Thực trạng bệnh tăng huyết áp ở người cao tuổi tại xã bắc phong, huyện cao phong, hòa bình năm 2020 và một số yếu tố liên quan

B GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
TR NGă I H CăTH NGăLONG
---------------------------------------

BÙI XUÂN TI N

TH C TR NG B NHăT NGăHUY T ÁP
NG
I CAO TU I T I XÃ B C PHONG,
HUY NăCAOăPHONG,ăHọAăBỊNHăN Mă2020ă
VÀ M T S Y U T LIÊN QUAN

LU NăV NăTH CăS ăYăT CÔNG C NG

HÀ N I ậ N Mă2020


B GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
TR NGă I H CăTH NGăLONG
KHOA: KHOA H C S C KH E
B MÔN Y T CÔNG C NG

BÙI XUÂN TI N

TH C TR NG B NHăT NGăHUY T ÁP
NG
I CAO TU I T I XÃ B C PHONG,
HUY NăCAOăPHONG,ăHọAăBỊNHăN Mă2020ă
VÀ M T S Y U T LIÊN QUAN

CHUYÊN NGÀNH: Y T CÔNG C NG

MÃ S : 8720701

LU NăV NăTH CăS ăYăT CÔNG C NG
H

NG D N KHOA H C
TS Nguy nă căS n

Hà N i ậ N mă2020

Thang Long University Library


i

L I C Mă N
có th hồnăthànhăđ tài lu năv năth căs ăm t cách hoàn ch nh, bên c nh
s n l c c g ng c a b n thân cịn có s h

ng d n nhi t tình c a q Th y Cơ,

c ngănh s đ ng viên ng h c aăgiaăđìnhăvàăb n bè trong su t th i gian h c t p
nghiên c u và th c hi n lu năv năth căs .ă
Xin chân thành bày t lòng bi tă năđ n Th y TS. Nguy nă
PGS.TSă àoăXuânăVinhăng

căS n và Th y

iăđưăh tălòngăgiúpăđ và t o m iăđi u ki n t t nh t

cho tơi hồn thành lu năv nănày.ăXinăchânăthànhăbàyăt lịng bi tă năđ n tồn th
q th y cơ trong khoa Y t công c ng vàăkhoaăsauăđ i h că

i h c Th ngăLong

đưăt n tình truy năđ t nh ng ki n th căquỦăbáuăc ngănh t o m iăđi u ki n thu n
l i nh t cho tôi trong su t quá trình h c t p nghiên c uăvàăchoăđ n khi th c hi n
đ tài lu năv n.ă
Xin chân thành bày t lòng bi tă năđ n UBND xã B c Phong, Trung tâm Y
t huy n Cao Phong đưăkhôngăng ng h tr và t o m iăđi u ki n t t nh t cho tôi
trong su t th i gian nghiên c u và th c hi n lu năv n.ă
Cu i cùng, tôi xin chân thành c mă năđ năgiaăđình,ăcácăanhăch và các b n
đ ng nghi păđưăh tr cho tôi r t nhi u trong su t quá trình h c t p, nghiên c u
và th c hi năđ tài lu năv năth căs ăm t cách hoàn ch nh.
H c viên th c hi n

Bùi Xuân Ti n


ii

L IăCAMă OAN
Tơiăxinăcamăđoanăđâyălàăcơngătrìnhănghiênăc u khoa h căđ c l p c a riêng
tôi. Các s li u s d ng phân tích trong lu n án có ngu n g c rõăràng,ăđưăcôngăb
theoăđúngăquyăđ nh. Các k t qu nghiên c u trong lu n án do tơi t tìm hi u, phân
tích m t cách trung th c, khách quan và phù h p v i th c ti n c a Vi t Nam. Các
k t qu nàyăch aăt ngăđ

c công b trong b t k nghiên c u nào khác.
H c viên th c hi n

Bùi Xuân Ti n

Thang Long University Library


iii

DANHăM CăCÁCăCH ăVI TăT T
BKLN

B nh không lây nhi m

BMI:

Body Mass Index (Ch s kh iăc ăth )

T

áiătháoăđ

V:

ng v t

HA:

Huy t áp

ng

HAMT: Huy t áp m c tiêu
HATB:

Huy t áp trung bình

HATT:

Huy t áp tâm thu

HATTr: Huy tăápătâmătr
ISH:
NCD

ng

International Society of Hypertension
(Hi p h iăt ngăhuy t áp qu c t )
Non-communicable disease (B nh không lây nhi m)

NMCT: Nh iămáuăc ătim
Quality-Adjusted Life-Year
QALY

(S n măs ngăđi u ch nh theo b nh t t)

TGMB: Th i gian m c b nh
THA:

T ngăhuy t áp

THCS:

Trung h căc ăs

THPT:

Trung h c ph thông

TTYT:

Trung tâm Y t

TYT:

Tr m y t

WHO:

World Health Organization (T ch c y t th gi i)

YTLQ

Y u t liên quan

YTNC:

Y u t nguyăc ă

iv

M CăL C
T V Nă
Ch

...................................................................................................... 1

ngă1: T NG QUAN ................................................................................... 3

1.1. M t s đ nhăngh aăvàăkháiăni m.................................................................. 3
1.1.1. Huy t áp và Huy tăápăđ ng m ch ......................................................... 3
1.1.2.ăT ngăhuy t áp ........................................................................................ 3
1.2. Th c tr ng b nhăt ngăhuy t áp trên th gi i và t i Vi t Nam .................. 14
1.2.1. Th c tr ngăt ngăhuy t áp trên th gi i ............................................... 14
1.2.2. Th c tr ng b nhăt ngăhuy t áp

ng

i cao tu i t i Vi t Nam .......... 17

1.3. Các y u t liênăquanăđ n b nhăt ngăhuy t áp. .......................................... 20
1.3.1. Tu i ..................................................................................................... 20
1.3.2. Gi i ..................................................................................................... 21
1.3.3. Béo phì ................................................................................................ 21
1.3.4.ă nănhi u mu i ..................................................................................... 22
1.3.5.ă nănhi u ch t béo................................................................................ 23
1.3.6.ă năthi u ch tăx .................................................................................. 23
1.3.7. Hút thu c lá ......................................................................................... 24
1.3.8. Thói quen u ngăr

u........................................................................... 25

1.3.9. Ít ho tăđ ng th l c ............................................................................. 26
1.3.10.ăTrìnhăđ h c v n ............................................................................... 27
1.4. Gi i thi uăđ aăđi m nghiên c u................................................................. 28
1.5. Khung lý thuy t nghiên c u ...................................................................... 30
Ch

ngă2:

2.1.ă

iăt

IăT

NGăVĨăPH

NGăPHÁPăNGHIểNăC U ................. 31

ng,ăđ aăđi m và th i gian nghiên c u ........................................... 31

2.1.1.ă

iăt

2.1.2.

aăđi m nghiên c u ........................................................................... 31

ng nghiên c u ......................................................................... 31

2.1.3. Th i gian nghiên c u: ......................................................................... 31
2.2.ăPh

ngăphápănghiênăc u. ......................................................................... 31

2.2.1. Thi t k nghiên c u. ............................................................................ 31

Thang Long University Library


v

2.2.2. C m u và cách ch n m u. ................................................................. 31
2.3. Bi n s , ch s nghiên c u và tiêu chu năđánhăgiá. .................................. 32
2.3.1. Các bi n s và ch s nghiên c u. ...................................................... 32
2.3.2. Tiêu chu năđánhăgiá ........................................................................... 34
2.4.ăPh

ngăphápăthuăth p thông tin. ............................................................... 36

2.4.1. Công c thu th p thông tin. ................................................................ 36
2.4.2. K thu t thu th p thơng tin. ................................................................ 36
2.4.3. Quy trình thu th păthôngătinăvàăs ăđ nghiên c u. ............................. 38
2.5. Phân tích và x lý s li u .......................................................................... 41
2.6. Sai s và bi n pháp kh ng ch sai s ........................................................ 41
2.6.1. Sai s ................................................................................................... 41
2.6.2. Bi n pháp kh ng ch sai s ................................................................. 41

2.7.ă

oăđ c trong nghiên c u ......................................................................... 42

2.8. H n ch c aăđ tài. .................................................................................... 42
Ch

ngă3: K T QU NGHIÊN C U ............................................................ 43

3.1.ă

căđi m chung c aăđ iăt

3.2. Th c tr ng THA

ng

ng nghiên c u .............................................. 43

i cao tu i t i xã B c Phong ................................ 48

3.3. M t s y u t liênăquanăđ n THA. ............................................................ 53
Ch

ngă4: BÀN LU N ..................................................................................... 59

4.1. V th c tr ng b nh THA

ng

i cao tu i t i xã B c Phong huy n Cao

phong t nhăHịaăBìnhăn mă2020. ...................................................................... 59
4.2. M t s y u t liênăquanăđ n THA. ............................................................ 63
K T LU N ........................................................................................................ 70
KHUY N NGH ................................................................................................ 72
TÀI LI U THAM KH O. ............................................................................... 73
PH L C 1: ....................................................................................................... 79
PH L C 2 ........................................................................................................ 85


vi

DANHăM CăB NG
B ng 1.1. Phân lo iăt ngăhuy t áp theo JNC VI ................................................... 4
B ng 1.2. Phân lo iăt ngăhuy t áp theo WHO/ISH 1999...................................... 4
B ng 2. 1. Các bi n s và ch s nghiên c u....................................................... 32
B ng 3.1. Phân b đ iăt

ng nghiên c u theo nhóm tu i (n=460)..................... 43

B ng 3.2. Phân b đ iăt

ng nghiên c u theo dân t c (n=460) ......................... 44

B ng 3.3. Phân b đ iăt

ng nghiên c u theo ngh nghi pătr

c khi ngh h uă

(n=460) ................................................................................................................ 44
B ng 3.4. Phân b đ iăt

ng nghiên c u theo công vi c hi n t i (n=460) ........ 45

B ng 3.5. Phân b đ iăt

ng nghiên c u theo trìnhăđ h c v n (n=460) ........... 45

B ng 3.6. Phân b ch s BMI theo gi i tính (n=460) ........................................ 46
B ng 3.7. Phân b ch s BMI theo nhóm tu i (n=460) ..................................... 46
B ng 3.8. Phân b t s VB/VM (WHR) theo gi i (n=460) .............................. 47
B ng 3.9. Phân b t s VB/VM (WHR) theo nhóm tu i (n=460) .................... 47
B ng 3.10. Phân b đ iăt

ng theo ch s nhân tr c và gi i tính (n=460) ......... 48

B ng 3.11. Th c tr ng THA

ng

i cao tu i t i xã B c Phong (n=460) .......... 48

B ng 3.12. Phân b t l THA theo gi i tính (n=460)........................................ 49
B ng 3.13. Phân b đ căđi măt ngăhuy t áp theo gi i tính (n=460)................... 50
B ng 3.14. Phân b THA theo nhóm tu i (n = 460) (n=460) ............................. 50
B ng 3.15. Phân b THA theo ngh nghi pătr

c khi ngh h uă(n=460) .......... 51

B ng 3.16. Phân b THA theo công vi c hi n t i (n= 460) ................................ 51
B ng 3.17. Phân b THAătheoătrìnhăđ h c v n (n = 460) ................................. 52
B ng 3.18. M i liên quan gi a gi i tính và tình tr ng b nhăt ngăhuy t áp c aăđ i
t

ng nghiên c u (n=460) ................................................................................... 53

B ng 3.19. M i liên quan gi a nhóm tu i v i THA (n=460) ............................. 54
B ng 3.20. M i liên quan gi a ngh nghi p và tình tr ng b nhăt ngăhuy t áp c a
đ iăt

ng nghiên c u (n=460)............................................................................. 54

B ng 3.21. M i liên quan gi a ch s BMI v i tình tr ng huy t áp (n=460) ..... 55

Thang Long University Library


vii

B ng 3.22. M i liên quan gi a thói quen hút thu c v i tình tr ng huy t áp (n=460)
............................................................................................................................. 55
B ng 3.23. M i liên quan gi aăthóiăquenă năm n v i THA (n=460) ................. 56
B ng 3.24. M i liên quan gi aăthóiăquenăth

ng xuyên u ngăr

u bia v i THA

(n=460) ................................................................................................................ 56
B ng 3.25. M i liên quan gi aăthóiăquenă năth că năcóănhi u m đ ng v t v i
THA (n=460) ....................................................................................................... 57
B ng 3.26. M i liên quan gi aăthóiăquenăth

ng xuyên v năđ ng th l c v i THA

(n=460) ................................................................................................................ 57
B ng 3.27. M i liên quan gi a ti n s giaăđìnhăv i THA (n=460) .................... 58

DANHăM CăBI Uă
S ăđ 2.1.ăS ăđ nghiên c u ............................................................................... 40
Bi uăđ 2.2. Ph b đ iăt

ng nghiên c uătheoăphânăđ THA………………..ă49

Bi uăđ 3.3. Phân b đ iăt

ng nghiên c u theo các y u t nguyăc ăTHA……53


1

TăV Nă
Trong vài th p niên g năđây,ăcùngăv i s ti n b v
nhi uăl nhăv c,ăng

t b c v khoa h c trên

iătaăđưăch ng ki n s giaăt ngănhanhădânăs già do tu i th

ngày càng cao. S giaăt ngănhanhădânăs già là m i quan tâm chung c aăcácăn
phát tri năvàăcácăn

c

căđangăpháătri năvìănóăđ t ra hàng lo t v năđ c n gi i quy t

thu c nhi uăl nhăv cănh ăxưăh i, kinh t , y t …ă.ă
Ng

i cao tu iălàăng

i t 60 tu i tr lên.ăNg

i cao tu iăth

ng có b nh

m nătính,ătrongăđóăt ngăhuy t áp là b nh m n tính ph bi n nh t. trên th gi i, t
l m c b nhăt ngăhuy t áp trong c ng đ ngăngàyăcàngăgiaăt ng,ăđ c bi t
n

các

căđangăphátătri n,ătrongăđóăcóăVi t Nam. Bên c nhăđóăVi t Nam là m t trong

s nh ng qu c gia già hóa dân s nhanh nh t trong khu v c.ăTrongăn mă2013ăt
l ng

i cao tu iăđưălênăt i 10,5% t ng dân s [12]. Các nghiên c u trên th gi i

và t i Vi t Nam cho th yătìnhăhìnhăt ngăhuy t áp
s c kh eăđángăloăng i, nhăh
Nghiên c u c a HoàngăPh
huy tăápă ăng

ngăđ n ch tăl

ng

i cao tu iăđangălàăv năđ

ng cu c s ngăng

i cao tu i. Theo

ngăTh yăn mă2016ăchoăth yăt ăl ă m că b nhăt ngă

iăcaoătu iă(≥ă60ătu i) chi m 51,29 % [34], Nguy n Thanh Ng c

n mă2007ăcho th y t l t ngăhuy t áp

ng

i cao tu i chi mă37,6%ătrongăđóă

nam gi i cao tu i có t l t ngăhuy tăápăcaoăh năn gi i cao tu i [19].
Theoăđi u tra c a Vi n Tim m ch Vi tăNamăn mă2008,ă ng

i l nă(≥60ă

tu i) t i 8 t nh, thành ph c a Vi t Nam t l t ng huy t áp đưăt ngălênăđ n 47,8%
ngh aălàăc 2ăng

i cao tu i

t ăl ăt ngăhuy t áp ăng
68,8%ă[40].ă

n

cătaăthìăcóă1ăng

i b t ngăhuy t áp; n mă2012ă

iă>75ătu iălàă69.8%,ătrongăđóănamălàă70,5%ăvàăn ălàă

năđi uătraăm iă2015-2016,ăcóăđ nă47,3%ăng

lênăb ăt ngăhuy tăáp. Tuyănhiên,ăs ăcaăt ngăhuy tăápăđ
48,4%ălênă60,9%.ăCònăng

iăt ngăhuy tăápăđ

Nh ăv y,ăv iădânăs ăg nă100ătri uăng
lênă ăVi tăNamă

t ngăhuy tăáp,ăcóă39,1%ă(8,1ătri uăng

căphátăhi năđưăt ngăt ă

căđi uătr ăt ngăt ă61,1%ălênă92,8%.ă

iăthìăs ăng

cătínhăkho ngă17,1ătri uăng

iădânăt 25ătu iătr ă

i.ă

i)ăkhôngăđ

iăt ngăhuy tăápăt ă25ătu iătr ă
căbi t,ătrongănh ngăng

iăb ă

căphátăhi năb ăt ngăhuy tăáp;ă

Thang Long University Library


2

cóă7,2%ă(0,9ătri uăng
tri uăng

i)ăb ăt ngăhuy tăápăkhơngăđ

i)ăb ăt ngăhuy tăápăch aăki măsốtăđ

căđi uătr ;ăcóă69,0%ă(8,1%ă

că[41].

Xã B c Phong là m t xã thu c huy n mi n núi Cao Phong, t nh Hịa Bình.
T iăđâyăđ i s ng kinh t c aăng

i dân cịn g p nhi uăkhóăkh n,ăcácăch

th c hi n phịng ch ngăT ngăhuy tăápăđưăđ

ngătrìnhă

c tri n khai song hi u qu cịnăch aă

cao. Vì v y, m t s câu h iănh ăTh c tr ng b nhăt ngăhuy t áp c aăng

i cao tu i

t i xã B c Phong huy n Cao Phong t nhăHịaăBìnhănh ăth nào? Có nh ng y u t
nàoăliênăquanăđ n b nhăt ngăhuy t áp c aăng

i dân

đây?…

h iăđóăvàănh m cung c p b ng ch ng cho các nhà qu n lý y t

th c tr ngăt ngăhuy t áp

ng

tr l i các câu
đ aăph

ngăv

i cao tu iăvàăđ aăraănh ng khuy năcáoăbanăđ u

trong vi c ki m soát huy t áp, chúng tôi ti n hành nghiên c u v : “Th c tr ng
b nhăt ngăhuy t áp ng

i cao tu i t i xã B c Phong, huy n Cao Phong, t nh Hịa

Bìnhăn mă2020ăvàăm t s y u t liên quan”ăv i 2 m c tiêu:
M c tiêu 1: Mô t th c tr ng b nhăT ngăhuy t áp c aăng

i cao tu i t i xã

B c Phong - Huy n Cao Phong, t nhăHịaăBìnhăn mă2020.
M c tiêu 2: Phân tích m t s y u t liênăquanăđ năt ngăhuy t áp c a nhóm
đ iăt

ng nghiên c u.


3

Ch

ng 1:

T NGăQUAN
1.1.ăM tăs ăđ nhăngh aăvƠăkháiăni m
1.1.1.ăHuy tăápăvƠăHuy tăápăđ ngăm ch
* Huy t áp: Là áp l c máu c n thi tălàmămáuăl uăthơngătrongăh tu n hồn,
đ aămáuăđ năcácămơătrongăc ăth . Trong h m ch máu có huy tăápăđ ng m ch,
huy tăápăt nhăm ch, huy t áp mao m ch.
Huy tăápăđ ng m ch g m có:
- Huy t áp tâm thu (còn g i là huy t áp t iăđa)ălàătr s huy t áp cao nh t
đoăđ

c trong chu k tim. Huy t áp tâm thu là áp l c c aămáuălênăthànhăđ ng

m ch khi tim co (tim

tr ng thái co bóp). Huy tăápătâmăthuăthayăđ i theo tu i,

gi i, tr ng thái ho tăđ ng c aăc ăth . Tr s bìnhăth

ng

ng

iătr

ng thành là

90 - 140 mmHg [9].
- Huy tăápătâmătr
nh tăđoăđ

ng (còn g i là huy t áp t i thi u) là tr s huy t áp th p

c trong chu k tim,ăđoăđ

călúcătimăgiưnă(tâmătr

ng),ădoăl căđànăh i

c aăđ ng m chătácăđ ngălênămáuătrongăđ ng m ch. Huy tăápătâmătr
theo tình tr ng c aăthànhăđ ng m ch. Tr s bìnhăth

ng thayăđ i

ngădaoăđ ng trong kho ng t

50ăđ n 90 mmHg [9].
1.1.2.ăT ngăhuy tăáp
1.1.2.1.ă nhăngh a
TheoăT ăch căYăt ăTh ăgi iă(WHO),ăng

iăđ

căg iălàăt ngăhuy tăápă(THA)ă

khi có m tătrongăhaiăho căc ăhaiătr ăs ăt ngăcaoăh năgiáătr ăbìnhăth

ng:

Huy tăápăt iăđaă(huy tăápătâmăthu)ă≥ă140ămmHgăvà/ho căhuy tăápăt iăthi uă
(huy tăápătâmătr

ng)ă≥ă90ămmHg.ăTr ăs ăđ

cătínhătrungăbìnhăc ngăc aăítănh tă2ă

l năđoăliênăti păv iăcáchăđoăchu nă[49].

Thang Long University Library


4

Trongănghiênăc uănày,ăchúngătôiăs ăd ngăkháiăni măt ngăhuy tăápăc aăT ă
ch căYăt ăth ăgi iăđ

cătrìnhăbàyă ătrên.ăKháiăni mănàyăc ngătrùngăh păv iăkháiă

ni mămàăB ăyăt ăvàăcácăch

ngătrìnhăyăt ăt iăVi tăNamăđangăs ăd ngă[38].

1.1.2.2. Phân lo i và các giaiăđo n c a THA
Cácăgiaiăđo n c a THA phân lo iănh ăsau:
B ng 1.1. Phân lo iăt ngăhuy t áp theo JNC VI
M căđ

Tâmătr

Tâm thu (mmHg)

T iă u

ngă(mmHg)

<120

<80

<130

<85

Bìnhăth

ng

Bìnhăth

ng cao

130 – 139

85 – 89

THAăgiaiăđo n I

140 – 159

90 – 99

THAăgiaiăđo n II

160 – 179

100 – 109

THAăgiaiăđo n III

≥180

≥110

Ngu n : JNC VI [9]
V i 2 l năđo,ăkhiăhuy t áp tâm thu, huy tăápătâmătr
nhau thì m căđ t ngăhuy tăápăđ

căxácăđ nh

ngăchoăcácăgiáătr khác

k t qu đoăcaoănh t [9].

năn mă1999,ăđ hòa h p v i phân lo i c a JNC VI, H iăt ngăhuy t áp
th gi i ISH (Internationnal Society ofHypertension)ă đưă đ aă raă cáchă phână lo i
t ngăhuy t áp m i: dùng t “đ ”ăthayăchoă“ăgiaiăđo n”ăvìăt giaiăđo n ch s ti n
tri n theo th iăgian,ădoăđóăkhơngăphùăh p cho phânăđ .

B ng 1.2. Phân lo iăt ngăhuy t áp theo WHO/ISH 1999
Lo i
T iă u
Bìnhăth

ng

HATT (mmHg)

HATTr (mmHg)

<120

<80

<130

<85


5

Bìnhăth

130 – 139

85 – 89

THAăđ I

140 – 159

90 – 99

THAăđ II

160 – 179

100 – 109

THAăđ III

≥180

≥110

THATTăđ năthu n

≥140

<90

ng cao

Phân nhóm gi i h n

140 - 149

90 - 94

Phân nhóm gi i h n

140 - 145

<90

Ngu n WHO/ISH 1999 [21].
Khi huy t áp tâm thu và huy tăápătâmătr
lo i t ngăhuy tăápăđ

căxácăđ nh

Ví d : Huy tăápăđoăđ
Huy tăápăđoăđ

ngăchoăcácăgiáătr khác nhau thì

k t qu đoăcaoănh t [9].

că160/92mmHgălàăTHAăđ II.
că170/120mmHgălàăTHAăđ III.

* Cách phân lo iăt ngăhuy t áp

Vi t Nam [9]:

Theoăđ ngh c a Ph m Gia Kh i và các c ng s thì Vi t Nam c hai cách
đ u có th áp d ng và khi dùng cách nào chúng ta ph i ghi rõ. Tuy nhiên JNC VI
ngày càng có giá tr th c t khi các y u t nguyăc ăđ i v i b nhăt ngăhuy t áp
đangăgiaăt ng.ăX ăv aăđ ng m ch, ti uăđ

kh n ngăch năđoánăcácăt năth
c ăđ

ng, hút thu c lá, tu iăđ i kéo dài... và

ngă cácăc ăquanăđích,ăxácăđ nh các y u t nguy

c c i thi năh n.
1.1.2.3.ăM tăs ăy uăt ăliênăquanăđ năt ngăhuy tăáp
Các b nh không lây nhi măth

ngăkhôngăxácăđ nhăđ

c nguyên nhân c

th mà ch có các y u t góp ph n làm b nh phát tri n g i là y u t liên quan
(YTLQ). Theo T ch c Y t th gi i, y u t liên quan là b t c thu cătính,ăđ c
đi mănàoălàmăt ngăkh n ngăm c b nh không lây nhi m. Các y u t liên quan c a
b nh không lây nhi m g m: Hành vi l i s ng,ămôiătr

ng và các y u t sinh h c

Thang Long University Library


6

[33]. Khi các cá th ph iănhi m v i các YTLQ m t th iăgianădàiă(th

ng là hàng

ch căn m)ăs d n t iănguyăc ătrungăgianăhayăcịnăg i là tình tr ng ti n b nh. N u
khơng có các gi iăphápăng năng aăcácănguyăc ătrungăgianămàăv n ti p t căph iă
nhi m v i các YTLQ s d n t iăcácăBKLNănh ătimăm ch,ăđáiătháoăđ

ng, ung

th ăvàăb nh ph i m n tính. Và h u qu t t y u c a nh ng b nh này là t vong và
tàn t t [34].
- M tăs ăy uăt ăhànhăviăl iăs ng
CácăYTLQăthu căv ăhànhăviăl iăs ngăvơăcùngăquanătr ngătrongăBKLN.ăM tă
s ăn

c,ăvíăd ănh ăNh tăB năg iăBKLNălàănh ngăb nhăliênăquanăđ năl iăs ng.ă

Ki măsốtăt tăcácăYTLQănàyălàăcáchăhi uăqu ănh tătrongăphịngăb nhăBKLN.ăTheoă
WHO,ă80%ăb nhătimăm ch,ăđáiătháoăđ

ngăcóăth ăphịngăđ

căthơngăquaăth că

hi năl iăs ngălànhăm nhălo iăb ăcácăYTLQăhànhăviă[35].ăTheoăkh oăsátăqu căgiaă
v ăcácăy uăt ănguyăc ăb nhăkhôngălâyănhi mă ăVi tăNamăc aăBùiăV năTânăvàă
c ngăs ăn mă2016ăchoăth y,ăt ăl ănh ngăng
1,7ă%),ăvàăng

iău ngăr

iăhútăthu căhi năt iă(namă57,7%,ăn ă

uă(namă25,11%,ăn ă0,63%)ăvàă ăcácăkhuăv căcóăs ăkhácă

bi tăv ăch ăđ ă nău ng,ăt ăl ădânăs ăđơăth ăcóăch ăs ăBMIătrungăbìnhăcaoăh năvàăt ă
l ăho tăđ ngăth păh n[35].ăTheoănghiênăc uăc aătácăgi ăH ngăMùngăHaiă(2014),ă
cácăy uăt ănh ăch ăs ăkh iăl

ngăc ăth ,ăt ăs ăvịngăeo/vịngămơng,ăbéoăb ngăvàă

năm năđ uăcóăliên quanăđ năt ngăhuy tăápă[25].ăTácăgi ăÉlodieăGirouxă(2013),ă
th că hi nă nghiênă c uă Framinghamă v ă timă (đ

că g iă t tă làă nghiênă c uă

Framingham),ălàăm tănghiênăc uădàiăh năv ăh ătimăm chăti năhànhătrênăcácăc ă
dânăth ătr năFramingham,ăbangăMassachusetts,ăM .ăK tăqu ătìmăth yăt ănghiênă
c uăBraminghamăđưăgiúpăxácăđ nhăđ

căcácă06ăy uăt ăliênăquanăchínhăc aăcácă

b nhătimăm ch,ăbaoăg m:ăT ngăhuy tăáp,ăr iălo nălipidămáu,ăhútăthu călá, béo phì,
đáiătháoăđ

ngăvàăl iăs ngăítăv năđ ngă.ăT iăTrungăQu căcóăm tănghiênăc uăthu nă

t pătrênăquyămơăl nă(ChineseăMulti-provincial Cohort Study - CMCS)ăth căhi nă
trênă16.552ăng

iăs ngă ă11ăt nhăvàă3.118ăng

64, không cóăb nhă13ăm chăvành,ăđ

iăs ngă ăB căNinh,ătu iăt ă5ăđ nă

cătheoădõiăt ă1992ăđ nă2002.ăVàoălúcăk tă


7

thúcănghiênăc uăcóă191ăcaăm căb nhăm chăvànhăvàă625ăcaăch tă[36].ăNghiênăc uă
d chăt ăh căt ngăhuy tăápăvàăcácăy uăt ănguyăc ătimăm chăt iăVi tăNamă(2001ă2009)ăc aătácăgi ăNguy năLânăVi tăchoăth y,ăcácăy uăt ănguyăc ătimăm chăchínhă
kháăph ăbi nătrongăc ngăđ ngăng

iătr

ngăthànhă ăVi tăNam,ăđaăs ăcácăy uăt ă

nguyăc ănàyălàăđiăv iănhauăthànhăchùm.ăDoăđó,ăvi căki măsốt t ngăy uăt ănguyă
c ăriêngăr ăs ăthuăđ

căl iăíchăkhơngănhi uăsoăv iăvi căcanăthi pătácăđ ngăđ ngă

th iălênănhi uăy uăt ănguyăc .ăNghiênăc uăc ngăch ăraăr ngăcóăm iăt

ngăquană

“ki uăch ăU”ăgi aăs ăhuy tăápăvàăBMI,ăđi uănàyăchoăth yăgánhăn ngăTHAăkháă
n iăc m ngayăc ătrênăng

iăg y,ăđ iăt

ngăth

ngăb ăxemănh ătrongăcácăch

ngă

trìnhăb nhălỦătimăm ch.ă

ăTháiăHoàăvàăc ngăs ,ănghiênăc uătrênă1.200ăđ iăt

ngă

trung niên (40 - 59ătu i),ăthu că4ăxưăthu nănơngăc aăhuy nă ơngăS n,ăt nhăThanhă
Hóa.ăK tăqu ănghiênăc uăxácăđ nhăđ

căm iăliênăquanăgi aăt ăl ăt ngăhuy tăápăvàă

nhómătu i,ăgi iătính,ăngh ănghi p,ăch ăs ăBMI,ăs ăđoăvịngămơngăv iăcácăORăt ă
1,84 - 2,24, p< 0,05 [26].
Hútăthu că(lá,ălào):ăNh ngăng

iăhútăthu căcóănguyăc ăm căb nhăm chăvànhă

g pă2ă- 4ăl năvàăt ăvongănhi uăh năkho ngă70%ădoăb nhănày.ăTácăgi ăAurelioăLeoneă
nghiênăc uăv ăhútăthu căvàăt ngăhuy tăáp,ăchoăth yăcóăb ngăch ngăcóăs ăk tăh pă
c aăhútăthu căv iăt ngăhuy tăápătheoăc păs ănhânălàmăt ngănguyăc ătimăm chă[37].
Nghiênăc uăc aăTr

ngăTh ăThùyăD

ngăchoăth yăcóăm iăliênăquanăgi aăhútăthu că

v iăTHAă(pă<ă0,05)ă[38].ăTácăgi ăAăStallonesăReuelă(2015),ănghiênăc uăm iăliênă
quanăgi aăhútăthu căláăvàăb nhătimăm chăvành,ăchoăth yăhútăthu călàăliênăquanăđ nă
nguyênănhânăc aăb nhătimăm ch.ă
L măd ngăr

u,ăbia:ăTheoăquyăchu năc aăWHO,ăl

ngăr

u,ăbiaău ngătrungă

bìnhătrênăngàyătrênă4ăđ năv ăchu năđ iăv iăph ăn ăvàătrênă5ăđ năv ă14ăchu năđ iă
v iănamăđ
u ngănhi uăr

căcoiălàăl măd ngăr

uăbiaă[29].ăTheoătácăgi ăPhanăTh ăKimăLiên,ă

uă(>ă3ăxu t/ngày,ăm iăsu tăkho ngă148ămlăr

cóănguyăc ăTHAăg pă2ă- 3ăl năbìnhăth

uăvangăhayă1ălonăbia)ă

ngă[39].ăNghiênăc uăc aăTr

ngăTh ăThùyă

Thang Long University Library


8

D
r

ng,ăLêăTh ăH

ng,ăNguy năV năHi nă(2013)ăt iăHàăNamăc ngăchoăth yău ngă

uăcóăm iăliênăquanăv iăTHAă(ORă=ă1,19;ăCI95%:ă0,85-1,67) [38].
nău ngăkhơngăh pălỦ:ă nănhi uămu i:ăPhânătíchăg păc aăFengăJoHeăvàă

c ngăs ă(2004)ăchoăth y,ăcóăm iăliênăquanăch tăch ăgi aăm căđ ăgi mămu iăvàă
m căđ ăgi măhuy tăáp,ăsoăv iăđi uătr ăthôngăth

ng,ăch ăđ ă n gi mămu iălàmă

gi măhuy tăápă2,6/1,1ămmHgă[40].ăNhi uănghiênăc uăd chăt ăvàăth ănghi mălâmă
sàngăchoăth yăcóăm iăliênăquanăgi aăch ăđ ă năgi mămu iăvàăconăs ăhuy tăáp.ă
Theoăkhuy năcáoăc aăT ăch căY t ăth ăgi i,ăng
d

iă5gămu i/ng

i/ngàyă[33][39][34].ăLêă

iăbìnhăth

ngăch ănênătiêuăth ă

căH nhăvàăc ngăs ă(2013),ănghiênă

c uătrênă115ăb nhănhânăcóăt ngăhuy tăápăt iăB nhăvi năTrungă

ngăQuânăđ iă108.ă

K tăqu ,ănh ngăy uăt ănguyăc ăchínhăc aăTHAănguyênăphátăl năl
>ă60ăchi mă57,39%;ăr iălo nălipidămáuă88,69%;ăđáiătháoăđ

tălà:ătu iăcaoă

ngă33,91%;ă năm nă

21,74%.ăT ăl ăb nhănhânăkhôngăbi tămìnhăb ăTHAăchi măt ăl ăcaoă33,04%;ăt ăl ă
ng

iăbi tămìnhăb ăTHAămàăkhơngăđi uătr ăc ngăcaoă30,04%;ăt ăl ăb nhănhânăki mă

soátăđ

căhuy tăápăm cătiêuăch ăđ tă21,74%ă[41].ăTácăgi ăH ngăMùngăHaiă(2014),ă

nghiênăc uătìnhăhìnhăt ngăhuy tăápăt iăhuy năPhúăTân,ăt nhăCàăMauăchoăth y,ă nă
m năcóănguyăc ăt ngăhuy t ápăg pă1,1ăl nă[25].
năítărauăqu :ăKho ngă2,7ătri uăng

iătrênăth ăgi iăđ

căc uăs ngăn uăkh uă

ph nă năcóăđ ărauăxanh;ă26,7ătri uă(1,8%)ăDALYătồnăc uălàădoăkh uăph n nă
khơngăcóăđ ărauăxanhă[42].ăTrongăt ngăs ăgánhăn ngăb nhăt tădoă năthi uărauăxanhă
gâyăraăthìăb nhătimăm chăchi mă85%,ăungăth ă15%.ăWHOăkhuy năngh ă năítănh tă
400gărau,ăqu /ngày,ădungămơiăhịaătanăvitamină(A,ăD,ă15ăE,ăK),ăt oăn ngăl

ng…ă

S ăd ngănhi uăch tăbéoăgâyăth aăcânăbéoăphì,ăr iălo nălipidămáu,ăh iăch ngăchuy nă
hóaăvàăNCD.ăT ngăcholesterolămáuă
c u,ăt

ngăđ

cătínhăgâyăraă56%ăb nhăm chăvànhătồnă

ngă4,4ătri uăt ăvongă(7,9%),ă40,4ătri uăDALYă(2,8%).ăThayăth ă

vi căs ăd ngănhi u ch tăbéoănoăngu năg căđ ngăv tăb ngăch tăbéoăkhôngănoăngu nă
g că th că v tă đ
[34][39].

că ch ngă minhă gi mă nguyă c ă T ă tỦpă 2ă vàă b nhă m chă vànhă


9

Ítăho tăđ ngăth ăl c:ăHi nănay,ă ănhi uăn

cătrênăth ăgi i,ădoăkinhăt ăphátă

tri n, cu căs ngăcóăđ yăđ ăđi uăki năv tăch tăh nălàmăchoăconăng

iăd ăsaăvàoăl iă

s ngăítăv năđ ngăth ăl c,ăbênăc nhăđóăm tăch ăđ ă nău ngăkhôngăh pălỦă(quáănhi uă
calo,ănhi uăm ăđ ngăv t,ănhi uăch tăng t...),ăl iăs ngăluônăc ngăth ngănh tălàă ă
cácăthànhăph ăl năt oăđi uăki năchoăb nhătimăm chăphátătri n,ătrongăđóăTHAăchi mă
m tăt ăl ăkhôngănh ă[33][13].
- M tăs ăy uăt ăsinhăh c:
T l THAăt ngătheoătu i,ăcóăh năm t n a s ng
ph năt ăs ng

i

đ tu i 60 - 90 và ba

i 70 tu i tr lên b THA. Nghiên c u c a Élodie Giroux và c ng

s (2013) s d ngămơăhìnhăBraminghamăđưăđ aăraănguyăc ătrongătoànăb cu c
đ i, THA là g n 90% cho c nam và n , nh ngăng

iăch aăb THA tu i 55 ho c

65 và s ng t iăđ tu i 80 - 85. K c sauăkhiăđưăhi u ch nh cho các nguyên nhân
t vong,ănguyăc ăTHAătrongătoànăb cu căđ i còn l i v n là 86 - 90% v i n và

81 - 86 %ăđ i v i nam. T l ti n tri năthànhăTHAătrongă4ăn mălàă50%ă nhóm
65 tu i tr lên và có huy t áp

m c 130-139/85-89 mmHg, 26%

nh ngăng

i

có HA trong kho ng 120-129/80-84 mmHg [43]. Nhi u nghiên c uăđưăch ra r ng
có m i liên quan ch t ch gi a cân n ngăc ăth và huy tăápăđ ng m ch. V i nh ng
ng

i có cân n ng cao, n u gi m b t cân n ng, huy tăápăđ ng m chăc ngăgi m.

Theo nghiên c u c aă àoăThuăGiangăchoăth y BMI và béo b ng có liên quan khá
ch t ch v i THA nguyên phát [44]. Y u t nguyăc ăTHAănguyênăphátă nh ng
b nh nhân th aă16ăcânăvàăbéoăphìăcaoăh nărõăr t so v i nhóm khơng th a cân. Ch
s kh iăc ăth (BMI) và t l ph nătr măm
m it

ngăquanăd

ngăđángăk gi a BMI, t l ph nătr măch t béo và huy t áp

c tâm thu l nătâmătr

ng.ăCácăđ iăt

t ngăhuy tăápăh nănh ngăng

Hịa,ăTr

n caoăh năsoăv i nam gi i. Có m t

ng th a cân, béo phì có nhi u kh n ngăb

i có ch s BMIă bìnhăth

ng [45][19].ă

Thái

ngăVi tăD ngăvàăc ng s (2013),ăxácăđ nh có m i liên quan gi a t l

THA và nhóm tu i, gi i tính, ch s BMI, s đoăvịngămơngă[26]. Theo Ngơ Trí
Tu n,ăHồngăV năMinh,ătu iăcàngăcaoănguyăc ăm c THA càng cao [27]

Thang Long University Library


10

1.1.2.4.ăNguyênănhân,ăc ăch b nh sinh và h u qu c a THA
Trongăh nă40ăn măg năđâyăh uănh ăcácănhàăsinhălỦăvàălâmăsàngătimăm ch
đưăr t c g ng nghiên c u, tìm hi uăđ gi iăthíchăc ăch t ngăhuy t áp. Có m t s
v năđ đưăđ

căxácăđ nh, song còn nhi u v năđ ch aăđ

m t s c ăch b nh sinh c a b nhăt ngăhuy tăápăđưăđ

c sáng t . D

iăđâyălàă

c công nh n [4].

*ăT ngăhuy t áp nguyên phát: chi m 95% t ng s b nhănhânăt ngăhuy t áp,
c ăch b nhăsinhăđ nănayăch aăđ

cărõăràng,ăng

i ta cho r ng m t s yêu t sau

có th gâyăt ngăhuy t áp.
- T ngăho tăđ ng th n kinh giao c m:
Tr

ng h pănàyăth

ng g p

ng

i tr tu i,ăkhiăt ngăho tăđ ng h th n

kinh giao c m s làmăt ngăho tăđ ng c aăc ătimăd năđ năt ngăcungăl

ng tim. H

th ngăđ ng m ch ngo iăviăvàăđ ng m ch th n b co th tălàmăt ngăs c c n ngo i v
đ d năđ n h u qu t ngăhuy t áp.
- Vai trò c a Renin – Angiotensin – Aldosteron (RAA):
Renin là m tăenzymăđ

c các t bào quanh th n và m t s t ch c khác ti t

ra khi có y u t kích thích. Các t bàoăc ătr nătrênăthànhămaoăđ ng m chăđ n c a
ti u c u th n nh n trách nhi m nh n c m áp l c c aăđ ng m ch ti u c u th n, kích
thích các t bào c nh ti u c u th n ti tăraăreninăđ đi u hòa huy t áp, duy trì áp
l cl c
t

ti u c u th n. Y u t kích thích ti t renin là n ngăđ mu i trong huy t

ngăvàăkhíchăthíchăth c m th beta adrenecgic.
- Vai trò c aănatriătrongăc ăch b nhăsinhăt ngăhuy t áp [4]:
ưăt lâuăng

i ta bi t vai trị c aănatriătrongăăt ngăhuy t áp có th c nghi m

vàăđi u tr theoăTubiană(1954):ăL
h năm t cách rõ r t

ng

ngănatriăvàăn

căcóătrongăváchăđ ng m ch cao

i và xúc v tăcóăt ngăhuy t áp.

Theo Braun Wald (1954): Vai trò c aănatriătrongăc ăch b nh sinh c aăt ngă
huy t áp tiên phát th c hi n

hai v trí:


11

+ Stress (tác nhân gây b nh):

nh ngăng

iă nănhi u natri (do thói quen

trongăgiaăđình),ăkh n ngăl c c a th năt ngănh ngăc ngăt ngătáiăh păthuăn

c làm

th tíchămáuăt ng.
+ Màng t bào có s t ngăth m th u di truy năđ i v i natri, calci vào trong
t bào c aăc ătr năm ch máu, d năđ năt ngătínhăcoăm ch,ăt ngăs c c n ngo i vi
gâyăt ngăhuy t áp.
- Gi m ch tăđi u hòa huy t áp:
Postaglandin E2 và kalikrein th n có ch căn ngăsinhălỦăđi u hòa huy t áp,
h calciămáuăt ngăcalciăni u. Khi các ch t này thi u ho c b

căchêăgâyănênăt ngă

huy t áp.
- M t s y u t tácăđ ng làm b nhăt ngăhuy t áp n ng lên:
+ Y u t di truy n vàătínhăgiaăđình:ăNg

iădaăđenăcóăt l t ngăhuy t áp cao

và n ngăh năcácăch ng t c khác.
+ Ch đ và t păquánă năm năđ u liên quan ch t ch v iăt ngăhuy t áp.
+ăBéo:ăNg

i béo d b t ngăhuy tăáp,ăđ đánhăgiáăv béoăng

i ta d a vào

ch kh iăc ăth [13].
Bìnhăth

ng BMI = 18,5 – 25 kg/m2. Khi BMI > 25 là béo phì.

+ Hút thu căláătrênă10ăđi u/ngày và u ngăr

u trên 100ml/ngày liên t c

trongă3ăn mălàănh ngănguyăc ăgâyăt ngăhuy t áp.
+ R i lo n chuy năhóaălipitămáuălàănguyăc ăquanătr ngăgâyăt ngăhuy t áp,
đ c bi tălàăng

iăcóă“tâmăch

ngălipit”.

*ăT ngăhuy t áp th phát: Kho ngă5%ăt ngăhuy t áp có nguyên nhân rõ
ràngăđóălà:ă
- B nh th n: Các b nh c a nhu mô th năđ uăgâyăt ngăhuy t áp th phát.ăC ă
ch doăt ngăth tích trong lịng m ch ho căt ngăho tăđ c a renin – angiotensin –
aldosteron.ăT ngăhuy t áp do th n

tr em chi m m t t l r t cao [4].

Thang Long University Library


12

- T ngăhuy t áp do d d ng m ch máu th n: H păđ ng m ch th n chi m 1
– 2% t ng s b nhănhânăt ngăhuy t áp.
-C

ng aldosteron: T năth

- U t yăth

ngăth

ng th y là u tuy năth

ng th n.

ng th n: Chi m 1 – 2% t ng s b nh nhân THA.

- H păeoăđ ng m ch ch :ăT ngă ph nătr

c ch h p và gi m

ph n sau

ch h p.
- T ngăhuy t áp

ph n mang thai: B nhăt ngăhuy t áp xu t hi n ho c

n ng lên khi có thai là m t trong nh ng nguyên nhân gây t vong c aăng

im

c ngănh ăthaiănhi.ăT l t vong c a m là 10%, c a con là 33% [30].
- S d ng Oestrogen: S d ng kéo dài s gâyăt ngăhuy t áp vì oestrogen
gâyăt ngăt ng h p ti n ch tărenin.ă âyăc ngălàăd ng ph bi n nh t c aăt ngăhuy t
áp th phát.ăC ăch doăt ngăho tăđ ng c a R.A.A do oestrogen kích thích t ng
h păangiotensinăvàălàmăt ngăangiotensinăIIălàmăc
tr

ng h p này ch x y ra

th

ng sau 6 tháng d ng thu c [4].

ng aldosteron th phát. Trong

5% ph n s d ng thu c và huy t áp

- Ngoàiăraădùngăcorticoidăkéoădài,ăc

tr l i bình

ng tuy năgiápăc ngăgâyăTHA.

- Cácănguyênănhânăkhác:ăT ngăhuy t áp k t h p v iăt ngăkaliămáu,ăb nh to
đ uăchi,ăt ngăcanăxiămáuădoăc

ng tuy n c n giáp.

1.1.2.5. Các nguyên t căđi u tr
*ăNguyênăt căchung
T ngăhuy tăápălàăb nhăm nătínhănênăc nătheoădõiăđ u,ăđi uătr ăđúngăvàăđ ă
hàngăngày,ăđi uătr ălâuădài.
M cătiêuăđi uătr ălàăđ tă“huy tăápăm cătiêu”ăvàăgi măt iăđaă“nguyăc ătimă
m ch”.ă“Huy tăápăm cătiêu”ăc năđ tălàă<ă140/90ămmHgăvàăth păh năn aăn uăng
b nhăv nădungăn păđ

iă

c.ăN uănguyăc ătimăm chăt ăcaoăđ năr tăcaoăthìăhuy tăápă

m cătiêuăc năđ tălàă<ă130/80ămmHg.ăKhiăđi uătr ăđưăđ tăhuy tăápăm cătiêu,ăc nă


13

ti păt căduyătrìăphácăđ ăđi uătr ălâuădàiăkèmătheoăvi cătheoădõiăch tăch ,ăđ nhăk ă
đ ăđi uăch nhăk păth i.
i uătr ăc năh tăs cătíchăc că ăb nhănhânăđưăcóăt năth

ngăc ăquanăđích.ă

Khơngănênăh ăhuy tăápăqănhanhăđ ătránhăbi năch ngăthi uămáuă ăcácăc ăquană
đích,ătr ătìnhăhu ngăc păc uă[36].
*ăCácăbi năphápătíchăc căthayăđ iăl iăs ng:
Theoăkhuy năcáoăc aăT ăch că Yăt ăth ăgi i,ăCh

ngătrìnhăphịngăch ngă

t ngăhuy tăápăQu căgiaăvàăPhânăH iăT ngăhuy tăápăVi tăNamăápăd ngăchoăm iă
b nhănhânăđ ăng năng aăti nătri năvàăgi măđ

căhuy tăáp,ăgi măs ăthu căc nădùng,ă

baoăg m:
- Ch ăđ ă năh pălỦ,ăđ măb oăđ ăkaliăvàăcácăy uăt ăvi l

ng:

+ăGi mă năm nă(<ă6ăgamămu iăhayă1ăthìaăcàăphêămu iăm iăngày).
+ăT ngăc

ngărauăxanh,ăhoaăqu ăt

i.

+ăH năch ăth că năcóănhi uăcholesterolăvàăaxítăbéoăno.
- Tíchăc căgi măcână(n uăquáăcân),ăduyătrìăcânăn ngălỦăt

ngăv iăch ăs ăkh iă

c ăth ă(BMI:ăbody massăindex)ăt ă18,5ăđ nă22,9ăkg/m2.
- C ăg ngăduyătrìăvịngăb ngăd

iă90cmă ănamăvàăd

- H năch ău ngăr

ngăítăh nă3ăc căchu n/ngàyă(nam),ăítăh nă2ă

u,ăbia:ăs ăl

iă80cmă ăn .

c căchu n/ngàyă(n )ăvàăt ngăc ngăítăh nă14ăc căchu n/tu nă(nam),ăítăh nă9ăc că
chu n/tu nă(n ).ăM tăc că chu năch aă 10găethanolăt
ho că120mlăr

uăvang,ăho că30mlăr

ngăđ

ngăv iă330mlăbiaă

uăm nh.

- Ng ngăhoànătoànăvi căhútăthu căláăho căthu călào.
- T ngăc

ngăho tăđ ngăth ăl că ăm căthíchăh p:ăt păth ăd c,ăđiăb ăho că

v năđ ngă ăm căđ ăv aăph i,ăđ uăđ năkho ngă30-60ăphútăm iăngày.
- Tránhăloăâu,ăc ngăth ngăth năkinh: c năchúăỦăđ năvi căth ăgiưn,ăngh ăng iă
h pălỦ.

Thang Long University Library


14

- Tránhăb ăl nhăđ tăng t.
- Nh ngăkhuy năcáoătrênăđ

căđ aăraăd aătrênănh ngăb ngăch ngănghiênă

c uăcácăy uăt ănguyăc ăgâyăđ tăqu ăvàăt ăvongăđ iăv iăng
đ

căápăd ngăt iăđaătrênăng

iăb nhăđ ăt ngăc

iăt ngăhuy tăápăvàăc nă

ngăhi uăqu ăđi uătr ăt ngăhuy tă

áp [37].
1.2.ăTh cătr ngăb nhăt ngăhuy tăápătrênăth ăgi iăvƠăt iăVi tăNam
1.2.1.ăTh cătr ngăt ngăhuy tăápătrênăth ăgi i
Theo báo cáo c a T ch c Y t Th gi i (WHO), hi n nay b nh tim m ch
đangălàănguyênănhânăhàngăđ u c a t vong không nh ng

các qu căgiaăđưăphátă

tri n mà ngay c qu căgiaăđangăphátătri n. T vong do b nh tim m ch chi m 1/3
t vong chung c a toàn th gi i (17/50 tri u ca t vong)ătrongăđóă80%ăt p trung
các qu căgiaăđangăphátătri n. M t trong nh ng y u t nguyăc ătimăm ch chính
đưăđ

c kh ngăđ nh là THA, t l THA trên th gi i t 10- 20%ăđ i v iăng

trên 18 tu i.ăT ngăhuy tăápăđưă nhăh

i

ngăđ n m t t ng

i trên toàn th gi i,

d năđ năcácăc năđauătimăvàăđ t qu . Các nhà nghiên c uă

c tính r ng huy t áp

t ngălênăhi n nay gi t ch t kho ng 9,4 tri uăng

i m iăn mă[11].ăTr

c s gia

t ngăvàătácăđ ng to l n c aăTHA,ăWHOă(2001)ăđưăcóăbáoăcáoătồnăc u v t ngă
huy tăáp:ă“k sát nhân th m l ng, cu c kh ng ho ng s c kho c ngăđ ng tồn
c u”.ăTheoăđó,ăng
cácăn

i l n trên th gi i có t l THA là 28,5% (27,3- 29,7%)

c thu nh p cao và 31,5% (30,2 - 32,9%)

cácăn

c thu nh p th p và

trung bình. T n mă2000ăđ n 2010, t l THA chu n hóa theo tu iăđưăgi m 2,6%
cácăn

c có thu nh păcaoănh ngăt ngă7,7%ă cácăn

c thu nh p th p và trung

bình. Trong cùng th i k , t l nh n th c (58,2% so v iă67,0%),ăđi u tr (44,5%
so v i 55,6%), và ki m soát (17,9% so v iă28,4%)ăt ngăđángăk

cácăn

c thu

nh p cao, trong khi nh n th c (32,3% so v iă37,9%)ăvàăđi u tr (24,9% so v i
29,0%)ăt ngăítăh n,ăvàăki m sốt (8,4% so v i 7,7%) th m chí gi m nh
n

c thu nh p th p và trung bình [11]. Tài li uănàyăc ngăh

nhân THA có th phịng ng aăvàăđi u tr đ

các

ng d năđ b nh

c và làm th nàoăđ các chính ph ,


15

nhân viên y t , khu v căt ănhân,ăgiaăđìnhăvàăcáănhânăcùngăh p s căđ gi m s
t ngăhuy tăápăvàătácăđ ng c a nó.
D li u t các cu căđi u tra qu c gia và khu v c khác nhau cho th y THA
là ph bi n

cácăn

t nguyăc ăTHAăd
n

căđangăphátătri n,ăđ c bi t là

khu v căđô th . M t s y u

ngănh ăph bi năh nă cácăn

căđangăphátătri n so v i các

c phát tri n [13]. Theo Norm R. Campbell, Tej Khalsa và c ng s (2016),

THA là y u t nguyă c ă hàngăđ uăđ i v i t vong và tàn t t trên toàn c u, là
nguyên nhân gây ra kho ng 10,3 tri uăng
2001. C 10ăng
9 trong s 10ăng
THA là

cácăn

i ch t và 208 tri uăng

i l n trên 25 tu i thì có kho ngă4ăng

i tàn t tăn mă

i m căTHA,ăvàă

c tính

i l n s ngăđ n 80 tu i s b THA. Hai ph n ba s ng

ib

căđangăphátătri n [14]. Tara Kessaram, Jeanie McKenzie và

c ng s (n mă2015)ănghiênăc u v các b nh không lây nhi m và các y u t nguy
c ă qu n th ng
ph

il n

m t s qu năđ o thu căTháiăBìnhăD

ngăphápăti p c nătheoăph

THAăđưăv

ng:ăk t qu t

ngăphápăc a WHO v giám sát, cho th y t l

t quá 25% m t s qu n th .

nă

(n mă2014),ătácăgi Anchala,

Raghupathy và c ng s ti n hành m t t ng quan h th ng và phân tích t ng h p
v s ph bi n, nâng cao nh n th c và ki măsoátăt ngăhuy tăápăđ i v iăng

il n

(≥18ătu i) t i m t s vùng nông thôn và thành th c a năđ . Qua t ng h p 142
bài vi t trong t ng s 3.047 bài vi t, k t qu cho th y t l THA chung c a

là 29%, nông thôn 25% và thành th là 33%. Trong s này,ă25%ăng
nơngăthơnăvàă42%ăng
Ch cóă25%ăng

i dân

i THA

đơăth nh n th căđ

nôngăthônăvàă8%ăng

tr THA. T l đ t huy t áp m c tiêu
khu v căđơăth l năl

ng

n

i dân

c tình tr ng THA c a h .

i THA

đôăth đangăđ

căđi u

i THA thu c khu v c nông thôn và

t là 10% và 20% [16]. M tăđi u tra v s ph bi n, nâng

cao nh n th c,ăđi u tr và ki măsoátăt ngăhuy t áp và các y u t nguyăc ăliênă
quan trong dân s tr
ng

ng thành

Bangladesh (2011) trên m uăđ i di n là 7.876

i tu i t 35 tu i tr lên, s d ng mơ hình h i quy logisticăđ xácăđ nh các

y u t nguyăc ăđ i v i nh n th c,ăđi u tr và ki m sốt THA. K t qu : Nhìn
chung, t l chu n hóa theo tu i c a ti n THA và THA l năl

t là 27,1% và

Thang Long University Library


16

24,4%. Trong s nh ng b nh nhân b t ngăhuy t áp thì ch có 50,1% bi t v tình
tr ng HA c a h ,ă41,2%ălàătrongăđi u tr ,ănh ngăch cóă1,4%ăđ t huy t áp m c
tiêu[17]. T i Rumani các tác gi t ch c hai (02) cu căđi u tra c t ngang cách 7
nhauă7ăn m,ăcu c th nh t v i 2.017 cá nhân tu i t 18-85, t l tham gia nghiên
c u 45%, cu c th hai v i 1.975 cá nhân tu i t 18-80, t l tham gia nghiên
c u 69%, b ng cách ph ng v n theo b câu h i,ăđoăhuy t áp và các s đoănhână
tr c h c trong hai nghiên c u. T l THA

Rumani là 40,41%, nh n th căđúngă

v THAălàă69,55%,ătrongăđóăv i 59,15% cá nhân THAăđ
sốtăđ

căđi u tr , t l ki m

căHAălàă25%.ăQuaă7ăn m,ăđưăgi m 10,7% v t l THA,ăgiaăt ngă57%ă

trong nh n th c c aăTHAăvàăt ngă52%ătrongăđi u tr t ngăhuy t áp, d năđ n g n
nh ăt ngăg păđơiăt l ki m sốt c a THA [18]. M t nghiên c u t i Th Nh ăK
(2012), các tác gi ti n hành nghiên c u nh măđánhăgiáăd ch t h c hi n t i c a
t ngăhuy t áp, bao g m m căđ ph bi n c a nó, nh n th c,ăđi u tr và ki m soát
huy tăápăđ đánhăgiáănh ngăthayăđ i trong các y u t nàyătrongă10ăn măquaăb ng
cách so sánh k t qu v i s ph bi n, nâng cao nh n th c,ăđi u tr và ki m sốt
t ngăhuy t áp
các thơng s
t l THA

Th Nh ăK t d li u nghiên c uăn mă2000,ăc ngănh ăđánhăgiáă
nhăh

ngăđ n nh n th c và ki m soát huy t áp. K t qu : M c dù

2 cu căđi uătraăđưă năđ nh

m c kho ng 30%, song nh n th c v

THA,ăđi u tr và t l ki măsoátăTHAăđưăđ

c c i thi n

Th Nh ăK . Nhìn

chung, 54,7% b nhănhână THAăđưănh n th căđúngă v b nh c a h trongăn mă
2012 so v iă40,7%ătrongăn mă2000. T l đi u tr t ngăhuy tăápăt ngăt 1,1%
n mă2000ălênă47,4%ăvàoăn mă2012,ăvàăt l ki m soát

b nhănhânăTHAăt ngă

t 8,1%ăn mă2000 lênă28,7%ătrongăn mă2012.ăT l ki m soát THA b nh nhân
đi u tr đ

c c i thi n gi aăn mă2000ă(20,7%)ăvàăn mă2012ă(5,9%). Qua các s

li uănêuătrênăđâyăđưăchoăth y, v n còn m t s l
đi u tr ho căđi u tr khôngăđ yăđ

ng l n c aăTHAăkhôngăđ

c

Th Nh ăK [19]. Nghiên c u c a các tác

gi Norm Campbell, Pedro Ordunez và c ng s (2017): Th c hi n các ch s
hi u su tăđ

c chu năhóaăđ c i thi n ki m soát huy t áp

c c p đ dânăc ăvàă

t ch căch măsócăs c kho , các tác gi đưăđ aă8ăraăcácăkhuy n ngh s aăđ i t