Chi tiet dac ta trong Su thi

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Chi tiết đặc tả trong Sử thi - Khan</b>

<b>Ths. Nguyễn Thị Minh Thu</b>

<i>Khoa Ngữ văn, ĐHSP Thái Nguyên </i>

Sử thi - khan là sản phẩm văn hoá tinh thần độc đáo của dân tộc Êđê, trong đó
hình tượng nhân vật anh hùng đã trở thành một hình ảnh thẩm mỹ tiêu biểu. Vẻ đẹp
của nhân vật anh hùng thâu tóm tồn bộ quan niệm, đời sống tình cảm, ước nguyện
của người dân Êđê và được thể hiện bằng nhiều cách, nhiều phương thức, qua
nhiều đề tài. Một trong những cách nhằm làm nổi rõ đặc điểm bản chất của nhân
vật anh hùng trong sử thi - khan, đó là nghệ thuật sử dụng chi tiết đặc tả. Chi tiết
đặc tả có thể hiểu là những chi tiết nghệ thuật đặc biệt, những tín hiệu nghệ thuật
dùng để miêu tả một đặc điểm, một bộ phận tiêu biểu của một nhân vật mà thơng
qua đó thấy được bản chất hay tính cách của nhân vật ấy. Hêghen cho rằng: “Chi
tiết đặc tả như con mắt trổ những cửa sổ để người ta nhìn vào nhân vật”(1)_{. Tác giả}

Nguyễn Thị Tuyết Thu cũng khẳng định: “Trong sử thi dân gian, chi tiết đặc tả
thường được tác giả sử dụng để cường điệu, phóng đại khắc hoạ chân dung nhân
vật anh hùng”(2)_{. Chúng tôi đồng thuận với các nhận định này. Ngồi ra, chúng tơi}

nhận thấy, trong sử thi - khan, chi tiết đặc tả được sử dụng như những môt típ, sử
dụng lặp đi lặp lại, nhằm mục đích nhấn mạnh vẻ đẹp toàn diện của nhân vật anh
hùng, như là những tín hiệu để nhận diện nhân vật anh hùng, phân biệt nhân vật
anh hùng với các loại nhân vật khác.

<b>1. Chi tiết đặc tả thể hiện vẻ đẹp hình thức, sự giàu sang và sức mạnh</b>
<b>thể chất</b>

<b>1.1. Trang phục</b>. Trong nhiều sử thi - khan, nhân vật anh hùng hiện lên
trước hết qua những bộ trang phục đặc trưng của dân tộc Êđê nói riêng, các dân
tộc Tây Nguyên nói chung. Đó là bộ khố nai nịt gọn gàng, thêu thùa cầu kỳ và

sặc sỡ màu sắc. Hầu như khơng có người anh hùng nào được miêu tả lại không
gắn với bộ trang phục đặc trưng ấy. Đây là hình ảnh người anh hùng Đăm Săn:
“<i>Anh đóng khố màu sặc sỡ, đầu đội khăn đẹp như các tù trưởng</i>”, <i>“Đăm Săn</i>
<i>quấn vào một cái khố màu sặc sỡ như hoa kơu, chít trên đầu một cái khăn màu</i>
<i>ême, trong trang phục ấy, anh có dáng điệu của một tù trưởng trẻ tuổi rất oai</i>
<i>hùng</i>”(3)_{. Còn đây là hình ảnh người anh hùng Đăm Đơroăn với vẻ đẹp oai hùng}

khi mang trên mình bộ trang phục tuyệt vời: <i>“Đăm Đơroăn đứng trên đồi cao,</i>
<i>mình quấn một cái khố màu đen viền chỉ đỏ, mặc một cái áo sắt, trên đầu đội</i>
<i>khăn đỏ </i>”(4)_{. Bộ trang phục đặc trưng cho vẻ đẹp, sức sống của người Êđê khoác}

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<b>1.2. Vũ khí</b>. Khiên, đao là loại vật dụng, là thứ vũ khí bất ly thân của người
anh hùng trong sử thi - khan. Hình ảnh múa khiên thể hiện sức mạnh và tinh
thần chiến đấu của họ. Người anh hùng nào múa khiên cũng giỏi, mỗi lần họ thể
hiện tài năng của mình thì trời đất, vạn vật như cũng nghiêng mình chiêm
ngưỡng. Hình ảnh chiếc khiên và hành động múa khiên gắn liền với diễn biến
cuộc đời nhân vật anh hùng kể từ khi họ sinh ra, lớn lên, chiến đấu với kẻ thù
giành hạnh phúc cho buôn làng. Chi tiết múa khiên được các tác giả sử thi dụng
công miêu tả, xuất hiện với tần suất lớn, lặp đi lặp lại nhiều lần, lần nào uy lực
của nó cũng mạnh mẽ đặc biệt trong các cuộc giao tranh với kẻ thù gian ác.
Trong thế đối sánh với kẻ thù, người anh hùng múa khiên giỏi bao nhiêu, oai
hùng bao nhiêu thì kẻ thù càng trở nên yếu ớt, run sợ bấy nhiêu. Chiếc khiên và
hành động múa khiên đã trở thành phương tiện giao tiếp chứa đựng toàn bộ sức
mạnh và quyền lực của nhân vật anh hùng. Chúng ta hãy cùng theo dõi cảnh
tượng người anh hùng Khinh Dú giao chiến với kẻ thù Đăm Phu: “<i>Mỗi lần</i>
<i>Khinh Dú vung dao, múa khiên, dao nổi sáng như làn chớp đông, khiên xoay</i>
<i>chiều nghe như sét đánh đầu mùa. Khinh Dú nhảy múa nhẹ nhàng như gió thổi</i>
<i>mảnh bơng lau lách</i>”(5)_{. Chúng ta cũng không thể quên khung cảnh tuyệt vời khi}

các nhân vật Đăm Săn, Xing Nhã thể hiện tài năng khiên đao của mình: “<i>Đăm</i>

<i>Săn múa cao cây khiên. Tiếng múa giống như gió vù. Anh múa thấp cây khiên.</i>
<i>Tiếng múa như bão</i>”; “<i>Xing Nhã bước tới chỗ chiếc khiên của mình. Chàng cầm</i>
<i>chiếc khiên nhẹ như diều gặp gió. Chàng giơ khiên lên trời, nhún mình múa</i>
<i>liền. Xing Nhã múa phía trước một mái tranh bay theo gió, múa phía sau một</i>
<i>mái nứa bay theo bão</i>”(6)_{. Nếu như các chiến binh anh hùng dũng cảm trong sử}

thi Hy Lạp, Ấn Độ thường xuất hiện trong các cuộc giao tranh dữ dội và thể
hiện sức mạnh qua hình ảnh mũi tên kỳ diệu và cây chùy chắc nịch thì người
anh hùng trong khan giản dị, gần gũi hơn chỉ với chiếc khiên, đao như một thứ
vũ khí thơ sơ nhưng vẫn mang đầy uy lực.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i>phải lắng nghe mà quên cho con bú. Đánh cho ếch nhái và dế cũng phải lắng</i>
<i>nghe mà không kêu nữa</i>”(7)_{. Các nhân vật anh hùng khác trong mỗi cuộc vui “ăn}

năm uống tháng” bao giờ cũng khua chiêng đánh trống báo tin và kêu gọi toàn
dân làng cùng hoà vào cuộc vui, cùng chung một nhịp sống.

<b>2. Chi tiết đặc tả thể hiện đời sống tinh thần </b>

Thể hiện đời sống tinh thần, tình cảm của các nhân vật chưa phải là mục
đích của các tác giả sử thi - khan, tuy nhiên, có thể thấy, trong một số bản sử
thi- khan tiêu biểu đã xuất hiện một loại chi tiết đặc tả điển hình mà thơng qua
đó, chúng ta thấy được đời sống tinh thần của nhân vật anh hùng. Đó là chi tiết
tiếng khóc.

Một Đăm Săn táo bạo, dũng cảm dám cả gan đi bắt Nữ thần Mặt trời về làm
vợ, từng ngang tàng chặt đứt cây linh hồn của H’nhí và H’bhí, vậy mà, khi hai
người vợ ngã gục xuống thì Đăm Săn ồ lên khóc: “<i>Anh vừa chạy về vừa khóc.</i>
<i>Đăm Săn khóc từ sáng đến tối, từ tối suốt sáng. Anh khóc nước mắt chảy ròng</i>
<i>đầy một bát, chẩy ngập một chiếc chiếu</i>”(8)_{. Còn người anh hùng Xing Nhã lại}

rớt nước mắt khi biết được nỗi oan trái và mối thâm thù của cha mẹ chàng thuở
trước: “<i>Xing Nhã vội vàng chạy đến đống tranh mục, tìm xương sọ cha, kêu</i>
<i>khóc thảm thiết</i>”(9)_{. Cịn người anh hùng Trong Đăn trong sử thi}<i>_{Khinh Dú}</i> _trong

khi nghe bác kể lại hoạn nạn của gia đình thì chàng khóc nức nở thương cho gia
đình mình khơng đủ sức dành lại của cải đã mất. Tiếng khóc xuất hiện trên khoé
mắt các nhân vật anh hùng với khá nhiều cung bậc, khóc rịng, khóc thảm thiết,
khóc nức nở, cung bậc nào cũng cho thấy nỗi đau xót của một tấm lịng đầy tình
u thương. Chỉ với một chi tiết đặc tả là tiếng khóc mà các tác giả sử thi đã
làm cho hình ảnh người anh hùng trở thành con người đầy tình cảm bên cạnh
một ý chí gan dạ, kiên cường. Tiếng khóc được miêu tả cũng cho thấy nhân vật
sử thi mang một thứ tâm lý sử thi hồn nhiên, ngây thơ, chất phác, thứ tâm lý gắn
liền với hành động, được bộc lộ một cách trực tiếp.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

trong suy nghĩ của người Êđê phải được kỳ vĩ hóa, vẻ đẹp và sức mạnh phải
sánh ngang tầm trời đất và thần thánh, nhưng mặt khác, họ vẫn khơng thiếu vẻ
gần gũi, bình dị, vẫn mang hơi thở của cuộc đời thực. Đó chính là chỗ tạo nên
vẻ độc đáo, sự rung động và hấp dẫn mạnh mẽ của hình tượng nhân vật anh
hùng trong khan.

</div>

<!--links-->