Thực trạng sử dụng rượu bia và một số yếu tố liên quan ở sinh viên trường Cao đẳng Y Dược Hồng Đức, thành phố Hồ Chí Minh, năm 2020 (Luận văn thạc sĩ)

B GIÁOăD CăVÀă ÀOăT O
TR
NGă I H CăTH NGăLONG
------------*------------

CAO TH VỂN

TH CăTR NG S ăD NGăR
VÀăM TăS ăY UăT ăLIểNăQUAN
TR

NGăCAOă

NG YăD

UăBIAă
ăSINHăVIểNă

C H NGă

THÀNHăPH ăH ăCHệăMINH,ăN Mă2020

LU NăV NăTH C S Y T CỌNGăC NG

HÀăN I - N Mă2020

C,ă


GIÁOăD CăVÀă ÀOăT O
TR

NG
I H C TH NGăLONG
KHOA KHOA H C S C KH E
B MỌN Y T CỌNG C NG
B

------------*-----------

CAO TH VỂN

TH CăTR NGăS ăD NGăR
VÀăM TăS ăY UăT ăLIểNăQUAN
TR

NGăCAOă

NG YăD

UăBIAă
ăSINHăVIểNă

C H NGă

C,ă

THÀNHăPH ăH ăCHệăMINH,ăN Mă2020

LU NăV NăTH C S
ChuyênăngƠnhăYăt Côngăc ng
Mưăs : 8720701

Ng

iăh

ng d n khoa h c:

TS.BS.ăVẪăTH KIM ANH

HÀăN I - N Mă2020

Thang Long University Library


i

L I C Mă N
V i lịng kính tr ng và bi t n sâu s c, tôi xin g i l i c m n chân thành
t i Ban Ảiám hi u, Phịng
các th y giáo, cơ giáo Tr

ào t o sau
ng

i h c, B môn Y t công c ng cùng

i h c Th ng Long đã trang b ki n th c cho tơi

trong q trình h c t p, nghiên c u t i tr

ng đ hồn thành lu n v n này.

Tơi xin bày t lịng kính tr ng và bi t n sâu s c t i TS.BS Võ Th Kim
Anh ng

i cô đã t n tình h

ng d n, truy n đ t cho tôi nh ng ki n th c và kinh

nghi m quý báu, nh ng ch d n vô cùng quan tr ng trong su t quá trình h c t p
và th c hi n lu n v n.
Tôi xin chân thành c m n Ban Ảiám hi u Tr

ng Cao đ ng Y d

c H ng

c, phịng Cơng tác ả c sinh – Sinh viên và t p th cán b Khoa đi u d

ng

đã t o đi u ki n cho tơi trong q trình thu th p s li u.
Cu i cùng, xin g i l i c m n t i gia đình, ng
ng

i ln

i thân và b n bè, nh ng

bên tôi, đ ng viên, chia s , dành cho tôi nh ng đi u ki n t t nh t

đ tôi yên tâm h c t p và nghiên c u.

TPảCM, ngày 28 tháng 11 n m 2020
H căviên

Cao Th Vân


ii
L IăCAMă OAN
Kính g i:

- Phịng ào t o Sau đ i h c Tr
- B môn Y t công c ng Tr

ng

ng

i h c Th ng Long

i h c Th ng Long

- H i đ ng ch m lu n v n t t nghi p
Tên tôi là: Cao Th Vân – H c viên l p Cao h c YTCC K7, chuyên ngành
Y t công c ng Tr

ng

i h c Th ng Long.

Tôi xin cam đoan:
ơy là lu n v n do tôi th c hi n d

-

is h

ng d n c a TS.ăBSăVõăTh

Kim Anh
- Các s li u trong lu n v n này là do tôi tr c ti p thu th p và k t qu trình
bày trong lu n v n là hồn tồn trung th c, chính xác, ch a có ai cơng b
d

i b t k hình th c nào.

Tơi xin hồn toàn ch u trách nhi m v l i cam đoan này.

TP ảCM,ngày 28 tháng 11 n m 2020
H căviên

Cao Th Vân

Thang Long University Library


iii
M CL C

DANH M C CH

VI T T T ............................................................................. v

DANH M C B NG ............................................................................................ vi
DANH M C HỊNH ............................................................................................ vii
TV N
CH

....................................................................................................... 1

NG 1 T NG QUAN TẨI LI U ................................................................ 4

1.1. T ng quan v s d ng r
1.2. Tình hình s d ng r

u bia.................................................................. 4

u bia và m t s y u t liên quan

sinh viên qua

các nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam ............................................... 12
1.3. Gi i thi u thang đo AUDIT ..................................................................... 15
1.4. S l
CH

c v đ a bàn nghiên c u ................................................................. 17

NG 2

2.1.

it

IT

NG VẨ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ................... 19

ng nghiên c u............................................................................... 19

2.2. Th i gian và đ a đi m nghiên c u ............................................................ 19
2.3. Thi t k nghiên c u .................................................................................. 19
2.4. C m u và ph
2.5. Ph

ng pháp ch n m u ......................................................... 19

ng pháp thu th p s li u ................................................................... 21

2.6. Các bi n s , ch s trong nghiên c u ....................................................... 26
2.7. Tiêu chu n đánh giá s d ng trong nghiên c u ....................................... 29
2.8. Ph

ng pháp phơn tích s li u ................................................................. 30

2.9. Sai s và bi n pháp kh c ph c ................................................................. 31
2.10.

CH

o đ c nghiên c u ............................................................................... 31

NG 3 K T QU NGHIÊN C U ............................................................ 33

3.1. M t s đ c đi m c a đ i t
3.2. T l s d ng r
qu c a s d ng r

ng nghiên c u ............................................. 33

u bia và m t s d u hi u, tri u ch ng liên quan đ n h u
u bia c a sinh viên .......................................................... 36

3.3. M t s y u t liên quan đ n t l s d ng r
CH

u bia c a sinh viên .......... 47

NG 4 BẨN LU N ................................................................................... 55

4.1. Th c tr ng s d ng r

u bia

sinh viên tr

ng cao đ ng Y D

c H ng


iv
c n m 2020 ........................................................................................... 55
4.2. M t s y u t liên quan đ n hành vi s d ng r

u bia c a sinh viên...... 62

4.3. H n ch c a nghiên c u ........................................................................... 66
K T LU N ......................................................................................................... 67
KI N NGH ........................................................................................................ 69
TẨI LI U THAM KH O .......................................................................................
PH L C ................................................................................................................

Thang Long University Library


v
DANH M C CH
TI NG VI T
VR:

nv r

VI T T T

u

KTC:

Kho ng tin c y SDRB: S d ng r

TCYTTG:

T ch c y t th gi i THCS: Trung h c c s

u bia

TI NG ANH
Alcohol Use Disorders Identification Test (Thang đo m c đ

AUDIT:
s d ng r

u bia)
Center for Disease Control and Prevention (Trung tơm ki m

CDC:

sốt và phịng ng a d ch b nh)
DSM.IV:

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV

(Hi p h i tơm th n Hoa K )
FAS:

Fetal Alcohol Syndrom (H i ch ng r

FASDs:

Fetal Alcohol Spectrum Disorders (H i ch ng r i lo n ph

r

u

u bào thai)

thai nhi) GDP: Gross Domestic Product (T ng s n ph m qu c n i)

HED:

Heavy episodic drinking (U ng quá chén)

HIV:

Human Immunodeficiency Virus (Virus gơy suy gi m mi n

d ch)
NIAAA:

National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (Vi n

nghiên c u Qu c gia v l m d ng và nghi n r
WHO:

u Hoa K )

World Health Organization (T ch c Y t Th gi i)


vi

DANH M C B NG
B ng 2.1. S l

ng m u c n l y

m i khóa ...................................................... 21

B ng 2.2. Các bi n s trong nghiên c u ............................................................. 26
B ng 3.1. M t s đ c đi m dơn s xã h i c a đ i t

ng nghiên c u ................. 33

B ng 3.2. M t s đ c đi m v gia đình, b n bè c a sinh viên ............................ 35
B ng 3.3. M c đ s d ng r
B ng 3.4. T n su t và l

u bia c a sinh viên ............................................. 37

ng s d ng r

B ng 3.5. M t s lý do s d ng r

u bia c a sinh viên ............................. 38

u bia c a sinh viên ..................................... 39

B ng 3.6. Nhóm bi u hi n v th ch t ................................................................ 40
B ng 3.7. Bi u hi n lái xe ................................................................................... 42
B ng 3.8. Bi u hi n liên quan đ n h c t p.......................................................... 43
B ng 3.9. Bi u hi n liên quan đ n quy đ nh, lu t pháp ...................................... 44
B ng 3.10. Bi u hi n liên quan đ n b o l c ....................................................... 45
B ng 3.11. Nhóm bi u hi n khác ........................................................................ 45
B ng 3.12. M i liên quan gi a môt s đ c đi m dơn s xã h i liên quan đ n
hành vi s d ng r

u bia c a sinh viên .................................................... 47

B ng 3.13. Ngh nghi p và tình tr ng hơn nhơn c a b m liên quan đ n t l s
d ng r

u bia ............................................................................................ 48

B ng 3.14. M t s đ c đi m gia đình liên quan đ n hành vi s d ng r

u bia c a

sinh viên .................................................................................................... 49
B ng 3.15. Y u t b n bè liên quan đ n t l s d ng r

u bia c a sinh viên ... 50

Thang Long University Library


vii

DANH M CăHỊNH
Hình 1.1. Mơ hình v m i liên h nhơn qu gi a vi c tiêu th r

u bia và h u

qu s c kh e ................................................................................................ 11
Hình 1.2. L

ng tiêu th r

u trung bình m i qu c gia vào n m 2017 và % thay

đ i so v i n m 2010 .................................................................................... 12
Hình 1.3. Khung lý thuy t nghiên c u ................................................................ 18
Hình 3.1. T l sinh viên s d ng r
Hình 3.2.

a đi m th

ng đ

u bia......................................................... 36

c s d ng đ u ng r

u bia .............................. 39


1
T V Nă

L m d ng r

u bia có r t nhi u tác h i đ i v i s c kh e. Theo báo cáo c a

T ch c Y t Th gi i (TCYTTG), đơy là y u t nguy c c a 200 lo i b nh t t
và ch n th

ng trong đó các b nh chính là x gan, viêm t y, r i lo n tơm th n,

h i ch ng ng đ c r

u c a thai nhi

ph n mang thai... [61]. N m 2011,

tính có kho ng 2,5 tri u ca t vong m i n m liên quan đ n r

c

u bia, con s đó

t ng lên 3,3 tri u n m 2012, chi m t l 5,9% t ng s ca t vong và 5,1% gánh
n ng b nh t t trên toàn th gi i [61]. N m 2014, có kho ng 76 tri u ng
lo n tơm th n do s d ng r

u [35]. N m 2015, l m d ng r

ir i

u bia góp ph n gơy

ra g n 85 tri u s n m m t đi do b nh t t và t vong s m (DALYs) [44]. R

u

bia c ng làm gia t ng nguy c m c các b nh ung th : mi ng, thanh qu n, vùng
m i h u h ng, đ i tràng [61]. U ng r
c m, suy gi m trí nh , làm cho con ng

u bia quá m c còn gơy ra m t ng , tr m
i d sa vào các hành vi nguy h i nh :

quan h tình d c khơng an toàn làm gia t ng nguy c lơy nhi m HIV, tiêm chích
ma túy th m chí là t sát [60], [66].
T i M , trung bình t 2006-2010, đã có 88.129 tr
n m do s d ng r

u bia quá m c, trong đó, nh ng nguyên nhơn chính gơy t

vong là b nh gan do r
nh ng ng

ng h p t vong m i

u, tai n n xe c , ng đ c và t sát [27]. T i Áo, trong s

i m c m i x gan h ng n m thì có 61,4% nam gi i và 61% n gi i

đã s d ng r

u bia trong th i gian dài [61]. T i Ỏc, n m 2011, 70% ng

th a nh n t ng nh h

ng tiêu c c do ng

i s d ng r

i dơn

u bia gơy ra nh : đ p

phá tài s n, b bê v con, b o l c gia đình [57]. N m 2012, trong t ng s tr

ng

h p tai n n giao thông t i Hàn Qu c thì 25,6% nam gi i và 3,6% n gi i nói đã
s d ng r

u bia

tr

c đó [61].

N m 2017, Vi t Nam t n 4 t đô la cho r
lít r

u, t

ng đ

c n, cao nh t

u bia, tiêu th kho ng 305 tri u

ng 72 tri u lít c n và g n 4,1 t lít bia, t

ng đ

ng 161 lít

ơng Nam Á và đ ng th 3 Chơu Á ch sau Trung Qu c (dơn s

g p 14,5 l n) và Nh t B n (dơn s g p 1,3 l n) [7], [8]. S d ng r

Thang Long University Library

u bia là


2
ngun nhơn chính gơy tai n n giao thơng t i Vi t Nam, liên quan đ n 70% v
xô xát, gơy g , đơm chém nhau c a đ i t

ng thanh thi u niên t thành th đ n

nông thôn [20]. Theo m t nghiên c u n m 2008, t l s d ng r

u, bia trong

l a tu i v thành niên và thanh niên đã t ng g n 10% sau 5 n m (t 51% n m
2003 lên 60% n m 2008), n u chia theo gi i thì 80% nam và
s d ng r
r

36,5% n là t ng

u bia, trong s đó có 60,5% nam và 22% n cho bi t đã t ng say

u, bia [2].
L a tu i thanh thi u niên là l a tu i có nhi u s thay đ i v th ch t và tơm

h n, mu n ch ng t b n thơn, th hi n v i b n bè, do đó d b sa ngã, nh h

ng

nh ng hành vi x u t xã h i, trong đó có vi c s d ng r

ng

này d nghi n r
[50].

u, bia h n ng

it

u bia [46].

i l n vì thi u ki n th c v tác h i c a r

sinh viên thì đơy là giai đo n h c t p quan tr ng tr

nh p xã h i, quy t đ nh đ i ng nhơn l c y t t

c ng

ng lai cho đ t n

u bia

ng c a gia
c và t

ng

lai c a b n thơn m i sinh viên nên càng ph i quan tơm, ki m soát vi c s d ng
r

u bia ch t ch h n n a.

c bi t là

thành ph H Chí Minh n i t p trung

nhi u sinh viên t các t nh lơn c n s ng xa gia đình và t i m t môi tr

ng m i,

n i có th mang l i nhi u b n bè m i, l i s ng m i nh ng c ng có th làm t ng
hành vi nguy c m i đ c bi t u ng r
th

ng có khuynh h

u quá m c, do đó sinh viên đ i h c

ng u ng nhi u h n so v i nh ng ng

không h c đ i h c [31]. Vi c u ng r

u bia

các sinh viên tr

quan tơm vì h sau này s là nh ng cán b y t ng
ng y r t cao. T i M g n 78% sinh viên tr

trong khi đó

c

u bia

sinh viên

ng y đã s d ng r

u bia [30],

Vi t Nam con s này là 65% [29]. Tuy nhiên, đa s các nghiên

c u g n đơy ch a đánh giá m c đ s d ng r
nh t. Tr

ng y c n đ

i ch m sóc s c kho cho

c ng đ ng. Tuy nhiên đi u đáng lo ng i là t l s d ng r
tr

i cùng trang l a

c th c t sinh viên u ng r

u bia

sinh viên m t cách t i u

u ngày càng nhi u và th

ng xuyên, c n

có nhi u h n nh ng nghiên c u nh m xác đ nh rõ m c đ s d ng r
sinh viên và b công c AUDIT s đáp ng đ

u bia

c tiêu chí đó [18], [58]. AUDIT

là b cơng c do WHO xơy d ng, có tính tin c y cao, s d ng đ

c trên nhi u


3
đ it

ng, nhi u qu c gia và đã đ

c chu n hóa t i Vi t Nam, u đi m c a nó

là xác đ nh rõ b n m c đ u ng r

u d a vào t ng đi m c a 10 cơu h i, t đó

có th nh n di n đ

c nh ng sinh viên có nguy c cao. Chính vì v y, tơi mu n

th c hi n nghiên c u ắTh c tr ng s d ng r

u bia và m t s y u t liên quan

sinh viên tr

c n m 2020” s d ng b công c

ng Cao đ ng Y d

c H ng

AUDIT v i m c tiêu:
1. Mô t th c tr ng s d ng r
d

c H ng

u bia c a sinh viên tr

ng Cao đ ng Y

c, thành ph H Chí Minh n m 2020.

2. Phơn tích m t s y u t liên quan đ n hành vi s d ng r
sinh viên tr

ng Cao đ ng Y d

c H ng

u bia c a

c, thành ph H Chí Minh.

Thang Long University Library

4

CH

NGă1

T NGăQUANăTÀIăLI U
1.1. T ng quan v s d ngăr
1.1.1. Kháiăni m v r

u bia

u bia

R

u bia là lo i th c u ng ch a c n.

R

uđ

c s n xu t b ng quá trình lên men c a ng c c và hoa qu . Quá

trình lên men là m t q trình hóa h c, theo đó n m men ho t đ ng theo m t s
thành ph n nh t đ nh trong th c n, t o ra r
Bia là lo i đ u ng lên men, đ
n

u [49].

c làm t nguyên li u chính là đ i m ch,

c, hoa bia và men. M t s lo i ng c c khác có th s d ng thay th đ i

m ch.

c n c a bia dao đ ng t 0,5%-14%, ph bi n t 4%-6%. Hi n nay,

trên th gi i có c lo i bia có đ c n lên t i trên 20%, tuy nhiên ch a ph bi n
Vi t Nam [2].
nv r

u ( VR) là m t đ n v đo l

u ng có c n, bia r

ng dùng đ quy đ i các lo i th c

u v i nhi u n ng đ khác nhau. Không có m t r

th ng nh t cho t t c các n

c trên th gi i. Tuy nhiên, đ n v đ

gia ch p nh n r ng rãi nh t là: 1 đ n v c n t

ng đ

u bia

c nhi u qu c

ng 10 gam c n nguyên

ch t ch a trong dung d ch u ng [40].
Cách tính đ n v c n trong r

u bia:

n v c n = Dung tích (ml) x N ng đ (%) x 0,79 (h s quy đ i) Ví d :
chai bia 330ml và n ng đ c n 4% s có s gam c n là: 330 x 0,04 x 0,79 =10,4;
t

ng đ

ng 1 đ n v c n.

Nh v y, 1 đ n v c n t
bia 330 ml (5%); 1 ly r
chén r

ng đ

ng v i 2/3 chai bia 500ml ho c m t lon

u vang 100 ml (13,5%); 1 c c bia h i 330 ml ho c 1

u m nh 30 ml (40%) [2].

1.1.2. Phânălo iăr

u bia

Theo TCYTTG, r

u bia đ

c phơn lo i theo n ng đ c n nh sau [14]:


5
- Bia: có n ng đ c n kho ng 5%.
-R

u nh : có n ng đ c n kho ng 12 - 15%. R

u m nh: có n ng đ c n

kho ng 40%.
U ng quá chén:
- U ng quá chén (HED: Heavy episodic drinking) đ
tiêu th 60 gram c n nguyên ch t ho c h n, t

ng đ

c đ nh ngh a là vi c

ng v i 6 đ n v r

u ít

nh t m t l n m i tháng, HED giúp nh n di n ng

i có nhi u kh n ng đ i v i

các tác h i c p tính c a r

ng, b o l c... [61].

u nh ng đ c, ch n th

Các m c đ trong s d ng r

u bia , theo b ng phơn lo i DSM.IV c a

Hi p h i Tơm th n M .
Theo b ng phơn lo i DSM.IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders) c a Hi p h i Tơm th n M , r i lo n do s d ng đ u ng có c n đ
chia làm 2 m c đ : L m d ng (Alcohol abuse) và ph thu c r

c

u bia (Alcohol

dependence) [14].
Phơn lo i theo s qu n lí c a nhà n

u ng trong t m qu n lí c a nhà n

nhà n

c
c:

u ng trong t m qu n lí c a

c (recoded alcohol) là t t c nh ng lo i đ u ng có c n đ

c nhà n

c

qu n lí, thu thu và ghi nh n vào h th ng báo cáo, th ng kê. Các lo i đ u ng
này theo các tiêu chu n đ

c quy đ nh v nhãn mác, thành ph n, ch t

u ng n m ngồi s qu n lí c a nhà n
khơng đ
th

c.

u ng n m ngồi s qu n lí c a nhà n

nh ng lo i đ u ng có c n không đ
c đ m b o v ch t

ng t n t i d

c nhà n

c (unrecorded alcohol) là t t c
c qu n lí, thu thu , vì v y c ng

ng, ngu n g c xu t x . Nh ng lo i đ u ng này

i các hình th c nh : r

gia đình ho c v i m c đích th
ngơmầ),r

ngầ

u bia n u th công (đ

ng m i), r

u t

pha (r

c s d ng t i
u thu c, r

u

u bia nh p l u, các s n ph m ch a c n không ph i đ u ng (c n

công nghi p/y khoa, n

c súc mi ng, n

c hoaầ), r

u bia xách tay t n

ngoài [61].

Thang Long University Library

c


6
1.1.4.ăTácăh i c a vi c s d ngăr

u bia

i v i s c kh e
Trên th gi i, r

u bia là m t trong n m nguyên nhơn hàng đ u gơy tàn t t

và t vong, là nguyên nhơn gián ti p c a 200 lo i b nh t t, ch n th
nguyên nhơn tr c ti p c a ít nh t 30 b nh [5]. Theo WHO, r

ng và là

u bia là m t trong

n m nguyên nhơn hàng đ u gơy t vong và tàn t t trên toàn th gi i, l m d ng
r

u bia gơy ra cái ch t c a 3,3 tri u ng

tr

ng h p t vong) [61]. Trong m t nghiên c u toàn c u v gánh n ng b nh t t,

th

ng tích và chi phí kinh t do vi c s d ng r

có 11% s ca t vong
T iM ,

i m i n m (chi m 5,9% c a t t c các
u bia vào n m 2004 đã ch ra

nam gi i t i khu v c chơu Âu là do r

u bia gơy ra [28].

c tính có 88.000 (kho ng 62.000 nam và 26.000 n ) ng

do các nguyên nhơn liên quan đ n r
L m d ng r

i t vong

u gơy ra hàng n m [27].

u bia còn là nguyên nhơn làm t ng nguy c m c các b nh

không lơy nh ung th g m: vú, vòm h ng, th c qu n, gan, d dày, đ i tr c
tràng. Các b nh lý tim m ch nh t ng nguy c nh i máu c tim, đ t qu và t ng
huy t áp, b nh lý đái tháo đ
2009, b nh gan do r
gan

ng, các r i lo n tơm th n và hành vi [61]. N m

u là nguyên nhơn chính gơy t vong g n 1/3 s ca ghép

Hoa K [25]. Trong n m 2015, trong s 78.529 ca t vong do b nh gan

nh ng ng

i t 12 tu i tr lên, có 47% liên quan đ n r

u, trong đó nam gi i

chi m 49,5%, n gi i chi m 43,5% [47]. N m 2016, t i Anh và x Wales, trong
t ng s các tr
gan do r

ng h p t vong do r

u thì chi m t i 63% nguyên nhơn là b nh

u [48]. T i Angola n m 2012, trong s nh ng ng

i b x gan thì có

đ n 68,9% nam gi i và 60,9% n gi i cho bi t đã t ng s d ng r
th i gian dài tr

c đó [61].

i u đó cho th y tác h i c a r

u bia trong

u đ i v i gan là r t

l n.
Ngoài tác h i đ i v i gan, trên toàn th gi i, WHO
tri u ng

i r i lo n tơm th n do s d ng r

thai, vi c s d ng r

u bia [35].

c tính có kho ng 76
i v i ph n mang

u bia s t ng nguy c sinh con nh cơn, sinh s m, con b d

t t ho c b h i ch ng r

u bào thai FAS (Fetal Alcohol Syndrome). T i M vào


7
n m 1996, t l m c h i ch ng r

u bào thai đ

c

c tính t 0,5 đ n 3 tr

h p trên 1.000 tr s sinh [39]. Sau 13 n m con s đó là 2 đ n 7 tr
1.000 tr và t l m c h i ch ng r i lo n ph r
50 tr
r

ng

ng h p trên

thai nhi FASDs là 20 đ n

u

ng h p trên 1.000 tr vào n m 2015 [51,52]. T i Vi t Nam, l m d ng

u bia nh h

ng l n đ n tình hình s c kh e c ng đ ng khi nó x p th 4 trong

t ng s 79 hành vi nguy c gơy nên gánh n ng b nh t t, t vong trên tồn c u
n m 2015 [44].
Tai n n giao thơng và b o l c
Theo báo cáo c a WHO, trong t ng s 3,3 tri u ca t vong do r

u bia trên

toàn c u m i n m có đ n 15% là do tai n n giao thông sau khi s d ng r
các n

c phát tri n, kho ng 20% s v tai n n là do tài x có n ng đ c n

trong máu cao (trên gi i h n cho phép),
r

u bia,

u có m t

33% đ n 69% ng

2012 đã ghi nh n 25,6% s tr

các n

c kém phát tri n thì cho th y

i lái xe b tai n n [62]. T i Hàn Qu c n m

ng h p n n nhơn b tai n n giao thông

gi i và 3,6%

n gi i nói đã s d ng r

2011, 70% ng

i dơn th a nh n t ng nh h

u bia

tr

nam

c đó [61]. T i Ỏc, n m

ng tiêu c c do ng

i s d ng r

u

bia gơy ra nh : đ p phá tài s n, b bê v con, b o l c gia đình [57].
T i Vi t Nam, theo th ng kê c a

y ban an toàn giao thông Qu c gia,

kho ng 40% s v tai n n giao thông và 11% s ng
quan đ n r

i t vong do tai n n liên

u bia. Theo WHO kh o sát riêng t i Vi t Nam, trong t ng s

18.000 n n nhơn nh p vi n do tai n n giao thơng có t i 36% s ng
có n ng đ c n v

t ng

ng cho phép và 66,8% s lái xe ô tô vi ph m quy đ nh

v n ng đ c n khi đi u khi n ph

ng ti n giao thông [19]. N m 2016, r

là nguyên nhơn gơy ra 70% s v tai n n giao thông,
10.000 ng

i lái xe máy

c tính c n

u bia

c có h n

i t vong do tai n n giao thông m t n m thì có h n 7.000 ng

ch t do lái xe sau khi s d ng r

u bia. T l ng

thông trong vịng hai gi sau khi u ng r
giao thơng liên quan đ n r
b nh vi n Vi t

i đi u khi n ph

i

ng ti n giao

u bia là 45% [4]. Nghiên c u tai n n

u và đi u khi n ph

ng ti n c gi i đ

ng b

hai

c và Saint Paul n m 2008-2009 thì s n n nhơn b tai n n giao

Thang Long University Library


8
thơng có n ng đ c n trong máu là 62%, xét nghi m t thi c a 500 n n nhơn t
vong do tai n n giao thơng thì 34% n n nhơn có n ng đ c n trong máu [9].
C ng thông tin t khoa c p c u b nh vi n Vi t

c, ch trong b n ngày t t M u

Tu t 2018 có g n 500 ca tai n n giao thông nh p vi n, trong đó h n 60% có liên
quan đ n s d ng r

u bia [7].

T i Ỏc n m 2011, trong m t nghiên c u v r
2012 cho k t qu 57% các v b o l c liên quan đ n r

u và b o l c t 2011 đ n
u, 34% trong t ng s các

v b o l c là b o l c gia đình và 70% trong s 34% các v b o l c gia đình có
ngun nhơn do r

u [32]. Kh o sát v t i ph m và công lý t i Scotland 2017-

2018 cho k t qu 46% các v b o l c, ng
r

i ph m t i đã ch u nh h

ng c a

u bia [56]. T 2014-2016 t i Anh và x Wales, 91% các v b o l c x y ra t i

quán r

u ho c cơu l c b có liên quan đ n r

u [61].

T i Vi t Nam n m 2016, có 30% s v gơy r i tr t t xã h i, 33,7% các v
b o l c gia đình có ngun nhơn xu t phát t vi c s d ng r

u bia [7]. M t

nghiên c u c t ngang t 2012 đ n 2013 th c hi n trên 392 h c sinh
tr

ng THPT t i Hà N i v hành vi b t n t, b o l c th ch t

cho th y có m i liên quan gi a t l s d ng r

m t

h c sinh c p 3

u bia và hành vi b t n t, b o

l c. C th , t l b t n t, b o l c th ch t t ng d n theo các nhóm t ch a bao

gi u ng r
nh t

u bia (6%) cho đ n u ng nh ng ch a h t m t c c (9,3%) và cao

nhóm đã t ng u ng ít nh t m t c c (26,4%) [8].

cho th y t l gơy th
r

ng tích cho ng

i khác

m t nghiên c u khác

nh ng thanh thi u niên t ng say

u bia khơng cao (3,5%) nh ng nó v n g p nhi u l n so v i nh ng ng

t ng say r

i ch a

u bia (0,4%) và có ý ngh a th ng kê (p<0,001) [16].

V kinh t
Bên c nh nh ng tác h i v m c s c kh e, r

u bia còn gơy ra gánh n ng v

kinh t r t l n đ n nhi u qu c gia trên th gi i, ngay c v i nh ng n
tri n. N m 2010, l m d ng r
Trong đó, u ng r

c phát

u bia gơy thi t h i cho Hoa K 249 t đô la.

u say tiêu t n 191 t đô la (76,7%), riêng

nhóm tr v thành


9
niên t n 24,3 t đô la (9,7%). T i Anh t 2006-2007, h th ng y t qu c gia
(NHS) đã t n 3,3 t b ng Anh đ kh c ph c h u qu c a bia r

u [54].

T i Vi t Nam, trong h i th o ắcung c p thơng tin cho báo chí v phòng,
ch ng tác h i c a r
r

u, bia” n m 2016, cho bi t c n

u bia kho ng 60.000 t m i n m, t n th t v kinh t do s d ng r

chi m g n 3% t ng s thu ngơn sách c a c n
r

c đã ph i chi phí cho
u bia

c [4]. N m 2015, ngành s n xu t

u đóng góp cho ngơn sách kho ng 1,2 t đô la, nh ng riêng thi t h i do tai

n n giao thông liên quan đ n r

u, bia n m 2010 đã t

ng đ

ng 1 t đơ la, đó

là ch a k các gánh n ng b nh t t, gi m su t s c lao đ ng, thi t h i v kinh t ,
xã h i khác mà r

u, bia gơy ra. N m 2016, ch tính riêng tai n n giao thông đã

gơy ra thi t h i 250 t đ ng m i ngày. R
tr ng

ng

u bia l y đi ngu n tài chính r t quan

i nghèo, gia đình, xã h i n i ng

i đó s ng và là ngun nhơn làm

cho tình tr ng nghèo đói thêm tr m tr ng.
Tác h i đ i v i thanh thi u niên
T i M , trong báo cáo c a CDC, trung bình trong giai đo n 2006 - 2010
m i n m l y đi sinh m ng c a 4358 ng

id

i 21 tu i trong đó nguyên nhơn

chi m t l cao nh t là tai n n giao thông do s d ng xe c gi i v i 1580 tr

ng

h p [22].
Trong m t nghiên c u v s d ng r

u bia

sinh viên giai đo n 1998 -

2001, có 696.000 sinh viên đ i h c t i M b t n công b i m t sinh viên khác
đang u ng r
r

u và 97.000 sinh viên báo cáo b t n cơng tình d c liên quan đ n

u ho c hi p dơm ngày [55].
M t nghiên c u khác c a tr

và các m i liên quan

ng Y t Công c ng v vi c s d ng r

u bia

sinh viên đ i h c Harvard M t 1993 đ n 1997 báo cáo

c 4 sinh viên thì có 1 sinh viên b h u qu do vi c s d ng r

u nh b đi m

th p, t t l i trong l p, k t qu h c t p gi m [33].
R

u bia cịn làm t ng nguy c quan h tình d c khơng an tồn, m t

nghiên c u trên 384 sinh viên t i m t s tr

ng đ i h c

M n m 2015 cho k t

Thang Long University Library


10
qu 59,2% nam sinh viên và 46,5% n sinh viên đã t ng quan h tình d c khơng
an tồn sau khi s d ng r

trong nhóm d

u bia, tính theo nhóm tu i thì có đ n 57% sinh viên

i 20 tu i, 52,2% trong nhóm t 20 đ n 24 đã quan h tình d c

khơng an tồn sau khi u ng r

u. M t nghiên c u

t nguy c và b o v c a vi c s d ng r

u bia

Anh n m 2008 v các y u

tr em 15 đ n 16 tu i cho k t

qu 12,5% đã t ng quan h tình d c ngoài ý mu n sau khi s d ng r
28,8% t ng b nh h

u bia,

ng b i b o l c sao khi u ng say và 45,3% t ng quên m i

th sau khi u ng [41].
T i Vi t Nam n m 2016, m t nghiên c u c t ngang

Hà N i và Nam

nh

th c hi n trên đ i t

ng đi xét nghi m HIV cho k t qu có m i liên quan m t

thi t gi a nh ng ng

i có r i lo n s d ng r

u v i hành vi tình d c khơng an

tồn [26].
1.1.5. Khuy năcáoăv s d ngăr

u bia Theo IARD

International Alliance for Responsible Drinking-T ch c qu c t v u ng
r

u bia có trách nhi m), đ n th i đi m tháng 1 n m 2017 ch a có khuy n ngh

mang tính qu c t nào liên quan đ n s d ng r

u bia đ

c ban hành b i

TCYTTG ho c các c quan khác có th áp d ng cho dơn s chung. Tuy nhiên,
nhi u qu c gia đã có nh ng h

ng d n hay khuy n ngh riêng v s d ng r

bia h p lý cho công dơn trong n
VR khuy n ngh /ng

i/ngày, đ

u

c. Ch y u các khuy n cáo trình bày theo
c quy đ i ra gram c n/ng

i/ngày và khác

nhau cho t ng gi i tính.
L

ng c n khuy n cáo/s d ng r
Quy đ nh v l

d ng r

ng c n khuy n cáo (recommended consumption) hay s

u bia v a ph i (moderate drinking - NIAAA) khác nhau cho t ng qu c

gia, t 8 -40,5g/ng
Nam, l

u bia v a ph i

i/ngày cho nam và 8 - 27g/ng

ng c n khuy n cáo là 2 VR (20g c n)/ng

(10g c n)/ng
S d ng r

i/ngày cho n .
u bia nguy c th p

i/ngày cho n . T i Vi t
i/ngày cho nam và 1 VR


11
Ngoài khái ni m ắl
s d ng r
hay l

ng c n khuy n cáo”, nhi u qu c gia còn quy đ nh v

u bia nguy c th p (low-risk drinking) v i l

ng c n (g)/ng

i/tu n th

ng c n (g)/ng

i/ngày

ng l n h n m c khuy n cáo và nh h n m c

UQC.
1.1.6. Cácăy u t
Các y u t

nhăh
nh h

ngăđ n s tiêuăth r
ng đ n vi c tiêu th r

u bia
u bia bao g m y u t cá nhơn

nh tu i, gia đình và các y u t xã h i nh s phát tri n kinh t , v n hóa, các
lo i r

u bia hi n có, m c đ thi hành chính sách v r

Tác đ ng c a vi c u ng r

u bia có th gơy ra các t n thu ng c p tính ho c

lơu dài đ i v i s c kh e trong dơn s liên quan đ n l
Hoàn c nh u ng r

u bia.
ng u ng và t n su t u ng.

u bia c ng đóng vai trị quan tr ng trong vi c xu hi n các

tác h i liên quan đ n r

u bia, đ c bi t là nh hu ng c a ng đ c r

uđ ns c

kh e nh ng d p đ c bi t [23]

Hình 1.1. Mơ hình v m i liên h nhơn qu gi a vi c tiêu th r

u bia và h u

qu s c kh e

Thang Long University Library


12
1.2. Tìnhăhìnhăs d ngăr

u bia vƠăm t s y u t liênăquan

sinhăviênăqua

cácănghiênăc uătrên th gi iăvƠăVi t Nam

1.2.1. Trênăth gi i
Báo cáo c a T p chí y khoa Lancet ch ra, l
đang ch ng l i

các qu c gia

ng dung n p đ u ng có c n

các qu c gia phát tri n, nh Nga, Anh, Canada.

Còn t i M t c đ t ng tiêu th lo i đ u ng này khá th p, kho ng 5,4% t n m
2010. Tính bình quơn đ u ng

i thì Moldova là qu c gia có m c tiêu th r

u

l n nh t, 15 lít, và th p nh t là Kuwait v i 0,005 lít m i n m. Nghiên c u này
c ng ch ra t l ng
n m,

i khơng s d ng r

u trên tồn c u gi m 3% trong 17

m c 43% n m 2017. C ng theo nghiên c u này, t i n m 2030 chơu Âu

s khơng cịn là khu v c có m c tiêu th r

Hình 1.2. L

ng tiêu th r

u cao nh t [42].

u trung bình m i qu c gia vào n m 2017 và % thay

đ i so v i n m 2010. Ngu n Devaux, 2017 [37]
T i Thái Lan, theo báo cáo c a kh o sát y t và phúc l i c a chính ph Thái
Lan 1991. Có t i 85% s ng

i đang u ng r

u là nam gi i, trong đó 21,5% là


13
tu i t 14 đ n 19 và 33% là tu i t 20 đ n 24 và có g n m t n a (45%) dơn s
b t đ u u ng r

u tr

Vi c tiêu th r

c 20 tu i [28].
u bia quá m c gơy ra nh ng h u qu v s c kh e đ c bi t

trong sinh viên đ i h c. Theo nghiên c u c t ngang
Sebena và c ng s n m 2016 v t l u ng r
đ v tình tr ng s c kh e

ng

ba tr

ba n

c chơu Âu c a

u trong sinh viên đ i h c và v n

c, Bulgaria và Ba Lan v i c m u là

2103 sinh viên, k t qu trong th y nh ng sinh viên u ng r

u bia, có t 10%

đ n 30% sinh viên báo cáo tình tr ng t i t v s c kh e trong n m qua (54)
Ngoài gơy ra h u qu v s c kh e s d ng r

u bia còn có th gơy ra

nh ng h u qu khác đ c bi t là hành vi tình d c nguy hi m theo nghiên c u c t
ngang c a Choudhry và c ng s vào n m 2014 ti n hành trên 1954 sinh viên t i
Tr

ng

ih c

Uganda. K t qu cho th y trong các sinh viên có u ng r

bia có 27% sinh viên đã u ng r

u

u bia khi h có quan h tình d c l n g n đơy

nh t và có kho ng 50% n sinh viên s d ng bao cao su khơng đ ng nh t v i
b n tình m i cao h n nam sinh viên (37%) [59].
T i
m t tr

n

n m 2017, m t nghiên c u v vi c s d ng r

ng đ i h c Y và các y u t

có s d ng r

u

nh h

ng đ n s d ng r

sinh viên

u

u. K t qu t l

sinh viên là 20%, trong đó 55% sinh viên s d ng r

tháng, 80% tr l i b n bè là y u t

nh h

ng đ n vi c s d ng r

u hàng

uc ah .

Ki m đ nh th ng kê cho th y nam gi i s d ng nhi u h n n (p=0,04), nghiên
c u khơng tìm th y m i liên quan gi a s d ng r

u bia v i h c v n c a cha và

m [37].
1.2.2. T i Vi t Nam
Trong m t cu c đi u tra kh o sát qu c gia v s d ng r
(SURA Vi t Nam) đ

c th c hi n vào n m 2015

u bia

Vi t Nam

12 t nh và thành ph đ i

di n cho 6 vùng kinh t - xã h i v i t ng m u đi u tra là 5.200 h gia đình cho
th y g n 60% ng

iđ

c đi u tra cho bi t h đang s d ng r

n s d ng là 86,8% và 31,6% t

u bia, t l nam

ng ng, khơng có s khác nhau v t l s

Thang Long University Library


14
d ng r

u bia

thành th và nông thôn. Trong 6 vùng kinh t , xã h i thì Tơy

Nguyên là vùng có ng

i dơn s d ng r

u bia nhi u nh t (73,4%), th p nh t là

ng b ng sông C u Long (52%) [13].
Theo m t nghiên c u n m 2008, có kho ng 80% nam và 36,5% n thanh
thi u niên t 14-25 tu i s d ng r

u bia, t ng 10%

nam và 8%

n sau 5

n m, trong đó 60,5% nam và 22% n đã t ng u ng say [2].
N m 2013, m t cu c đi u tra trên toàn qu c trên h c sinh l p 8-12 cho th y
có t i 33% h c sinh nam và 18% h c sinh n t ng u ng ít nh t m t đ n v c n
trong 30 ngày v a qua, trong đó 49% h c sinh nam và 38% h c sinh n u ng
c c đ u tiên khi ch a đ n 14 tu i, 31% h c sinh nam và 15% h c sinh n đã
t ng u ng say ít nh t m t l n [22].
Trong m t báo cáo c a t ch c H p tác và Phát tri n Kinh t (OECD) n m
2017 cho bi t vào n m 2015 t i Vi t Nam có 34% thanh thi u niên t 14 đ n 17
tu i và 57% thanh niên t 18 đ n 21 tu i đã t ng s d ng r
T i Vi t Nam, đã có nhi u nghiên c u v r

u bia [34].

u bia trên sinh viên và cho

th y t l khá cao. Tiêu bi u n m 2017, Tr n Th Huy n Trang đã th c hi n m t
nghiên c u c t ngang mô t v hành vi s d ng r
Khoa Y T Công C ng,

ih cYD

≥8

nam ho c ≥6

gi a l m d ng r

trên 405 sinh viên

c thành ph H Chí Minh s d ng b

cơng c AUDIT. K t qu t l có s d ng r
v a qua là 58,3%, t l l m d ng r

u bia

u bia c a sinh viên trong 12 tháng

u bia trong t ng s 405 sinh viên (AUDIT

n ) là 10,6%. Phơn tích đ n bi n cho th y có m i liên quan
u bia v i gi i tính, h c l c, hút thu c lá. C th , nh ng sinh

viên nam có t l l m d ng r

u bia g p 1,9 l n sinh viên n (p=0,022), sinh

viên có h c l c khá tr lên có t l l m d ng r

u bia ch b ng 0,43 l n nh ng

sinh viên có h c l c t trung bình tr xu ng, nh ng sinh viên có hút thu c lá
trong vịng 12 tháng v a qua thì có t l l m d ng r

u bia g p 2,39 l n nh ng

sinh viên khơng có hút thu c lá trong 12 tháng qua. Các bi u hi n sau khi u ng
r

u: bi u hi n v th ch t chi m t l nhi u nh t (83,1%), bi u hi n v n d liên


15
quan đ n lái xe sau khi u n r

u bia c ng chi m t l khá cao (60%), bi u hi n

liên quan đ n h c t p chi m 28,4% [16].
T i Hu n m 2016, m t nhóm tác gi c a

ih cYD

c Hu đã th c

hi n m t nghiên c u c t ngang mô t trên 550 sinh viên thu c 4 tr
và Cao đ ng trên thành ph Hu v th c tr ng l m d ng r

ng

ih c

u bia và các y u t

liên quan, nghiên c u s d ng b công c AUDIT đ đánh giá m c đ s d ng
r

u bia, tuy nhiên khác v i nghiên c u c a tác gi Tr n Th Huy n Trang,

nghiên c u này dùng đi m c t AUDIT ≥8 cho c nam và n đ xác đ nh m c
l m d ng r

u bia. K t qu có 93% sinh viên s d ng r

qua, m c đ s d ng h p
h i 1,8% và 5,3%
d ng r

u bia trong 12 tháng

m c nguy c th p chi m 66,9%, nguy c 18,7%, có

m c ph thu c/nghi n, tính g p l i thì t l sinh viên l m

u bia là 25,8% trong t ng s 550 sinh viên kh o sát [17].

T i Mi n B c n m 2007, Ph m Bích Di p và c ng s đã có nghiên c u c t
ngang trên 619, có đ tu i t 18-25 c a

i h c Y Hà N i và

i h c Y Thái

Nguyên, s d ng AUDIT v i đi m c t ≥8 đ xác đ nh l m d ng r

u bia. K t

qu trong s 586 sinh viên hoàn thành đ y đ b cơu h i thì t l l m d ng r
bia là 12,5% trong t ng s 65,5% sinh viên đã t ng s d ng r
đ n bi n cho th y có m i liên quan gi a l m d ng r
hút thu c lá. C th , t l nam gi i
nhóm s d ng r
d ng r
thu c

u bia. Phơn tích

u bia v i gi i tính, tu i và

nhóm l m d ng r

u bia cao g p 23,3 l n

u bia h p lý, t l sinh viên t 22 tu i tr lên

u bia cao g p 2,4 l n
nhóm l m d ng r

lý, t l hi n hút thu c lá

nhóm s d ng r

u bia cao g p 3,8 l n
nhóm l m d ng r

u

nhóm l m

u bia h p lý, t l t ng hút
nhóm s d ng r

u bia h p

u bia g p 7 l n nhóm s d ng

r

u bia h p lý, nghiên c u này khơng tìm th y m i liên quan gi a l m d ng

r

u bia v i trình đ h c v n c a cha và m [29].

1.3. Gi i thi u thangăđo AUDIT
AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test) là thang đo do
TCYTTG xơy d ng, đơy là m t ph

ng pháp đ n gi n, th c hi n sàng l c m c

Thang Long University Library


16
đ s d ng r

u bia ch trong vài phút. AUDIT cung c p b ng ch ng đ xác

đ nh các bi n pháp can thi p thích h p giúp ng
ng ng s d ng r

i l m d ng r

u bia gi m ho c

u bia và nh v y có th gi m thi u nh ng tác h i do r

u bia

gơy ra đ i v i s c kh e. AUDIT cịn là cơng c ti n l i không ch cho nhơn viên
y t t i tuy n ch m sóc s c kh e ban đ u mà còn d s d ng cho t t c nh ng
ng

i có chung m i quan tơm đ i v i các ho t đ ng phòng ch ng tác h i c a s

d ng r

u bia nh : công an, cán b t pháp, các nhà cung c p d ch v xã h i

trong c ng đ ng [14], [36].
AUDIT là thang đo g m 10 cơu ng n g n, đ n gi n, d tr l i, đ

c chia

thành ba ph n bao g m:
Ph n 1: g m 3 cơu đ u tiên, thu th p b ng ch ng v s d ng r

u bia đ n

m c có h i.
Ph n 2: g m 3 cơu ti p theo, thu th p b ng ch ng v ph thu c r

u bia.

Ph n 3: g m 4 cơu cu i cùng, thu th p b ng ch ng v vi c s d ng r

u

bia đ n m c nguy hi m.
D a vào t ng đi m c a 10 cơu, TCYTTG chia m c đ s d ng thành 4
m cđ .
S d ng r

u bia

m c nguy c th p: lý t

ng nh t v n là không nên

u ng, n u đã u ng ch nên gi m c không quá 2 đ n v /ngày đ i v i nam ho c
không quá 1 đ n v /ngày đ i v i n . V i m c s d ng này, h u qu c a r
bia đ i v i s c kh e th
<8 đi m

ng

m c t i thi u, t

ng ng m c <6 đi m

u

n ho c

nam [14].

S d ng r

u bia

m c nguy c : là vi c s d ng r

đ n nguy c gơy h i cho ng
tác h i v s c kh e do r

i u ng. Nh ng ng

u bia

m cđ d n

i này m c dù ch a ch u nh ng

u bia gơy ra nh ng h có nguy c m c các b nh m n

tính nh ung th , tim m ch... ho c nguy c ch n th

ng, b o l c hay hành vi

liên quan đ n pháp lu t, gi m kh n ng làm vi c, và g p ph i các v n đ xã h i
do tình tr ng nhi m đ c r

u bia c p tính gơy nên, t

ng ng m c 6-15 đi m