NGHIÊN CỨU CHẤT LƢỢNG ĐẤT, NƢỚC CỦA KHU VỰC RAMSAR XUÂN THỦY - NAM ĐỊNH TRONG BỐI CẢNH NƢỚC BIỂN DÂNG TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SỸ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------

Trần Thị Kim Tĩnh

NGHIÊN CỨU CHẤT LƢỢNG ĐẤT, NƢỚC
CỦA KHU VỰC RAMSAR XUÂN THỦY - NAM ĐỊNH
TRONG BỐI CẢNH NƢỚC BIỂN DÂNG
Chuyên ngành: Môi trường đất và nước
Mã số: 62440303

(DỰ THẢO) TĨM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SỸ
KHOA HỌC MƠI TRƯỜNG

HÀ NỘI - 2014


Cơng trình đƣợc hồn thành tại:
Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS.TSKH. NGUYỄN XUÂN HẢI
2. PGS. TS. NGUYỄN CHU HỒI

Phản biện : .........................................................................
Phản biện : .........................................................................
Phản biện : .........................................................................

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Đại học Quốc gia
chấm Luận án Tiến sĩ họp tại...................................................

vào hồi giờ ngày
tháng
năm 2014.

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Trung tâm thông tin Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Khu Ramsar Xuân Thủy là vùng đất ngập nước (ĐNN) có
tầm quan trọng quốc tế bởi đây là môi trường sống, nơi nuôi dưỡng
nhiều lồi sinh vật có giá trị tồn cầu và là “ga” chim quan trọng
trong chu trình di cư của nhiều lồi chim q hiếm. Chất lượng mơi
trường đất, nước nơi đây là yếu tố nền tảng duy trì sự tồn tại và phát
triển của sinh vật, tạo cho khu Ramsar Xuân Thủy các chức năng và
giá trị kinh tế - xã hội, mơi trường và văn hóa vơ cùng quan trọng đối
với cộng đồng dân cư vùng cửa sông ven biển Giao Thuỷ. Tuy nhiên,
tác động của con người và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nước
biển dâng đã, đang và sẽ tác động trực tiếp đến chất lượng đất, nước
và gây nguy cơ suy thoái hệ sinh thái đa dạng sinh học, giảm sút số
lượng hoặc tuyệt chủng các loài quý hiếm đang sinh sống trong khu
vực. Do vậy, đề tài “Nghiên cứu chất lƣợng đất, nƣớc của khu vực
Ramsar Xuân Thuỷ - Nam Định trong bối cảnh nƣớc biển dâng”
được thực hiện nhằm cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn về tầm
quan trọng của việc bảo vệ chất lượng môi trường đất và nước, góp
phần bảo tồn đa dạng sinh học, duy trì được các dịch vụ sinh thái,
môi trường khu Ramsar Xuân Thuỷ và đảm bảo sự phát triển bền
vững vùng ven biển Giao Thuỷ, Nam Định.

2. Mục tiêu nghiên cứu chính của đề tài
Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn về hiện trạng,
nguyên nhân, xu thế biến đổi chất lượng đất, nước và ảnh hưởng đến
đa dạng sinh học (ĐDSH) khu Ramsar Xuân Thủy trong bối cảnh
nước biển dâng (NBD) nhằm quản lý bền vững và sử dụng khôn
khéo vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế của Việt Nam.
1


3. Nội dung nghiên cứu: i) Nghiên cứu hiện trạng và xu thế biến đổi
chất lượng môi trường đất, nước khu Ramsar Xuân Thuỷ trong bối
cảnh nước biển dâng; ii) Nghiên cứu, đánh giá các mối đe doạ đến
chất lượng môi trường đất, nước và ảnh hưởng đến ĐDSH khu
Ramsar Xuân Thuỷ trong bối cảnh nước biển dâng. iii) Nghiên cứu
đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường đất, nước và bảo tồn ĐDSH
khu Ramsar Xuân Thủy trong bối cảnh nước biển dâng.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận án
Về mặt lý luận: Đất và nước là hai hợp phần quan trọng của
một vùng ĐNN bởi chúng không chỉ cung cấp nguồn dinh dưỡng
thiết yếu cho sự sinh trưởng và phát triển các loài sinh vật sống trong
đó mà cịn là các yếu tố quyết định loại hình ĐNN. Một vùng ĐNN
có chất lượng đất, nước tốt sẽ hình thành một hệ sinh thái ĐNN có
tính ĐDSH cao và phong phú. Do đó, đề tài nghiên cứu chất lượng
đất, nước nhằm cung cấp cơ sở khoa học về mối quan hệ và ảnh
hưởng qua lại giữa chất lượng đất, nước với ĐDSH khu Ramsar
Xuân Thuỷ và các giải pháp bảo vệ môi trường đất, nước, bảo tồn
ĐDSH và sử dụng khôn khéo ĐNN khu Ramsar Xuân Thủy phục vụ
phát triển bền vững vùng ven biển Giao Thuỷ, Nam Định trong bối
cảnh NBD.
Về ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ phục

vụ cho công tác bảo vệ môi trường và quản lý bền vững khu Ramsar
Xuân Thuỷ trước các tác động của con người và thiên nhiên, đặc biệt
là ảnh hưởng của NBD, đồng thời góp phần bảo tồn các lồi chim
nước, chim di cư và các lồi thủy sản có giá trị kinh tế và ĐDSH.
Ngoài ra, kết quả của luận án sẽ là cơ sở cho các nhà lập chính sách,
chính quyền địa phương vùng ven biển Nam Định khai thác, sử dụng
trong quá trình xây dựng quy hoạch phát triển vùng ven biển Giao
2


Thuỷ trong bối cảnh NBD, góp một phần nhỏ trong việc thực hiện
Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với BĐKH ở Việt Nam.
5. Những đóng góp mới của luận án:
i) Lần đầu tiên đánh giá hiện trạng nguyên nhân, xu thế biến
đổi của chất lượng đất, nước và ảnh hưởng của chúng đến ĐDSH
khu Ramsar Xuân Thủy trong bối cảnh nước biển dâng;
ii) Lần đầu tiên mô tả và dự báo được đầy đủ các yếu tố tác
động (tự nhiên và nhân sinh) đến chất lượng đất, nước và đa dạng
sinh học của khu Ramsar Xuân Thủy, đặc biệt trong bối cảnh nước
biển dâng;
iii) Đề xuất được các giải pháp quản lý tổng hợp và sử dụng
khôn khéo ĐNN góp phần duy trì đặc tính sinh thái khu Ramsar
Xuân Thủy trong bối cảnh nước biển dâng.
6. Luận điểm bảo vệ
- Hiện trạng, xu thế diễn diến chất lượng đất, nước và mối
quan hệ với ĐDSH khu Ramsar Xuân Thủy trong bối cảnh nước biển
dâng được xác định trên cơ sở phân tích tính chất hóa lý của mơi
trường đất, nước và sự biến đổi về cấu trúc, thành phần loài ở khu
vực Ramsar Xuân Thủy.
- Sử dụng phương pháp đánh giá tổng hợp theo mơ hình

DPSIR (Động lực – Áp lực - Hiện trạng – Tác động và Đáp ứng) để
mô tả, dự báo các tác động của con người và NBD đến chất lượng
đất, nước và ĐDSH khu Ramsar Xuân Thủy.
- Các giải pháp bảo vệ môi trường đất, nước và bảo tồn
ĐDSH được xây dựng trên cơ sở tiếp cận sử dụng khôn khéo ĐNN
và quản lý tổng hợp đới bờ nhằm duy trì, phát triển các dịch vụ hệ
sinh thái ĐNN khu Ramsar Xuân Thủy trong bối cảnh NBD.

3


CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐẤT NGẬP NƯỚC VÀ KHU RAMSAR
1.1.1. Khái niệm, tính chất và phân bố các vùng đất ngập nƣớc
Đất ngập nước là “các vùng đầm, đầm lầy đất trũng, vùng
đất than bùn hoặc vùng nước tự nhiên hay nhân tạo, thường xuyên
hay tạm thời, có nước đứng hay nước chảy, nước ngọt, nước lợ hay
nước mặn, kể cả các vùng biển ven bờ có độ sâu khơng q 6m khi
thủy triều thấp”. ĐNN khác biệt với các loại đất khác bởi ĐNN có 3
thành tố chính: có sự hiện diện của nước; có những loại đất đồng
nhất khác hẳn với những vùng đất cao ở xung quanh; thích hợp cho
sự hiện diện của thực vật thích nghi với điều kiện ẩm ướt. Do vậy,
nước và đất là yếu tố cấu thành quan trọng tạo nên và duy trì các
vùng ĐNN.
ĐNN rất đa dạng, phân bố khắp các châu lục (trừ Nam Cực)
và là cấu thành quan trọng của các cảnh quan trên mọi miền thế giới.
Những lợi ích ĐNN mang lại cho con người là nền tảng cho sự an
toàn của xã hội trong tương lai. Ở Việt Nam, ĐNN phân bố ở nhiều
vùng sinh thái, gắn bó lâu đời với cộng đồng dân cư, có vai trị quan
trọng đối với đời sống nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội,nổi bật

làvùng đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) và vùng đồng bằng sông Cửu
Long (ĐBSCL).
1.1.2. Khái niệm và phân bố của các khu Ramsar
Khu Ramsar là vùng ĐNN có tầm quan trọng quốc tế được
Ban thư ký Cơng ước Ramsar cơng nhận vì có tính độc đáo, hiếm và
đại diện cho một kiểu ĐNN hoặc đặc trưng bởi các loại hình ĐNN có
các giá trị đặc biệt về ĐDSH, môi trường, đặc biệt là nơi cư trú, nuôi
dưỡng của nhiều loài nguy cấp quý hiếm trên toàn cầu. Đến nay, trên
tồn cầu có 2.186 khu Ramsar phân bố từ các thuỷ vực nội địa đến
4


các vùng cửa sơng, ven biển.Việt Nam có 6 khu Ramsar phân bố rải
rác ở miền Bắc (Xuân Thủy và Ba Bể) và miền Nam (Bầu Sấu, Tràm
Chim, Mũi Cà Mau và Cơn Đảo).
1.1.3. Tình hình nghiên cứu chất lƣợng đất, nƣớc: đến nay thế
giới có rất nhiều nghiên cứu về chất lượng đất, nước tại các khu
Ramsar, vùng ĐNN nhằm kiểm sốt sự suy thối chất lượng mơi
trường các vùng ĐNN, hạn chế ảnh hưởng đến ĐDSH và đảm bảo
duy trì phát triển kinh tế cộng đồng địa phương xung quanh các khu
Ramsar như Đức, Ý, Thụy Điển, Oxtraylia, Malaysia….
1.2. ĐẶC ĐIỂM MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC KHU RAMSAR
VÙNG CỬA SƠNG VEN BIỂN
1.2.1. Đặc điểm mơi trƣờng đất của khu Ramsar vùng cửa sông
ven biển
Đất cát ven biển, đất bãi triều ngập mặn là các nhóm đất
điển hình của khu Ramsar vùng cửa sơng ven biển. Đất cát có hàm
lượng sét, mùn và độ ẩm rất thấp, thuộc loại ít chua đến trung tính,
Ca++ và Mg++ trao đổi khơng cao, N, P, K và các khoáng dinh
dưỡng rất nghèo. Hàm lượng cacbon hữu cơ và Nts khu Ramsar ven

biển miền Bắc (0,4-1,2% C hữu cơ và 0,08-0,14% N) thấp hơn
miền Nam (0,5-1,5% C hữu cơ và 0,10-0,15% N) nhưng hàm lượng
Pts (0,070-0,120% P2O5) và Sulfua (0,15-0,40%) cao hơn miền Nam
(0,050-0,08% P2O5) và Sulfua (0,05-0,30%). Đất bãi triều ngập
mặn gồm có 3 loại: chưa có phèn tiềm tàng, phèn tiềm tàng và than
bùn phèn tiềm tàng.
1.2.2. Đặc điểm môi trƣờng nƣớc của khu Ramsar vùng cửa sông
ven biển
Các khu Ramsar vùng cửa sơng ven biển có các đặc điểm
của nước biển ven bờ. Điều kiện khí hậu khác nhau tạo ra đặc điểm
5


nước của các khu Ramsar khác nhau. Nhiệt độ của nước biển ven bờ
biến động từ 17,90C - 28,60C. Độ mặn dao động từ 1,10/00 - 13,80/00
(miền Bắc) và 190/00 - 310/00 (miền Nam). Hàm lượng bùn cát lơ lửng
từ 50-500g/m3(miền Bắc) và 200g/m3 - 550g/m3 (miền Nam). Tính
chất hóa học và hàm lượng các chất dinh dưỡng N, P hịa tan trong
nước vùng triều ven biển dao động khơng lớn.
1.3. MỐI ĐE DỌA VÀ GIẢI PHÁP BẢO VỆ KHU RAMSAR VEN
BIỂN
1.3.1. Các mối đe dọa đến khu Ramsar vùng cửa sông ven biển
Các tác động của con người nhưkhai thác tài nguyên quá
mức và trái phép, chuyển đổi mục đích sử dụng đất ĐNN sang ni
trồng thủy sản (NTTS).v.v. đã và đang gây ra những hệ lụy về suy
thoái các vùng ĐNN, suy giảm tài nguyên, giảm thiểu chất lượng
môi trường và đe dọa an ninh lương thực.
BĐKH và NBD sẽ gây ngập lụt, xói lở bờ biển, nước mặn
xâm nhập sâu vào đất liền cuốn theo các chất thải, làm tăng độ mặn
của đất và ô nhiễm môi trường đất, nước vùng cửa sông ven biển và

ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của các sinh vật.
1.3.2. Công tác bảo vệ môi trƣờng, ĐDSH học khu Ramsar: được
triển khai thông qua các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý và
BVMT; đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao nhận thức và huy
động sự tham gia của cộng đồng trong quản lý ĐNN, bảo vệ chất
lượng môi trường đất, nước và ĐDSH khu Ramsar; xây dựng, triển
khai các giải pháp ứng phó với BĐKH và NBD.
CHƢƠNG 2. ĐỊA ĐIỂM, ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. ĐỊA ĐIỂM VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU
2.1.1. Khái quát về địa điểm nghiên cứu
6


Khu Ramsar Xuân Thủy (thuộc VQG Xuân Thủy) có tổng
diện tích tự nhiên 12.000ha, tính từ đê biển ra hết phần bãi bồi ngập
nước ở cửa sông Ba Lạt, ven biển huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định.
Địa hình dương khơng ngập triều, ngập nước thường xuyên và ngập
theo chu kỳ. Đất được tạo thành từ nguồn phù sa bồi lắng của tồn bộ
hệ thống sơng Hồng. Lớp thổ nhưỡng là đất nhẹ, cát pha và thịt nhẹ,
đất trung bình, thịt trung bình; đất nặng từ thịt nặng đến đất sét với
nhóm đất phèn, đất mặn, đất phù sa và đất cát.
Sản xuất nông nghiệp khá đa dạng với hoạt động chính là
NTTS. Sự đa dạng về sinh cảnh, lồi với có nhiều lồi nguy cấp, q
hiếm trên tồn cầu đã tạo cho khu Ramsar Xuân Thủy các giá trị về
bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, môi trường, kinh tế - xã hội, văn hóa
và tham quan, du lịch. Các hoạt động quản lý tập trung vào bảo tồn
ĐDSH, bảo vệ và phục hồi RNM, nghiên cứu khoa học, giáo dục
cộng đồng thông qua các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức
bảo vệ ĐDSH và tuần tra bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

2.1.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu bao gồm: chất lượng đất (tính chất lý
hóa cơ bản, chỉ tiêu dinh dưỡng và một số kim loại nặng); chất lượng
nước (nhiệt độ, pH, độ mặn, CHC, chỉ tiêu dinh dưỡng, cation trao
đổi và một số kim loại nặng); sinh cảnh RNM, một số loài chim di cư
quý hiếm và các giải pháp giảm thiểu mối đe dọa đến đất, nước và
ĐDSH khu Ramsar Xuân Thủy trong bối cảnh NBD.
Phạm vi không gian và thời gian nghiên cứu: tại khu Ramsar
Xuân Thủy, Nam Định từ năm 2010 - 2014.
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.2.1. Phƣơng pháp thu thập và kế thừa thông tin tài liệu: về hiện
trạng kinh tế xã hội, môi trường, ĐDSH, công tác quản lý khu
7


Ramsar và tài liệu liên quan luận án.
2.2.2. Phƣơng pháp điều tra khảo sát: được tiến hành mỗi năm/lần.
2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp và phân tích thơng tin tài liệu
2.2.4. Phƣơng pháp thu mẫu: Mẫu nước được lấy chủ yếu trên 2
sơng chính (sơng Trà và sơng Vọp). Mẫu đất được lấy ở cồn Ngạn và
cồn Lu. Mẫu thực vật được thu thập (tháng 7/2013) cùng vị trí lấy
mẫu đất. Các mẫu đất, nước được lấy vào mùa khô 2012, 2013 và
mùa mưa 2011, 2013 và 2014 để đánh giá chất lượng đất, nước.
2.2.5. Phƣơng pháp phân tích trong phịng thí nghiệm: Tiến hành
phân tích các chỉ tiêu hóa lý của đất, nước khu Ramsar bằng phương
pháp thông dụng theo QCVN. Chỉ tiêu thủy hóa (nhiệt độ, pH, độ
mặn, độ đục, DO) được xác định ngay tại hiện trường. Mẫu thực vật
được phân tích theo các chỉ tiêu kim loại nặng (Cu, Pb, Zn, Cd, As).
2.2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu và đánh giá kết quả
2.2.7. Phân tích mơ hình Động lực, Áp lực, Hiện trạng, Tác động

và Giải pháp (DPSIR) đểquản lý bền vững Ramsar Xuân Thủy.
2.2.8. Phƣơng pháp phân tích, xử lý ảnh vệ tinh, vẽ bản đồ: giải
đốn, chiết tách thơng tin từ ảnh vệ tinh, điều vẽ trực tiếp trên máy
tính, sử dụng GIS để chồng lớp thông tin nền và thành lập bản đồ.
2.2.9. Phƣơng pháp nội suy: được sử dụng để nội suy sự phân bố
các chỉ tiêu chất lượng đất, nước bằng hình ảnh thơng qua cácđiểm
phân tán mẫu đất, nước được thu thập.
2.2.10. Cách tiếp cận triển khai thực hiện luận án: tiếp cận nghiên
cứu hệ thống, tiếp cận hệ sinh thái và sử dụng khôn khéo ĐNN.
CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1. HIỆN TRẠNG VÀ XU THẾ BIẾN ĐỔI MÔI TRƯỜNG ĐẤT,
NƯỚC KHU RAMSAR XUÂN THỦY
3.1.1. Hiện trạng sử dụng ĐNN tại khu Ramsar Xuân Thủy
8


Hiện trạng sử dụng đất khu Ramsar Xuân Thủy bao gồm: đất
nông nghiệp (sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, NTTS tại khu vực
cồn Lu, cồn Ngạn và Bãi Trong với loại đất mặn nhiều, đất mặn sú
vẹt, glay nông và đất mặn trung bình và ít glay), đất phi nơng nghiệp,
đất chưa sử dụng và đất ngập triều và mặt nước ven biển quan sát
(phía biển ngồi cồn Lu, cồn Xanh với đất cát glay mặn ít). Trong
đó, NTTS chiếm diện tích lớn nhất trong khu Ramsar.
3.1.2. Hiện trạng và xu thế biến đổi chất lƣợng môi trƣờng đất
3.1.2.1. Hiện trạng chất lượng đất khu Ramsar Xuân Thủy
Đất khu vực Ramsar Xuân Thủy có lớp bề mặt là phù sa mới
bồi (0-5cm) và phía dưới là tầng vật liệu bồi tụ từ trước (5-30cm),
ngoài trừ một số khu vực bãi triều cát ở cồn Xanh, khu vực nuôi
ngao ở đuôi cồn Ngạn.Các mẫu đất thuộc loại đất thịt trung bình với
hàm lượng sét không cao (thịt và thịt pha) và chỉ số pH trung tính,

hàm lượng CHC mức trung bình, CEC có giá trị thấp (4,3 - 8,6
meq/100g). Ca2+, Mg2+ trao đổi ở mức trung bình.
Hàm lượng muối tan, SO42- và Cl- dao động lần lượt từ 0,15 0,425%, 0,11 - 0,26% và 0,013 - 0,109%. Mẫu đất ở cồn Ngạn có độ
mặn thấp (thấp nhất với 0,15%), bị nhiễm phèn trung bình và ở cồn
Lu có độ mặn cao (cao nhất 0,432%). Hàm lượng kim loại nặng (Cu,
Pd, Zn, Cd, As) trong mẫu đất cồn Ngạn cao hơn mẫu đất cồn Lu
vànằm trong giới hạn cho phép của QCVN 03:2008, ngoại trừ As cao
gấp 3,7 – 9,9 lần. Nguyên nhân do tính chất đặc trưng của ĐNN
vùng cửa sơng ven biển (hấp thụ chất ơ nhiễm) từ q trình sinh địa
hóa, chất thải từ các đầm NTTS và tàu thuyền qua lại trong khu
Ramsar, chất thải nội đồng và tải lượng bùn cát (chứa chất ô nhiễm)
từ sông Hồng chảy vào khu Ramsar. Hàm lượng Phốt pho và Kali
trong các mẫu đất có giá trị từ trung bình tới khá giàu, trong khi Nitơ
9


có giá trị thấp và thuộc loại nghèo đến trung bình (0,019-0,172%).
Nitơ, Phốt pho, Kali và TOC trong các mẫu đất ở cồn Ngạn cao hơn
so với nhiều mẫu đất cồn Lu, riêng ĐCL11 có hàm lượng Pts cao nhất
và cao hơn tiêu chuẩn nhóm đất mặn (0,336 % P2O5). Nguyên nhân
chính do một lượng lớn chất dinh dưỡng được bổ sung vào các đầm
NTTS nhằm tăng sản lượng thủy sản. Các mẫu đất ở nơi có RNM
phát triển tại cồn Ngạn (ĐCN6, ĐCN7) và cồn Lu (ĐCL4, ĐCL6,
ĐCL8, ĐCL10) có hàm lượng TOC cao hơn các khu vực khác.
(Bảng 3.5).
Bảng 3.1: Kết quả phân tích hàm lượng dinh dưỡng và tổng chất hữu
cơ trong đất cồn Ngạn, cồn Lu tại khu Ramsar Xuân Thủy năm 2013
TT

Địa

Ký hiệu

điểm

mẫu

Các chỉ tiêu phân tích
Nts (%

Pts(%

Kts (%

TOC

N)

P2O5)

K2O)

(%)

1

ĐCN1

0,019

0,110

2,16

1,30

2

ĐCN2

0,075

0,095

2,13

1,61

3

ĐCN3

0,075

0,109

2,23

1,46

4

Cồn

ĐCN4

0,056

0,099

1,89

1,31

5

Ngạn

ĐCN5

0,075

0,080

1,04

1,38

6

ĐCN6

0,136

0,061

1,175

2,877

7

ĐCN7

0,172

0,061

0,285

3,012

Trung bình

0,087

0,089

1,558

1,850

ĐCL1

0,056

0,095

1,63

1,54

1
2

Cồn

ĐCL2

0,075

0,114

1,50

1,37

3

Lu

ĐCL3

0,037

0,096

1,72

1,00

ĐCL4

0,088

0,052

0,256

2,349

4

10


5

ĐCL5

0,039

0,031

1,715

1,158

6

ĐCL6

0,102

0,056

1,202

2,312

7

ĐCL7

0,025

0,031

0,212

0,681

8

ĐCL8

0,119

0,052

1,158

2,756

9

ĐCL9

0,035

0,041

1,057

0,987

10

ĐCL10

0,088

0,061

0,342

1,988

11

ĐCL11

0,021

0,336

0,234

0,204

Trung bình

0,062

0,087

1,002

1,489

Nhìn chung, đất khu vực cồn Lu có dấu hiệu nghèo dinh
dưỡng hơn so với cồn Ngạn (hàm lượng Nitơ, Phốt pho, Kali thấp
hơn cồn Ngạn) trừ khu vực RNM cồn Lu. Giá trị pH tại cồn Lu biến
động nhiều hơn so với cồn Ngạn. Các khu vực đầm NTTS tại cồn
Ngạn và cồn Lu đều có hàm lượng dinh dưỡng, kim loại nặng cao,
độ mặn của đất thấp hơn so với các khu vực ngoài đầm NTTS.
3.1.1.2. Xu thế biến đổi chất lượng đất khu Ramsar Xuân Thủy
Chất lượng đất khu Ramsar Xuân Thủy có xu thế biến đổi
theo không gian và thời gian. Các chỉ tiêu chất lượng đất trong khu
vực dao động không nhiều, ngoại trừ hàm lượng KLN trong đất tăng
nhẹ (Pb, As và Zn) do xu thế tăng khả năng tích lũy chất ơ nhiễm của
đất ĐNN vùng cửa sông ven biển. Giá trị trung bình các chất dinh
dưỡng có xu hướng giảm nhưng TOC trong đất gia tăng ở cồn Lu và
giảm ở cồn Ngạn. Tổng số muối tan, Nts, Pts, Cl-, Ca2+ và Mg2+ có xu
hướng giảm, đặc biệt vào mùa mưa. Giá trị trung bình của pH giảm
từ 8,02 (năm 2011) xuống 6,84 (năm 2014) do sự sai khác về chế độ
triều tại các thời điểm lấy mẫu và sự biến động theo mùa.
Tại khu vực cồn Ngạn, hàm lượng trung bình các chất dinh
11


dưỡng có xu hướng giảm vào mùa mưa. Nts, Pts, Kts và TOC giảm
hàm lượng lần lượt từ mùa khô 2012 đến mùa mưa 2013 là 0,089
%N - 0,076%N; 0,056 - 0,045 % P2O5; 2,153 - 1,968 % K2O5 và
1,713 - 1,415 %. Mức độ gia tăng NTTS trong cồn Ngạn dẫn tới gia
tăng hàm lượng các chất dinh dưỡng trong các đầm NTTS.
Tại cồn Lu, hàm lượng Nts, Pts và Kts có xu hướng giảm nhẹ.
Giá trị trung bình Nts, Pts và Kts đo được mùa khô năm 2012 là 0,054
%N, 0,044 %P2O5, 1,580 %K2O5 cao hơn so với kết quả đo vào mùa
mưa năm 2013 là 0,053 %N, 0,042 %P2O5 và 1,001 %K2O5. Hàm

lượng tổng cacbon hữu cơ (TOC) trung bình có xu hướng tăng từ
1,045% (năm 2012) đến 1,165% (năm 2013) và 2,094% (năm 2014).
Tỷ lệ mẫu đất thuộc loại nghèo dinh dưỡng nitơ tại khu vực cồn Lu
tăng từ 38% đến 55% và số mẫu đất nghèo dinh dưỡng phốt pho
chiếm tới 77% so với 76% được xác định trong năm 2012.
Như vậy, sự phân bố các chất dinh dưỡng và chất hữu cơ
trong đất cồn Ngạn và cồn Lu khác biệt rõ rệt. Cồn Ngạn có diện tích
NTTS rất lớn và sử dụng nhiều thức ăn NTTS, dẫn tới tích lũy N, P
trong đất cao hơn ở cồn Lu. TOC của mẫu đất khu vực RNM cồn
Ngạn (đuôi cồn Ngạn thuộc bãi bồi sông Trà) có xu hướng tăng theo
thời gian (2,877% năm 2013 và 3,573% năm 2014) và mẫu đất ở
RNM cồn Lu (đối diện với mẫu đất cồn Ngạn) có xu hướng giảm
(2,349% năm 2013 đến 2,049% năm 2014).
3.1.2. Hiện trạng và xu thế biến đổi chất lƣợng nƣớc
3.1.2.1. Hiện trạng chất lượng nước mặt khu Ramsar Xuân Thủy
Nhiệt độ nước trong khu vực trung bình là 30,57oC và ít có
sự biến động vào mùa hè. Giá trị pH có tính kiềm yếu, dao động từ
8,01 tới 8,75. Độ mặn trong hai thủy vực chính (sơng Trà và sơng
Vọp) tăng dần xuống hạ lưu (thấp nhất 0,16% tại khu vực đầm
12


NTTS, cao nhất 0,54% tại khu vực hạ lưu sông Trà, đuôi cồn Ngạn).
Do các mẫu nước được lấy vào mùa mưa nên chịu ảnh hưởng của
nước lũ từ thượng nguồn sông Hồng đổ về cửa Ba Lạt, gây ra hiện
tượng ngọt hóa ở các cửa sơng Trà, sơng Vọp nên độ mặn giảm. Độ
đục của các mẫu nước trên sông Trà và sông Vọp chênh lệch không
nhiều và chịu chi phối bởi tải lượng nước lũ của hệ thống sông Hồng.
DO, BOD và COD là các chỉ số quan trọng để đánh giá mức
độ ô nhiễm hữu cơ và sự phát triển, tồn tại của các loài động vật thủy

sinh. Hàm lượng DO giảm dần từ cửa sông Ba Lạt (thượng lưu sông
Trà, sông Vọp) xuống hạ lưu sông Trà và sông Vọp. DO tại cửa sông
Trà từ 5,06 mg/l
giảm xuống 4,72mg/l
ở hạ lưu và cửa sông
Vọp từ 5,4mg/l giảm
còn 3,95mg/l ở hạ
lưu) (Thể hiện bởi
màu đỏ cam sang
màu xanh lơ nhạt tại
Hình 3.10: Phân bố hàm lượng DO trong nước

hình 3.10).

Ngược lại, hàm lượng COD, BOD tăng từ thượng lưu (cửa
sơng Ba Lạt) dần về phía hạ lưu của sông Trà và sông Vọp. Đặc biệt,
hậu quả của việc nuôi ngao vạng với mật độ dày ở đuôi cồn Lu đã
làm gia tăng đột biến hàm lượng BOD và COD, đạt giá trị cao nhất
tại NV7 (12,5mg/l COD và 9mg/l BOD) (Hình 3.11 và Hình 3.12).
Nước mặt khu Ramsar Xn Thủy có dấu hiệu ơ nhiễm hữu cơ do
hàm lượng BOD và COD trong các mẫu nước vượt quá tiêu chuẩn
cho phép (QCVN 10:2008 và A2 của QCVN 08:2008).
13


Hình 3.11: Phân bố hàm lượng BOD

Hình 3.12: Phân bố hàm lượng COD

Hàm lượng NH4+, PO43- thuộc loại giàu, vượt quá QCVN

10:2008 cho mục tiêu NTTS, bảo tồn thủy sinh vật. Nước trong đầm
NTTS cồn Ngạn (NCN1) và nước hạ lưu sông Vọp bị phú dưỡng với
hàm lượng phốt phát và Chlorophyll a tăng cao. Hàm lượng amoni
và nitrat cao tại cửa sông Trà, sông Vọp (NT1 và NV1) và giảm dần
xuống vùng hạ lưu và thấp hơn QCVN về tiêu chuẩn nước mặt, trong
khi đó hàm lượng nitrit tăng về phía hạ lưu các sơng. Hàm lượng
nitrit tăng và nitrat giảm phù hợp với quy luật biến đổi của các giá trị
DO vì DO suy giảm dẫn đến quá trình khử nitrat thành nitrit.
Giá trị pH và hàm lượng KLN nằm trong giới hạn cho phép
(QCVN 10:2008 về chất lượng nước biển ven bờ cho mục tiêu
NTTS, bảo tồn thủy sinh vật) ngoại trừ Cd cao tại một số khu vực
NTTS và As cao tại đầm NTTS cồn Ngạn (NCN1). Nguyên nhân
nhận định bước đầu là do ảnh hưởng của hóa chất thau rửa đầm và
thời điểm lấy mẫu vào mùa mưa nên nước lũ sông Hồng chảy vào
khu Ramsar mang theo bùn cát và chứa nhiều chất ô nhiễm. Nước
trên các thủy vực có dấu hiệu ơ nhiễm vi sinh vì số lượng T-Coliform
hầu hết các điểm khảo sát đều cao (lớn hơn 1000 MPN/100 ml so với
QCVN 10:2008) và tăng dần từ cửa sông Ba Lạt xuống lưu vực sông
14


Vọp, sơng Trà và đi cồn Lu vì đây là nơi tập trung khai thác,
NTTS với mật độ cao và chất thải sinh hoạt của các chịi canh đầm.
Nhìn chung, môi trường nước trên sông Vọp, sông Trà và
cồn Ngạn khu Ramsar Xn Thủy có dấu hiệu ơ nhiễm hữu cơ và
xuất hiện phú dưỡng, đặc biệt tại các khu vực NTTS và các điểm
giao giữa sông Vọp, sông Trà với các cống thải từ các ao đầm NTTS.
Hàm lượng DO trong các mẫu nước mặt thấp hơn QCVN 10:2008
(ngoại trừ mẫu khu vực cửa sông Vọp, sông Trà và RNM cồn Lu) và
có chiều hướng giảm dần từ các cửa sông Trà, sông Vọp và thấp nhất

ở hạ lưu các sông này. Hàm lượng BOD, COD vượt quá tiêu chuẩn
cho phép của QCVN 10:2008 (trừ nước mặt khu vực RNM cồn Lu
và RNM cồn Ngạn) và tăng dần từ cửa sông Vọp, sông Trà xuống hạ
lưu các sông và đạt giá trị cao nhất tại cuối sông Vọp, đuôi cồn Lu.
Hàm lượng NH4+ và NO3- cao tại cửa sông Vọp, sông Trà và giảm
dần xuống vùng hạ lưu, trong khi NO2- tăng dần xuống hạ lưu. Nước
mặt sông Trà, sông Vọp và khu vực cồn Ngạn bị ô nhiễm vi sinh do
chỉ số T-Coliform cao hơn tiêu chuẩn cho phép QCVN 10:2008. Giá
trị pH và các KLN trong nước đều nằm trong QCVN 10:2008, ngoại
trừ một số mẫu có hàm lượng Cd cao do ảnh hưởng của nước lũ sông
Hồng và chất thải nội địa chảy vào khu Ramsar trong mùa mưa.
3.1.3.2. Xu thế biến đổi chất lượng nước năm 2011 – 2014
Chất lượng nước mặt khu Ramsar Xuân Thủy biến đổi theo
không gian và thời gian. Nước mặt có xu hướng kiềm tính và khơng
ổn định do chịu ảnh hưởng của chế độ triều cường, lưu lượng nước
sông Hồng và lượng mưa. Độ mặn có xu hướng tăng (cao nhất năm
2011 là 20,3‰, đến năm 2014 tăng lên 26,82‰), phân bố khác nhau
tại các khu vực và tăng dần từ cửa sông Vọp, sông Trà đến hạ lưu
sông Vọp, sông Trà (vào mùa mưa) hoặc ngược lại giảm dần vào
15


mùa khô. Mùa mưa (năm 2014) độ muối tăng từ cửa sông Vọp (NV1
0,53‰) đến giữa sông Vọp (NV4 22,90‰) và cao nhất ở hạ lưu
(NV7 26,82‰). Mùa hè năm 2013, độ muối tại cửa sông Vọp chỉ
0,18‰ (NV1), thấp hơn so với độ muối đo được năm 2014 (0,53‰).
Ô nhiễm hữu cơ có dấu hiệu gia tăng trên sơng Vọp và sông
Trà (đặc biệt vùng hạ lưu). Chỉ số BOD và COD quan trắc năm 2014
có hàm lượng cao hơn so với năm 2012, 2013 và hàm lượng DO
giảm. Riêng tại điểm NT5 giữa sông Trà, hàm lượng BOD, COD

năm 2014 giảm so với năm 2012 nhưng cao hơn QCVN 10:2008 và
có xu hướng gia tăng theo quy luật của các điểm NT3 (Bảng 3.12).
Bảng 3.2: Diễn biến hàm lượng DO, BOD và COD trong nước mặt
sông Vọp và sông Trà từ năm 2012-2014
Chỉ
Ký
Địa
Năm 2012 Năm 2013 Năm 2013 Năm 2014
tiêu hiệu
điểm
(mùa khô) (mùa mƣa) (mùa khô) (mùa mƣa)
(mg/l) mẫu
NV1
5,8
5,4
6,86
5,08
DO
NV4
4,23
4,72
6,62
4,35
Sông
Vọp

BOD
COD
DO

Sông
Trà

BOD
COD

NV1

5,3

5,7

5,0

8,0

NV4

7,0

6,5

6,0

9,0

NV1

7,8

8,5

7,2

10,8

NV4
NT3

9,5
5,59

9,6
4,9

9,1
5,92

13,2
5,15

NT5

1,96

5,34

7,02

5,12

NT3

6,1

6,8

5,0

8,0

NT5

17,4

5,5

5,0

8,0

NT3

8,3

10,2

8,4

11,0

NT5

27,7

7,3

7,5

11,0

Việc thiếu quy hoạch các vùng NTTS khiến lượng lớn vật
chất hữu cơ trong đầm được xả thẳng ra hai con sơng chính, kéo theo
16


nguy cơ phì dưỡng khi hàm lượng N, P tăng lên, đặc biệt là hàm
lượng N-NH4+ trên sông Vọp và PO43- trên sông Trà. Hàm lượng
amoni và nitrat cao tại cửa sông Vọp (NV1) và giảm dần xuống vùng
hạ lưu (NV7), quá trình này diễn biến trái chiều so với các chỉ số ô
nhiễm hữu cơ. Diễn biến hàm lượng amoni, nitrat và nitrit trên sông
Vọp và sông Trà tương đối phức tạp, kết quả quan trắc mùa đông
năm 2013 khơng có sự biến đổi như mùa hè, hàm lượng nitrit khơng
có sự biến đổi nhiều giữa các điểm quan trắc và tại các điểm NV4,
NV8 thấp hơn nhiều so với kết quả quan trắc vào mùa hè. Tuy nhiên
hàm lượng nitrat, nitrit tại cửa xả khu vực RNM cồn Ngạn có xu
hướng cao hơn trong đầm NTTS. Hàm lượng các KLN có xu hướng
tăng nhẹ trên sơng Vọp và sông Trà nhưng đều nằm trong tiêu chuẩn
cho phép đối với QCVN 10:2008, trừ khu vực cống thải đầm NTTS
gần bến đỗ tàu thuyền hàm lượng As, Pb và Cd cao.

Tóm lại, nước mặt khu Ramsar Xuân Thủy đã và đang có xu
hướng gia tăng ơ nhiễm chất hữu cơ, ô nhiễm vi sinh trên các thủy
vực và cồn Ngạn do ảnh hưởng của NTTS. Độ mặn giảm về mùa
mưa và bị ngọt hóa ở các cửa sơng Trà, sơng Vọp do ảnh hưởng của
nước lũ sông Hồng. Diễn biến hàm lượng N, P khá phức tạp và xuất
hiện phú dưỡng tại các khu vực NTTS, đặc biệt tại các đầm nuôi
thủy sản quảng canh ở cồn Ngạn và đuôi cồn Lu. Một số mẫu nước
có biểu hiện tăng hàm lượng KLN. Điều này phản ánh đúng thực tế
chức năng của ĐNN cửa sông ven biển là hấp thụ và tích lũy các chất
ơ nhiễm từ lục địa và các hoạt động phát triển trong khu vực Ramsar.
3.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG ĐẤT,
NƯỚC VÀ ĐDSH KHU RAMSAR XUÂN THỦY
3.2.1. Tác động của con ngƣời đến chất lƣợng đất, nƣớc
Áp lực dân số và thay đổi chính sách: đã kéo theo sự xâm
17


lấn đất khu Ramsar để sinh sống và gia tăng mật độ, diện tích NTTS
ồạt trong khu Ramsar. Khai thác tài ngun trên cơ sở chia sẻ cơng
bằng lợi ích trong khu Ramsar nhưng khơng kiểm sốt chặt chẽ đã
dẫn tới khai thác quá mức, thậm chí NTTS trong RNM vùng lõi khu
Ramsar. Hậu quả dẫn tới sự gia tăng ô nhiễm hữu cơ và vi sinh ở các
thủy vực (sông Trà, sông Vọp) và dấu hiệu phú dưỡng tại các đầm
NTTS, đặc biệt là khu vực cuối cồn Lu và trong các đầm NTTS tại
cồn Ngạn và trong cồn Lu.
Hoạt động NTTS: phát triển nhanh chóng trong khu Ramsar
đã có những tác động nghiêm trọng đến mơi trường đất, nước. Nước
thải từ các đầm NTTS chứa hàm lượng BOD, COB, N, P cao đã làm
gia tăng ô nhiễm hữu cơ, phú dưỡng và ô nhiễm vi sinh trong khu
Ramsar. Chất lượng đất ở đuôi cồn Lu bị biến đổi, giảm lượng phù

sa, tăng hàm lượng cát, nền đất chai cứng do bổ sung thêm cát từ
sông Hồng trong quá trình ni ngao (200-300m3 cát/ha).
Hoạt động nơng nghiệp và cơng nghiệp: ảnh hưởng đến môi
trường đất và nước bởi các hóa chất sử dụng trong nơng nghiệp và
chất thải nguy hại.
Hạn chế kiểm sốt tài ngun, mơi trường: đã làm gia tăng
lượng chất thải (hóa chất làm sạch các đầm NTTS tại cồn Ngạn) ra
vùng lõi khu Ramsar, gây ô nhiễm mơi trường nước, đất và phá huỷ
chu trình dinh dưỡng và sự phát triển của sinh vật trong khu Ramsar.
3.2.2. Tác động của nƣớc biển dâng tới chất lƣợng đất, nƣớc
NBD tại khu vực Ramsar Xuân Thủy thể hiện qua số liệu
quan trắc tại trạm hải văn khu vực Hòn Dấu trong 50 năm qua đã
dâng lên 20cm. Cao độ của đê Vành lược đã được nâng cấp hơn
60cm để hạn chế NBD gây ngập nhiều khu vực trong cồn Ngạn.
NBD ảnh hưởng đến chất lượng đất, nước thông qua sự gia
18


tăng độ mặn, nước mặn xâm nhập sâu hơn vào khu vực nội đồng và
gây mất đất. Độ mặn tại cửa sông Vọp tăng từ 0,18‰ (năm 2013) lên
0,53‰ (năm 2014) đã ảnh hưởng đến hoạt động NTTS khu vực bãi
triều và canh tác nông nghiệp vùng cửa sông Ba Lạt. Để nâng cao
sản lượng thu hoạch, nhiều chủ đầm đổ thêm cát làm tăng cốt nền cát
cho ngao phát triển, dẫn tới thay đổi tính chất đất, ảnh hưởng sự phát
triển sinh vật đất và chuỗi thức ăn của các loài chim nước di cư tại
khu vực Xuân Thủy. Căn cứ những tác động của con người và tự
nhiên đến khu Ramsar Xuân Thủy theo kịch bản phát thải trung bình
B2 cho vùng ĐBSH trong điều kiện giả định khơng có biến động nền
địa chất khu vực, những tác động tiêu cực đến khu Ramsar Xuân
Thủy trong bối cảnh NBD được mô tả và dự báo tại Bảng 3.13.

Bảng 3.13: Mô tả và dự báo các tác động tiềm ẩn đến khu Ramsar
Xuân Thủy trong bối cảnh NBD
Mức độ ảnh hƣởng đến khu Ramsar

Các loại
Diện tích

Mơi trường

Mơi trường

ĐDSH (HST và

động

khu Ramsar

đất

nước

các loài sinh vật)

NBD

Cao

TB -> Cao

TB -> Cao

TB ->Cao

T tăng

Khơng

Thấp -> TB

Trung bình

Thấp ->TB

Bão

Trung bình

Trung bình

Trung bình

Trung bình

hình tác

0

Tổng hợp Cao:

Gây Cao: thay đổi Cao: tăng độ Cao: suy giảm số

yếu tố tự ngập, mất diện tính chất đất, mặn, nhiệt độ lượng và tính đa
nhiên

tích RNM, đất tăng độ mặn và
bãi triều thấp. và ô nhiễm.

Phá RNM Trung bình
NTTS
Tích

Thấp
Cao:

ơ nhiễm dạng lồi, đặc biệt

nước mặt.

lồi q hiếm giảm

Trung bình

Trung bình

Cao

Cao

Cao

Cao

biến Cao: tích lũy Cao: tăng ơ Cao: mất nguồn
19


hợp tác động
động

đường chất ô nhiễm nhiễm hữu cơ sinh vật phù du,

bờ, thay đổi và hóa chất và vi sinh, phú động vật đáy cho

của con diện tích và nơng nghiệp ở dưỡng tại các các lồi thủy sản,
người

loại hình ĐNN cồn Ngạn và sơng
đi cồn Lu.

Vọp, giảm số lượng các

sơng Trà và lồi chim di cư
cồn Ngạn.

Tác

Rất cao:

Rất cao:

Rất cao

quý hiếm.
Rất cao

động

Ngập các bãi Tích lũy chất Biến đổi tính Suy giảm số lượng

tổng

triều,

hợp của Ngạn,

cồn thải từ NTTS chất, tăng độ và

thành

phần

bãi vào đất. Các đục, độ mặn, cáclồi thủy sinh,

tự

Trong, gây xói đặc tính lý hóa và các nguyên chim di cư vàhạn

nhiên

mòn và biến của đất thay tố dinh dưỡng, chế sự phát triển

và

con đồng

ngƣời

đường đổi, đặc biệt BOD, COD và của sinh vật (độ

bờ, giảm diện độ mặn, pH và DO giảm => mặn tăng gây chết
tích RNM, bãi các cation trao tăng ơ nhiễm Bần chua).
triều
Ramsar.

khu đổi của đất.

hữu cơ, phú
dưỡng.

Ghi chú: Mức độ tác động lớn nhất: Cao; Mức độ tác động vừa phải
và trung bình: Trung bình (TB); Mức độ tác động ít hoặc thấp: Thấp.
Tóm lại, hiện nay hoạt động NTTS là mối đe dọa lớn nhất
đến chất lượng đất và nước khu Ramsar Xuân Thủy. Mối đe dọa này
sẽ gia tăng, gây ơ nhiễm nước và suy thối chất lượng đất khi xu thế
NBD đang diễn ra trên toàn cầu và khu vực ĐBSH.
3.2.3. Ảnh hƣởng của sự biến đổi chất lƣợng đất, nƣớc đến
ĐDSH
Chất lượng môi trường đất, nước ảnh hưởng trực tiếp đến
ĐDSH (hệ sinh thái RNM, thành phần và số lượng các loài động
20

thực vật) khu Ramsar Xuân Thủy bởi chúng nuôi dưỡng và đầu vào
cho sự phát triển của HST RNM và các lồi sinh vật nơi đây.
Các yếu tố hóa học tác động đến ĐDSH: tại khu vực NTTS
hoặc cống thoát từ đầm NTTS ở cồn Ngạn, hạ lưu sông Trà, sơng
Vọp có hàm lượng DO giảm, BOD, COD, N, P tăng cao nên sinh vật
ít phát triển, đặc biệt tại đi cồn Lu. Nước thải từ hoạt động NTTS
ln có lẫn một số vi khuẩn gây bệnh đối với động thực vật hoặc sử
dụng hóa chất tẩy rửa đầm NTTS tại cồn Ngạn đã gây rụng lá và chết
cây Trang.Đất của ĐNN vừa là mơi trường chuyển hóa của nhiều
hóa chất ĐNN và cũng là nơi tồn trữ đầu tiên của những hóa chất
dành cho thực vật ĐNN nên hàm lượng KLN trong đất cao sẽ dẫn tới
khả năng tích lũy KLN trong thực vật cao. Kết quả phân tích năm
2013 đã cho thấy hàm lượng As trong mẫu đất ĐCN3 cao
(105,782mg/kg) và trong mẫu cây Trang (PCN3) (cùng vị trí mẫu
đất) cũng cao (320,02mg/kg). Sự gia tăng ơ nhiễm hữu cơ và vi
sinhkhu vực đuôi cồn Lu đã dẫn tới suy giảm nguồn động, thực vật
phù du và các loài thủy sinh, làm giảm nguồn thức ăn và mất nơi
kiếm ăn của các loài chim nước, dẫn tới số lượng và số loài chim
nước di cư quý hiếm hiện nay giảm.
Yếu tố độ mặn tác động tới cấu trúc thành phần lồi: q
trình xâm nhập mặn, ngọt hóa, sự biến đổi độ mặn, nhiệt độ và pH
với biên độ rộng ảnh hưởng tới phân bố thực vật như sự suy giảm
diện tích cây Bần (chết và suy thối). Nhiều lồi cá có nguồn gốc
nước ngọt khơng thấyở mùa đơng năm 2012 nhưng xuất hiện vào
mùa hè năm 2013 (2 loài tảo lam, 28 loài động vật nổi và 28 lồi cá
nước ngọt) do hiện tượng ngọt hố xuất hiện từ cửa sông Ba Lạt.
Yếu tố dinh dưỡng và sự phân bố động, thực vật nổi: tương
quan nghịch giữa hàm lượng muối dinh dưỡng ở sông Vọp, sông

21


Tràvới mật độ động vật nổi cho thấy môi trường nước có dấu hiệu ơ
nhiễm hữu cơ. Một số lồi động vật nổi thích nghi với mơi trường
nước có hàm lượng muối dinh dưỡng khá cao nên phát triển mạnh về
mật độ, dẫn tới sự tăng đột biến về mật độ động vật nổi ở khu vực
sơng Vọp, nơi có độ muối khá thấp và có sự hiện diện của nhiều lồi
nước ngọt ưa mơi trường phú dưỡng, phát triển với số lượng cá thể
lớn và chiếm ưu thế về mật độ.
Như vậy, với mức độ ô nhiễm chất lượng đất và nước hiện
nay và xu thế gia tăng trong bối cảnh NBD, sẽ gây biến động đến cấu
trúc và thành phần loài sinh vật trong HST RNM, suy giảm ĐDSH,
các loài nguy cấp quý hiếm trong khu Ramsar Xuân Thủy.
3.3. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU MỐI ĐE DỌA
ĐẾN CHẤT LƯỢNG ĐẤT, NƯỚC VÀ BẢO TỒN ĐDSH KHU
RAMSAR XUÂN THỦY
Bên cạnh giá trị tài nguyên thiên nhiên và sự quan tâm của
Chính phủ, khu Ramsar Xuân Thủy đang gặp rất nhiều khó khăn,
thách thức về bảo vệ mơi trường và bảo tồn ĐDSH trong bối cảnh
NBD. Việc đề xuất các giải pháp giảm thiểu mối đe dọa đến môi
trường đất, nước thông qua quản lý tổng hợp, sử dụng khơn khéo
ĐNN sẽ góp phần bảo vệ mơi trường, phát triển bền vững các giá trị
ĐDSH của khu Ramsar Xuân Thuỷ.
Đẩy mạnh các hoạt động quản lý hiệu quả khu Ramsar: tăng
cường năng lực và đầu tư thiết bị bảo vệ môi trường và ĐDSH.
Thúc đẩy sử dụng khôn khéo ĐNN: duy trì, sử dụng bền
vững các kiểu ĐNN trong khu Ramsar Xuân Thủy và giám sát sự
biến động các kiểu ĐNN và khả năng cung cấp dịch vụ HST, đặc
biệt dịch vụ hỗ trợ là nơi nuôi dưỡng, trú ẩn của loài quý hiếm.

Bảo vệ chất lượng đất, nước và bảo tồn ĐDSH: quan trắc
22


định kỳ các chỉ tiêu chất lượng đất ở cồn Ngạn, cồn Lu và nước mặt
trên các sông Trà, sông Vọp và kiểm soát chặt chẽ các tác nhân gây
ảnh hưởng môi trường đất, nước và chú trọng quản lý lưu vực.
Thúc đẩy phương thức đồng quản lý khu Ramsar: hỗ trợ các
sinh kế bền vững và huy động sự tham gia của cộng đồng bảo vệ môi
trường, bảo tồn ĐDSH và sử dụng khôn khéo ĐNN; thành lập tổ tự
quản để cùng bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên ĐNN; quản lý
chặt chẽ HST RNM và giảm diện tích NTTS trên các bãi triều - mơi
trường sống của nhiều loài chim di cư quý hiếm.
- Giải pháp ứng phó với mực nước biển dâng: phục hồi, phát
triển các lồi cây ngập mặn có tính chống chịu cao; bảo vệ chặt chẽ
RNM và loại bỏ hoạt động NTTS trong các HST RNM, thúc đẩy tái
sinh tự nhiên thực vật ngập mặn nhằm cố định bãi bồi và môi trường
sống cho các loài sinh vật. Nâng cấp đê biển, đê vùng cửa sơng theo
kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu của huyện Giao Thủy; xây
dựng cơng trình ngăn mặn, nâng cao cốt đê ngăn cách giữa vùng lõi
và vùng đệm VQG Xuân Thủy; gia cố và tăng chiều cao của đầm
nuôi thủy sản quảng canh tại khu vực Bãi Trong và cồn Ngạn.
KẾT LUẬN
1. Chất lượng đất, nước khu Ramsar Xuân Thủy biến đổi
theo không gian, thời gian và ảnh hưởng tới cấu trúc và thành phần
HST RNM và các loài sinh vật. Hàm lượng Nitơ, Phốtpho trong đất
cồn Ngạn có dấu hiệu tăng và cao hơn cồn Lu, đặc biệt tại các khu
vực NTTS cồn Lu có hàm lượng P cao nhất (ĐCL11=0,336%), thảm
thực vật phát triển kém, trong khi hàm lượng Kts có xu hướng giảm
tại cồn Lu và cồn Ngạn. Môi trường nước mặt khu Ramsar có xu

hướng gia tăng ơ nhiễm hữu cơ: BOD và COD lần lượt 5,3mg/l,
7,8mg/l (2012) và 8,0mg/l, 10,8mg/l (2014), đặc biệt cao vào mùa
23