sáng kiến kinh nghiệm một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.99 MB, 16 trang )
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
PHỊNG GD& ĐT KRƠNG ANA
TRƯỜNG THCS BN TRẤP
*****
TÊN ĐỀ TÀI:
MỘT VÀI KINH NGHIỆM RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG, KHAI
THÁC KIẾN THỨC TỪ KÊNH HÌNH SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÍ
LỚP 8
Họ và tên: Trương Thị Lan Anh.
Đơn vị công tác: Trường THCS Bn Trấp
Trình
chun
mơn:
học sư phạm
Họ
vàđộ
tên:
Hồng
ThịĐại
Hoan
Mơn: Lịch sử.
Chức danh: Giáo viên
Trình độ chun mơn cao nhất: Đại học sư phạm
Chun ngành đào tạo: Địa lý
Krông Ana, tháng 03/2017
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
1
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
I. Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài.
Qua thực tế giảng dạy môn Địa lý, dự giờ của đồng nghiệp, trao đổi chuyên môn,
tôi nhận thấy nhiều em học sinh cịn quan niệm mơn Địa lý là mơn học thuộc lịng.
Chính vì vậy trong những năm qua khi tiến hành cải cách giáo dục chúng ta đã cố gắng
trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động,
sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng
kênh hình như: Tranh ảnh, biểu đồ, bản đồ... Bởi vì tất cả các kiến thức Địa lý khơng
được trình bày, phân tích, mơ tả một cách đầy đủ, mà cịn tiềm ẩn trong kênh hình có
trong bài học, trong khi tư duy của học sinh lứa tuổi này cịn thiên về tính cụ thể. Trong
việc dạy và học Địa lý ở cấp THCS khai thác kênh hình từ SGK có ý nghĩa hết sức
quan trọng, có thể coi đó là “cuốn sách giáo khoa Địa lý đặc biệt” mà nội dung của nó
được thể hiện bằng ngơn ngữ Bản đồ. Nhưng cho đến nay việc khai thác và vận dụng
kiến thức từ kênh hình vào học tập của học sinh cịn ít, nhiều em hiện nay chưa biết
khai thác hoặc còn rất lúng túng khi sử dụng các trang, ảnh trong SGK, trong khi các
câu hỏi kiểm tra liên quan đến phân tích kênh hình ngày càng nhiều.
Là một giáo viên giảng dạy môn Địa lý tôi luôn suy nghĩ làm sao để giúp các em
học sinh của mình khơng chỉ biết sử dụng mà cịn phải sử dụng thật tốt kênh hình SGK
mơn Địa lí nói chung và lớp 8 tơi nghiên cứu nói riêng. Vì vậy tôi đã chọn đề tài “Một
vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình
SGK địa lí 8”
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Mục tiêu: Giúp cho học sinh tự rèn luyện kĩ năng khai thác kiến thức tự nhiên từ
các kênh hình trong giờ học trên lớp, ở nhà và tự trả lời các câu hỏi về địa lý, từ đó đáp
ứng được yêu cầu của các kỳ thi và kiểm tra mơn Địa lý.
Nhiệm vụ: Tìm hiểu kiến thức qua kênh hình để giải quyết những vướng mắc,
lúng túng của học sinh.
3. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài này thực hiện cho đối tượng là học sinh lớp 8
trong học tập môn địa lý và áp dụng cho một số bài học thuộc phần địa lý tự nhiên Việt
Nam, đặc biệt phần khí hậu, địa hình, sơng ngịi…
Với đề tài này hy vọng rằng sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích và thiết thực cho các
em học sinh trong học tập mơn Địa lý nói chung và học sinh lớp 8 nói riêng.
4. Giới hạn của đề tài: kĩ năng sử dụng , khai thác kiến thức từ kênh hình (Lớp
8)” qua các năm tơi dạy:
2013-2014: Từ 8A1- 8A7
2014-2015: Từ 8A1- 8A8
2015-2016: Từ 8A1- 8A8
5. Phương pháp nghiên cứu:
a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Bn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
2
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu;
- Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập.
b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra;
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục;
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia;
- Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.
c) Phương pháp thống kê toán học
II. Phần nội dung
1. Cơ sở lí luận
Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người
tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và biết vận
dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc rèn luyện các kĩ năng tư duy cho học
sinh đóng vai trị rất quan trọng.
Việc rèn luyện tư duy cho học sinh trong thực tế học tập là dựa vào việc tự trả lời
các câu hỏi và thực hiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập và từ thực tế mơi
trường xung quanh đặt ra. Và khi đã có các kĩ năng tư duy tốt thì học sinh sẽ có khả
năng vận dụng chúng một cách linh hoạt để trả lời các câu hỏi .
Để rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh thì kênh hình trong sách giáo khoa là tài liệu
học tập hữu ích khơng chỉ đối với học sinh mà còn cả đối với giáo viên, do vậy việc rèn
kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh là không thể thể thiếu trong học địa lý đặc biệt
đối với các em lớp 8,9
2. Thực trạng
Nhận thức được vai trị quan trọng của kênh hình đã có một số đề tài hướng dẫn
học sinh khai thác bản đồ, atlat nhưng mỗi đề tài đề cập tới một mảng riêng và chưa có
đề tài nào đi sâu vào một phần cụ thể. Với đề tài của tơi ngồi việc hướng dẫn học sinh
khai thác kênh hình nói chung tơi cịn đi sâu vào phần đất đai, sơng ngịi, khí hậu mà
chưa có đề tài nào đề cập đến một cách rõ ràng, và đây cũng là phần được xem là khó
khai thác nhất khi sử dụng mà học sinh gặp nhiều lúng túng khi khai thác. Nhà trường
có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong giảng dạy như trang bị phòng
máy chiếu, phòng bản đồ, sách tham khảo. Trong thực tế giảng dạy hầu như bài nào
cũng có yêu cầu sử dụng bản đồ, kênh hình sách giáo khoa. Giáo viên là người hướng
dẫn học sinh quan sát, khai thác từng đơn vị kiến thức, phát huy được khả năng khai
thác nội dung bài học của học sinh. Học sinh có lực học khá giỏi địi hỏi tìm hiểu các
đối tượng địa lí từ kênh hình sâu hơn.
Một số bản đồ phục vụ cho giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa nhiều, bản
đồ cũ số liệu khơng chính xác
Học sinh chưa thấy được tầm quan trọng của kênh hình nên chưa quan tâm đúng
mức đến việc học và khai thác kênh hình khi học mơn Địa lý. Mức độ, sử dụng, khai
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
3
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
thác kiến thức của học sinh chưa sâu, chưa hiểu hết đối tượng địa lí trong từng nội dung
bài học. Học địa lí của một số học sinh cịn mang tính thuộc lịng, ít suy nghĩ, ghi nhớ
máy móc…
3. Nội dung và hình thức của giải pháp
a. Mục tiêu của giải pháp
Những giải pháp, biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh hiểu
sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
b.1. Khái quát về kênh hình
- Kênh hình là tài liệu chủ yếu để giáo viên và học sinh tra cứu và giải quyết
những vấn đề bổ sung cho bài giảng ở lớp
- Kênh hình là cuốn sách địa lý phản ánh toàn bộ hay từng phần của Trái đất với
nội dung được trình bày bằng ngơn ngữ bản đồ.
- Trong dạy học Địa lý, kênh hình có chức năng vừa là phương tiện trực quan,
vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý 8,
kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài học. Kênh
hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ… Ngồi việc hỗ trợ
kênh chữ, việc khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ dàng giúp
cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối quan hệ của
chúng theo thời gian và khơng gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình
trong dạy học mơn Địa lớp 8 có ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình thành kiến thức và
kỹ năng địa lý cho học sinh.
b.2. Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp của đề tài
Số liệu thống kê ở 3 lớp 8A1;8A2; 8A3 trước khi hướng dẫn học sinh cách khai thác
kênh hình được thực hiện theo 3 mức đầu năm học 2015- 2016 như sau:
Lớp
số
Sĩ số Chưa biết khai thác
Biết khai thác
Khai thác tốt
8A1
42
25
16
2
8A2
40
30
8
1
8A3
40
29
10
1
Tổng
122
84
34
4
Qua
liệu
Tỉ lệ (%) 100
68,8
27,9
3,3
nhận thấy nhìn chung số em học sinh biết khai thác và khai thác tốt kênh hình cịn rất ít
chỉ chiếm 31,2% còn lại 68,8% là số học sinh chưa biết khai thác.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
4
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
b.3. Một số kinh nghiệm trong quá trình rèn luyện kĩ năng sử dụng kênh
hình
Kĩ năng khai thác Bản đồ nói chung và khai thác kênh hình nói riêng là kĩ năng
cơ bản của môn Địa lý. Nếu không nắm vững được kĩ năng này thì rất khó có thể hiểu
và giải thích được các sự vật và hiện tượng địa lý đồng thời cũng rất khó có thể tự mình
tìm được các kiến thức địa lý khác.
Để cuốn sách giáo khoa địa lý trở thành trợ thủ đắc lực trong học tập, kiểm tra, thi học
kì, … có hiệu quả học sinh cần phải nắm chắc các vấn đề sau:
+ Biết rõ câu hỏi như thế nào để tìm kiến thức ẩn trong kênh hình
+ Nắm, hiểu và sử dụng tốt các kí hiệu, ước hiệu được trình bày trong bản đồ,
lược đồ: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách nhớ các kí hiệu chung theo từng mục
như: Hành chính (thủ đơ, các thành phố…), các kí hiệu về tự nhiên như thang màu (độ
cao, độ sâu, nhiệt độ, lượng mưa, núi, đồng bằng, biển, ranh giới, hồ đầm….) ở góc
lược đồ, bản đồ.
+ Nhận biết, chỉ và đọc được tên các đối tượng Địa lý trên Bản đồ
+ Đọc, hiểu và khai thác tốt các loại biểu đồ trong sách giáo khoa để bổ sung
kiến thức về địa lý cho bài học: Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa
+ Biết tìm ra mối quan hệ giữa các đối tượng để khai thác có hiệu quả nhất.
+ Biết cách trả lời bài thi có hiệu quả nhất (Đọc kĩ đề và tìm ra các câu trả lời, tìm ra
mối liên quan của các yêu cầu trên đối với các kênh hình, sử dụng các dữ kiện nào để
trả lời tốt yêu cầu của bài)
* Đối với giáo viên
Trong những năm qua, cùng với việc triển khai cải cách giáo dục, phương pháp
dạy học Địa lí tuy đó có một số cải tiến, chú ý tới việc phát huy tính tích cực của học
sinh trong q trình tiếp thu kiến thức bằng cách tăng cường hệ thống câu hỏi có yêu
cầu phát triển tư duy. Nhưng đó chỉ là những câu hỏi do giáo viên nêu ra và giáo viên
dẫn dắt đến đâu thì giải quyết đến đó. Về mặt hình thức, các giờ học đó có vẻ sinh động
vì học sinh tích cực hoạt động. Song nếu theo quan niệm về học tập tích cực thì những
giờ học như vậy chưa thể nói rằng học sinh đã học tập một cách tích cực, bởi hoạt động
của học sinh ở đây mới chỉ là việc trả lời thụ động các câu hỏi của giáo viên chứ bản
thân học sinh chưa có nhu cầu nhận thức, chưa chủ động tìm tịi, suy nghĩ và giải quyết
những vấn đề đặt ra trong bài học.
Nguyên nhân của những tồn tại trên đó là chưa có sự thống nhất về quan điểm:
Thế nào là đổi mới phương pháp dạy học Địa lí? Chưa có sự triển khai đồng bộ trong
các khâu: Bồi dưỡng giáo viên; đổi mới cách viết sách giáo khoa, sách giáo viên, cơ sở
vật chất kỹ thuật, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá; trong đó chế độ thi cử cịn chia
ra các mơn “chính phụ” là những trở ngại lớn. Nhiều giáo viên chưa tâm huyết với
nghề nghiệp, chưa đầu tư nhiều vào chun mơn vì quan niệm mơn Địa lí là mơn phụ.
Nhìn chung việc sử dụng dụng cụ trực quan đã được đưa vào thực hiện ở hầu hết
ở các trường, đặc biệt từ khi đổi mới sách giáo khoa đến nay, hầu hết các trường đã có
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
5
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
phịng thí nghiệm và rất nhiều đồ dùng dạy học phục vụ cho các bộ mơn. Sách giáo
khoa có số lượng kênh hình phong phú màu sắc phù hợp giáo viên có điều kiện phát
huy tính tích cực, sáng tạo, học sinh có hứng thú học tập. Tuy nhiên khơng phải trường
nào cũng làm được như vậy và việc sử dụng đã thực sự có chất lượng.
- Trong q trình rèn luyện kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh nên đi từ
thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp nhằm dẫn dắt học sinh từ biết sử dụng đến sử
dụng thành thạo và nhanh chóng
- Để khai thác tốt giáo viên nên yêu cầu học sinh có bước chuẩn bị trước ở nhà
những câu hỏi có liên quan đến phân tích hoặc tìm các đối tượng trong kênh hình bằng
cách gợi ý một số câu hỏi để học sinh tập trả lời trước rồi lên lớp thảo luận trình bày.
Và khi kiểm tra bài cũ cũng yêu cầu học sinh dựa vào để trình bày
- Giáo viên nên chú ý đến việc vận dụng kênh hình trong các lần kiểm tra, đánh
giá nhằm kích thích sự hứng thú học tập địa lý của học sinh thông qua việc khai thác
kênh hình.
- Việc sử dụng, khai thác tốt các kênh hình sẽ giúp học sinh nắm nội dung bài
học nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhớ bài lâu hơn và có hệ thống. Học sinh khơng thuộc
b máy móc, có suy nghĩ một cách lơgic tư duy độc lập, các em có kĩ năng phân tích,
tổng hợp các yếu tố địa lý một cách hợp lý.
* Đối với học sinh
Do quan niệm đây là bộ môn phụ nên học sinh chưa đầu tư thời gian thích đáng
cho việc học tập bộ mơn. Phần vì kiến thức Địa lý khá trừu tượng, nhiều mối quan hệ
tự nhiên - xã hôị rất phức tạp, bản chất là một ôn học rất khơ khan nên học sinh ít thích
học.
Hầu hết các em học mang tính chất đối phó, học Địa lý nhưng chưa hiểu để làm
gì, ứng dụng vào lĩnh vực nào của cuộc sống. Nói như vậy có nghĩa là học sinh chưa
hiểu được vai trị, vị trí, tầm quan trọng của bộ môn
b.4. Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức địa lý tự nhiên
Việt Nam qua kênh hình trong sách giáo khoa
- Thơng thường khi phân tích hoặc đánh giá một đối tượng địa lý học sinh cần tái
hiện vốn tri thức địa lý đã có của bản thân vào việc đọc các kí hiệu để trả lời bài một
cách có hiệu quả học sinh cần làm theo những bước sau:
- Bước 1: Đọc kĩ đề để tìm ra u cầu chính của đề bài
- Bước 2: Xác định đúng bản đồ, lược đồ cần sử dụng vào nội dung bài làm
- Bước 3: Sử dụng dữ kiện nào để trả lời tốt yêu cầu của chính của đề bài (hệ
thống kí hiệu, màu sắc, số liệu qua các biểu đồ…)
- Bước 4: Phân tích nhận xét thơng qua kênh hình để trả lời các u cầu của đề
bài
Ví dụ cụ thể qua một số bài học
* Khai thác kiến thức (áp dụng cho bài 23 “sách giáo khoa địa lý 8)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
6
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Với bài này học sinh sử dụng Atlat trang 2,3
Tên bản đồ: Bản đồ hành chính Việt Nam.
Học sinh kết hợp cả bản đồ và lược đồ sách giáo khoa
* Vị trí địa lý
Bước 1: Cho học sinh đọc tên bản đồ.
Bước 2: Xác đinh vị trí của nước ta
+ Xác định hệ tọa độ địa lý: Điểm cực Bắc, Điểm
cực Nam, Điểm cực Tây, Điểm cực Đông (Nằm ở vĩ
độ, kinh độ nào, thuộc huyện nào)
Bước 3: Cho học sinh tìm hiểu sâu hơn các tỉnh bằng
cách cho học sinh tra bảng diện tích, dân số các tỉnh.
* Chú ý: Giáo viên có thể rèn luyện cho học sinh kĩ
năng đọc bản đồ bằng cách đặt câu hỏi
* Phạm vi lãnh thổ
+ Xác định vị trí tiếp giáp (phía Bắc, Nam, Tây,
Đơng, tiếp giáp với các quốc gia và vùng lãnh thổ
nào).
+ Nhận xét đường biên giới tiếp giáp
+ Phân tích thuận lợi và khó khăn của vị trí tiếp giáp
+ Giáp biển: Nhận xét về vùng biển nước ta gồm
những bộ phận nào, đặc điểm đường bờ biển, chiều
dài, đường bờ biển chạy từ đâu đến đâu? có bao
nhiêu tỉnh giáp biển, vùng biển tiếp giáp với các
quốc gia nào… -> qua đó nêu ý nghĩa
* Khai thác yếu tố địa hình (áp dụng cho bài 28 “sách giáo khoa địa lý 8)
- Với bài này học sinh sử dụng bản đồ , lược đồ địa hình Việt Nam
- Học sinh dựa vào màu sắc các thang màu độ cao để nhận xét
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
7
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Đặc điểm địa hình
- Những đặc điểm chính của địa hình
+ Tỉ lệ diện tích các loại địa hình và sự
phân bố của chúng
+ Hướng nghiêng của địa hình
+ Hướng chủ yếu của địa hình (Đơng, Tây,
Nam, Bắc)
+ Các bậc địa hình (chia theo độ cao tuyệt
đối)
+ Tính chất cơ bản của địa hình
- Nêu đặc điểm chung về độ cao, sự phân
bố, diện tích của vùng
- Hướng của các dãy núi, các con sông
- Nêu tên của các đỉnh núi cao, các cao
nguyên, sơn nguyên và sự phân bố …
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
8
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
? Xác định một số nhánh núi, khối núi lớn ngăn cách và phá vỡ tính liên tục của dải
đồng bằng ven biển nước ta.
? Địa hình nước ta như vậy có những thuận lợi và khó khăn gì đến đời sống và phát
triển kinh tế?
- Học sinh có thể lên bảng vừa chỉ bản đồ kết hợp trả lời câu hỏi tìm kiến thức từ kênh
hình (dưới lớp quan sát lược đồ sách giáo khoa)
- Học sinh liên hệ được vào thực tế cuộc sống và hoạt động kinh tế
=> Giáo viên nhận xét
* Khai thác yếu tố sông ngòi (áp dụng cho bài 33 “sách giáo khoa địa lý 8 ”).
Với bài này học sinh sử dụng bản đồ các hệ thống sông
- Lược đồ sách giáo khoa
Học sinh quan sát bản đồ(lược đồ) trả lời câu hỏi
Giáo viên có thể đến từng học sinh hỏi và phân tích qua lược đồ sách giáo khoa để biết
được các em nắm kiến thức từ phân tích kênh hình như thế nào?
- Quan sát lược đồ: Nhận xét mạng lưới
sông ngịi nước ta?
- Đặc điểm chính của sơng ngịi
+ Mật độ dịng chảy
+ Tính chất sơng ngịi (hình dạng, thác
ghềnh, độ uốn khúc, hướng dịng chảy,
độ dốc lịng sơng)
- Chế độ nước
- Hàm lượng phù sa
- Các sông lớn trên lãnh thổ (nêu cụ thể
tên của từng con sông )
+ Nơi bắt nguồn, nơi chảy qua
+ Hướng chảy
+ Chiều dài
+ Các phụ lưu, chi lưu
+ Diện tích lưu vực
+ Độ dốc lịng sơng
+ Chế độ nước, Hàm lượng phù sa
- Giá trị kinh tế của sơng ngịi (giao
thơng, thủy lợi, đánh cá, ...) Các vấn đề
khai thác và cải tạo, bảo vệ sơng ngịi
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
9
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Một số ví dụ cụ thể qua q trình kiểm tra:
* Kiểm tra miệng
- Dựa vào bản đồ tự nhiên Việt Nam em hãy cho biết tên các dãy núi, các dịng sơng
chảy theo hướng vịng cung? Giữa chúng có mối quan hệ như thế nào?
- Dựa vào bản đồ hoặc lược đồ H: 33.1 SGK, em hãy cho biết tên các hệ thống sông, hệ
thống sông nào lớn nhất? những sơng nào có giá trị thủy điện cao?
* Kiểm tra 15’
- Dựa vào bản đồ câm (Trống) em hãy điền tên các thành phố trực thuộc trung ương.
- Dựa vào Atlat địa lí Việt Nam, hãy kể tên các loại gió thổi vào mùa hạ ở nước ta và
ảnh hưởng gì tới khí hậu nước ta.
* Kiểm tra 1 tiết
Ví dụ 1: Xác định vị trí địa lí của khu vực Tây nam Á nằm trong khoảng các vĩ độ,
kinh độ nào? Nêu đặc điểm địa hình của khu vực.
Ví dụ 2: Dựa vào H2.1 cho biết:
Tây Nam Á nằm trong những đới , kiểu khí hậu nào? Kiểu nào chiếm diện tích lớn
nhất ? Nêu đặc điểm khí hậu nhiệt đới khô
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Qua các ví dụ trên thấy được việc khai thác kênh hình trong mơn Địa lí rất quan
trọng, tìm ra kiến thức ẩn trong sơ đồ, lược đồ, bản đồ ... học sinh sẽ hiểu và nhớ kiến
thức sâu hơn.
c. Mối quan hệ giữa các biện pháp, giải pháp.
Trong đề tài này các biện pháp, giải pháp thường đi song đơi với nhau, có mối quan hệ
chặt chẽ với nhau.
d. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và
hiệu quả ứng dụng: Các tiết dạy có sử dụng kênh hình . Giáo viên đã giúp các em
nắm các kiến thức cơ bản một cách chính xác, do chính các em tìm ra từ các phương
tiện trực quan và biết tái hiện kiến thức khi cần thiết, biết suy luận, diễn tả một sự vật
hiện tượng địa lí, vận dụng chúng vào thực tiễn, trong đời sống hằng ngày, đặc biệt là
trong quá trình học bài mới, thi và kiểm tra.
Kết quả khảo nghiệm cuối năm học 2015- 2016 như sau:
Lớp
Sĩ số Chưa biết khai thác
Biết khai thác
Khai thác tốt
8A1
42
1
22
19
8A2
40
4
28
8
8A3
40
3
28
9
Tổng
122
8
78
36
Tỉ lệ (%)
100
6,6
63,9
29,5
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11
Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Qua số liệu trên thì nhìn chung số em học sinh biết khai thác và khai thác tốt kênh
hình ngày càng tăng chiếm 93,4% so với 31,2% lúc chưa được hướng dẫn tăng 62,2%.
Còn số học sinh chưa biết khai thác giảm mạnh chỉ còn lại khoảng 6,6% so với trước
đây là 68,8% . Bây giờ các tiết thực hành giáo viên chỉ cần hướng dẫn là học sinh tự
tìm tịi kiến thức rất tốt.
Sử dụng kênh hình là phương pháp trực quan gợi mở và hướng dẫn học sinh
khai thác các nguồn tri thức và phát triển các năng lực tư duy, sáng tạo cho học sinh
Qua đề tài “Rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình”
bản thân tơi nhận thấy khi hướng dẫn học sinh khai thác một cách cụ thể thì học sinh
khơng chỉ biết cách sử dụng mà cịn biết khai thác tốt kiến thức từ kênh hình, qua đó
tâm lý học sinh cũng cảm thấy thoải mái hơn khi học mơn địa lý và khơng khí giờ dạy
trở nên rất sôi nổi hào hứng, đã đáp ứng được các yêu cầu về kiểm tra đánh giá hiện
nay.
III. Phần kết luận, kiến nghị:
1. Kết luận:
Phương pháp dạy học trực quan và sử dụng kênh hình là phương pháp dạy học tích
cực, cơ bản nhất trong dạy học địa lý .
Nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, tạo hứng thú học tập địa lý, nắm
được phương pháp học tập mơn Địa lý. Học sinh có thể tự khai thác, tìm tịi kiến thức
để bổ sung cho nguồn tri thức Địa lý của mình thêm phong phú tránh lối học thuộc
lòng, tạo nên những năng lực cần thiết để sau này học sinh trở thành người lao động
sáng tạo, năng động, hòa nhập với nhịp sống hiện nay .
Việc sử dụng kênh hình trong dạy học Địa lý 8 là một vấn đề quan trọng vì
chương trình Địa lý 8 mang tính cung cấp thơng tin, thơng qua các hình vẽ, sơ đồ và
một số lược đồ đơn giản. Giúp học sinh hiểu bài nhanh chóng và nhớ lâu hơn, đặc biệt
nó gây hứng thú học tập, kích thích trí tò mò, khả năng sáng tạo của học sinh, làm cho
giờ học thêm sinh động.
Các thiết bị dạy học Địa lý vừa là nguồn cung cấp kiến thức, vừa là phương tiện
minh họa cho bài học, là nguồn kiến thức khi nó được sử dụng để khai thác kiến thức
Địa lý, là phương tiện minh họa khi nó được sử dụng để minh họa nội dung đã được
thông báo trước đó.
Tính trực quan trong kênh hình tạo cho học sinh có sự tin tưởng vào tính chân
thực của sự vật được quan sát. Tuy nhiên bất kì sự tri giác thực sự nào cũng không thể
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
diễn ra ngồi điều kiện tư duy tích cực. Nói một cách khác trong dạy học sử dụng kênh
hình thì ở bất cứ hoạt động tri giác nào cũng thống nhất với tư duy trừu tượng. Việc
giảng dạy bằng kênh hình sẽ dễ dẫn tới khái qt hóa, quy nạp.
Như vậy, kênh hình trong dạy học có một chức năng quan trọng: Đó là làm chỗ
dựa cho hoạt động tư duy, phát triển tư duy, phát triển trí tuệ. Kênh hình là một nguồn
kiến thức quan trọng mà trong dạy học lấy học sinh làm trung tâm, người học dưới sự
tổ chức, chỉ đạo của giáo viên khai thác tìm hiểu, từ đó những tri thức cần thiết phục vụ
cho việc nhận thức các mối quan hệ, các khái niệm, các quy luật Địa lý. Sử dụng các
phương tiện dạy học Địa lý, yêu cầu giáo viên phải rèn luyện cho học sinh các kĩ năng
khai thác tri thức từ nguồn tri thức khác nhau như bản đồ, bảng thống kê, các số liệu,
lát cắt, sơ đồ hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa và các phương tiện khác. Chính
nhờ vào các kĩ năng đó, học sinh có thể độc lập làm việc với các nguồn tri thức khác
nhau để nhận thức nội dung học tập.
Như vậy, trong dạy học Địa lý còn chú ý nhiều hơn đến chức năng, nguồn kiến
thức của các thiết bị dạy học, tranh ảnh, lược đồ, biểu đồ, bảng số liệu trong sgk đồng
thời cũng tạo điều kiện để học sinh làm việc với phương tiện này.
Trong điều kiện kênh hình cịn chưa được cung cấp đồng bộ, trước mắt người
giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp, mọi khả năng có thể để xây dựng
kế hoạch hoạt động cho mình, tự thiết kế những đồ dùng đơn giản. Sưu tầm tranh ảnh
minh họa, đặc biệt sử dụng quả địa cầu dạy được rất nhiều bài, cung cấp được rất nhiều
thông tin cho học sinh hoặc vẽ những sơ đồ, hình vẽ trong sách giáo khoa phóng to để
sử dụng và chuyển chúng sang dạng hình vẽ, sơ đồ, lược đồ câm để kiểm tra kiến thức.
Nắm được các hệ thống các ký hiệu trên kênh hình
Hiểu được mối quan hệ giữa các yếu tố địa lý
Biết kết hợp hài hòa giữa các tranh, ảnh
Vận dụng một cách sáng tạo kiến thức bản đồ và kiến thức sách giáo khoa.
Để giúp học sinh khai thác tốt thì vai trị của giáo viên cũng rất quan trọng. Giáo viên
cần phải:
Có một hệ thống câu hỏi cụ thể liên quan đến bài học
Thường xuyên vận dụng kênh hình trong các lần kiểm tra đánh giá
Việc dạy và học địa lý không thể tách rời bản đồ nói chung và kênh hình sách giáo
khoa nói riêng, bởi vì khai thác kênh hình khơng chỉ hiểu được kiến thức mà cịn là
hình ảnh trực quan giúp giáo viên và học sinh trong giảng dạy và học tập rất có hiệu
quả
Dạy học mơn Địa lí cần phải có kênh hình từ bản đồ, lược đồ to, nếu bài nào khơng có
bản đồ, hoặc số liệu cũ thì chắc chắn phải sử dụng kênh hình sách giáo khoa.
Theo tôi đây là một đề tài rất quan trọng và thiết thực trong q trình dạy học mơn địa
lý ở cấp THCS. Tuy đề tài của tôi mới chỉ đề cập một khía cạnh nhỏ trong vơ số những
kĩ năng khai thác và sử dụng bản đồ nhưng tôi tin rằng đây sẽ là tài liệu tham khảo bổ
ích và thiết thực cho đơng đảo các em học sinh.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13
Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. Kiến nghị: Qua đề tài này tơi xin có một số đề xuất sau: Đối với nhà trường
cung cấp thêm một số bản đồ cho giáo viên trong quá trình dạy học vì một số bản đồ đã
cũ, số liệu khơng chính xác.
Trong đề tài này tơi muốn trao đổi với các bạn đồng nghiệp những suy nghĩ của
tôi về “Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ
kênh hình SGK địa lí 8”
Tơi rất mong được sự góp ý của các bạn đồng nghiệp để chúng ta cùng xây
dựng nên một hình thức dạy mơn địa lí thế nào cho hay nhất, đạt kết quả cao nhất của
bộ mơn địa lí.
Người viết
Hồng Thị Hoan
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CẤP TRƯỜNG
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
(Ký tên, đóng dấu)
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CẤP HUYỆN
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------............................................................................................................................................
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
(Ký tên, đóng dấu)
Tài liệu tham khảo
1. Sách giáo khoa địa lý 8, Lê Thông, Nhà xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam,
2008.
2. Sách giáo viên địa lý 8, Nhà xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam, 2008.
3. Atlat địa lý Việt Nam, PGS –TS Ngô Đạt Tam và TS Nguyễn Quý Thảo, Nhà xuất
bản giáo dục Việt Nam, 2010.
4. Bản đồ học: Ngô Đạt Tam, Nhà xuất bản giáo dục, 1986
5. Địa lý tự nhiên Việt Nam tập 1, 2, Vũ Tự Lập, Nhà xuất bản giáo dục, 1978
6. Địa lý tự nhiên tập các lục địa, Nguyễn Phi Hạnh, Nhà xuất bản giáo dục, 1989
7. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn địa lý, Phạm Thị Sen, Nhà xuất
bản giáo dục và đào tạo Việt Nam năm 2009.
8. Những vấn đề địa lý tự nhiên: “Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên Giáo viên trung
học phổ thông chu kì III năm 2004-2007”, Ths GVC Trần Văn Thành – Trường
Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh, 2005.
9. Phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa trong dạy học địa lý ở trường trung học
phổ thông, “Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kì III năm 2004 -2007” TS
Nguyễn Văn Luyên và GV Kiều Tiến Bình - Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí
Minh, 2006.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
MỤC LỤC
Nội dung
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
I. Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Giới hạn của đề tài
5. Phương pháp nghiên cứu
II. Phần nội dung:
1. Cơ sở lí luận
2. Thực trạng
3.Nội dung và hình thức của giải pháp
III. Phần kết luận, kiến nghị
1. Kết luận
2. Kiến nghị
Tài liệu tham khảo
Mục lục
Trang
1
1
1
2
2
2
2
2
3
4-14
15
15
17
19
20
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16
Trường THCS Bn Trấp - GV: Hồng Thị Hoan
