m t potyvirus, v i s i dài 760-800 x 12 nm và có lõi là RNA. Ph ký ch c a
PRSV-W là h b u bí và ñu ñ . PRSV-P có huy t thanh gi ng h t PRSV-W
nhưng có kh năng làm đ c b u bí và đu đ . PRSV-P có nh hư ng kinh t ít
hơn t i s n xu t b u bí. PRSV-W có vector truy n b nh là các loài r p mu i.
Cucumber mosaic virus (CMV) ñư c tìm th y kh p nơi trên th gi i và
gây b nh trên hơn 800 loài cây (cây tr ng và cây d i), bao g m h b u bí.
CMV làm cây phát tri n cịi c c, lá b bi n d ng, gi m kích thư c, quăn
và cu n l i, có v t kh m vàng ho c v t ch m l m ñ m v i các kho ng vàng. Lá
non trên đ nh sinh trư ng có th bi n d ng hình nơ. Hoa có th b méo mó và có
cánh hoa xanh. Qu nh , m t mã và m t màu.
CMV là m t cucumovirus có d ng hình c u đư ng kính 29 nm và bao
g m 3 s i ñơn RNAs. Virus ñư c truy n b i các loài r p mu i.
Squash leaf curl virus (SLCV) đư c tìm th y ñ u tiên t nh ng năm
1970s

vùng Tây Nam c a nư c M . Ngay sau đó virus này đư c tìm th y trên

m t các lồi bàu bí tr ng

vùng nư c M , Mexico và châu M .

SLCV gây tri u ch ng trên lá v t kh m vàng sang xen l n ho c các v t
ch m l m ñ m. Lá b quăn, nh . Cây còi c c, kém phát tri n. Hoa n mu n ho c
r ng. Qu không phát tri n, bi n d ng, m t màu.
SLCV là m t geminivirus, có s i dài 20 x 30 nm và axit nucleic d ng s i
ñơn DNA. Vector truy n b nh là b ph n và ñư c phát hi n ñ u tiên trên h b u bí.
Squash mosaic virus (SqMV) đư c bi t t r t s m c a nh ng năm 1990s.
nhi u nư c trên th gi i gi m sút b i s d ng h t b virus. Tuy nhiên, m t s

vùng s n xu t b u bí m t kinh nghi m v i virus này.
Squash mosaic virus (SqMV) có tri u ch ng thay ñ i c c ñ . Lá kh m
ñ m nh t, gân lá xanh th m, đ m hình nh n và gi ng v i m t s virus khác. Lá
m m cũng có tri u ch ng. Cây cịi c c và qu x u xí, m t màu.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

9


SqMV thu c nhóm comovirus, kích thư c s i virus 28-30nm. Axit
nucleic có 2 s i đơn RNAs. Các ch ng khác nhau gây ra các tri u ch ng khác
nhau trên các lồi b u bí khác nhau.
Vector c a virus này là b cánh c ng có s c và có đ m (Acalymma
trivittatum) ,(Diabrotica undecimpunctata). Virus này b n v ng và có th lây
truy n trong su t quá trình s n xu t và thu ho ch. Ký ch c a virus này là các
lồi thu c h b u bí và h rau mu i.
Tobacco ringspot virus (TRSV) đư c tìm th y

kh p nơi nư c M và th

gi i. TRSV gây ra v t ñ m vàng sang trên lá non, kh m, đ m hình nh n. Qu b
r ng, phát tri n kém, nh , n i u, ñ m hình nh n, đ m, v o v . TRSV thu c
nhóm nepovirus, s i dài 25-29 nm, axit nucleic 2 s i ñơn RNAs . Các ch ng
khác nhau gây h i trên 20 h cây tr ng khác nhau.Vector truy n b nh ñ u tiên là
tuy n trùng nematode (Xiphinema americanum). TRSV ñư c truy n gián ti p
b ng vector khơng đ c hi u r p mu i (Aphids) và nh n, cũng có th qua h t và
ph n hoa.
Watermelon mosaic virus (WMV) có tên trư c đây là Watermelon mosaic
virus 2 (WMV-2) và đư c tìm th y trong s n xu t b u bí các vùng trên th gi i.

WMV gây tri u ch ng kh m lá, gân lá, hình nh n, đ m xanh sang và các tri u
ch ng khác. Lá b cong. Qu bi n d ng, m t màu (hình 2.2).
WMV thu c nhóm potyvirus v i s i dài 730–765 nm và axit nucleic d ng
RNA. WMV gây h i trên cây h b u bí, h đ u và các cây tr ng khác; ký ch
c a virus kho ng trên 150 loài. Vector truy n b nh là r p mu i.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

10


.
Hình 2.2: Tri u ch ng trên lá và trên qu bí (squash)

Zucchini yellow mosaic virus (ZYMV) là m t virus h i b u bí quan tr ng
trên th gi i gây m t mùa màng. B nh phát hi n ñ u tiên t i mi n B c Italy và
mi n Nam nư c Pháp nh ng năm cu i 1970s t i 1980s và tìm th y

UK năm

1987.
Lá b ph ng lên và kh m xanh th m, lá bi n d ng, có khía, răng cưa, ch t
ho i và các tri u ch ng khác (hình 2.3). Cây phát tri n cịi c c, long ng n. Qu
bi n d ng, n i u, ph ng và n t.
ZYMV thu c nhóm potyvirus v i s i dài 750 x 11 nm và axit nucleic
d ng s i ñơn RNA. Bao g m m t s ch ng khác nhau. ZYMV ñư c truy n b i
r p mu i, h t có v m ng và qua v t c t trong quá trình thu ho ch.

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

11


Hình 2.3: Tri u ch ng trên lá và trên qu dưa chu t (cucumber)
Phòng tr b nh b ng bi n pháp s d ng ch t t o SAR như Salicylic acid,
. S d ng h t gi ng ñã ñư c ki m tra là s ch b nh.
Papaya ringspot virus (PRSV) thu c nhóm potyvirus gây b nh cho đu đ
và các lồi h b u bí. Potyvirus gây thi t h i l n v kinh t cho cây tr ng.
Aphids truy n PRSV b ng chích hút cây b b nh và sau đó sang cây kh e. Virus
không truy n qua h t c a cây b nh. Có nhi u lồi PRSV cùng h nhưng khác
nhau v chu i gen và tính ñ c.
Cây b b nh PRSV có tri u ch ng đ m hình nh n trên qu , kh m vàng và
đ i màu lá, có đư ng s c trên cu ng lá và thân cây, làm bi n d ng lá non, Cây phát
tri n kém và cịi c c, khơng đ u qu ho c qu năng su t th p và ch t lư ng kém.
PRSV gây thi t h i nghiêm tr ng v năng su t, ph m ch t và kinh t cho
các vư n ñu ñ .
T nh ng năm 1960 b nh virus trên ñu ñ ñã ñư c phát hi n ñ u tiên
Sao Paulo và mi n Nam Rio de Janeiro và

các khu đơng dân c a nư c này.

Năm 1969 PRSV ñư c phát hi n và tr i kh p các vùng. Virus lan ch m t i các

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

12


vùng mi n B c bao g m Espiritu Snato và Bahia. ði u này giúp vùng này t m
th i không b virus h i nhưng t o kho ng cách t s tăng giá v n chuy n s n

ph m và gi m ch t lư ng qu .
PRSV ñư c phát hi n

Taiwan năm 1974 và tr i ra kh p ñ o trong m t

vài năm. Virus ñã gây nhi u thi t h i cho nông dân. ð ti p t c tr ng ñu ñ ,
nông dân ñã b o v cây non không b r p mu i h i b ng s d ng bi n pháp che
ph trong giai ño n ng n sau tr ng, khi cây tr ng trư ng thành che ph ñư c b
ra ñ cây nh n ñư c ánh sáng và t o ch t lư ng qu . ði u này giúp s n xu t ñu
ñ ñư c ti p t c nhưng nh hư ng ñ n năng su t và ch t lư ng qu .
Ngành cơng nghi p đu ñ ñã b t ñ u

Hawaii trên ñ o Oahu năm 1940s.

Năm 1945, virus ñư c phát hi n và có nh hư ng chính đ n cơng nghi p năm
1950s. Trong th i gian này, virus di chuy n t i vùng Puna c a hịn đ o Hawaii.
Năm 1992 PRSV b t ñ u tràn kh p vùng tr ng cây ñu ñ

Puna. Nhi u cây b

ch t ñ tránh virus nhưng s c g ng này ñã không thành công và virus tr i kh p
vùng trong vài năm. K ho ch ñư c phát tri n ñ l a ch n t t c các cây đu đ
và h b u bí (lồi cây d i có h v i đu đ ) trong vùng đ lo i tr virus và xây
d ng l i ngành cơng nghi p

vùng khác c a Hawaii.

Phương pháp chính đ phịng tr PRSV là đ ngư i tr ng đu đ chuy n
t i vùng khơng có virus như trư ng h p v i nông dân

Brazil và Hawaii. ði u

này là s gi i quy t t m th i d ngăn ch n con ngư i mang ngu n b nh lan
truy n. Nh ng vùng mà không có virus PRSV thư ng khơng có đi u ki n ñ cây
tr ng phát tri n ho c xa ch , vì v y làm tăng chi phí s n xu t và gi m ch t
lư ng qu .
Phương pháp truy n th ng ñư c c g ng ñ kháng virus PRSV c a m t s
gi ng đu đ . Khơng có lồi nào kháng đư c m c d u nhi u lồi đã đư c nghiên
c u. Carica, m t loài cùng h v i đu đ đư c tìm th y có kháng l i v i PRSV và

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

13


cây lai gi a 2 lồi đã đư c t o ra. Tuy nhiên, nh ng cây lai này không cho qu
và vì v y nó khơng đư c ng d ng.
Philippin PRSV ñư c phát hi n ñ u tiên t i Silang năm 1983. Qua các
nghiên c u b ng s d ng b y màu vàng (r ng 35cm, dài 14cm, như ch u b ng
ch t d o ch a đ y nư c) đã có r t nhi u lo i cơn trùng tìm th y như r p mu i,
r y thân, rày lá, b ph n. Nhưng duy ch có r p mu i là vector truy n b nh
PRSV. R p mu i có m t đ th p t tháng 3 ñ n tháng 6 và ñ nh cao vào tháng 8.
T đó h có bi n pháp đ tránh s gây nhi m c a PRSV b ng tr ng ñu ñ vào
các tháng mà m t ñ r p mu i th p.
PRSV ñư c phát hi n ñ u tiên năm 1982

mi n Nam Tagalog và Bicol

nơi mà gây ra thi t h i ñáng k cho vư n cây ñu ñ . Virus lan r ng
Visayas và tăng

Luzon và

Mindanao nơi mà ñu ñ ñư c tr ng b i các cơng ty đa qu c

gia đ xu t kh u. PRSV nhi m vào t t c các giai ño n sinh trư ng c a cây
tr ng t cây con ñ n trư ng thành. Tri u ch ng h u h t ñ nh n ra là nh ng đ m
đ ng tâm hình nh n trên b m t qu . Tri u ch ng khác bao g m lá vàng, kh m
và bi n d ng, m t thùy. Nh ng cây ñu ñ b nhi m virus b gi m năng su t t 60
– 100%. Ch có gi ng Sinta đư c phát tri n năm 1995

Philippin có th kháng

m c trung bình v i virus. Tuy nhiên, đi u đó cũng ph i k t h p v i qu n lý
các b nh khác đ phịng tr hi u qu và gi m s lan truy n c a PRSV.
Trong vi c tìm ki m các gi ng kháng PRSV, chương trình cơng ngh sinh
h c đu đ đã ñư c gi i thi u

trư ng ð i h c c a Philippin – Los Banos (UPLB)

năm 1998 ñ thuy t trình s phát sinh phơi đu đ cho cơng ngh gen. Nghiên c u
và đào t o cơng ngh gen lúc ñ u ñư c s

ng h c a phịng Khoa h c và cơng

ngh (DOST), B Nơng nghi p và phát tri n nông thôn Philippin (PCARRD),
ISAAA và trung tâm nghiên c u Nông nghi p qu c t Australia (ACIAR).
Agrobacterium – bi n ñ i trung gian, kháng d c PRSV ñã ñư c s n xu t và hi n
nay ñư c h n ch dư i cánh đ ng thí nghi m c a Vi n Cây tr ng UPLB.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

14


Papaya ringspot virus-watermelon (PRSV-W) nh hư ng t i các lồi cây
tr ng nơng nghi p quan tr ng c a h b u bí và l i ích kinh t b i s c phá ho i
c a chúng.
Nh ng nghiên c u ñư c phát tri n ch c ch n và phù h p ñ kháng PRSVW. Các ch ng c a PRSV-W là 1637, 1870, 2030, 2038, 2040, 2052, 2169, 2201,
2207, and W-1A ñư c lây nhi m vào bí xanh và đư c s d ng trong tiêm ch ng.
Cây tr ng ñư c x p theo c p t 0 – 9 tùy theo m i tri u ch ng ch t ho i lá,
kh m lá, bi n d ng lá. H ñã tìm đư c phương pháp t t nh t đ kháng PRSV-W
là tr ng cây con trong ch u vuông c nh 100mm (ho c 55mm n u n y m m ñ ng
ñ u) và lây nhi m ch ng 2052

giai ño n lá th t ñ u tiên b ng phương pháp cơ

h c. Lá bí b nh ñư c nghi n trong c i s v i t l 1 : 5 (1g lá v i 5 ml ñ m
phosphate 0.02M, pH 7.0)
B ng 2.2. Thành ph n b nh virus gây h i trên ñu ñ và b u bí đã đư c xác
đ nh trên th gi i
STT

Loài virus

Vi t t t

H (Family)

Chi (Genus)

1

Cucumber mosaic virus

CMV

Bromoviridae

Cucumovirus

2

Squash mosaic virus

SqMV

Comoviridae

Comovirus

3

Squash leaf curl virus

SLCV

Geminiviridae

Begomovirus

4

Watermelon mosaic virus 1

WMV1

Potyviridae

Potyvirus

5

Watermelon mosaic virus 2

WMV2

Potyviridae

Potyvirus

6

Papaya ringspot virus type W

PRSV-W

Potyviridae

Potyvirus

7

Tobacco ringspot virus

TRSV

Secoviridae

Nepovirus

8

Zucchini yellow mosaic virus

ZYMV

Potyviridae

Potyvirus

Môi gi i
truy n b nh
R p mu i
(Aphidiae)
B cánh c ng
B ph n
(Bemisia sp.)
R p mu i
(Aphidiae)

R p mu i
(Aphidiae)
R p mu i
(Aphidiae)
Tuy n trùng
(Xiphinema
americanum),
b trĩ (Thrips
tabaci), nh n
(Tetranychus)
R p mu i
(Aphididae)

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..

15