Giai thich 214 bo Thu Han tu

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.32 MB, 134 trang )

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

<b>214 B</b>

<b>Ộ</b>

<b> TH</b>

<b>Ủ</b>

<b> HÁN T</b>

<b>Ự</b>

漢字部首

1. 丿

phi

ệt

: Xiêu

2. 丶

ch

ủ

: ch

ấ

m

3. 廴

d

ẫ

n : ch

ậ

m

4. 辵

<sub> s</sub>

<sub>ướ</sub>

<sub>c : </sub>

<sub>đ</sub>

<sub>i </sub>

5. 麥

<sub> m</sub>

<sub>ạ</sub>

<sub>ch : Mì </sub>

6. 米

<sub> m</sub>

<sub>ễ</sub>

<sub> : G</sub>

<sub>ạ</sub>

<sub>o </sub>

7. 殳

thù : Giáo

8. 矢

th

ỉ

: Tên

9. 黑

<sub> h</sub>

<sub>ắ</sub>

<sub>c : </sub>

<sub>đ</sub>

<sub>en </sub>

10. 赤

<sub> xích : </sub>

<sub>đỏ</sub>

11. 小

<sub> ti</sub>

<sub>ể</sub>

<sub>u : nh</sub>

<sub>ỏ</sub>

12. 大

đạ

i : to

13. 士

s

ĩ

: trị

14. 文

<sub> v</sub>

<sub>ă</sub>

<sub>n : ch</sub>

<sub>ữ</sub>

15. 門

<sub> mơn : c</sub>

<sub>ử</sub>

<sub>a </sub>

16. 戶

h

ộ

: nhà

17. 父

ph

ụ

: cha

18. 工

<sub> công : th</sub>

<sub>ợ</sub>

19. 网罓冗罒

<sub> võng : r</sub>

<sub>ớ</sub>

<sub> </sub>

20. 厤

<sub> Ma : gai </sub>

21. 鹿

<sub> l</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>c : nai </sub>

22. 犭

,

犬

khuy

ể

n : chó

23. 風

Phong : gió

24. 雨

<sub> v</sub>

<sub>ũ</sub>

<sub> : m</sub>

<sub>ư</sub>

<sub>a </sub>

25. 瓜

<sub> qua : d</sub>

<sub>ư</sub>

<sub>a </sub>

26. 豆

<sub>đậ</sub>

<sub>u : </sub>

<sub>đậ</sub>

<sub>u </sub>

27. 禸

Nh

ự

u : d

ấ

u

28. 聿

Du

ậ

t : Noi

39. 己

K

ỷ

: Mình

30. 冫

<sub> B</sub>

<sub>ă</sub>

<sub>ng : GIá </sub>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

32. 弓

<sub> cung : Cung </sub>

33. 用

<sub> d</sub>

<sub>ụ</sub>

<sub>ng : dung </sub>

34. 足

túc :

đủ

35. 匚

h

ệ

: T

ủ

(

đậ

y)

36. 匚

<sub> ph</sub>

<sub>ươ</sub>

<sub>ng : R</sub>

<sub>ươ</sub>

<sub>ng </sub>

37. 骨

<sub> c</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>t : x</sub>

<sub>ươ</sub>

<sub>ng </sub>

38. 卩

<sub> ti</sub>

<sub>ế</sub>

<sub>t :M</sub>

<sub>ắ</sub>

<sub>t </sub>

39. 鼎

đả

nh (

đỉ

nh) : V

ạ

c

40. 滆

l

ị

ch : n

ồ

i

41. 厂

<sub> hán :b</sub>

<sub>ờ</sub>

42. 冂

<sub> quynh : Tr</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>ng </sub>

43. 屮

<sub> tri</sub>

<sub>ệ</sub>

<sub>t : M</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>ng </sub>

44. 支

<sub> chi :Cành </sub>

45. 青

thanh : Xanh

46. 白

b

ạ

ch : Tr

ắ

ng

49. 巛

<sub>, </sub>

川

<sub> xuyên : sông </sub>

50. 水

<sub>, </sub>

氵

<sub>thu</sub>

<sub>ỷ</sub>

<sub> : n</sub>

<sub>ướ</sub>

<sub>c </sub>

51. 彳

xích : b

ướ

c

52. 行

hành :

đ

i

53. 皮

<sub> bì : da </sub>

54. 月

<sub>, </sub>

肉

<sub> nh</sub>

<sub>ụ</sub>

<sub>c : th</sub>

<sub>ị</sub>

<sub>t </sub>

55. 么

<sub>, </sub>

幺

<sub> yêu : ít </sub>

56. 亠

đầ

u :

đầ

u

57. 夂

truy : sau

58. 夊

<sub> tuy : ch</sub>

<sub>ậ</sub>

<sub>m </sub>

59. 爿

<sub> t</sub>

<sub>ườ</sub>

<sub>ng : t</sub>

<sub>ấ</sub>

<sub>m </sub>

60. 疋

<sub>, </sub>

匹

<sub> th</sub>

<sub>ấ</sub>

<sub>t cây </sub>

61. 尸

thi : thây

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

66. 攴

<sub>, </sub>

攵

<sub> ph</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>c : </sub>

<sub>đ</sub>

<sub>ánh </sub>

67. 羽

<sub> v</sub>

<sub>ũ</sub>

<sub> : cánh </sub>

68. 毛

mao : lông

69. 龍

long : r

ồ

ng

70. 鬼

<sub> qu</sub>

<sub>ỷ</sub>

<sub> : qu</sub>

<sub>ỷ</sub>

71. 气

<sub> khí : khí </sub>

72. 色

<sub> s</sub>

<sub>ắ</sub>

<sub>c : màu </sub>

73. 豸

tr

ĩ

: sâu

74. 臼韭

c

ữ

u : h

ẹ

75. 几

<sub> k</sub>

<sub>ỷ</sub>

<sub> : gh</sub>

<sub>ế</sub>

76. 木

<sub> m</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>c : cây </sub>

77. 齊

<sub> t</sub>

<sub>ề</sub>

<sub> : tày </sub>

78. 比

<sub> t</sub>

<sub>ỷ</sub>

<sub> : ví </sub>

79. 貝

b

ố

i : quý

80. 黃

hu

ỳ

nh : vàng

81. 人

<sub>, </sub>

亻

<sub>nhân : nhân </sub>

82. 一

<sub> nh</sub>

<sub>ấ</sub>

<sub>t : m</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>t </sub>

83. 甘

<sub> cam : Ng</sub>

<sub>ọ</sub>

<sub>t </sub>

84. 莘

tân : cay

85. 日

nh

ậ

t

86. 夕

t

ị

ch : t

ố

i

87. 鹵

<sub> l</sub>

<sub>ỗ</sub>

<sub> : m</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>i </sub>

88. 食

<sub> th</sub>

<sub>ự</sub>

<sub>c : </sub>

<sub>ă</sub>

<sub>n </sub>

89. 巾

<sub> cân : kh</sub>

<sub>ă</sub>

<sub>n </sub>

90. 衤

,

衣

y : áo

91. 矛

mâu : giáo

92. 刀

<sub>, </sub>

刂

<sub>đ</sub>

<sub>ao : dao </sub>

93. 囗

<sub> vi : rào </sub>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

100. 舟

<sub> Chu : ghe </sub>

101. 車

<sub> xa : xe </sub>

102. 馬

mã : ng

ự

a

103. 火

,

灬

h

ỏ

a : l

ử

a

104. 月

<sub> nguy</sub>

<sub>ệ</sub>

<sub>t : tr</sub>

<sub>ă</sub>

<sub>ng </sub>

105. 牙

<sub> nha : r</sub>

<sub>ă</sub>

<sub>ng </sub>

106. 口

<sub> kh</sub>

<sub>ẩ</sub>

<sub>u : mi</sub>

<sub>ệ</sub>

<sub>ng </sub>

107. 隶

đ

ãi :

đế

n

108. 癶

bát :

đ

i

109. 黍

<sub> th</sub>

<sub>ử</sub>

<sub> : kê </sub>

110. 禾

<sub> hoà : lúa </sub>

111. 艸

<sub>, </sub>

艹

<sub> th</sub>

<sub>ả</sub>

<sub>o : c</sub>

<sub>ỏ</sub>

112 .

竹

trúc : tre

113. 羊

d

ươ

ng : dê

114. 魚

ng

ư

: cá

115. 石

<sub> th</sub>

<sub>ạ</sub>

<sub>ch : </sub>

<sub>đ</sub>

<sub>á </sub>

117. 尢

<sub> uông : què </sub>

118. 乙

ấ

t : v

ạ

y

119. 走

t

ẩ

u : ch

ạ

y

120. 飛

phi : bay

121. 手

<sub>, </sub>

扌

<sub>th</sub>

<sub>ủ</sub>

<sub> :tay </sub>

122. 面

<sub> di</sub>

<sub>ệ</sub>

<sub>n : m</sub>

<sub>ặ</sub>

<sub>t </sub>

123. 目

<sub> m</sub>

<sub>ụ</sub>

<sub>c : m</sub>

<sub>ắ</sub>

<sub>t </sub>

124. 首

th

ủ

:

đầ

u

125. 虫

trùng : sâu

126. 黽

<sub> m</sub>

<sub>ả</sub>

<sub>nh : cóc (ch</sub>

<sub>ẩ</sub>

<sub>u) </sub>

127. 髟

<sub> b</sub>

<sub>ư</sub>

<sub>u : tóc </sub>

128. 頁

<sub> hi</sub>

<sub>ệ</sub>

<sub>t : </sub>

<sub>đầ</sub>

<sub>u </sub>

129. 牛

,

牜

ng

ư

u : trâu

130. 虍

h

ổ

: c

ọ

p

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

134. 鬲

革

<sub> cách : l</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>t </sub>

135. 韋

<sub> vi : l</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>t </sub>

136. 彐

k

ệ

: heo

137. 亅

quy

ế

t : quèo

138. 戈

<sub> qua : giáo </sub>

139. 示

<sub> Th</sub>

<sub>ị</sub>

<sub> : b</sub>

<sub>ả</sub>

<sub>o </sub>

140. 儿

<sub> nhân : ng</sub>

<sub>ườ</sub>

<sub>i </sub>

141. 十

th

ậ

p : m

ườ

i

142. 八

bát : tám

143. 里

<sub> lý : d</sub>

<sub>ậ</sub>

<sub>m </sub>

144. 長

<sub> tr</sub>

<sub>ườ</sub>

<sub>ng : dài </sub>

145. 舛

<sub> suy</sub>

<sub>ễ</sub>

<sub>n : sai </sub>

146. 見

<sub> ki</sub>

<sub>ế</sub>

<sub>n : th</sub>

<sub>ấ</sub>

<sub>y </sub>

147. 干

can : m

ấ

y

148. 二

nh

ị

: hai

149. 耳

<sub> nh</sub>

<sub>ĩ</sub>

<sub> : tai </sub>

150. 音

<sub> âm : ti</sub>

<sub>ế</sub>

<sub>ng </sub>

151. 至

<sub> chí : </sub>

<sub>đế</sub>

<sub>n </sub>

152. 自

t

ự

: t

ừ

153. 厶

kh

ư

: t

ư

154. 〡

c

ổ

n : s

ổ

155. 氏

<sub> th</sub>

<sub>ị</sub>

<sub> : h</sub>

<sub>ọ</sub>

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

168. 金

<sub> kim vàng </sub>

169. 谷

<sub> c</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>c : hang </sub>

170. 臼

c

ữ

u : c

ố

i

171. 言

ngơn : nói

172. 曰

<sub> vi</sub>

<sub>ế</sub>

<sub>t : r</sub>

<sub>ằ</sub>

<sub>ng </sub>

173. 齒

<sub> x</sub>

<sub>ỉ</sub>

<sub> : r</sub>

<sub>ă</sub>

<sub>ng </sub>

174. 舌

<sub> thi</sub>

<sub>ệ</sub>

<sub>t : l</sub>

<sub>ưỡ</sub>

<sub>i </sub>

175. 糸

m

ị

ch : s

ợ

i

176. 黹

ch

ỉ

: thêu

177. 斤

<sub> cân : rìu </sub>

178. 匕

<sub> ch</sub>

<sub>ủ</sub>

<sub>y : mu</sub>

<sub>ổ</sub>

<sub>ng </sub>

179. 田

<sub>đ</sub>

<sub>i</sub>

<sub>ề</sub>

<sub>n : ru</sub>

<sub>ộ</sub>

<sub>ng </sub>

180. 耒

l

ổ

i : cày

181. 爻

hào : thay

182. 釆

,

辨

bi

ệ

n : li

ệ

u

183. 欠

<sub> khi</sub>

<sub>ế</sub>

<sub>m : thi</sub>

<sub>ế</sub>

<sub>u </sub>

185. 而

<sub> nhi : mà </sub>

186. 又

<sub> h</sub>

<sub>ự</sub>

<sub>u : l</sub>

<sub>ạ</sub>

<sub>i </sub>

187. 女

n

ữ

: gái

188. 子

t

ử

: con

189. 阝

<sub>, </sub>

阜

<sub> ph</sub>

<sub>ụ</sub>

<sub> : Non </sub>

190. 山

<sub> s</sub>

<sub>ơ</sub>

<sub>n : núi </sub>

191. 鼻

<sub> t</sub>

<sub>ỷ</sub>

<sub> (t</sub>

<sub>ị</sub>

<sub> ) M</sub>

<sub>ũ</sub>

<sub>i </sub>

192. 角

giác : s

ừ

ng

193. 毋

vô :

đừ

ng

194. 歹

<sub>đ</sub>

<sub>ãi : x</sub>

<sub>ấ</sub>

<sub>u </sub>

195. 斗

<sub>đẩ</sub>

<sub>u : </sub>

<sub>đấ</sub>

<sub>u </sub>

196. 方

<sub> ph</sub>

<sub>ươ</sub>

<sub>ng : vuông </sub>

197. 彡

sam : lông

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

202. 缶

<sub> ph</sub>

<sub>ữ</sub>

<sub>u : g</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>m </sub>

203. 阝

<sub>, </sub>

邑

<sub>ấ</sub>

<sub>p : xóm </sub>

204. 臣

th

ầ

n : tôi

205. 止

ch

ỉ

: thôi

206. 艮

<sub> c</sub>

<sub>ấ</sub>

<sub>n : v</sub>

<sub>ữ</sub>

<sub>ng </sub>

207. 立

<sub> l</sub>

<sub>ậ</sub>

<sub>p : </sub>

<sub>đứ</sub>

<sub>ng </sub>

208. 冖

<sub> m</sub>

<sub>ị</sub>

<sub>ch : che </sub>

209. 宀

miên : hè

210. 生

sanh : s

ố

ng

211. 鼓

<sub> c</sub>

<sub>ổ</sub>

<sub> : tr</sub>

<sub>ố</sub>

<sub>ng </sub>

212. 龠

<sub> th</sub>

<sub>ượ</sub>

<sub>c : kèn </sub>

213. 豕

<sub> Th</sub>

<sub>ỉ</sub>

<sub> : heo </sub>

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

1

Nghĩa bộ PHIỆT: Ta thường gọi là cái PHẢY,
là nét phảy của chữ. Nó được viết ở bên tay trái,

ngược lại nét PHẬT , người ta gọi là cái MÁC, là
nét mác của chữ nó được viết ở bên tay mặt.

CHỮ VIẾT: Bắt đầu từ trên đưa ngòi viết kéo
nghiên nghiên về bên tay trái nếu là nét Phảy, kéo
về bên tay mặt nếu là nét mắc.

Thí dụ: - 乍 Sạ : Chợt
- 乎 Hồ : Vậy ôi

- 乂 Nghệ : Cai trị. Tài giỏi.

Nghĩa bộ CHỦ :Phàm vật gì cần được phân
biệt, sự gì cần biết nên chăng, lịng đã chủ định thì
đánh dấu CHỦ để nhớ lấy. Xưa viết chữ CHỦ nầy
主.

CÁCH VIẾT: Đây là một nét chấm, ta chỉ ấn ngòi
viết rồi hơi xoay nhẹ về chiều thuận, khi rút ngòi viết
đá rẽ qua bên trái một tí.

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ DẪN : Bước dài, bước chậm rãi, từ
từ. Xưa dùng chữ Dẫn nầy 引

Thí dụ: - 延 Diên: Kéo dài

- 迺 Nãi: Bèn, mới . Là. Chính chữ NÃI nầy
乃. Có khi người ta lại viết 迺.

Nghĩa: Bộ XƯỚC : Chợt đi chợt dừng lại.
Thí dụ: - 迅 Tấn : Nhanh chóng. Đi lại vun vút.

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

Nghĩa: Bộ MẠCH (cũng là chữ Mạch) lúa tể.
Thông thường chia ra hai thứ: TIỂU MẠCH: Hội
khơng có tua, nhiều phấn, dùng làm bánh mì hoặc
các loại bánh khác hay làm tương, tức là lúa mì. ĐẠI
MẠCH: Hột có tua dài, chuyên để nấu cơm ăn, thân
nó dùng để đan mũ.

Thí dụ: - 麩 phu: Trấu (vỏ hạt lúa Tiểu mạch)
- 獒 ngao: Rán (ran) khô

- 麴 Khúc : men rượu

Nghĩa: Bộ MỄ (Cũng là chữ Mễ): Gạo. 米突:
Dịch âm chữ Mètre của Pháp, tức là cây thước Tây.
Người Nhật gọi châu Mỹ là MỄ, nước Mỹ là nước
Mễ.

Thí dụ: - 糕 cao: bánh bột lọc.

- 粟 túc: Thóc lúa, lúa tẻ gọi là Túc.

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ THÙ : Cái Thù, một loại binh khí
ngày xưa dài 1 trượng 2 thước, khơng có mủi nhọn.
Thù thơ 殳書. Một thể thức viết (chữ triện) vào thời
nhà Trần

Thí dụ: - 殺 Sát: Giếng. Cũng đọc là SÁI: Suy, kém,
bớt. Cũng đọc TÁT: Tan, lở. Chữ nầy có nhiều âm
đọc, đây chỉ nêu mấy âm đại biểu thơi. Văn xưa cịn
có mấy cách viết (phần nầy tôi tra trong Tự điển
Hán việt (điện tử) khơng có, sẽ bổ sung sau)

- 毅 Nghị: Quả quyết, cứng cỏi.
- 毈 Đoạn : Trứng ung

Nghĩa bộ THỈ: (cũng là chữ THỈ) Cây tên để
bắn cung. Đồng nghĩa với chữ Sí 杘 là cứt. Thê, như
矢志不移 (Thỉ chí bất di: Chí thề khơng đổi)

Thí dụ: - 知 Tri: Biết, hiểu biết. Quen biết. Cũng đọc

là Trí: Hiểu rõ sự lý, dùng như chữ Trí nầy 智.

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

Nghĩa: Bộ HẮC (cũng là chữ Hắc) Sắc đen,
đen xịt. Tối đen.

Thí dụ: - 黔 Kiềm: Đen, nhà Tần gọi là KIềm Thủ 黔
首 Dầu đen, cùng nghĩa với Lê Dân 黎民 Tỉnh Quý
Châu gọi là tỉnh KIềm.

- 黛 Đại: Thuốc đen của đàn bà vẽ lơng
mày, vì thê nên gọi đồ trang sức là phấn
đại 粉黛.

- 黨 một khu có năm trăm nhà ở gọi là
đảng. Bè, lũ, các người đơng chí hợp lại
làm một đoàn thể gọi là đảng. A dua theo,
hùa theo như Luận ngữ nói: 君子不黨 :

Nghĩa: Bộ Xích (cũng là chữ xích) : Sắc đỏ,
sắc đỏ là sắc rực rỡ nhất, cho nên người ta gọi tấm
lòng Trung là Xich Tâm 赤心. Hết sạch như tay
khơng gọi là Xích thủ 赤手, nghèo khơng có gì gọi
là Xích bần 赤貧. Trần truồng, mình trần truồng gọi
là Xách Thể 赤體. Lấy lời nói xa mà mỉa mai người
gọi là Xích KHẩu 赤口.

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Tiểu (cũng là chữ Tiểu) : Nhỏ. Hẹp
hịi, như Khí tiểu dị danh 器小易盈 Đò hẹp dể đầy.
Khinh thường, như: Vị miễn tiểu thị 未免小視 Chưa
khỏi coi là kẻ tầm thường nghĩa là coi chẳng ra gì.
Nàng hầu

Thí dụ: - 少 Thiểu: Ít. Một âm là Thiếu: Trẻ, như
Thiếu niên 少年

- 尖 Tiêm: Nhọn. PHàm cái gì mũi nhọn gọi
là Tiêm.

Nghĩa: Bộ Đại (cũng là chữ Đại) : Lớn. Tiếng
nói bao quát như Đại phàm 大凡. Hết thảy. Tiếng
nói tơn trọng, như khen sự trước tác của người gọi là
Đại tác 大作 nghĩa là văn chương sách vỡ làm ra to
tác rộng lớn lắm. Một âm là thái, nghĩa như chữ Thái
太 nầy.

Thí dụ : - 天 Thiên: Trời. Tự nhiên, Ngày

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

vật, như cái quản viết gọi là Bút Sáo 筆
套. Bị người ta lung lạc gọi là 落套. Phàm
bắt chước lượm lấy văn tự của người khác

hay nói đi theo gọi là Sáo Ngữ 套語:
Câu nói đã thành lơi. Chổ đất cong như
Sáo Hà 套河 Khúc sông cong.

Nghĩa: Bộ Sĩ (cũng là chữ Sĩ) : Học trò, nhưng
người học vấn, nghiên cứu cũng goi là Sĩ. Quan sĩ,
chức quan ngày xưa gọi là Thượng sĩ, Trung sĩ và
Hạ sĩ. Binh sĩ. Con gái có tư cách như học trị gọi là
NỮ SĨ.

Thí du: - 壯 Tráng: Mạnh mẽ. Người đến ba mươi
tuổi gọi là Tráng. Phàm cái gì bên trong có vẽ đầy
đủ và bên ngồi có vẽ lớn lao đều là Tráng. Như Bi
tráng 悲壯, HÙNG TRÁNG 雄壯.

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

- 壽 Thọ: Lâu dài. Có tuổi gọi là Thọ. Trăm
tuổi gọi là Thượng thọ, Tám mươi tuổi gọi
là Trung thọ.

- 壹 Nhứt (nhất) Chuyên nhứt. Một, chính
là chữ Nhất nầy 一, trong văn tự người ta
viết như thể để cho khỏi bị sửa gian

Nghĩa : Bộ Văn (Cũng là chữ Văn) Văn vẻ, như

Văn thạch 文石 Văn đá. Văn từ. hợp nhiều chữ lại
thành từng bài gọi là Văn. Văn tự: Bắt chước các loại
hình tượng mà đặt ra chữ gọi là Văn, gọp cả hình và
tiếng gọi là Tự. Đồng tiền gọi Nhứt văn. Một âm là
Vấn: Văn sức (che dấu) như : Tiểu nhơn chi quá giả
tất vấn 小人之過也必文 : TIểu nhơn có lỗi tất che
đậy (văn sức điều lỗi cho khơng phải là lỗi)

THí dụ: - 斌 Bân: Lịch thiệp, không văn hoa quá,
không mộc mạc quá.

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

Nghĩa: Bộ Môn (cũng là chữ Môn) : Cửa. Cửa
một cánh gọi là Hộ 戶, cửa 2 cánh gọi là Môn. Cửa
mở ở nhà gọi là hộ, cửa mở ở các khu gọi là Môn,
như : Lý Môn 里門. Cổng làng THÀNH MƠN 城門
Cổng thành.

Thí dụ - 閒 Nhàn: Rảnh rang, khơng dính mắc một
sự việc gì, như Nhàn hạ 閒暇: Ngày rảnh khơng có
việc gì. An tịnh 安靚 : An nhàn đồng nghĩa với chữ
nhàn nầy 閑

- 閑 Nhàn: Bao lơn, phạm vi hạn chế lối ra
vào, vượt phạm vi nầy gọi là du Nhàn 踰

Phòng bị gọi là Phòng Nhàn 防閑. An
tịnh như AN NHÀN 安閑 nghĩa nầy đồng
với chữ Nhàn trên 閒.

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Hộ (cũng là chữ Hộ) Cửa. Cửa có
cửa một cánh gọi là Hộ. Nhà: Một nhà gọi là : Nhất
hộ. Số người trong nhà gọi là Hộ khẩu: 戶口

Thí dụ: - 房: Phòng: cái buồng. Ngăn (ngăn kéo)
Buồng. Quầy (chùm), nheng Phong phòng 蜂防: ổ
ong. Liên phòng: 蓮防 Gương sen. Lang Phong 榔
防: Buồng cau.

- 扉 Phi: Cánh cửa, như Đan phi 丹扉: Cửa
son, cửa nhà vua, Sai Phi 柴扉: cửa phên (cửa nhà
nghèo).

Nghĩa: Bộ Phụ (Cũng là chữ Phụ) Cha. Một
âm là Phủ: Tiếng gọi lịch sự đối với người đàn ông,
cùng nghĩa với chữ Phủ nầy 甫, như ông Thái Công
gọi là Thượng Phủ 尚父; đức Khổng Tử gọi là 尼父
.v.v…Người già, như Điền phủ 田父: Ông già làm
ruộng. Ngư Phủ 魚父 : Ông già đánh cá.v.v…

Thí dụ: - 爸 Ba: Cha.

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

Nghĩa: Bộ Công (cũng là chữ Công) : Khéo,
làm việc khéo gọi là Công. Người thợ. Quan, như 百
工 : Trăm quan

Thí dụ: - 巫 Vu: Đồng cốt. Kẽ cầu cũng cho người
gọi là VU

- 巨 Cự: To lớn. Cự thất 巨室 : Nhà có
tiếng lừng lẫy. Số nhiều gọi là Cự Vạn 巨
萬. Há, nghĩa như chữ Cự 詎.

Nghĩa: Bộ Võng : Tượng trưng mắt lưới. Bao
Hy 苞犧 Kết dây để bắt cá, dưới dấu 冂 có gạch
tréo giao nhau tượng trưng cái lưới. Đồng với chữ
Võng 網 nầy

Thí dụ: - 罕 Hãn: Ít, lưới đánh chim.
- 罩 Tráo: Cái lờ bắt cá.
- 罱: Cái đăng bắt ca.

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Ma (cũng là chữ Ma): Cây gai, võ
có thể làm sợi để dệt vải: Có hai loại: 1. ĐAỊ MA: 大
麻 Tức là cây gai, võ dùng làm sợi, có khi gọi là Hỏa

Ma火麻 hay là Huỳnh Ma 黃麻, có hai giống đực và

cái. Giống đực gọi là Mẫu Ma 牡麻, giống cái gọi là
子麻. Sang tiết xuân phân mới gieo hạt, trước sau
tiết Hạ chí mới nở hoa sắc trắng xanh xanh, gai Đực
có năm nhị, gai Cái có một nhị. Gai đực khi hoa
rụng hết thì nhổ ngâm nước bóc lấy võ, vỏ nó mềm
nhủn mà có thớ dài, dùng để dệt vải thưa, gai Cái
đến mùa thu mớt cắt bóc lấy hạt rồi mới đem ngâm,
dùng để dệt Sô gai, vì đen và xù xì, nên chỉ làm đồ

tang và túi đựng đồ thơi. Hạt nó cũng ăn được. 2.HỒ
MA 胡麻, cũng gọi là Chỉ Ma 脂麻 hay 油麻, tức là
cây vừng (cây mè). Hạt nó có hai thứ: đen và trắng.
Tương truyền rằng ông Trường Khiên đem giống
nầy ở bên Tây vức về, nên gọi là Hồ Ma.

Thí dụ: - 麾 Huy: Cờ của quân đội dùng để chỉ huy.
Chỉ huy. Vẫy.

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

Nghĩa bộ Lộc: (Cũng là chữ Lộc): Loài hươu,
nai. Mỗi năm thay sừng một lần, hưu thì cuối xn,
Nai thì sang đơng mới thay, hưu gạc ngắn, nai gạc
dài, hươu nhỏ con, nai to con; con đực có sừng, con
cái khơng có sừng. Con nai lơng khơng có đốm, con
hươu lơng có đốm, nên tục gọi là Mai Hoa lộc 梅花
逯. Mỗi khi thay sừng, cái sừng non của nó, người ta
gọi là Lộc Nhung 鹿茸 rất bổ.

Thí dụ: - 麀 Ưu: Con hươu cái. 聚麀 Tụ ưu: Cha con
loạn dâm.

- 麗 Lệ: Đẹp, như Diễm lệ 豔麗 : đẹp đẽ.

Nghĩa: Bộ Khuyển (chữ trước chỉ là bộ, chữ
sau vưa bộ vừa chữ). Con chó. Nói ý là hèn hạ. Kẻ
dưới đối với người trên có chúng cơng lao tự nói
nhúng nhường là KHUYểN MÃ CHI LAO 犬馬之
勞: Cơng lao khuyển mã.

Thí dụ: - 狗 Cẩu: Con chó. Chó ni ở trong nhà.
- 狀 Trạng: Hình trạng (dáng). Hình dung ra

</div>
<span class='text_page_counter'>(21)</span><div class='page_container' data-page=21>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

</div>
<span class='text_page_counter'>(22)</span><div class='page_container' data-page=22>

Nghĩa: Bộ 風 Phong (cũng là chữ Phong) :
Gió, do sự lạnh, nóng mà khơng khí nở ra hay co lại
làm lưu động tạo thành ra gió. Các mà tục đang
chuộng như THẾ PHONG 世風: Thói đời, QUỐC
PHONG 國風: Thói nước. GIA PHONG 家風: Thói
nhà… ý nói sự gì kẻ kia xướng lên người nầy nói
theo dần dần thành tục, như vật theo gió, vẫn cảm
theo đó mà khơng tự biết. Phàm sự gì nổi lên hay tự
tiêu diệt đi khơng có manh mối gì để xét, biến hóa

khơng thể lường được cũng gọi là PHONG, như
PHONG VÂN 風雲: Biến hóa khơng thường. Gặp
thời ví như rồng gặp mây, cọp được gió, hay như

PHONG TRÀO 風潮.v.v…Ý nói biến hóa vơ thường,
như gió mây, như nước thủy triều.

Thí dụ: - 颯 Táp: Tiếng gí thổi vèo vèo. Lung cây
cành rụng gọi là TIÊU TÁP 簫颯.

</div>
<span class='text_page_counter'>(23)</span><div class='page_container' data-page=23>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ 雨 Vũ: (Cũng là chữ Vũ, đọc Võ
cũng được): Mưa. Một âm là VÚ: ĐỔ mưa xuống
như VÚ BẠC 雨雹: Đổ mưa đá.

Thí dụ: - 零 Linh: Mưa lác đác, mưa rây.
- 霂 Mộc: Mưa phùn.

- 霓 Nghê: Cái cầu vòng.

- 靉 Ái. Ái đãi 靉靆: Mây kéo đen kịt.

Nghĩa: Bộ 瓜 Qua (cũng là chữ Qua) : Dưa,
các thứ dưa có quả đều đều gọi là Qua. Đổi thay
chức việc, hẹn người nầy đến thay người kia gọi là

QUA KỲ 瓜期. Con gái đến mười sáu tuổi gọi là
PHÁ QUA 破瓜: Nói sự nghi ngờ gọilà QUA LÝ 瓜
李. Vì xỏ giày ở ruộng dưa người ta ngờ là hái dưa,
sửa mũ ở dưới cây mận người ta ngờ là hái mận.
Thí dụ: - 瓠 Hồ: Bầu, một giống dây như dưa có quả
dài, lúc lớn ăn hết ruột, vỏ dùng cái lọ đựng nước
được (Bầu thường nấu canh ăn gọi là HỒ LÔ QUA
瓠蘆瓜.

</div>
<span class='text_page_counter'>(24)</span><div class='page_container' data-page=24>

Nghĩa: Bộ 豆 Đậu (Cũng là chữ Đậu) : Đậu,
một loại thực vật để ăn, như HẮC ĐẬU 黑豆 : Đậu
đen, HUỲNH ĐẬU 黃豆: Đậu nành. LỤC ĐẬU 綠
豆: Đậu xanh. LẠC HOA ĐẬU 落花豆 : Đậu phọng.
MI ĐẬU 眉豆 : (Phạn đậu 飯豆) Đậu đũa. MIÊN
ĐẬU 棉豆: Đậu ngự. OẢN ĐẬU 豌豆: Đậu ròng.
Ngày xưa dùng gỗ tiện làm đồ đựng thức ăn gọi là
Đậu.

Thí dụ : - 豋 Đăng: Cái bình bằng sành (khác với
chữ Đăng 登 là lên)

- 豉 Thị: Đậu thị, đậu muối với muối gọi là
HÀM THỊ 鹹豉: Tương Tàu, lạt khơng có
muối gọi là ĐẠM THỊ 淡豉. Ta quen gọi là

Nghĩa : Bộ 禸 Nhựu: Dấu chân thú dẫm

xuống đất.

</div>
<span class='text_page_counter'>(25)</span><div class='page_container' data-page=25>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ 聿 Duật (Cũng là chữ Duật) : Bèn.
Noi theo. Chỉ những cây viết. Nước Sở goị là duật
聿, nước Ngô gọi là LUẬT, nước Yên gọi là PHẤT
弗. Tần gọi là 筆.

Thí dụ: - 肆 Tứ: Buông thả. Chổ bán hàng. Quán
rượu. Số bốn như chữ TỨ 四 nầy.

- 肇 Triệu: Bắt đầu. Dựng lên. Chanh, sửa
cho ngay.

Nghĩa: Bộ 己 Kỷ (Cũng là chữ Kỷ): Mình đối
với người, như VỊ KỶ 為己: Chỉ vì mình. LỢI KỶ 利
己: Chỉ lợi mình. Riêng, lòng muốn riêng. Can Kỷ 干
己: Can thứ sáu trong mười can.

</div>
<span class='text_page_counter'>(26)</span><div class='page_container' data-page=26>

- 紀 Kỷ: Gỡ sợi tơ, gỡ mối tơ rối, vì thế nên
liệu lý xong công việc gọi là "kinh kỉ" 經紀. 2 : "Kỉ
cương bộc" 紀綱僕 chức coi tất cả mọi việc về điển
chương pháp độ. Tục gọi đầy tớ là "kỉ cương" 紀綱,
có khi gọi tắt là "kỉ" 紀. 3: Giường mối, như "cương
kỉ" 綱紀 cái dây lớn ngoài mép lưới gọi là "cương"

綱, cái dây bé gọi là "kỉ" 紀, vì thế nên cái gì quan
hệ đến lễ phép đều gọi là "kỉ". Như "kỉ luật" 紀律,
"luân kỉ" 倫紀, ý nói có có đầu có ngành như giường
lưới mắt lưới vậy. 4 : Mười hai năm gọi là "nhất kỉ" 一
紀. Bây giờ gọi năm tuổi là "niên kỉ" 年紀. 5 : Ghi
chép, như "kỉ niên" 紀年 ghi chép chuyện hàng
năm. Như sử chép chuyện cứ y thứ tự mà chép gọi
là lối "kỉ niên". 6 : Hội họp. 7 : Ðạo. 8 : Nước Kỉ.

Nghĩa: Bộ 冫Băng: cũng viết 冰: Nghĩa là
nước giá (nước đá) , vì rét (lạnh) quá nước đọng lại
gọi là BĂNG. BĂNG NHƠN 冰人: Người mai mối.
Thí dụ: - 冽 Liệt: Khí rét, như THÀNH LIỆT 清冽:
Rét giá.

- 凝 Ngưng: Đọng lại, chất lỏng đọng lại gọi
là ngưng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(27)</span><div class='page_container' data-page=27>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ 弋 Vực (Cũng là chữ Vực) : Bắn,
lấy tên lắp vào cung hoặc ná mà bắn. Lấy được.
Đem binh thuyền đi tuần nã bọn trộm gọi là DU
VỰC 游弋. Họ người. Bộ nầy trong Tự điển Thiền
Chửu thì đọc là Dặc, nhưng trong Khương Hy thì âm
là DỮ + CHỨC THIẾT = DỰC hay DẬC + CHỨC

THIẾT = DỰC.

Thí dụ: - 式 Thức: Phép., sự gì đáng làm khuôn
phép gọi TÚC THỨC 足式. Chế độ như: TRÌNH
THỨC 程式 hay THỨC DẠNG 式樣 đều là nghĩa
khuôn mẫu cho người ta noi theo.

- 弒 Thí: Kẽ giết người trên.

Nghĩa: Bộ 弓 Cung (Cũng là chữ Cung): Số
đo đất, năm thước là một CUNG, tức là MộT BỘ.
360 BỘ là MỘT DẬM, 240 bộ vng là MỘT MẪU,
vì thế cây thước đo đấy là 步弓, người đo đất gọi là
CUNG THỦ. Cong, vật gì hình cong cũng gọi là
Cung, như CUNG YÊU: 弓腰: Lưng cong.

Thí dụ: - 彀 Cấu: Cái dích cung. Sách Mạnh Tử có
câu “Nghệ chi giáo nhơn xạ tất chí ư cấu 羿之教人
射必志於彀: Người Nghệ dạy người tập bắn phải
để chí vào cái ĐÍCH CUNG, vì thế cái khn mẫu
để làm một việc gì cũng gọi là CẤU

</div>
<span class='text_page_counter'>(28)</span><div class='page_container' data-page=28>

thường dung chữ Huyền 絢 nầy. TUẦN HUYỀN, lúc
mặt trăng mới hiện nửa hình như cái cung nên gọi là
HUYỀN. Lịch ta chia ngày mùng 7 mùng 8 là
THƯỢNG HUYỀN, ngày 22, 23 là HẠ HUYỀN.
Mạch huyền: Sách thuốc nói: Xem mạch mà thấy
mạch chạy như thể trương cung gọi là Mạch huyền.

Người xưa ví vợ chồng như đàn cầm đàn sắc, nên
góa vợ gọi là ĐOẠN HUYỀN 斷弦, lấy vợ kế gọi là
續弦.

Nghĩa: Bộ 用 Dụng (Cũng là chữ Dụng)
DỤNG là đó với THỂ. Cái bản chất tiềm tàng bên
trong sự vật gọi là THỂ, từ nơi bản thể phát sanh ra
một sức hoạt động có thể ảnh hưởng đến vật khác
gọi là DỤNG (Tác dụng). Của cải (Tài chánh), như
QUỐC DỤNG 國用 : Tài chánh của Quốc gia. GIA
DỤNG 家用: Tài chánh của gia đình. Dùng, như
DỤNG BÚT TẢ TỰ 用筆寫字: dùng viết để viết
chữ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(29)</span><div class='page_container' data-page=29>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Công sanh ra người con út được ăn lộc ở đất Nịnh,
mới lấy tên Ấp làm họ.

- 甬 Dũng . Dũng đạo 甬道 : Lối giữ ngày
xưa qua đi đắp đường cao hơn hai bên lề gọi là
Dũng Đạo.

Nghĩa: Bộ 足 (Cũng là chữ Túc): Chân, chân
người, chân chim muôn và chân đồ đạc đều gọi là
Túc. Bước như TIỆP TÚC TIÊN ĐẮC 捷足先得 :

Nhanh như được trước. Đủ, như 足數 : đủ số. Cũng
đủ, có thể, như TÚC DI TỰ HÀO 足以自豪 : Cũng
đủ tự hào (có thể tự hào)

Thí dụ: - 趺 Phu: Mu bàn chân.

- 跟 Cân: gót chân. Quen đọc ngân.

- 躡 Niếp: Nhẹ bước theo sau, đi theo sau
người mà nhẹ bước không cho người biết
gọi là NIẾP.

- 蹇 Khiểng: Chân đi tập tểnh.

</div>
<span class='text_page_counter'>(30)</span><div class='page_container' data-page=30>

Nghĩa: Bộ 匚 Hệ: Che đậy, khác hẳn bộ
PHƯƠNG 匚

Thí dụ: - 匹 Thất: Xấp, xếp, con, chữ để tính số vải
lụa hay lồi ngựa, như BỐ NHỨT THẤT 布一匹:
Một xấp vải. MÃ TỨ THẤT 馬四匹: Ngựa bốn con.
Ngày xưa tính độ dài bốn trượng thì gọi là một thất.
Đơn, lẽ, tầm thường như THẤT PHU 匹夫, THẤT
PHỤ 匹婦: Người đàn ông tầm thường, người đàn
bà tầm thường….

- 匿 Nặc: Trốn. Giấu, như NẶC DANH 匿
名: Giấu tên.

- 區 Khu: Chia riêng ra. Một địa phương

Nghĩa: Bộ : Bộ Phương: Cái đồ để đựng vật.
Bộ nầy đáng lẽ là ba nét, nhưng trong tự điển ghép
nó vào nhóm hai nét. Nét sổ và nét ngang ở dưới
tính là một, coi như một nét gãy.

Thí dụ: - 匜 Di (Dị) : Đồ rửa mặt đời xưa.
- 匣 Hạp: Cái hộp

</div>
<span class='text_page_counter'>(31)</span><div class='page_container' data-page=31>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Cốt (Cũng là chữ Cốt) Xương,
xương là một phần cốt yếu trong thân thể người và
các động vật. Khắc sâu vào goi là THỨ CỐT 次骨.
Giận người không quên gọi là HÀM CHI THỨ CỐT
銜之次骨. Cứng cổ như kẻ cứ thẳng mà can khơng
chịu a dua nịnh hót gọi là CỐ NGẠNH 骨鯁. Người
chết.

Thí dụ: - 骭 Cán: Xương đùi.

- 髑 Độc: Độc lâu 髑髏: Cái đầu lâu (bộ
xương đầu) người chết.

- 骾 Ngạnh: như chữ NGẠNH 鯁 nầy.

Xương trên đầu con cá. ĂN hốc xương.
Người trung thực, không a dua nịnh họt.

Nghĩa: Bộ TIẾT: Nay dùng chữ Tiết 節. Bây
giờ tỉnh lược người ta viết 卩 để thay chữ 節 cho nó
nhanh gọn.

Thí dụ: - 卹 Tuất: Thương xót. Như thưởng cho
người chết vì nước gọi là TỬ TUẤT 死卹. Cùng
nghĩa với chữ TUẤT nầy 恤.

</div>
<span class='text_page_counter'>(32)</span><div class='page_container' data-page=32>

Nghĩa: Bộ Đỉnh (ĐẢNH, cũng là chĩnh Đỉnh):
Cái đảnh đúc bằng kim loại, thường là bằng đồng,
ba chân, hai tay, lớn nhỏ khác nhau. Vua Vũ nhà Hạ
thâu vàng trong chín châu đúc chín cái đảnh, về đời
Tam đại (Hạ, Thương, Châu) cho là vật rất quý trọng
lưu truyền trong nước, cho nên ai lấy được cả thiên
hạ gọi là ĐỊNH ĐẢNH 定鼎. Cái đồ đựng thức an,
như ĐẢNH CHUNG 鼎鐘, nói về nhà quý hiển. Lệ
ngày xưa ai có cơng thì khắc cơng đức vào cái
đảnh, vì thế nên chữ triện ngày xưa có lối viết như
cái chng cái đảnh gọi là CHUNG ĐẢNH VĂN 鐘
鼎文. Cái vại. Cái lư đốt trầm. Đang như XUÂN

THU ĐẢNH THẠNH 春秋鼎盛: Tuổi tác đang hăng
(đang độ mạnh khỏe trai trẻ).

Thí dụ: - 鼐 Nãi: Cái đảnh rất lớn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(33)</span><div class='page_container' data-page=33>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Lịch (Cũng là chữ Lịch) : Một thứ
đồ ngày xưa giống như cái đảnh. Loại có chân gọi là
đảnh, loại không chân gọi là Lịch. Một âm là CÁCH:
Tên một nước ngày xưa, nay là Bình nguyên huyện
thuộc tỉnh Sơn Đơng.

Thí dụ: - 鬵 Tầm Cái chỏ lớn, cái vạc

Nghĩa: Bộ HÁN: Chổ sườn núi người có thể ở
được.

Thí dụ: - 厎 Chỉ: Đến. Định. Lại cùng nghĩa như chữ
Chỉ nầy 砥 là đá mài.

</div>
<span class='text_page_counter'>(34)</span><div class='page_container' data-page=34>

Nghĩa: Bộ KHUYNH (Quynh) Đất ở xa ngoài
cõi nước. Kinh truyện đều dùng chữ Khuynh nầy 坰
Thí dụ: - 冉 Nhiễm: Họ Nhiễm.

- 冊 Sách: Bài văn sách mạng (Hiệu mạng

của vua) Như vua phong tước cho ai gọi
là SÁCH PHONG 冊封.

- 冑 Trụ: Mũ trụ, mũ đội ra trận để đề
phong tên đạn.

Nghĩa: Bộ TRIỆT: Cây cỏ mới mọc. Tượng
hình cây cỏ mới đâm chồi, lộ hình có nhánh có chồi,
thơng trên suốt dưới, ý biểu thị cho cây cỏ manh nha
thông suốt xuống đất. Bộ Triệt nầy tức là chữ Thảo
cổ 艸

Thí dụ: - 屯 Truân: Khó. Khó tiến lên được gọi là
TRUÂN CHUYÊN 屯邅. Một âm là ĐỒN. Đồn: Chổ
đóng quân giữ các nới hiểm yếu gọi là Đồn. Đóng
quân làm ruộng gọi là ĐỒN ĐIỀN 吨田. Bầy giờ họp
người khai khẩn ruộng nương gọi là ĐỒN ĐIỀN
cũng do nghĩa nầy. Cái đống đất, ụ đất

</div>
<span class='text_page_counter'>(35)</span><div class='page_container' data-page=35>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ CHI (Cũng là chữ CHI): Biểu thị

cho tre bỏ nhánh, tay cầm một nữa cây tre. Chia rẻ
ra. Cầm giữ. Con thư. Nhánh sông. Một cái dấu
trong 12 cái dấu gọi là ĐỊA CHI.

Thí dụ: - 攲 Khi: Nghiêng lệch

Nghĩa: Bộ Thanh (Cũng là chữ Thanh): Màu
xanh. Người xưa cho màu xanh là sắc phương
Đông, thái tử ở cung phía đông, nên gọi thái tử là
THANH CUNG 青宮. Người xưa lấy cái thẻ tre để
viết chữ gọi là SÁT THANH 殺青, có khi dùng lửa
hơ cho thấm hết nước để khỏi mối mọt và dể viết gọi
là HẢN THANH 汗青.

(Nhơn sanh tự cổ thùy vô tử

Lưu thử đan tâm chiếu hãn thanh)

</div>
<span class='text_page_counter'>(36)</span><div class='page_container' data-page=36>

xanh, người nào coi khinh thì con mắt trắng, vì thế
trong các tờ bồi (tiếng gọi chung thơ từ, giấy má)
thường dung THÙY THANH 垂青 hay THUY LÃM
垂覽 đều là ý nầy cả, cũng như ta nói: Xin để con
mắt xanh mà soi xét cho vậy. Châu Thanh một trong
chín châu của Trung Hoa xưa nay thuộc vùng Sơn
Đông, Giao-đông đạo. Phụng thiên và Liễu dương.
Một âm là TINH dùng như chữ TINH nầy 菁: TINH
HOA 菁華.

Thí dụ: - 靚 Tịnh: Son phấn trang sức.
- 靛 Điện: Thuốc nhuộm xanh.

Nghĩa: Bộ BẠCH (Cũng là chữ Bạch): Sắc
trắng. Sạch như: THANH BẠCH 青白: Trong sạch.
Sáng, như ĐÔNG PHƯƠNG KÝ BẠCH 東方旣白 :
Trời đã rạng đơng. Trình bày kẻ dưới thưa với người
trên nói là bạch. Chén rượu như PHÙ NHẤT ĐẠI
BẠCH 浮一大白: Uống cạn một chén lớn.

Thí dụ: - 百 Bách (bá): Một trăm
- 皆 GIai: Đều cùng. Khắp.

</div>
<span class='text_page_counter'>(37)</span><div class='page_container' data-page=37>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ PHi: (Cũng là chữ Phi): Trái.
Khơng phải. Sự gì có nhất định nếu không đúng hết
đều gọi là PHi Lầm lỗi. Chẳng phải. Không nghĩa
như chữ VƠ 無. Châu phi.

Thí dụ: - 靠 Kháo: Nương tựa. Nương tựa vật
khác cho vững gọi là KHÁO, nương tựa người khác
gọi là Y KHÁO 依靠 . Ta quen đọc là Khốc.

Nghĩa: Bộ Vô: (Cũng là chữ Vơ). Khơng,
chính là chữ nầy 無. Trong Ngũ Kinh thì Kinh Dịch
dùng hồn tồn chữ VƠ nầy, như trong quẻ CÀN
của Kinh dịch viết: VƠ CỬU 旡咎 nghĩa là Khơng lỗi.

</div>
<span class='text_page_counter'>(38)</span><div class='page_container' data-page=38>

Nghĩa: Bộ Xuyên: Vôn là chữ xuyên nầy 川:
Giòng nước, nước ở trong núi dũa đất chảy ra gọi là
Xun, bây giờ gọi các dịng sơng cũng là XUYÊN
cả. Nước chảy không lúc nào ngưng gọi là
THƯỜNG XUYÊN 常川. Tỉnh Tứ xuyên.

Thí dụ: - 巟 Hoang: Vùng nước rộng, nay
người ta viết chữ HOANG nầy 荒: Kịp, Đến.

- 巡 Tuần: Đi tuần. Xem xét khu đất mình
cai trị. Khắp cả, như rót rượu hết một lượt
gọi là một TUẦN. THUÂN TUẦN 逡巡 =
Rụt rè.

Nghĩa: Bộ Thủy : Nước sơng, ngịi, khe, suối
bởi cái gì bởi nước mà thành đều gọi là THỦY. Sao
thủy, một ngôi sao đi gần ở mặt trời nhất. Chữ nầy
vừa làm Bộ vừa làm Chữ, nếu nói riêng về bộ người
ta có có lối viết 氵

Chữ 水 nầy có thể viết ở trên và cũng có thể

viết ở dưới.

Thí dụ: - 汪 ng: Sâu rộng.

- 沓 Đạp: Chông chất. Nhiều. Đạp đạp 沓
沓: Trễ nãi. Đừng lộn với chữ 杳 Yểu: Mờ

mịt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(39)</span><div class='page_container' data-page=39>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Xích (Sách): Bước ngăn. 1 : Bước
ngắn, chân trái bước đi gọi là "xích" 彳 , chân phải
bước đi gọi là "xúc" 亍 , hai chữ hợp lại thành chữ
"hành" 行 là đi.

Thí dụ: - 徒 Đồ: Học trị. Tay khơng. Đi bộ. Bị
đi đày.

- 徙 Tỷ: Dời. Dọn nhà đi ở chổ khác.

</div>
<span class='text_page_counter'>(40)</span><div class='page_container' data-page=40>

vân tải buôn bán gọi là HÀNG SẠN 行棧 hay HÀNG
GIA 行家. Một âm là HẠNG như HANG NHẤT 行
一, HẠNG NHÌ 行二.

Thí dụ: - 衍 Diễn: Nước chảy lai láng.

- 衙 Nha: Sở quan, ta gọi là QUAN NHA 官
衙 hay NHA MƠN 衙門. Nha mơn ngun là 牙門
nầy, vì ngày xưa trước quan, trướng đều cắm lá cờ
có tua như cái răng lớn, nên gọi là NHA MƠN.

Nghĩa: Bộ Bì (Cũng là chữ Bì) : Da. Da thú,
cịn lơng gọi là Bì, khơng có lơng gọi là CÁCH 革.
Bề ngoài như: BÌ TƯỚNG 皮相: Tướng bề ngồi.
Cách đích tập bắn.

Thí dụ: - 皸 Quân: Chân tay bị nức nẽ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(41)</span><div class='page_container' data-page=41>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: Bộ Nhục (Cũng là chữ Nhục): Thị , do
tính chất như lịng trứng gà cấu tạo nên, là chất
mềm để bao bọc gân xương cho các giống động
vật. Nay người ta gọi người thân trong họ là CỐT
NHỤC, nghĩa là cùng một ông cha sinh đẻ ra. Phần
xác thịt như NHỤC DỤC 肉慾: Cái ham muống về
xác thịt. NHỤC HÌNH 肉形: Hình phạt đến gia thịt.
Những kẻ vơ học vơ tri gọi là HÀNH THI TẨU NHỤC
行尸走肉: Cục thịt biết chạy, cái thây biết đi. Thịt

để ăn được đều gọi là NHỤC. Hà hiểu như NGƯ
NHỤC HƯƠNG LÝ 魚肉鄉里: Hà hiếp hàng xóm.

Riêng về bộ, người ta thường viết 月 đừng lầm với
chữ 月 Nguyệt: Mặt trăng.

Thí dụ: 肘: Trửu: Khuỷu tay. Làm việc mà có người
ngăn trở không được thẳng tay gọi là XẾ TRỬU 掣
肘.

- 肴 : Hào: Đồ nhấm rượu.
- 胔 TÝ: Thịt thiu thúi.

</div>
<span class='text_page_counter'>(42)</span><div class='page_container' data-page=42>

Nghĩa: Bộ Yêu : Nhỏ. Hình tượng cái gì mới
sanh, tượng chất mới bắt đầu có hinh. Khơng dàu
gọi là YÊU 幺, nhỏ nhít gọi là MA 麼> Tỳ bà có khúc
đàn tên là LỤC YÊU 綠腰 tức là chữ LỤC YÊU nầy
綠要. Vốn từ Nhạc công khi dâng khúc đàn nhờ
người viết ra, mới lấy đó làm tên, sau nầy truyền tai
nhau mà kêu thành ra chữ LỤC YÊU nầy 六幺, như
Bạch cư dị tỳ bà dẫn có câu “TIÊN VI NGHỆ
THƯỜNG HÂU LỤC YÊU 先為霓裳後六幺”.
Trước là nghê thường (cái xiêm màu ráng) sau có
lục yêu. Tục gọi số một là số YÊU (số nhỏ). Tục
thương viết 么.

Thí dụ: - 幼 Ấu: Bé nhỏ, non nớt. Trẻ con gọi là ẤU

Nghĩa: Bộ Đầu: Đây chỉ là một cái dấu, trong
lục thơ khơng có nói nghĩa.

Thí dụ: - 亨 Hanh: Thơng suốt, như HANH THƠNG
亨通: Vận mạng tốt và khơng bị tỏa chiết, có nghĩa
là thơng đạt thuận lợi.

- 京 : Kinh. Chổ vua đóng đơ gọi là KINH
SƯ 京師, hay KINH KỲ 京畿, nghĩa là
chổ đất rộng mà lại nhiều người, cũng tục
là KINH ĐÔ 京都

</div>
<span class='text_page_counter'>(43)</span><div class='page_container' data-page=43>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ TRUY: Đến sau (từ phía sau đi lại)
Ngày xưa dùng chữ CHUNG 終. Xét về bộ TRUY và
bộ TUY 夊 hai bộ không giống nhau, nhưng nếu
chúng ta khơng nhận xét cẩn thận thì khơng có cách
nào phân biệt được. Vậy cần nên để ý phân biệt:

- Bộ TRUY nét bên mặt ngắn mà rút vào
trong 夂

- Bộ TUY nét bên mặt dài và ló ra ngồi
夊

- Bộ TRUY viết ở trên đầu chữ.
- Bội TUY viết ở bên dưới của chữ.

Hai bộ nầy rất ít chữ, nhứt là bộ TRUY khơng
thấy có mấy chữ được sử dụng trong thật tế. Có lẽ

vì khơng quan trọng nên trong Thiền Chửu bỏ mất
bộ TRUY mà chỉ dùng bộ TUY, nhưng lại đọc là
TRUY

</div>
<span class='text_page_counter'>(44)</span><div class='page_container' data-page=44>

Nghĩa: bộ TUY: Chậm, dáng đi đường, chậm
chạp.

Thí dụ: - 麦: Tục dùng như chữ mạch 麥.

Nghĩa: Bộ Tường: Tấm ván, tấm gỗ xẻ ra,
nữa miếng bên trái là TƯỜNG 爿, nữa miếng bên
mặt là PHIẾN 片.

Thí dụ: - 床 Sàng: Cái giường nằm. Tục dùng
chữ 床. Cái giá gác đồ. Cái sàng bắt trên giếng để
đở con quây kéo nước.

</div>
<span class='text_page_counter'>(45)</span><div class='page_container' data-page=45>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa bộ THẤT (cũng là chữ Thất), nhưng
khi nó đứng làm chữ. Xấp, xếp, nếp, vải lụa gấp lại
mỗi nếp gọi là THẤT, người ta thường gọi là xấp vải
hay cây vải. Cũng đọc là SƠ: Dủ, Chân, nghĩa như
chữ TÚC 足 nầy. Cũng đọc là NHÃ: Tao nhã, trái với
thô tục, đồng với chữ NHÃ 雅 nầy.

Thí dụ: - 疑 : Ngờ vực. Giống, tựa. Lạ.

- 疏 Sơ: Thông suốt. Thưa, trái với dày. Xa.
Cũng đọc là Sớ: GIải thích nghĩa văn, như
CHÚ SỚ 註疏: Giải thích ý nghĩa gọi là
CHÚ, thuyết minh lời chú gọi là sớ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(46)</span><div class='page_container' data-page=46>

Thí dụ: - 屆 Giới: Đến, tới
- 屎 Thỉ: Cức (phân)
- 尿 Niệu: Nước tiểu.
- 屐 Kịch: Guốc gỗ.
- 屝: Phỉ: Dép cỏ
- 履 Lý: GIày da

Nghĩa: bộ TRẢO: Móng chân, tay. Móng chân
lồi cầm thú.

Thí dụ: - 爬 Ba: Gãi, gãi vào chổ ngứa. Bò, tục gọi

bò cả chân cả tay là BA

</div>
<span class='text_page_counter'>(47)</span><div class='page_container' data-page=47>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ THỬ (cũng là chữ Thử): Con
chuột. Nó hay truyền bệnh dịch hạch cho người, nên
gọi chứng dịch hạch là THỬ DỊCH 鼠疫. Người du
di (nghi ngờ, chậm chạp) ba phải gọi là THỦ THƯ 首
鼠.

Thí dụ: - 鼮 Đình: Con chuột vá (loại chuột có vằn
như con beo.

- 鼷 Hề: Con chuột lắt.

Nghĩa: bộ QUY (cũng là chữ Quy): Cịn rùa,
rùa tính chậm chạp mà thọ hàng trăm tuổi. Ngày
xưa người ta dùng mai nó để bói nên gọi rùa là linh
vật. Đời nhà Đường, bọn ca nhạc đều chít khăn
xanh như con rùa, nên gọi kẻ chít khăn xanh là Quy.
Thí dụ: - 龜 Khâu: Tục tên nước Quy Từ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(48)</span><div class='page_container' data-page=48>

Nghĩa: bộ Đấu (người ta cũng dùng làm chữ
đâu tỉnh lược): Đánh nhau. Hình của chữ đấu 鬥

tượng trưng cho hai chiến sĩ đối nhau mà binh khí ở
phía sau. Chữ ĐẤU, bên mặt âm KÍCH là chữ, từ bộ
(tay) có cầm vật trái với chữ mà cầm vật như nhau.
Thí dụ: - 鬬 : Chiến tranh đánh nhau. Phàm tranh
nhau hơn thua đều gọi là ĐẤU.

- 鬨 Hống: Tiếng người rầm rĩ. Tiếng đánh
lộn

Nghĩa: bộ BỘC (Phộc): Đánh nhẹ. Theo văn
tự trong Thạch Kinh thì viết 攵.

Thí dụ: - 攸 Du: Vút thống , tả cái dáng
nhanh chóng. Xa, xa xôi, như VU VU NGOẠI VŨ 攸
攸外鵡. Chổ, chốn, nơi, nh VÌ HÀN KẾT TƯƠNG
DU 為韓袺相攸.Vì người nước Hàn (Triều Tiên)
lựa nơi mà kết hôn.

- 敉 Mị: Yên. Cuộc thế đã yên ổn gọi là MỊ

</div>
<span class='text_page_counter'>(49)</span><div class='page_container' data-page=49>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Vũ (cũng là chữ Vũ): Lông chim.
Tiếng vũ, một tiếng trong ngũ âm (cung 宮, thương
商, giác 角, chuỷ 徵, vũ 羽 (chữ Trưng 徵 trong ngũ
âm đọc là chuỷ)

Thí dụ: - 翌 Dực: Ngày mai, khác với chữ Dực 翊 là
kính, giúp. Bay.

- 翳 Ế: Cây lọng. Các quạt lông lúc múa
cầm để che mình. Vhe lấp như: THỌ
MỘC ẨN Ế 樹木隱翳: Cây cối che lấp.
Màng mắt, đau mắt có màng gọi là Ế.

Nghĩa: bộ Mao (cũng là chữ Mao): Lông.
Lông chim là VỮ, lơng thú là Mao, giống thú có lơng
kín cả mình, nên gọi là MAO TRÙNG 毛虫. Rau tóc
của gười cũng gọi là Mao như : Nhị Mao 二毛.
Người đã hai thứ tóc (người tuổi tác). Loài cỏ cây
như BẤT MAO CHI ĐỊA 不毛之地. Đất không cây
cỏ. Một ít bạt gọi là nhất mao 一毛, vật gì nhỏ và
nhiều như MAO MAO VŨ 毛毛雨 :Mưa nho nhỏ.
Thô tháo chẳng trần tịnh gọi là MAO THÁO 毛糙.
Cũng đọc là mộ.

Thí dụ: - 毹 Du. "Cù du" 氍毹 đệm dệt bằng lông
(cái thảm).

</div>
<span class='text_page_counter'>(50)</span><div class='page_container' data-page=50>

- 氂 Ly: Đuôi con trâu ly.
69

Nghĩa: bộ Long (cũng là chữ Long). Con
rồng, ngày xưa nói nó hay làm mây, làm mưa lợi cả

mn vật, cho nên nó là một giống trong bồn giống
linh vật (Long – Lân – Qui – Phụng) Lại dùng để ví
với ơng vua, nên con lên ngôi vua gọi là LONG PHI
龍飛. Ngựa cao tám thước goi là LONG như LONG
CÂU 龍駒.Lối mạch núi đi, nhà địa lý gọi là LONG
MẠCH 龍脈. Cũng đọc là SỬNG, đông nghĩa với
chữ SỦNG nây 寵. Ân hệu, vua yêu.

Thí dụ: - 龐 Bàng. Họ Bàng, rối ben. Nhà cao
hậu hỷ.

- 龔 Cung: Cung kính, cùng nghĩa với chữ
恭 nầy. Cung cấp, họ Cung.

Nghĩa: bộ Quỷ (cũng là chữ Quỷ). Ma, người
chết gọi là QUỶ, quỷ quái, người tánh âm hiểm gọi
là QUỶ VỰC 鬼蜮. Sao Quỷ, một ngôi sao trong Nhị
thập bát tú.

Thí dụ: 魑魅 LY MỊ: Lồi yêu quái ở gỗ, đá hoá ra.
- 魍魎 Võng lượng: Cũng là giống yêu quái

ở gỗ đá. Thuỷ thần như đứa tre ba tuổi.
- 魄 Phách: Vía

</div>
<span class='text_page_counter'>(51)</span><div class='page_container' data-page=51>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Khí: Hơi mây tượng hình, một
ngày đã dứt. Một âm là KHẤT: Xin nguyện tức là
chữ Khất nầy 乞.

Thí dụ: - 氛 Phân: Khí. Hung khí (hiện tượng xấu).
- 氤 Nhân: NHÂN UÂN 氤氳: Khí trời đất

hồ hợp (nhơn hồ)

</div>
<span class='text_page_counter'>(52)</span><div class='page_container' data-page=52>

Thí dụ: - 艴 Phật: Sắc giận, bừng bừng, hằm hằm.
-艷 Diễm: (diếm) Tươi đẹp, dáng mặt đầy đặn,
tươi đẹp gọi là DIẾM, như DIỄM KIỀU 艷嬌: Tươi
đẹp dịu dàng. Văn chương hoa mỹ gọi là DIỄM THỂ
艷体. Ái tình nồng nàn gọi là DIỄM TÌNH 艷情.
Ham chuộng như HÂM DIỄM 歆艷. Hâm mộ, ham
thích. Con gái đẹp. Màu mở rực rỡ. Khúc hát của
nước Tề.

Nghĩa: bộ TRỉ (cũng là chữ Trỉ): Lồi bị sát.
Lồi sâu khơng chân gọi là Trỉ, lồi sâu có chân gọi
là Trung. Giải được như Tả-truyện nói SỬ KHƯỚC
TỬ SÍNH KỲ CHÍ, THỨ HỮU TRỈ HỒ 使卻子逞其
志, 庶有豸乎: Đê cho Khước tử nó thích cái chí
của nó, ngõ hầu (may ra) mới giải được mối hoạ
chăng? Một âm lài TRẠI là Giải Trại 獬豸: Con dê

thần.

Thí dụ: - 豺 Sài: Giống chó sói lơng dài rậm.
Chân như chân chó, tánh rất tàn ác.

</div>
<span class='text_page_counter'>(53)</span><div class='page_container' data-page=53>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Cữu: Rau hẹ, một thứ rau thơm mà
cay, lá nhỏ mà dẹp.

Thí dụ: - 韱 Tiêm: Rau hẹ mọc ở núi. Nhỏ nhít như
TIÊM TẾ 韱細.

- 齏=虀 Tê: Đồ gia vị, như gừng, tỏi, hành,
hẹ bằm nhỏ để cho vào đồ ăn. Mấy chữ
viết khác mà đồng âm đồng nghĩa, trong
Sở từ và Trang tử thường dùng.

- Để nói về hẹ người ta viết bộ Cửu thêm
bộ thảo

Nghĩa: bộ Kỷ (cũng là chữ Kỷ) Cái ghế dựa,
cái kỷ trà.

Thí dụ: - 凭 : Dựa ghế, cũng viết 凴.
- 凰 Hoàng : Con phượng mái.

</div>
<span class='text_page_counter'>(54)</span><div class='page_container' data-page=54>

Nghĩa: bộ Mộc (cũng là chữ Mộc): Cây. Cây
to dùng làm nhà được thì gọi là KIỀU MỘC 喬木,
cây thấp nhỏ là đà gần đất gọi là QUÁN MỘC 灌木.
Gỗ, như MỘC KHÍ 木器: Đồ gỗ người chết gọi là
TỰU MỘC 就木. Bỏ vào áo quan bằng gỗ. TAM
MỘC 三木. Một thứ hình phạt bằng gơng cùm.
Tiếng MỘC, một thứ tiếng trong bát âm (匏: Tiếng
sênh, Thổ 土, tiếng trống đất, Cách 革: Tiếng trống
da. Mộc 木: Tiếng mõ gỗ. Thạch 石: Tiếng khánh
đá, Kim 金 Tiếng chuông đồng. Ty 絲: Tiếng dây
đàn. Trúc 竹: Tiếng ống sáo tre). Sao Mộc, một
ngôi sao trong tám hành tinh. Chất phác mộc mạc.

Trơ ra, tê dại, như MA MỘC BẤT NHÀN 麻木不仁:
Tê dại khơng cảm giác gì.

Thí dụ: - 札: Trát: cái thẻ, ngày xưa khơng có giấy,
văn tự gì cũng viết vào dán gỗ nhỏ gọi là TRÁT, vì
thế thư tư cũng gọi là TRÁT, như: TÍN TRÁT 信札 :
Cái thơ. Cơng văn của quan trên đưa xuống kẻ dưới
gọi là TRÁT. Chết non như YỂU TRÁT 夭札: Non
yểu.

</div>
<span class='text_page_counter'>(55)</span><div class='page_container' data-page=55>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Tề (cũng là chữ Tề): Ngang bằng,
khơng so le lẫn lộn, như cái trình độ tiến hành đều
ngang nhau gọi là TỊNH GIÁ TỀ KHU 並駕齊驅.
Nhanh chóng, lanh lợi gọi là TUẨN TỀ 徇齊. Nước
Tề thuộc tỉnh Sơn Đông bây giờ, vì thế có khi gọi
tình Sơn đơng là tỉnh Tề. Nhà Tề, Tề cao đế là Tiêu
đạo được nhà Tống trao ngôi cho làm vua gọi là
NAM TỀ. Cao Vương được nhà Đông Nguỵ trao
ngôi cho làm vua được gọi là BẮC TỀ. Tục gọi sự gì
cũng đủ là Tề, cùng khơi lên một lúc cũng gọi là Tề.
Một âm là TƯ. Cái gấu áo, áo tang vén gấu (trôn áo)
gọi là TƯ THÔI 齊榱. Một âm là TRAI, cùng nghĩa
với chữ TRAI 齋 nầy.

Thí dụ: - 齋 Trai: Tâm chỉ chuyên chú cả vào một
cái. Ngày xưa sắp rỗ lễ cữ rượu cũ thịt, ngủ nhà
riêng gọi lài TRAI GIỚI 齋戒. Cái cháy ngoài, cái
nhà riêng để học gọi là THƯ TRAI 書齋. Ăn chay.

</div>
<span class='text_page_counter'>(56)</span><div class='page_container' data-page=56>

Nghĩa: bộ TỶ (cũng là chữ Tỷ, cũng đọc là
Bỉ): So sánh, lấy một vật gì cùng loại mà so sánh
nhau gọi là Tỷ. Về số học đem hai số so sánh nhau
để tìm ra số khác gọi là TỶ LỆ 比例.

Thí dụ: - 毖 Bí: Cẩn thận, ghín, nhọc, nhảy vọt lên.
- 毗 =毘 Tỳ (Bì) Giúp đở, tiếp liền nhau.

Nghĩa: bộ Bối (cũng là chữ Bối) : Con sò,
ngày xưa dùng võ sò làm tiền tiêu, nên những chữ
nói về của cải phần nhiều có chữ Bối 貝 ở bên.
Những đồ quý báu gọi là BẢO BỐI 寶貝. Các đệ tử
của Phật lấy lá cây BỐI ĐA viết Kinh, nên gọi kinh
điển là BỐI DIỆP 貝葉. Trang sức.

Thí dụ: - 貰 Thế: Vay, cho thuê đồ cũng gọi là THẾ
- 贅 Chuế: Người gởi rể (người ta đọc thành

</div>
<span class='text_page_counter'>(57)</span><div class='page_container' data-page=57>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ HUỲNH (Hòang) (cũng là chữ
HUỲNH) Sắc vàng, sắc ngủ cốc chín. Ngày xưa lấy
năm sắc chia sánh với năm phương, màu Vàng cho
là sắc ở giữa (Trung ương) nên coi màu vàng là màu
quý nhất (màu xanh phương Đông, màu trắng
phương tây, màu đỏ phương nam, màu đen phương
Bắc) Về đời quân chủ các tờ chiếu mệnh đều dùng
màu vàng, cho đến các đồ trang sức cũng chỉ vua
mới được dùng màu vàng mà thôi. Trời đất, thí dụ:
goi là HUYỀN HỒNG 玄黃, Huyền là trời, Hoang
là đất, như HUYỀN HOÀNG PHẨU PHÁN 玄黃剖
判: Lúc mới chia ra Trời đất. Người già lơng tóc đều

</div>
<span class='text_page_counter'>(58)</span><div class='page_container' data-page=58>

Nghĩa: bộ Nhân (chữ 人 vừa là bộ vừa là chữ,
còn chữ nhân 亻nâỳ chỉ đứng làm Bộ của một chữ
mà thôi): Người, đây là tượng trưng cho người đứng.
Cũng chỉ cho ĐẠO LÝ, NHÂN ÁI, nên người xưa
thường cắt nghĩa NHƠN GIẢ NHÂN DÃ 人者仁也:
Người là đạo lý là nhân ái. Đó là cái tánh rất quý báu
của trời đất. Người là ĐẠO LÝ, Đạo Lý của vạn vật,
là Đức của trời đất, là chổ giao hoà của âm dương,
tụ hội của quỷ thần, khí tốt của ngũ hành.

Thí dụ: -仝 Đồng: Đồng, cùng tức là chữ 同 nầy.

- 伊 Y: Kia, ấy, như Y Nhơn 伊人 Người
kia.

</div>
<span class='text_page_counter'>(59)</span><div class='page_container' data-page=59>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Thí dụ: - 万 Vạn: Muôn, như chữ Vạn nầy 萬. Một
âm là Mặc là họ Mặc Kỳ 万俟: Họ kép, chữ Sĩ 俟 là
đợi, ở đây đọc là KỲ.

- 不 Chẳng, không. Cũng đọc là PHỦ,
PHẤT cũng nghĩa là KHÔNG. Hai chữ
thường đi liền nhau, chữ trên (cuối câu)
để hỏi. Chữ sau (đầu câu) để đáp.

Nghĩa: bộ CAM (cũng là chữ Cam): Ngọt.
Phàm đồ ăn gì ngọt đều gọi là CAM. Đành lòng,
cam chịu, cam tâm, như CAM VÌ NHÂN HẠ 甘為人
下: Cam làm kẻ dưới người. Lời nói ngọt. Lời nói
nghe thích tai. Ưa thích.

Thí dụ: - 葚 Thậm: Rất. lắ,, nào, như chữ Hà 何, thí
dụ: THẬM NHẬT QUY LAI 葚日歸來: Ngày nào trở
về.

</div>
<span class='text_page_counter'>(60)</span><div class='page_container' data-page=60>

Nghĩa: bộ Tân (cũng là chữ Tân): Can . Tân,
can thứ tám trong mười thiên can. Mùi cay. Cay
đắng nhọc nhằn. Thương xót như BI TÂN 悲莘 ,
TÂN TOAN 莘酸.

Thí dụ: - 辜 Cơ: Họ người. Tội ác như VƠ CƠ 無辜:
Khơng tội ác. Cơ phụ 辜負: Làm mất cái ý tốt của
người, người ta có ý tốt giúp mình mà mình phản bội
lại cái tốt đó gọi là Cơ Phụ. Từ Cơ Phụ đó cũng có
thể đổi ra Cơ Phụ nầy 孤負 vì 辜 và 孤 thơng nhau.

- 辭 - 辤 - 辞 Từ : Nói ra thành văn gọi là
TỪ, như TỪ CHƯƠNG 辭章. Cũng viết
chữ TỪ 詞 nầy. Lời cung của kẻ bị kiện,
từ giả, từ biệt, từ chối, khước đi không

Nghĩa: bộ Nhật (cũng là chữ Nhật) Mặt trời.
Ngày. Một ngày một đêm gọi là Nhất nhật . Ban
ngày, trái với ban đêm.

Thí dụ: - 昕 Hân: Sớm. Rạng đông.
- 昳 Điệt: Mặt trời xế bóng.
- 晡 Bơ: Buổi q trưa.

- 晦 Hối: Ngày cuối tháng (ngày 30)

</div>
<span class='text_page_counter'>(61)</span><div class='page_container' data-page=61>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Tịch (cũng là chữ Tịch): Buổi tối,
đêm. Tiếp kiến ban đêm.

Thí dụ: - 夠 Cú (quan đọc Hú) đầy đủ. Có thể
như NĂNG HÚ 能夠.

- 夤 Di: (Khương Hy: Dân: Di + Chân thiết).
Cầu tấn. Do đút lót mà được chức nọ
chức kia. Xa.

Nghĩa: bộ LỖ: Đất mặn. Đất hàm có chất
mặn không cày cấy được. Mỏ muối, muối ở trong
đất tự nhiên gọi là Lỗ, muối do người làm gọi là
DIÊM 鹽. Lỗ mãng 鹵莽 Cẩu thả khi xuất (khác với

từ LỖ MÃNG nầy 魯莽: Thô bỉ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(62)</span><div class='page_container' data-page=62>

Nghĩa: bộ Thực (cũng là chữ Thực) Ăn như
THỰC PHẠN 食飯: Ăn cơn. Bỗng lộc như QUÂN
TỬ MƯU ĐẠO BẤT MƯU THỰC 君子謀道不謀
食: Người quân tử mưu đạo không mưu bỗng lộc.
Đã nói ra mà lật lời lại là THỰC NGƠN 食言 : Nuốt
lực. Ngón tay trỏ gọi là ngón tay THỰC CHỈ 食指:.
Một âm là TỰ. Cơm, thức ăn. Cho ăn, như ÂM CHI
TỰ CHI 飲之食之: Cho uống cho ăn. Chăn ni,
nư TỰ NGƯU 食牛: Chăn trâu.

Thí dụ: - 飩 Đồn: Bánh bao. Tục gọi bánh bao là
HÔN ĐỒN 餛飩.

- 飴 Di: Kẹo mạch nha.

- 飲 Ẩm: Uống. Đọc Ấm: Cho uống

Nghĩa: bộ Cân (cũng là chữ Cân): Cái khăn.
Mũ bịt đầu, học trò nhà Minh hay dùng cái thứ mũ
ấy, nên kẻ nào học thức hữu bại gọi là ĐẦU CÂN
KHÍ 頭巾氣.

Thí dụ: - 帓 Cái khăn bịt đầu.
- 帨 Thuế: Cái khăn tay.

</div>
<span class='text_page_counter'>(63)</span><div class='page_container' data-page=63>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Y (cũng là chữ Y) Áo. Vỏ các quả
cây, cái gì dùng để che phủ các đồ vật đều gọi là y.
Cũng đọc ý: Mặc áo. Mặc áo cho kẻ khác. Phục mà
làm theo.

Nêu bộ Y đướng ở trên hoặc dưới thì người ta đều
viết 衣, ở một bên ngưới ta viế như thế nầy衤.

Thí dụ: - 裔 Duệ: Dịng dõi. Đất ngồi biên thuỳ.
- 裂 Liệt: Xé ra. Sự gì phát hoại cũng gọi

QUYẾT LIỆT 決裂 .

- 袁 Viên: Họ Viên. Áo dài lê thê.
- 袖 Tụ: Tay áo.

Nghĩa: bộ Mâu (cũng là chữ Mâu) Một thứ
binh khí cán dài mũi nhọn gọi là cái Giáo. Nói nói tự
trái ngược nhau gọi là MÂU THUẨN 矛盾.

Thí dụ: - 矜 Căng: Xót thương. Tự khoe mình. Giữ
mình một cách nghiêm ngặt gọi là CĂNG TRÌ 矜持.
Giữ gìn. Kính trọng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(64)</span><div class='page_container' data-page=64>

Nghĩa: bộ Đao (cũng là chữ Đao, nhưng viết
theo dạng nầy刂chỉ là một bộ): Con dao. Tiền, thứ
tiền ngày xưa hình con dao, nên gọi tiền là Đao.

Thí dụ: 劈 Phách: Bổ, bửa ra.
- 初 Sơ: Mới, vừa. Trước.
- 刈 ngải: Cắt vỏ.

Nghĩa: bộ Vi: Cỗ văn là chữ Vi nầy 圍, Chữ
Quốc ở cổ văn đều viết 囗.

Thí dụ: - 窗 Song: Cửa sổ.

- 囮 : Ngoa: Con chim mồi. Mượn cớ đánh
lừa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(65)</span><div class='page_container' data-page=65>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Thổ (cũng là chữ Thổ) : Đất, như
NIÊM THỔ 黏土:Đất thó (đát sét lộn với cát). Bản
địa (bản xứ), như: Vật sanh sản ở nơi bản địa gọi là
THỔ SẢN 土產. Giống thổ, người thổ. Dùng người
thổ làm quan cai trị người thổ gọi là THỔ TY 土司.

Tiếng Thổ, một tiếng trong Bát ân. Sao thổ, một
trong tám hành tinh.

Thí dụ: - 坎 Khảm: Quẻ khảm. Trắc trở gập ghềnh,
làm không thuận lợi gọi là KHẢM KHA 坎坷.

- 壁: Bích: Bức vách. Sườn dốc núi. Sao
Bích. Luỹ đắp trong trại quân.

- 墜 Truỵ: Rơi , rụng.

Nghĩa: bộ Thốn (cũng là chữ Thốn): Tấc
(mười phân là một tấc). Nói ví dụ cho cái gì nhỏ bé,
như THỐN BỘ NAN HÀNH 寸步難行: Tấc bước
khó đi.

Thí dụ: - 射 Xạ: Bắn (bắn tên, bắn súng)
- 對 Đối: Thưa, đáp.

</div>
<span class='text_page_counter'>(66)</span><div class='page_container' data-page=66>

Nghĩa: bộ Nhập (cũng là chữ Nhập): Vào,
phản nghĩa của chữ XUẤT 出. Ra, Nhúng vào, buộc
vào, như NHẬP THỦ 入手: Nhúng tay vào (bắt tay
vào) CỐ NHẬP 故入: Buộc vào tội. sát nhập 詧入:
Thu nạp vào, đêm chổ nọ nạp vào chổ kia. Được
khoản tiền thu vào gọi là NHẬP KHOẢN 入款. Hợp,
như NHẬP ĐIỆU 入調. Hợp điệu, NHẬP CÁCH 入

格: Hợp cách.

Thí dụ: - 內 Nội: Trong, bên trong, bề trong đối với
chữ NGOẠI 外 : Ngoài, bên ngoài, bề ngoài. Vợ,
như khi đối với khác gọi vợ mình là TIỆN NỘI 賤內
hay 內人.

- 全 Toàn: Trọn vẹn. Giã cho vẹn. Tóm
quát cả.

</div>
<span class='text_page_counter'>(67)</span><div class='page_container' data-page=67>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Củng: Chấp tay.

Thí dụ: - 弈 Dịch: Đanh cờ. Cũng viết 奕

- 弆 Khí: Ném đi, bỏ đi, nguyên âm là chữ
KHÍ 棄

- 异 Dị: Thơi, lùi. Tục mượn dùng như chữ
DỊ 異

Nghĩa: bộ Bốc (cũng là chữ Bốc) Bói. Bói
bằng mai rùa gọi là Bốc, bói bằng cỏ thi gọi là PHỆ
筮.

Thí dụ: - 卞 Biện: Nóng nảy bồn chồn, vội vàng.
- 卡 Tạp: Cửa quan (quan ải) Chổ thâu

quan thuế, thuế thương chánh. Chánh trị
nhà Thanh cử các nơi xung yếu đặt trạm
thâu thuế hàng hoá gọi là TẠP. Cũng đọc
là KHẢI.

</div>
<span class='text_page_counter'>(68)</span><div class='page_container' data-page=68>

Nghĩa: bộ Ngoã (cũng là chữ Ngỗ: Ngói.
Gạch. Ngỗ Giải 瓦解 : Van lở, vở lở.

Thí dụ: - 瓴 LInh: Ngói máng (ngói ống).
- 瓷 Từ: Đồ sứ (đồ sành).

- 甑 Tắng: Cái siêu sành.

100

Nghĩa: bộ Chu (Châu, cũng là chữ Chu):
Thuyền (ghe xuồng). Cái đĩa đựng chén rượu hay
tách trà. Đeo lấy, mang lấy. Người lái (chèo) thuyền
gọi là CHU TỬ 舟子 tức là THUYỀN PHU 船夫.
Thí dụ: - 航 Hàng: Thuyền. Vượt qua, như HÀNG
HẢI 航海: Vượt biển.

- 舶 Bạc: Từu bườm. (Thuyền lớn đi biển).
- 舷 Huyền: Mạng thuyền.

</div>
<span class='text_page_counter'>(69)</span><div class='page_container' data-page=69>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

101

Nghĩa: bộ Xa (cũng là chữ Xa) : Cái xe. Hàm
răng, như PHỤ XA TƯƠNG Y 輔車相依: Má và
hàm răng nương nhau. Cái máy có bánh xe quây.
Họ người.

Thí dụ: - 軛 Ách: Cái ách. Cái vai xe, hai đầu đòn
khoét khuyết như hình bán nguyện để bắt vào cổ,
ngựa hay trâu bò.

- 軟 Nhuyến (nhuyễn) : Mềm mại.
- 輀 Nhi: Xe tang

102

Nghĩa: bộ Mã (cũng là chữ Mã): Con ngựa.
Khi xem tướng ngựa phải xem răng ngựa trước, vì
thế khi nói số tuổi của mình bằng cách khiêm tốn thì
nói là MÃ XỈ 馬齒. Họ người.

Thí dụ: - 馭 Ngự: Cùng ngựa với chữ NGỰ 御 nầy là
đánh xe, đánh ngựa. Tiết chế kẻ dưới không cho
làm bậy gọi là NGỰ HẠ 馭下.

</div>
<span class='text_page_counter'>(70)</span><div class='page_container' data-page=70>

103

Nghĩa: bộ Hoả (viết như vầy 火 vừa dùng làm

bộ vừa dùng làm chữ. Còn viết như vầy 灬 chỉ dùng
làm một bộ mà thôi) : Lửa, là hiện tượng vật chất khi
bị đốt cháy mà phát ra ánh sáng và nhiệt. Khơng ơn
hồ, nổi giận gọi là ĐỘNG HOẢ 動火. Kịp, khẩn
cấp sự gì cần kiếp gọi là HOẢ TỐC 火速. Sao Hoả,
một ngơi sao trong tám đại hành tinh.

Thí dụ: - 灸 Cứu: Cứu, lấy ngải cứu đốt cháy để vào
các huyệt trị bệnh.

- 炙 Chích: Nướng, cho thịt hoặc vật gì lên
trên hơ lửa cho chín.

- 爨 Thoán: Thổi. Nấu bếp.

104

Nghĩa: bộ Nguyên (cũng là chữ Nguyệt): Mặt
trăng. Một âm là NGOẠT: Tháng, như CHÁNH
NGOẠT 正月: Tháng giêng. Đừng lầm với bộ NHỤC
月.

Thí dụ: - 朔 Sóc: ngày mùng Một. Trước, mới.
Phương bắc, như SĨC PHONG 朔風: Gió bắc.

- 望 Vọng: Ngày rằm, ngày răm tức ngày
15 âm lịch thì mặt trời mặt trăng gióng
thẳng nhau gọi là VỌNG. Trơng xa. Được
người ta ngữa trông. Trông mong.

</div>
<span class='text_page_counter'>(71)</span><div class='page_container' data-page=71>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

105

Nghĩa: bộ Nha (cũng là chữ Nha): Răng ta.
Ngà voi. Cái thẻ bằng xương để làm hiệu lệnh, như
NHA BÀI 牙牌. Cái thẻ bằng ngà của quan Nam
triều thường đeo. Cái tướng nhỏ, như NHA TƯỚNG
牙將. Chức võ tướng bực dưới. Người đứng giới
thiệu việc mua bán, như NHA QUÁI 牙儈. Người
mối lái.

Thí dụ: - 牚 Sanh: Chống đở.

106

Nghĩa: bộ Khẩu (cũng là chữ Khẩu): Cái
miệng. Chổ cửa chánh để ra vào. Một người một cái
như NHẤT KHẨU ĐAO 一口刀: Một cái dao.

Thí dụ: - 叩 Khấu: Gõ. Như KHẤU MƠN 叩門: Gõ
cửa. Lạy dập đầu xuống sát đất.

</div>
<span class='text_page_counter'>(72)</span><div class='page_container' data-page=72>

107

Nghĩa: bộ Đãi: Kịp , cùng nghĩa với chữ Đãi
nầy 逮.

Thí dụ: - 隸 Lệ: Phụ thuộc. Tôi tớ. Chữ LỆ một
lối viết chữ Hán do Trần Trinh Mặc đặt ra, từ nhà

Hán về sau các sách vỡ cũng sớ biểu cho đến công
văn, tư văn đều dùng lối chữ ấy.

108

Nghĩa: bộ Bát: Gạt ra. Đạp ra.

</div>
<span class='text_page_counter'>(73)</span><div class='page_container' data-page=73>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

109

Nghĩa: bộ Thử (cũng là chữ Thử) Lúa nếp,
một loài trong ngũ cốc.

Thí dụ: - 黏 Niêm: Dính. Dán vào.

- 黎 Lê: Đen, bá tánh gọi là LÊ DÂN 黎民, ý nói bọn
người đầu đen. LÊ MINH 黎明 : Tờ mờ sáng. Họ
người.

110

Nghĩa: bộ Hoà (cũng là chữ Hoà) Lúa, lúc
chưa cắt rơm rạ gọi là Hồ.

Thí dụ: - 稀 Hy: Thưa thớt. Lỏng, như HY CHÚC 稀
粥: Cháo lõng. Ít

- 稺 Trĩ: Lúa non., lúa muộn. Giống vật còn
bé cũng gọi là Trĩ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(74)</span><div class='page_container' data-page=74>

111

Nghĩa: bộ Thảo: Cỏ. Nguyên là chữ THẢO
nầy 草, nhưng bộ Thảo cốt tả cái dáng của cỏ mới
bắt đầu mọc.

Thí dụ: - 艾 Ngải: Cây thuốc cứu, dùng lá khô chế
biến, đâm nát hoặc vấn thành cái mồi châm lửa đốt
vào chổ đau của người bệnh, gọi là CỨU 灸. Sắc
đẹp, như TRI HIẾU SẮC TẮC MỘ THIẾU NGẢI 知
好色則慕少艾: Biết hiéu sắc thì mến gái tơ (gái
đẹp). Năm mươi tuổi gọi là Ngải. Trẻ tuổi mà khôi kỳ
cũng gọi là Ngải.

- 芯 Tâm: Bấc đèn, một thứ cỏ dùng làm
tim đèn gọi là ĐĂNG TÂM 燈芯.

- 芬 Phân: Mùi cỏ thơm. Các thứ đồ ăn có

112

Nghĩa: bộ Trức: Cây trúc, cây tre, có nhiều
giống dùng làm được nhiều việc. Sách vở, ngày xưa
chưa biết làm giấy, cứ lấy sơn viết vào cái thẻ tre
hay mảnh lụa, vì thế nên sách vở gọi là TRÚC
BẠCH 竹帛, như DANH THUỲ TRÚC BẠCH 名垂
竹帛: Tên ghi vào sách vở. Tiếng Trúc, một thứ
tiếng trong Bát âm, như ống tiêu, ống sáo.v.v… Bộ
Trúc khi đứng làm bộ thì viết theo dạng nầy ….., cịn

dung làm chữ thì phải viết theo dạng nầy 竹.

Thí dụ: - 竿 Can: Cây tre, cần tre, một cành tre gọi
là NHẤT CAN.

</div>
<span class='text_page_counter'>(75)</span><div class='page_container' data-page=75>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

- 笫 Chỉ: Cái đệm lót giường. Những lời nói
riêng trong chốn buồng the gọi là SÀNG
CHỈ CHI NGÔN 床笫之言.

- 第 Đệ: Thứ đệ. Những, những, dùng làm
tiếng trợ từ. Khoa đệ, như thi đậu thì gọi
là CẬP ĐỆ 及第, thi rớt thì gọi là LẠC ĐỆ
落第

113

Nghĩa: bộ Dương (cũng là chữ Dương): Con
dê. Một âm là TƯỜNG, như chữ TƯỜNG 祥 nầy là
LÀNH – Họ CÔNG DƯƠNG (họ kép)

Thí dụ: - 羔 Cao: con dê con, da áo cừo mong gọi
là CAO BÌ 羔皮.

- 羋 Mị: Be be, tiếng dê kêu.

</div>
<span class='text_page_counter'>(76)</span><div class='page_container' data-page=76>

quý. Đá kim cương rất cứng bén, có thể
cắt đứt hay đập bể mọi vật mà không bị
mọi vật làm bể vở nó, nhưng dùng sừng

con LINH DƯƠNG đập đá KIM CƯƠNG
(cang) thì KIM CƯƠNG sẽ nát vụn ra dễ
dàng.

114

Nghĩa: bộ Ngư (cũng là chữ Ngư): Con cá, cá
có rất nhiều loại thường dùng để làm đồ ăn nên HÀ
HIẾP 苛脅, người khác gọi là NGƯ NHỤC 魚肉.

Thí dụ: - 鰍 : Con cá trạch, thường gọi là THU
NGƯ 鰍魚.

</div>
<span class='text_page_counter'>(77)</span><div class='page_container' data-page=77>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

115

Nghĩa: bộ Thạch (cũng là chữ Thạch): Loại đá.
Cứng. Tiếng THẠCH, một tiến trong bát âm.

Thí dụ: -砒 Tỳ: Một thứ đá có chất rất độc, lọc
sạch gọi là TỲ SƯƠNG 砒霜, cũng gọi là THẠCH
TÍN 石信.

- 砦 Trại: Ở núi lấy gỗ chen chung quanh
làm hàng rào gọi là TRẠI, thông với chữ
TRẠI nầy 寨

- 碌 Lục; LỤC LỤC: Hèn hạ, theo đuôi.
Nhiều việc bận rộn gọi là MAN LỤC 忙碌

116

Nghĩa: bộ Á: Che trùm. Cái đậy

Thí dụ: - 要 Yếu: THiết yếu. Rút lại, dùng làm trợ từ.
Muốn, cần. Một âm là YÊU. Xin cầu như YÊU CẦU
要求. Chữ Yêu khác với chữ SÁI 耍 là đùa bỡn,
(đừng lầm).

</div>
<span class='text_page_counter'>(78)</span><div class='page_container' data-page=78>

117

Nghĩa: bộ Uông: Khiển chân, gầy yếu.
Thí dụ: - 尪 ng: Khiểng chân.

118

Nghĩa: bộ Ất (cũng là chữ Ất): Cong, can Ất,
can thứ hai trong mười can. Xem sách lúc thôi, đánh
dấu lại cũng là Ất . Ruột, như Kinh Lễ nói: NGƯ
KHỬ ẤT 魚去乙: Cá bỏ ruột.

Thí dụ: - 也; Vậy, tiếng trợ cuối câu có ý phán quyết.
Trong văn Bạch thoại là lời phát-ngữ, nghĩa cũng
như chữ DIỆC 亦 là cũng trong văn ngôn, như DÃ
HẢO 也好: cũng tốt hoặc TÁI SANH QUÁCH PHÁT
DÃ NAN ĐỒ 再生郭璞也難圖: Dầu cho ông
Quách Phác (thầy địa lý) đời Tây Tống có sống lại
cũng khó mưu đồ được.

</div>
<span class='text_page_counter'>(79)</span><div class='page_container' data-page=79>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

- 九 Cửu: Số 9 (tên số đếm. Một âm là
Cưu, Hợp, như HỒN CƠNG CƯU HỢP
CHƯ HẦU 桓公九合諸候: Vua Hồn
cơng hợp các chư hầu.

119

Nghĩa: bộ Tẩu (cũng là chữ Tẩu): Chạy, cất
chân đi lại đều gọi là TẨU. Khi lo công việc cả hai
bên gọi là BÔN TẨU 奔走. Trốn, như sách Mạnh Tử
nói: KHÍ GIÁP DUỆ BINH NHI TẨU 棄甲曳兵而走
: Bỏ áo giáp kéo đồ binh mà trốn. Động, vật thể di
động gọi là TẨU BÚT 走筆: Viết nhanh lắm. Tiếng
nói khiêm khi người đầy tớ gọi là TẨU HẠ 走下. Mất
cái đã sẳn có từ trước cũng gọi là TẨU, như TẨU
BẢN 走版. Bản khắc không phải bản củ.

Thí dụ: - 趕 Cản: Đuổi theo, cong đuôi chạy, cũng
viết 赶.

</div>
<span class='text_page_counter'>(80)</span><div class='page_container' data-page=80>

120

Nghĩa: bộ Phi (cũng là chữ Phi): Bay, chim và
loài sâu cất cánh bay gọi là PHI. Nhanh, như PHI
BÁO 飛報: Báo nhanh như bay. Lời nói khơng có
căn cứ, như cái thơ dấu tên không ký gọi là PHI
THƯ 飛書. Lời nói phỉ báng gọi là PHI NGỮ 飛語.

121

Nghĩa: bộ Thủ: Tay, bộ phận có thể nắm đồ
vật. Cơng tác 工作: Việc làm, như TRỢ THỦ 助手:
Người giúp việc. Chính mình làm, như THỦ THƯ 手
書: Chính tự tay mình viết ra. Cầm, như THỦ KIẾM
手劍: Cần kiếm. Viết theo dạng nầy 手 thì vưa là bộ
vừa là chữ, còn viết theo dạng nầy 才 thì chỉ là bộ.

Thí dụ: - 拙 Chuyết: Vụng về. Lời nói tự nhún
mình, lời nói khiêm, như CHUYẾT TÁC 拙作: Baì
làm của kẻ vụng về nầy.

</div>
<span class='text_page_counter'>(81)</span><div class='page_container' data-page=81>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

122

Nghĩa: bộ Diện (cũng là chữ Diện): Mặt, cái
bộ phận gồm cả tai, mắt, miệng, nũi. Mặt ngoài, như
CHÁNH DIỆN 正面. Mặt giữa TRẮC DIỆN 側面:
Mặt bên. Bề mặt, chỉ cái dáng dài, rộng, lớn, nhỏ,
không kể đến phần dày, mỏng gọi là BỀ MẶT.
Ngoảnh về, như NAM DIỆN 南面: Ngoãnh mặt về
phương nam.

Thí dụ: - 靦 Thiển: Bẻn lẻn, tả cái dáng mặt thẹn
thùng, như Kinh Thi nói HỮU THIỂN DIỆN MỤC 有
靦面目: Có vẻ thẹn thùng.

- 靨 Yếp: Chổ gị má nó núm vào nhiêu 笑靨:

Cười má núm đồng tiền.

123

Nghĩa: bộ Mục: Con mắt. Lườm, nhìn kỹ (chú
mắt vào). Gọi là, gọi tên. Điều kiện. Chôt cốt yếu.
Thí dụ: - 督 Đốc: Xem xét. Đốc suất. Đốc trách.
Ngay thẳng.

- 眾 Chúng: Đông, nhiều. Mọi người. Số
người.

</div>
<span class='text_page_counter'>(82)</span><div class='page_container' data-page=82>

124

Nghĩa: bộ Thủ (cũng là chữ Thủ) : Đầu, lạy
dập đầu gọi là KHỂ THỦ 稽首. Vua, chúa, như
chức Tổng thống hay vua cai trị cả nước gọi là
NGUYÊN THỦ 元首. Bực trưởng thượng. Kẻ trùng
trưởng. Cũng đọc là Thú: Tự nhận tội.

Thí dụ: - 馘 Quắc: Tai đẵ cắt ra, giết được giặc mà
đem cái tai bên trái về trình gọi là QUẮC.

125

Nghĩa: bộ Trùng: Lồi sâu bọ. Nguyên là chữ
HUỶ 虺 nầy. Ngày xưa tục mượn để thay cho chữ
蟲: Loài sâu bọ.

Thí dụ: - 蚌 Bạng: Con trai, trong thịt trai có chất

nhờn dính tích mãi thành ra ngọc trai.

- 蚤 Tảo: Con bọ chét, con rẹp. Sớm, cũng
nghĩa với chữ Tảo nầy 早.

</div>
<span class='text_page_counter'>(83)</span><div class='page_container' data-page=83>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

126

Nghĩa: bộ Mãnh (cũng là chữ Mãnh): Con
chẫu (con chàng hiu, con nhái xanh) có loại ở trên
cây, có loại ở dưới nước, cũng gọi là con CHẪU
CHÀNG). Một âm là MẪN: Mẫn-hà, tên con sông
thuộc tỉnh Hà Nam, đồng nghĩa với chữ Mẫn nầy 黽
nầy. Gắng sức (gắng gỏi) Kinh Thi nói : Mẫn miễn
tùng sự 黽勉從事: Gắng sức làm việc.

Thí dụ: - 鼇 Ngao: Con ngao, một giống rùa lớn
trong biển.

- 鼈 Miết: Con ba ba.

127

Nghĩa: bộ Bưu (cũng đọc Tiêu): Tóc dài lượt
thượt.

Thí dụ: - 髢 Thế: Tóc mượn, tóc giả.

</div>
<span class='text_page_counter'>(84)</span><div class='page_container' data-page=84>

128

Nghĩa: bộ Hiệt (cũng là chữ Hiệt) : Đầu. Tờ
giấy, một tờ giấy gọi là NHẤT HIỆT

Thí dụ: - 頃 Khoảnh: Thửa ruộng trăm mẫu. Vụt
chốc như NGA KHOẢNG 俄頃: GIây lát. Một âm là
Khuynh: nghiêng lệch cũng nghĩa với chữ KHUYNH
nầy 傾. Một âm là KHUÊ: Nữa bước.

- 頰 Giáp: Má, hai gò má ở hai bên mặt gọi
là Giáp.

- 頜 Hàm: Cái cằm ở dưới miệng.

129

Nghĩa: bộ Ngưu (cũng độc Ngâu): Lồi trâu
bị. Sao ngưu, như NGƯU LANG 牛郎: dịch là
CHÀNG NGÂU, mưa vào ngày mùng bảy tháng bảy
(là ngày thất tịch) gọi là MƯA NGÂU. Nếu dùng vừa
bộ vừa chữ thì viết theo dạng nầy 牛, cịn dùng bộ
thơi thì viết dạng nầy 牜

Thí dụ: -犎 Phong: Trâu rừng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(85)</span><div class='page_container' data-page=85>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

130

Nghĩa: bộ Hổ: Vằn con hổ, vằn vện.

Thí dụ: 虎 Hổ: Con cọp.

- 虐: Độc ác. Tai hại, như NGƯỢC ĐÃI 虐
待: Đối đãi độc ác, trái lẽ cơng bằng.

- 虖Hơ = Ơ hơ 嗚呼: Than ôi!

131

Nghĩa: bộ Nghiễm: Mái nhà, đầu gần đòn
dong là NGHIỄM. Cũng đọc YỂM.

Thí dụ: - 庇 Tý: Che chở.

- 庠 Tường: Trường học, trương học ở
huyện gọi là ẤP TƯỜNG 邑庠, trương học
ở phủ gọi là QUẬN TƯỜNG 郡庠.

</div>
<span class='text_page_counter'>(86)</span><div class='page_container' data-page=86>

132

Nghĩa: bộ Cao (cũng là chữ Cao): Cao, phản
nghĩa chữ ĐÊ 低 là thấp. Vượt trên liên tục. Bán giá
cao (đắt mắc) Quý kính.

133

Nghĩa: bộ Bao: Cái bọc.

Thí dụ: - 匍 Bồ: Bồ bặc 匍匐 : Lết bò, lổm bổm,
ngổm.

- 匆 Thông: Vội vàng .

</div>
<span class='text_page_counter'>(87)</span><div class='page_container' data-page=87>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

Nghĩa: bộ Cách (cũng là chữ Cách): Da, da
giống thú thuộc bỏ sạch lòng đi gọi là CÁCH. Đổi,
đổi củ ra mới, đổi xấu ra tốt, đổi dở ra hay, đổi triều
đại nầy sang một triều đại khác tiến bộ hơn, hay đổi
một chế độ nầy sang một chế độ khác tốt đẹp hơn,
gọi là CÁCH MẠNG 革命. Bỏ đi như CÁCH CHỨC
革職. Tiếng cách trong tiếng Bát âm, như tiếng
trống, tiếng bng…Cánh chim thay lơng.

Thí dụ: -靶 Bá: dây cương bằng da. Cái đích để bắn.
Ci, cán.

- 鞍 An: Yên ngựa.

- 靼 Đát: Chổ mủi giày uốn cong.

- 鞄 Bạc: Thợ thuộc da. Một âm là BÀO.
BÀO ĐỀ 鞄提: Cái va ly.

135

Nghĩa: bộ VI (cũng là chữ Vi) Da đã thuộc rồi
mềm mũm. Trái, cùng nghĩa với chữ Vi nầy 違.

Thí dụ: - 韓 Hàn: Nước Hàn, tên nước Triều Tiên
hay Cao Ly 高驪 .

- 韔 Sướng: Cái túi đựng cung.

</div>
<span class='text_page_counter'>(88)</span><div class='page_container' data-page=88>

136

Nghĩa: bộ Kệ: Đầu con heo.

Thí dụ: - 彘 Trệ: Con lợn sề, con heo nái.

- 彙 Vị: Loại, xếp từng loại lại với nhau gọi
là VỊ TẬP彙集. Ta quen đọc là VỰNG.
- 彝 Di: Thường, các đồ thường dùng ở

trong tơn miếu gọi là DI KHÍ 彝器.

- 彗 Tuệ: Cây chổi tre. Quét, như TẢO TUỆ
掃彗: Quét dọn. Sao chổi.

137

Nghĩa: bộ Quyết: Cái nét sổ có móc.
Thí dụ: - 了 Liễu: Hiểu biết. Xong.

- 予 Dư: Ta, tơi, mình tự xưng như chữ Dư
nầy 余. Đọc Dữ: Cho như chữ Dữ nầy 與.
- 事 Sự: Làm việc. Thờ, như TỬ SỰ PHỤ

</div>
<span class='text_page_counter'>(89)</span><div class='page_container' data-page=89>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

138

Nghĩa: bộ Qua (cũng là chữ Qua): Một loại
binh khí ngày xưa hình dáng như con gà gáy, nên
đời Hán gọi là KÊ MINH 雞鳴. Cái mủi nhọn của nó
hướng tới trước gọi đó là VIÊN 援, dưới cái Viên có
nối thịng thêm cái ngàm gọi đó là HỒ 胡, cái đầu ở
phía sau Hồ gọi là NỘI 內. Xưa nay nói đến cây Qua
đều cho là mũi thẳng, nhưng cứ như chổ thấy của
Trình Diêu Điền về cây cổ Qua thì Nội và Hồ của nó
đều có dùi lỗ, lỗ để cột dây vào ngàm, cây Qua
giống như cây kích nhưng mũi nhọn năm ngang
(Mũi nhọn thẳng tới là cây KÍCH, mũi nhọn nằm
ngang là cây QUA.

Đánh nhau như NHẬT TẦM CAN QUA 日尋
干戈: Ngày gây sự đánh nhau. Người trong một
đảng quay lại phải đảng gọi là ĐẢO QUA TƯƠNG
HƯỚNG 倒戈相向 : Qua giáo ghiềm nhau.

Thí dụ: 戢 Tập: Cất dấu đi. Cấm chỉ. Đình
chit.

</div>
<span class='text_page_counter'>(90)</span><div class='page_container' data-page=90>

139

Nghĩa: bộ Thi: Bảo cho biết. Mách bảo. Một
âm là KỲ. Là thần đất, như chữ KỲ nầy 祇. Viết vầy
là 示 vừa chữ vừa bộ, còn viết ….. chỉ là bộ thơi.

Chớ lầm với bộ Y …. Nầy

Thí dụ: 祟 Tuý: Quỷ tác hoạ cho người để đòi lễ,
như TÁC TUÝ 作祟: Làm hại để đòi lễ. Việc không
quang minh (mờ ám). Đọc TUẤT đồng với chữ
TUÁT nầy 卹 = Thương xót.

- 祚 Tộ: Vận may của Quốc gia.

- 祀 Tự: Tế (cúng), Năm, đầu năm gọi là
NGUYÊN TỰ 元祀.

- 禧 Hy: Phúc, tốt

140

Nghĩa: bộ Nhân (nhơn): Người. Người ta. Loài
người, giống khơn nhất trong lồi động vật. Ngun
bộ Nhân ở số 81 trước là 人 và….. cùng với bộ 儿 ở
đây khơng khác gì nhau.

</div>
<span class='text_page_counter'>(91)</span><div class='page_container' data-page=91>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

văn nhà Nguyên họ hay dùng NGỘT GIẢ 兀者: Kẻ
bị chặt đứt một chân.

- 兒 Nhi: Trẻ con. Trẻ con trai gọi là NHI, trẻ con gái
gọi là ANH 嬰. Con, con đối với cha mẹ tự xưng. Một
âm NGHÊ: Họ Nghe, nhà Há có tên NGHÊ KHOAN
兒寬.

141

Nghĩa: bộ Thập (cũng là chữ Thập) Số 10
(mười). Đủ hết, đầy đủ, như THẬP TOÀN 十全:
Tồn vẹn cả, khơng thiếu sót chút nào. Khi dùng
trong các văn kiện, người ta viết chữ Thập 拴 nầy
cho khỏi bị sửa.

Thí dụ: - 千 Thiên: Số ngàn (1.000), mười trăm
là một ngàn.

- 升 Thăng: Cái thưng, đồ đong lường,
mười lẻ là một thừng, mười thưng là một
đấu. Lên: THĂNG THIÊNG 升天: Lên bầu
trời.

</div>
<span class='text_page_counter'>(92)</span><div class='page_container' data-page=92>

142

Nghĩa: bộ Bát (cũng là chữ Bát) : Tám (số
đếm)

Thí dụ: - 公 Cơng: Ơng, cha chồng. Tước Công,
tước chư hầu thứ nhất trong năm tước ngày xưa.
Việc chung. Khơng có tư tâm. Mọi người.

- 其 Kỳ: Kia. Cái kia, chữ dùng để chỉ vào cái gì (đại
từ). Cái… của…kia (Chủ hữu hình dung từ). Dộc
KY: Nào, sao. (trợ từ biểu thị nghi vấn) như DẠ NHƯ
HÀ KHY 夜如何其: Đem sao như thế?

143

Nghĩa: bộ Lý (cũng là chữ Lý): Làng. Chổ dân
ở 25 nhà gọi là một LÝ. Dậm, một dậm có 1.800
xích, 360 bộ, 180 trượng, 18 dẫn tức là 576 met
Thí dụ: - 量 Lượng: Đồ đong. Đong lường, đo lường.
Sức chưa đựng. Bao dung. Một âm là LƯƠNG: Cân
nhắc, liệu lường.

</div>
<span class='text_page_counter'>(93)</span><div class='page_container' data-page=93>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

144

Nghĩa: bộ Trường (cũng là chữ Trương): Dài,
so hai đầu với nhau, bên nào thừa ra gọi là Trường.
Lâu, như TRƯỜNG THỌ 長壽: Sống lâu. Xa, như
TRƯỜNG ĐỒ 長途.: ĐưỜNG xa. Thường, như
MÔN TUY THIẾT NHI TRƯỜNG QUAN 門雖設而
長關: Cửa tuy có mà thường đóng. Hay, tai như
NHẤT TRƯỜNG KHẢ THỦ 一長可取: có một cái
hay đáng lấy. Một âm là TRƯỞNG: Lới, người đã
đến tuổi trưởng thành. Tuổi cao, có tuổi, những bậc
trên mình mà có tuổi gọi là TRƯỞNG LÃO 長老.
Hang thứ nhất, như TRƯỞNG TỬ 長子: Con lớn.
Đứng đầu các bộ gọi là BỘ TRƯỞNG 部長. Lớn
lên, trái với tiếng tiêu mòn, như CẨU ĐẮC KỲ

DƯỠNG, VÔ VẬT BẤT TRƯỞNG 苟得其養 , 無物
不長: Nếu được ni đó hợp cách, khơng vật nào là

không lướn. Một âm là TRÁNG (trướng): Dư, nhiều,
như GIA VÔ TRÁNG VẬT 家無長物: Nhà khơng
có vật dư

</div>
<span class='text_page_counter'>(94)</span><div class='page_container' data-page=94>

145

Nghĩa: bộ Suyễn: Ngang trái. Lầm , lẫn lộn.
(cũng là chữ Suyễn)

Thí dụ: - 舜: Vua Thuấn đời nhà Ngu

- 舝L tức chữ Hạt nầy 轄: Cái chốt của trục bách xe.
Quản trị, cai quản.

146

Nghĩa: bộ Kiến (cũng là chữ Kiến): Trông
thấy. Ý thức, như KIẾN ĐỊA 見地: Cái trình độ mà
kiến giải của con người có thể đến được, có xa, gần,
cao , thấp khác nhau, hay ý một cách khác là: Chổ
mà con người ý thức đến được gọi là KIẾN ĐỊA. Yết
kiến, như THAM KIẾN 參見: Vào hầu. Một âm là
HIỆN: Tỏ rõ, hiện ra, sách xưa nay hay dùng thay
cho chữ HIỆN nầy 現, như THIÊN HẠ HỮU ĐẠO
TẮC HIỆN 天下有道則見: Thiên hạ có đạo đức
thì ra làm quan để dược vẻ vang cho đời. Tiến cử.
Đồ trang sức ngoài áo quan.

</div>
<span class='text_page_counter'>(95)</span><div class='page_container' data-page=95>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

- 覯 Cấu: Gặp gở, không có ý hẹn hị mà
gặp nhau gọi là CẤU 遘.

147

Nghĩa: bộ Can (cũng là chữ Can) : Mười cái
dấu dùng đặt lên trên 12 chi để ghi năm, tháng,
ngày giờ thường gọi là Thập can hay Thập thiên
can. Cái Mộc để đở giáo mác. Xúc phạm như CAN
PHẠM 干犯.Cầu xin, như CAN LỘC 干祿: Cầu lộc.
Bên nước, như HÀ CAN 河干: Bờ sông. Can thiệp,
có quan hệ như TƯƠNG CAN 相干: Cùng quan hệ.
Tiếng hỏi về con số, như NHƯỢC CAN 若干: Mấy?
Bao nhiêu?

</div>
<span class='text_page_counter'>(96)</span><div class='page_container' data-page=96>

- 幸 Hạnh: May, hạnh phúc. Sự gì đáng bị thiệt mà
lại thốt được gọi là HẠNH PHÚC 幸福. Vua đi chơi.
Vua yêu.

148

Nghĩa: bộ Nhị (cũng là chữ Nhị): Số hai.

Thí dụ: - 亍 : Bước ngắn. Chân trái bước đi goil
XÍCH 彳, chân mặt bước đi gọi là Xúc 亍, hai chữ
hợp lai thành chữ HÀNH 行: Đi.

- 互 Hỗ: Đắp đổi, hai bên cùng thay đổi với
nhau.

</div>
<span class='text_page_counter'>(97)</span><div class='page_container' data-page=97>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

149

Nghĩa: bộ Nhĩ (cũng là chữ Nhĩ): Cái tai dùng
để nghe. Nghe, như CỮU NHĨ ĐẠI DANH 久耳大
名: Nghe đại danh đã lâu. THỰC NHĨ 食耳: Nghe
lóm. Hàng chắc của chắc mình gọi là NHĨ TƠN 耳
孫, tức là cháu xa mười đời. Phàm cái gì có vai có
vấu ở hai bên, như hai cái tai của người đời đều gọi
là NHĨ, như ĐẢNH NHĨ 鼎耳: Cái quai vạc. NHĨ
MÔN 耳門: Cửa nách. Tiếng trợ từ, như TỰU THỊ
LIỄU 就是了 của Kim văn, có nghĩa là: Mà thơi, là
thơi.

Thí dụ: - 聃 Đam: Tai vẹt khơng có vành tai là Đam.
Tên người. Cũng đọc là THAM.

- 聆 Linh: Nghe, nghe rồi lãnh được gọi là
LINH.

- 聵 Hội: Sanh ra đã điếc rồi gọi là Hội. U
mê.

</div>
<span class='text_page_counter'>(98)</span><div class='page_container' data-page=98>

150

Nghĩa: bộ Âm (cũng là chữ Âm): Tiếng phát
ra có điệu trong, đục cao thấp gọi là âm. Tiếng phát
ra thành vần cũng gọi là âm.

Thí dụ: - 韶 Thiều: Tên một khúc nhạc của vua
Thuấn nhà Ngu. Tốt đẹp, như THIỀU HOA 韶華,
THIỀU QUANG 韶光: đều là nghĩa quang cảnh tốt
đẹp cả. Cảnh sắc mà xuân, bóng mặt trời mùa xuân
cũng gọi là THIỀU QUANG

韶光.

- 韻 Vận: Vần, tiếng nào đọc lên mà ăn với tiếng
khác gọi là VẬN. Phong nhã.

151

Nghĩa: bộ Chí (cũng là chữ Chí) : Đến, như
TÂN CHÍ NHƯ QUY 賓至如歸: Khách đến như về
chợ> Rất, cùng cực, như CHÍ CƠNG 至公: Rất
cơng bình. To, lớn, như PHÁP LỊNH CHÍ HÀNH 法
令至行: Pháp lệnh được thi hành rộng lớn. (Chiến
Quốc sách).

Thí dụ: - 薹 Đài: Cái đài, xây nhà cho cao để ngấm
được bốn bên gọi là ĐÀI. Tiếng tôn xưng người
khác, bạn bè gọi nhau là 兄薹.

</div>
<span class='text_page_counter'>(99)</span><div class='page_container' data-page=99>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

152

Nghĩa: bộ Tự (cũng là chữ Tự) : Bởi, từ. Như
SANH HỮU TỰ LAI 生有自來: Sanh có từ đâu mà

ra. Mình, chính mình, như TƯ TU 自修: Tự sửa lấy
mình.

Thí dụ: - 臬 Nghiệt: Cái ngưởng cửa. Pháp luật. Ta
quen đọc là Niết.

- 臭 Xú: Mùi, như KỲ XÚ NHƯ LAN 其臭如蘭: Mùi
nó như hoa lan. Bây giờ thì thơng dụng chỉ cho mùi
hôi thúi. TIếng xâu, như DI XÚ VẠN NIÊN 遺臭萬
年: Để tiếng xấu muôn năm. Cũng đọc là KHứu nầy
嗅: Dung mủi để ngửi.

153

Nghĩa: bộ Tư : Thông với chữ Tư nầy 私, cũng
đọc là MỖ, tức là chữ MỖ nầy 某. Là tiếng đại danh
từ không chỉ rõ cái gì.

Thí dụ: - 丟: Mất hẳn, cái gì đi khơng trở lại
nữa là ĐÂU.

</div>
<span class='text_page_counter'>(100)</span><div class='page_container' data-page=100>

154

Nghĩa: bộ Cổn: Buông lỏng ra, khơng bó
buộc, có ý nghĩa từ mặt dưới thơng đến mặt trên.
Thí dụ: - 中 Trung: Trong, giữa. Một âm là
Trúng:Trúng (đối với trật).

- 丰 Phong: Sắc cỏ tươi tốt. Sau mượn để tả cái sắc
tươi đẹp, như PHONG THÁI 丰采 Vẽ đẹp.

155

Nghĩa: bộ Thị (cũng là chữ Thị) : Họ. Ngành
họ. Tên đời, tên nước đều đẹm chữ THỊ ở sau, như
VƠ HỒI THỊ 無懷氏, CÁC THIÊN THỊ 茖千
氏.v.v…đều là tên các triều đại ngày xưa cả. Tên
quan, ngày xưa ai chun học về mơn nào thì lại lấy
mơn đó là mơn học, như CHỨC PHƯƠNG THỊ 織紡
氏, THÁI SỬ THỊ 太史氏.v.v.. Đàn bà thường gọi là
THỊ. Một âm là CHI, như vợ vua Hung Nô gọi là
YÊN CHI 閼氏 (chữ ÁT 閼 ở đây đọc là YÊN mà
không đọc là Át) . Ở Tây Vực (Thiên Trúc) có nước
ĐẠI NGUYỆT CHI 大月氏 và 小月氏.v.v…

</div>
<span class='text_page_counter'>(101)</span><div class='page_container' data-page=101>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

156

Nghĩa: bộ Hương (cũng là chữ Hương):
Thơm, hương thơm. Phàm thứ cây cỏ nào có chất
thơm đều gọilà hương, như ĐÀN HƯƠNG 檀香: Tức
cây Đàn thơm, ta thường gọi là cây Trầm bạch.
Khen lao (bớt thơm)

Thí dụ: - 馥 Phúc (cũng đọc là Phức hoặc Phốc):
Hơi thơm, thơm ngào ngạt.

- 馨 Hinh: Hương bay ngát ra xa. Danh dự truyền
khắp mọi nơi.

157

Nghĩa: bộ Huyệt (cũng là chữ Huyệt): Hang,
ngày xưa đào hang để ở gọi là HUYỆT CƯ 穴居.
Chổ hiểm trong thâm thể con người gọi đó là
HUYỆT. Chổ chơn ngời chết.

Thí dụ: - 突 Đột: Chợt, hốt nhiên. Đụng chạm., xúc
phạm. Ống khói ở bếp.

- 窀 Truân : Truân tịch 窀穸: Huyệt mã.
Việc tang gọi là TRUÂN TỊCH CHI SỰ 窀
穸之事.

</div>
<span class='text_page_counter'>(102)</span><div class='page_container' data-page=102>

158

Nghĩa: bộ Khảm: Há miệng: Há miệng.

Thí dụ: - 凶 Hung: Khơng tốt, xấu, phản nghĩa của
chữ KIẾT (cát) 吉 là Tốt. Dữ (ác), như HUNG HÃN
凶悍: Dữ tợn, HUNG BẠO 凶暴 : Dữ dằn.

- 凸 Đột: Lồi, lồi cao lên.

- 凹 Ao(cung đọc Ấp, Ếp): Lõm, hũng thấp
xuống.

- 出 Xuất: Ra, từ bên trong đến bên ngoài.
Phát sanh. Vượt qua. Đuổi bỏ.

159

Nghĩa: bộ Lực (cũng là chữ Lực): Sức, cái tác
dụng làm cho vật thể vận động hoặc đứng yên hay
biến cải phương hướng, gọi đó là lực. Sức mạnh,
sức của con người. Sức làm việc, cái tài sức làm
việc của con người. Hết sức, như LỰC CHIẾN 力戰:
Cực lực chiến đấu (hết sức chiến đấu). LỰC TRANH
力爭 Hết sức tranh thủ.

Thí dụ: - 劬 Cù: Nhọc nhằn, như CÙ LAO 劬勞:
Công cha mẹ sanh đẻ nuôi nấng khó nhọc.

- 募 Mộ: Cầu tìm khắp nơi , như MỘ BINH
募兵: Chiêu tập binh lính.

</div>
<span class='text_page_counter'>(103)</span><div class='page_container' data-page=103>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

160

Nghĩa: bộ Thân (cũng là chữ Thân) : Minh.
Thân thể. Thể tích của vật. Một âm là QUYÊN , là
tên nước QUYÊN ĐỘC 身毒 ngày xưa, tưc là nước
Thiên Trúc, chính là Ấn Độ ngày nay.

Thí dụ: - 躬 Cung: Thanh minh. Chính mình đảm
dương. Cúi mình làm lễ gọi là CÚC CUNG 鞠躬.
- 躺 Thảng: Nằm thẳng cẳng.

161

Nghĩa: bộ Thần (cũng là chữ Thần ta đọc là
Thìn): Chi Thìn, chi thứ năm trong 12 chi. Buổi sớm
mai, cũng nghĩa với chữ THẦN nầy 晨.

Thí dụ: - 辱 Nhục: Xấu hổ. Chịu khuất.

</div>
<span class='text_page_counter'>(104)</span><div class='page_container' data-page=104>

162

Nghĩa: bộ Dậu (cũng là chữ Dậu): Chi Dậu,
chi thứ mười trong 12 chi. No. Gia, như DẬU GIẢ
VẠN VẬT CHI LÃO DÃ 酉者萬物之老也: Dầu là
lúc già của vạn vật (vì tháng 8 làm tháng dậu, tức là
tháng lúa chín, mà có lúa chín thì vạn vật được no
đủ).

Thí dụ: - 酋 Tù: Chức quan đầu coi về việc rượu.
Rượu lâu năm. Thuở xưa thủ lảnh của một bộ lạc
gọi là TÙ TRƯỞNG 酋長.

- 酌 Chước: Rót rươu. Mời rượu. Uống
rượu. Lường liệu cho oỏn đáng.

- 酎 Trữu: Rượu ngon. Rượu nặng.

163

Nghĩa: bộ Huyết (cũng là chữ Huyết): Máu,
máu do quả tim chảy ra khắp các bộ phận trong

thân thể của động vật để nuôi cơ thể. Máu là một
chất trọng yếu đối với thân người, nên họ hàng cùng
một chi gọi là HUYẾT TỘC 血族, con cháu gọi là
HUYẾT DẬN 血胤. Hết lòng hết sức mà làm như
HUYẾT CHIẾN 血戰: Hết sức đánh. Đãi người nồng
hậu gọi là HUYẾT TÂM 血心. Tài sản do cơng cực
khổ mới có được là HUYẾT BỔN 血本.

Thí dụ: - 衄 Nục: Đổ máu cam, do gan nóng mà
sanh ra chứng nầy.

</div>
<span class='text_page_counter'>(105)</span><div class='page_container' data-page=105>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

164

Nghĩa: bộ Tâm: Quả tim, là một tạng trong
năm tạng, ở dưới phổi, cơ quan chủ về tuần hoàn
huyết dịch. Người xưa cho cái ý nghĩa, thuộc về tinh
thần đó là TÂM, như TÂM ĐỊA 心地, TÂM Ý 心
意.v.v…nên phàm cái gì thuộc về ý nghĩa, lo lắng
đều gọi là TÂM cả. Chính giữa, như TRỌNG TÂM
重心.

Bộ TÂM có 3 dạng viết, vì vị trí đứng trong chữ
mà phải biến hố hình dáng: Hinh dạng nầy 心 vừa
là chữ, vưa là bộ, nó được dùng ở bên dưới, hai
dạng nầy …, 忄chỉ làm bộ thôi, nhưng dạng nầy ….
Thì dùng ở dưới, cịn dạng nây 忄thì viết ở một bên.

Thí dụ: - 悉 Tất: Biết hết như TẤT TƯỜNG 悉

詳 : Rõ biết hết. Đều, như TẤT DẪN BINH ĐỘ HÀ
悉引兵度河: Đều dãn binh sang sông.

</div>
<span class='text_page_counter'>(106)</span><div class='page_container' data-page=106>

165

Nghĩa: bộ Điểu (cũng là chữ Điểu) : Lồi chim
đi dài.

Thí dụ: - 鳧 : Phù: Chim le le.

- 鵑 Quyên: chim Đổ Quyên 杜鵑, có chổ
gọi là TƯ QUI 子規, hay ĐỖ VŨ 杜宇.
Hoạ ĐỖ QUYÊN, gọi tắt là hoa QUN.

166

Nghĩa: bộ Chuỷ: Lồi chim đi ngắn.

Thí dụ: - 雁 Nhạn: Chim nhạn, mùa thu lại mùa xuân
đi, trái ngướic với chim Yến. Người ta còn gọi chim
nhạn là HẦU ĐIỂU 侯鳥 : Chim mùa, tượng trưng
cho mùa thu. Chim nhạn bay có thứ tự, nên anh em
gọi là NHẠN TỰ 雁序. Ta gọi là con mòng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(107)</span><div class='page_container' data-page=107>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

167

Nghĩa: bộ Ngọc (cũng là chữ Ngọc): Ngọc,
loại đá quý. Đẹp, như NGỌC DIỆN 玉面: Gương

mặt đẹp đẽ như ngọc. Dùng để ói các bực tơn q,
như NGỌC THỂ 玉體: Vóc ngọc. Một âm là TÚC:
Người thợ ngọc. Họ TÚC.

Thí dụ: - 玲 Linh: Linh lung 玲瓏: TIếng ngọc kêu.
Vật thể chế tác khéo léo. Trong suốt, long lanh. Trí
huệ tốt.

- 瑩 Oánh: Một thứ đá đẹp như ngọc. Tâm
địa sáng sủa.

- 瑞 Thuỵ: Tên chung của ngọc Khuê, ngọc
bichs. Đời xưa dùng ngọc làm dấu hiệu,
nên điềm tốt gọi là THUỴ, như TƯƠNG
THUỴ 祥瑞: Điềm lành.

168

Nghĩa: bộ Kim (cũng là chữ Kim): Vàng. Loài
kim thuộc. Một hành trong ngũ hành. Một tiếng trong
bát âm. Tiền bạc. Tỷ dụ cái gì bền chắc cũng gọi là
KIM, như KIM THÀNH 金城: Cái thành bền chắc.
Nước Kim, tên một nước ngày xưa ở phía bắc Trung
Hoa.

Thí dụ: - 銀 Ngân: Bạc, một loài kim sắc trắng dùng
để đúc tiền và làm đồ trang sức.

</div>
<span class='text_page_counter'>(108)</span><div class='page_container' data-page=108>

169

Nghĩa: bộ Cốc (cũng là chữ Cốc): Lũng, suối,
đường nước chảy ở hai bên núi gọi cốc. Hang núi,
núi có chổ lủm hỏm vào gọi là CỐC. Một âm là
LỘC: LỘC LÃI 谷蠡. Một danh hiệu phong sắc cho
các nước chư hầu Hung Nô. Một âm là DỤC: Nước
THỔ DỤC HỒN 吐谷渾.

Thí dụ: - 谿 Khê: Lạch, khe nước ở trong núi, còn
chữ KHÊ nầy 溪 là khe nước ở chân núi.

- 豀 Bột hề 勃豀: Chống cải, trái ngang.
- 豁 Hốt: Cái hang thơng suốt cả hai đầu,

vì thế chổ đất nào bằng phẳng sáng sủa
gọi là HIÊN HỐT 軒豁. Thơng suốt. tâm

</div>
<span class='text_page_counter'>(109)</span><div class='page_container' data-page=109>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

170

Nghĩa: bộ Cữu (cũng là chữ Cữu) Cái cối giả
làm bằng gỗ hoặc bằng đá.

Thí dụ: - 舂 Thung: Đâm, giã, như THUNG MỄ 舂米
: Giã gạo.

- 與 Dữ: Cùng với. Và. Hứa cho, cấp cho.

171

Nghĩa: bộ Ngôn (cũng là chữ Ngôn, chính là
âm NGHIÊN, quen độc là NGƠN): Lời nói, nói thẳng
gọi là NGƠN, luận nạn gọi là NGỮ 語. Phát đoan là
NGÔN, đáp thuật là NGỮ. Mạng lịnh. Tôi, như
NGƠN CÁO SƯ THỊ 言告師氏: Tơi bảo với thầy.
Tiếng trợ khơng có nghĩa gì, như GIÁ NGƠN XUẤT
SƯ 駕言出師 Đóng xe (đóng ngựa vào xe) đi dạo
(chữ NGƠN trong đây chỉ làm cho câu văn dễ đọc,
nó khơng có nghĩa gì).

Thí dụ: - 詁 Cổ: Lấy lời bây giờ mà giải thích lời nói
ngày xưa gọi là cổ, như HUẤN CỔ 訓詁 : Chú giả
nghĩa văn. Ta quen đọc là HỔ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(110)</span><div class='page_container' data-page=110>

172

Nghĩa: bộ Viết (cũng là chữ Viết): Rằng, nói
răng. Là. Dùng làm phát ngữ từ.

Thí dụ: - 曲 Khúc: Cong, không ngay thẳng. Chổ
gãy cong. Vụn vặt. Một bài hát.

- 曳 Duệ: Kéo , dắt. Kiệt lực, mệt.

- 更 Canh: Đổi, canh cải. Canh, đêm có
năm canh. Trải, như: THIẾU BẤT CANH
SỰ 少不更事: Nhỏ chẳng trải việc. Một
âm là CÁNH: Lại, thêm.

173

Nghĩa: bộ Xỉ (cũng là chữ Xỉ): Răng, răng hai
bên lớn (răng cắm) gọi là NHA 牙, răng ở giữa nhỏ
(răng cửa) gọi là XỈ. Răng mọc lúc nhỏ gọi là NHỦ
XỈ 乳齒. Răng sữa lúc lớn gọi VĨNH CỮU XĨ 永久
齒: Răng già. Tuổi tác, như NIÊN XỈ 年齒 HAY
NIÊN LINH 年齡 . Xem khinh, coi rẻ gọi là BẤT XỈ
不齒. Chê cười gọi là XỈ LINH 齒泠 (như CƠ TIẾU
譏笑, cơ cũng đọc là Ky). Kể tuổi mà định trên dưới
gọi là TỰ XỈ 序齒.

Thí dụ: - 齡 Linh: Tuổi.

</div>
<span class='text_page_counter'>(111)</span><div class='page_container' data-page=111>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

174

Nghĩa: bộ Thiệt (cũng là chữ Thiệt): Lưỡi.
Lưỡi dùng để nói, nên người nào nói nhiều gọi là
NHIÊU THIỆT 饒舌, người diễn dịch sách vở gọi là
THIỆT NHƠN 舌人. Vật gì trịn mà rỗng, trong có
cựa gà cũng gọi THIỆT.

Thí dụ: - 舐 Thỉ: Liếm, lấy lưỡi liếm vật gì.

- 舍 Xá: Quán trọ. Nhà ở, một âm là XẢ:
bỏ, như chữ nầy 捨.

175

Nghĩa: bộ Mịch: Sợi tơ nhỏ. Số tơ của con
tằm nhả ra gọi là HỐT 忽, năm HỐT, mười MỊCH là
TY 絲.

Thí dụ: - 系 Hệ: Buộc, treo, như HỆ NIỆM 系念:
Nhớ luôn. Mối, Liền nối, như hết đời nọ đến đời kia
gọi là THẾ HỆ 世系. Tên riêng trong khoa học tính,
do theo cái lý nhất định ở chổ mà suy tìm được cái lý
nhất định ở chổ kia gọi là HỆ. (như HỆ LUẬN : Từ
một định lý mà rút ra một HỆ LUẬN cũng là ĐỊNH
LÝ, nhưng trình bày theo một lối khác)

- 絰 Điệt: Thứ vải để làm đồ tang. Mũ gai,
thắt lưng giai đều gọi là ĐIỆT.

</div>
<span class='text_page_counter'>(112)</span><div class='page_container' data-page=112>

176

Nghĩa: bộ Trỉ: Thêu áo, đan áo, dùng cái móc
và chỉ đan học móc thành áo gọi là TRỈ. Tục gọi
việc nữ công là CHÂM TRỈ 鍼黹.

Thí dụ: - 黻 Phất (Phật): Cái áo lễ phục ngày xưa,
thêu nữa xanh nữa đen như hình hai chữ CUNG 弓
đâu lưng nhau (hay hình như chữ Á 亞), hoặc hình
chữ DĨ 已 đâu lưng.

- 黼 Phủ: Cái áo lễ phục ngày xưa thêu hoa nữa đen
nữa trắng như hình lưỡi búa.

177

Nghĩa: bộ Cân (cũng là chữ Cân: Cái rìu của
thợ mộc. Cân, theo cân ta 16 lạng (lượng) là một
cân. Một âm là CẤN: Cấn cấn: xét rõ.

Thí dụ: - 斬 Trảm: Chém.
- 斧: Cái búa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(113)</span><div class='page_container' data-page=113>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

178

Nghĩa: bộ Bỉ (Trong tự điển Đào Duy Anh đọc
CHUỶ, Thiền Chửu đọc là TRUỶ, tự điển Phiên
Thiết đọc là TY + LÝ, BỔ + UỶ, âm chữ 比: Đọc là
BỈ thương đọc TỶ. Ở Từ Hải và Từ Nguyên đều
phiên thiết là BÚT + Ỷ = BỈ và đều âm bằng chữ BỈ
比, ta quen đọc TỶ là VÍ, SO SÁNH). Ở đây theo
Đào Duy Anh đọc CHUỶ: Cái muổng, cái thìa, giống
nhứ cái muổng café của Mỹ mà lớn hơn để múc
canh (muỗng canh). Một loại đoản kiếm nhỏ, ngắn
dễ dùng, vì mũi nhọn của kiếm nầy giống cái đầu
muỗng, nên gọi là CHUỶ THỦ 匕首, nó nhọn hướt
một bên như lưỡi dao mũi nhọn mà ta thường thấy

hiện nay. Kinh Kha đã dùng loại kiếm nầy để thích
khách Tần Thỉ Hồng.

Thí dụ: - 化 Hố: Thay đổi một cách tự nhiên. Trời
đất sanh thành vạn vật. Dạy dỗ sửa đổi

</div>
<span class='text_page_counter'>(114)</span><div class='page_container' data-page=114>

179

Nghĩa: bộ Điền (cũng là chữ Điền): Ruộng,
đất cày cấy được gọi là ĐIỀN. Gọi chung về đất đai,
như ĐIỀN ĐỊA 田地. Cày cấy, đi săn như ĐIỀN LẠP
田拉: Săn thú ngồi đồng trống.

Thí dụ: - 由 Do: Bởi, tự. Noi theo. Nguyên do. Tuỳ ý,
như TỰ DO 自由.

- 畚 Bổn: Cái sọt, cái ky đựng đất đựng rát.
- 留 Lưu: Náng lại, giữ lại.

- 畿 Kỳ: Chốn kinh kỳ, chổ vua đóng đơ.
Trong cửa, cái bực cửa.

180

Nghĩa: bộ Lổi: Cây cày, cày ruộng.
Thí dụ: - 耜 Tỷ (Cử): Cái lưỡi cày.

- 耕 Canh: Cày ruộng.
- 耘 Vân : Làm cỏ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(115)</span><div class='page_container' data-page=115>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

181

Nghĩa: bộ Hào (cũng là chữ Hào): Số vạch

trong bát quái (tám quẻ), bát quái nói một cách nôm
na gọi là TÁM QUẢ, tám quẻ nầy cũng gọi là tám
TƯỢNG, vì nó biểu hiện cụ thể cho hình tượng vạn
vật trong vũ trụ. Vậy HOÀ là cái vạch ở trong QUÁI.
Mỗi một QUÁI có ba hào. Hào phân ra Hào âm và
Hào dương. Hào âm được tượng trưng bằng cái
vạch (gạch) đứt - -, hào dương được tượng trưng
băng cách vạch liền ---. Hào âm và hào dương giao
nhau thành ra quái (hay là tượng) như tượng CÀN
☰, KHÔN ☷, CẤN ☳, TỐN ☴, KHẢM , LY ☲, CẤN
☶, ĐOÀI ☱. Rồi do sự tiêu trưởng biến dịch của sự
vật mà ra tám tượng nầy giao nhau biến hoá làm 64

(sau mươi bốn) quái (quẻ) nữa (quái thứ nhất là
CÀN VI THIÊN…… đến quái thứ 64 là HOẢ THUỶ
VỊ TẾ ……., Trong đây mỗi quái có 6 hào tức là sáu
cái vạch).

Thí dụ: -爽 Sảng: Sáng. Trong sáng. Anh hào. Sai
lầm.trời lờ mờ sáng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(116)</span><div class='page_container' data-page=116>

182

Nghĩa: bộ Biện: Nguyên là chữ BIỆN nầy 辨.
Phân tách, biệt hiệu. Xét các sự vật rồi chia thành ra
tốt xxáu phải chăng gọi là BIỆN.

Thí dụ: - 采 Thái: Hái, ngắt. Lựa chọn. Người có
phong độ và nghi dung cao thượng gọi là PHONG
THÁI 風采 (cung viết PHONG THÁI nầy 丰采).

Ngày xưa quan được ăn lộc riêng một ấp gọi là
THÁI ẤP 采唈. Cũng đọc là THỂ.

- 釉 Dứu: Men sứ.

- 釋 Thích: Cởi ra, nới ra. Giải thích. Bng

183

Nghĩa: bộ KHiếm (cũng là chữ Khiếm) :
Thiếu, như KHIẾM KHUYẾT 欠缺: Thiếu thốn. Mắc
nợ, như KHIẾM TRÁI 欠債: Mắc nợ. Ngáp, như
KHIẾM THÂN 欠伸: Vươn vai váp.

Thí dụ: -欣 Hân: Mừng, hớn hở.

- 欬 Khai: Ho, như chữ KHÁI nầy 咳.

</div>
<span class='text_page_counter'>(117)</span><div class='page_container' data-page=117>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

184

Nghĩa: bộ Lão (cũng là chữ Lão) : Già, người
già bảy mươi tuổi gọi là LÃO. Tước vị quan trọng,
như NGUYÊN LÃO 元老: Vị trọng thần của nhà
nước. Suy yếu, lâu năm. Cứng rắn. Ông Lý Nhĩ nhà
Châu gọi là LÃO TỬ 老子 (cũng gọi là LÃO ĐAM 老
聃) chính là ơng Tổ của Đạo giáo, nên gọi đạo Giáo
là đạo Lão.

Thí dụ: - 耄 Mạo: Già tám, chín mươi.
- 耋 Điệt: Già bảy, tám mươi.
- 耆 Kỳ: Già sáu mươi.

185

Nghĩa: bộ Nhi (cũng là chữ Nhi): Mầy, của
mầy, như NHI PHỤ 而父: Cha của mầy (cha mầy)
Mà, và, như TRƯỜNG NHI ĐẠI, NHI KIM AN TẠI
長而大, 而今安在: Dài và lớn, mà nay vẫn còn.
Nhưng mà. Hơn nữa. Mà thơi.

Thí dụ: - 耍 Sái: Đùa bởn, nơ đùa. Đừng lầm với chữ
YẾU 要.

- 耎 Nhuyễn: Mèm, như chữ NHUYỄN nầy
軟.

</div>
<span class='text_page_counter'>(118)</span><div class='page_container' data-page=118>

186

Nghĩa: bộ Hựu (cũng là chữ Hựu): Lại, lại lần
nữa.

Thí dụ: - 及 Cập, kịp, đến, bằng, cùng, và

- 叛 Bạn: Làm phản, trái lại khơng cùng
một lịng với mình nữa.

- 叟 Tẩu: Ông già, cụ già. Một âm là SƯU:
SƯU SƯU 叟叟: Tiếng giả gạo.

- 壑 Hắc: Vũng nước, rảnh nước ở chân
núi.

187

Nghĩa: bộ Nữ (cũng là chữ Nữ): Con gái. Sao
Nữ, một ngôi sao trong Nhị thập bát tú. Một âm là
NỨ: Gả con gái cho người. Một âm là NHỮ: Mầy,
như chữ NHỮ nầy 汝.

Thí dụ: - 奶 Nãi: Tiếng gọi chung về đàn bà. Tục gọi
sữa là Nãi.

- 妻 Thê: Vợ cả. Một âm là THẾ: gã con gái
lấy chồng.

- 妾 Thiếp: Nàng hầu, vợ lẽ. Tiếng con gái
nhún mình tự xưng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(119)</span><div class='page_container' data-page=119>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

188

Nghĩa: bộ Tử (cũng là chữ Tử): Con cái của
mình sanh ra. Họ người, như Tử Tư, cháu đức
Khổng tử, học trò của Tăng Tử, Tử Hạ, Tử
Công.v.v…Thầy, tiếng tôn xưng người có học vấn,
có đạo đức, như Khổng Tử: Thầy Khổng, Mạnh Tử:
Thầy Mạnh.v.v… Con trai như NAM TỬ 男子. Tước

Tử: Tước thứ tư trong năm tước: Công, Hầu, Bá, Tử,
Nam. Tiếng trợ ở cuối câu (ngữ vĩ trợ từ). Chổ nầy
người Tàu họ đọc rất khẻ, chỉ sì hơi thơi, gần giống
như cách đọc ngữ vĩ S của Anh, Mỹ, như, Trác Tử
卓子: Cái bàn. QUẤT TỬ 橘子: Cây quít. HÀI TỬ 孩
子: Đứa trẻ…. Một âm là Tý: Chi thứ nhất trong 12
chi.

Thí dụ: -孑: Kiết: Đơn chiếc,. Trơ trọi, như KIẾT
NHÂN ĐỘC LẬP 孑然獨立: Trơ trọi đứng một
mình.

Thí dụ: - 孓 Quyết: Ngắn, vật gì thẳng mà ngắn gọi
là QUYẾT. Một âm là CŨNG.

- 孔 Khổng: Lỗ hỏng thông suốt. Rất

- 孟 Lớn, con trai trưởng dịng đích gọi BÁ
伯, con trai trưỏng dòng thứ gọi là MẠNH
孟. Đầu, bắt đàu như MẠNH HẠ 孟夏:
Đầu mùa Hạ (hay tháng tư ta).

</div>
<span class='text_page_counter'>(120)</span><div class='page_container' data-page=120>

189

Nghĩa: bộ Phụ: Núi đất, đống đất. To lớn.
Nhiều. Thạnh vượng, như ÂN PHỤ 殷阜: GIàu có
đông đúc. Béo. Bộ phụ nằm ở bên tay trái, bộ ấp
nằm ở bên tay mặt. Trong tự điển hai bộ nầy viết
giống hệt nhau, nên khó phân biệt.

Thí dụ: - 阽 Diêm (diếm) : Nguy.

- 陛 Bệ: Thềm nhà vua. BỆ HẠ 陛下: Vua,
thiên tử.

- 陔 Cai: Thềm nhà.

190

Nghĩa: bộ Sơn (cũng là chữ Sơn, cịn đọc là
San): Núi, giữa chổ đất phẳng có chổ cao toàn bằng
đá hoặc lẫn cả đất đá hoặc toàn đất, cao ngất gọi là
núi, thuần đất mà thấp gọi là đồi. Mồ mã, như SƠN
LĂNG 山陵, SƠN HƯỚNG 山向 đều là tên mồ mả
cả. Né tằm, tằm lên né gọi là THƯỢNG SƠN.

Thí dụ: - 巔 Điên: Đỉnh núi.

</div>
<span class='text_page_counter'>(121)</span><div class='page_container' data-page=121>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

191

Nghĩa: bộ Tỵ (ta quen đọc là Tỷ, cũng là chữ
Tỷ) : Cái mủi. Trước tiên, như TỶ TỔ 鼻祖: Ơng tổ
đầu tiên.

Thí dụ: - 鼾 Hản (có đọc Han): Ngáy ngủ, ngáy khồ
khị gọi là HÃN.

192

Nghĩa: bộ Giác (cũng là chữ Giác) : Sừng,
sừng các giống thú. Cái xưỏng trán, người nào có
tướng lạ gọi là LONG CHUẨN NHẤT GIÁC 龍準一
角: Xương trán nổi lên như hình chữ nhất vậy. Cái tù
và. Tranh nhau, như GIÁC LỰC 角力: Đấu sức (vật
lộn), cải nhau, như GIÁC KHẨU 角口. Chia ra đóng
mổi chổ một cánh quân để kè, chế giặc gọi là Ỷ
GIÁC 椅角. Góc, như TAM GIÁC HÌNH 三角形:
Hình ba góc. Tiếng GIÁC, một trong ngủ âm. Sao
Giác, một ngôi sao trong nhị thập bát tú. Cái đồ
dựng rượu. Có khi đọc là GIỐC.

Thí dụ: - 觖 Quyết: Khơng được thoả thích, phàm sự
gì khơng được như nguyện mà sanh ra ốn vọng thì
gọi là QUYẾT VỌNG 觖望.

</div>
<span class='text_page_counter'>(122)</span><div class='page_container' data-page=122>

193

Nghĩa: bộ Vô (cũng là chữ Vô): Chớ, đừng.
Chẳng cần, chẳng nên. Có ý cấm chỉ như VƠ LOẠN
NGƠN 毋亂言: Chớ nói càn. Đồng với chữ VƠ nầy
無 là Khơng. Tiếng phát ngữ trợ từ, như VƠ NÃI 毋
乃: Hoặc giả. VÔ NINH 毋寧: Đâu nên, VƠ DỤNG
毋用.

Thí dụ: - 貫: Xỏ xâu vật gì.
- 母: Mẹ. Vật gốc.

- 每 Mỗi: Thường. Các, mỗi.

194

Nghĩa: bộ Ngạt, tục đọc là ĐÃI: Xương tàn
(đã rả thịt, chỉ còn lại xương). Tồi, xấu đối lại với cái
tốt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(123)</span><div class='page_container' data-page=123>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

195

Nghĩa: bộ Đẩu (cũng là chữ Đẩu) : Cái đấu,
mười thăng vô một đấu. Ủi quần áo gọi là UẤT ĐẨU
熨斗. Nhỏ, như ĐẨU THẤT 斗室: Nhà nhỏ. ĐẨU
THÀNH 斗城: Thành nhỏ. Tên sao, như NAM ĐẨU
南斗 , BẮC ĐẨU 北斗 (sao Nam đẩu, sao Bắc đẩu).
Lớn, như ĐẨU ĐẢM 斗膽: Đảm lượng rất lớn. Cái
chén uống rượu ngày xưa, như NGỌC ĐẨU 玉斗:
Tên riêng của cái chén uống rượu. Cao chót vót,
thơng nghiac với chức ĐẨU nầy 陡.

Thí dụ: - 斛 Hộc: cái hộc, đồ đong đo lường 10 đấu
là mộc hộc.

- 斟 Châm: Rót rượu. Châm chước 斟酌: Rót chén
rượu qua là CHÂM, rót chén rượu lại là CHƯỚC.

</div>
<span class='text_page_counter'>(124)</span><div class='page_container' data-page=124>

196

Nghĩa: bộ Phương (cũng là chữ Phương):
Vuông. Phương vị: Đông, Tây, Nam , Bắc. Đạo đức,
như HỮU ĐIẾM QUAN PHƯƠNG 有玷官方: Có
vét nhục đến cái đạo đức làm quan. NGHĨA
PHƯƠNG HỮU HUẤN 義方有訓: Có dạy về đạo
nghĩa. Thí dụ, như TỶ PHƯƠNG 比方: Thí dụ.
Đang, như PHƯƠNG KIM 方今: Hiện tại. Nơi chốn,
như VIỄN PHƯƠNG 遠方: Non xa. Trái nghịch, như
PHƯƠNG MẠNG 方命: Trái mệnh lệnh. Có , dùng
như chữ HỮU. THời gian qua chẳng bao lâu như
PHƯƠNG TÀI 方纔 (方才): Mới, vừa rồi.

Thí dụ: - 於 Ư: (phó từ) Ở (在 Tại: Ở , là động từ) Đơ

Ơ hơ (Thật sự chư Ư cịn nhiều nghĩa, nhưng khơng
thể nói hết ở đây, đới xong 214 nầy , bài riêng nói về
hư HƯ TỰ sẽ nói rõ.)

</div>
<span class='text_page_counter'>(125)</span><div class='page_container' data-page=125>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

197

Nghĩa: bộ Sam: Lơng dài.

Thí dụ: - 彧 : Có văn vẻ. Úc úc: Tươi tốt.

- 形 Hình: Hình dạng. Hình thể. Hình dung, dung
mạo nó bày ra bên ngoài. Thế đất.

198

Nghĩa: bộ Phiến (cũng là chữ Phiến) : Mảnh,
miếng, vật gì phẳng mà mỏng đều gọi PHIẾN. Một
mảnh, một nữa.

Thí dụ: - 版 Bản: Ván.

- 牓 Bảng: Cái bảng. Yết thị.

</div>
<span class='text_page_counter'>(126)</span><div class='page_container' data-page=126>

199

Nghĩa: bộ Mạch: Tật bệnh (ta quen đọc là
Tật)

Thí dụ: - 疔 Đinh: Cái đinh, một thứ nhọt lúc mới
mọc như một cái mụn con, nóng và rất ngứa, sau rồi
đâm ra rắn chắc đau dữ dội gọi đó là ĐINH.

- 痔 Trĩ: Bệnh trỉ, bệnh ở hậu mơn.
- 瘠 Tích: Gầy, ốm yếu. Đát xấu.

200

Nghĩa: bộ Mãnh: Tên chung của những loại
chén, bát, dĩa…để đựng đồ.

Thí dụ: - 盅 Trung đồ (như bồn, chén) cịn bỏ khơng,
chưa đựng vật gì gọi là TRUNG. Cái chén nhỏ.

- 盂 Vu: Một loại đồ đựng thức ăn, như cái
THỐ, cái bát đã đựng đầy vật ẩm thực,
gọi là VU.

</div>
<span class='text_page_counter'>(127)</span><div class='page_container' data-page=127>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

201

Nghĩa: bộ Huyền (cũng là chữ Huyền): Sắc
đen. Không thể lý giải (cắt nghĩa) được, như HUYỀN
DIỆU 玄妙. Tên riêng của con chim én gọi là
HUYỀN ĐIỂU 玄鳥, tên riêng của con rùa gọi là
HUYỀN PHU 玄夫.

Thí dụ: - 玆 Tư: (cũng đọc Ty) Nầy, ấy. Tờ chiếu.
Năm, mua. Một âm là TỪ: Tên nước QUY TỪ 龜玆.
- 玅: Diệu, nghĩa như chữ DIỆU nầy 妙.

- 率 Suất: Tuân theo. Hờ hững (sơ sót). Quản lãnh
(dắt).

-玈 Lơ: Sắc đen. Cây cung đen, LƠ CUNG 玈弓, tức
là 黑弓.

202

</div>
<span class='text_page_counter'>(128)</span><div class='page_container' data-page=128>

203

Nghĩa: bộ Ấp: Chỉ cho một nước, dùng như
chữ QUỐC 國. Đất được phong cũng gọi là ẤP. Gọi

một địa phương, lớn gọi là ĐÔ 都, nhỏ gọi là ẤP 邑.
Nay phổ thông gọi Huyện là Ấp. Bộ nầy 阝, nếu viết
ở bên trái là bộ PHỤ thuộc chữ PHỤ 阜, còn viết
bên mặt là bộ ẤP thuộc chữ Ấp 邑.

Thí dụ: - 那 Na: Nhiều, như Kinh Thi có câu THỌ
PHƯỚC BẤT NA 壽福不那 : Thọ phước chẳng
nhiều. Một âm là Nả: Nào , sao, như NẢ XỨ 那處.
Chổ nào, NA KHAM 那堪. Sao chịu được, nhưng
cũng có khi đọc NA CẢ..

</div>
<span class='text_page_counter'>(129)</span><div class='page_container' data-page=129>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

204

Nghĩa: bộ Thầy (cũng là chữ Thần): Bầy tôi,
quan ở trong nước có vua gọi là THẦN. Kẻ chịu
thống thuộc dưới quyền người cũng gọi là THẦN,
như THẦN BỘC 臣僕: Tôi tớ, THẦN THIẾP 臣妾:
Nàng hầu. Cổ nhân nói chuyện với bạn cũng hay
xưng là THẦN, cũng như bây giờ xưng là Bộc (tớ).
Thí dụ: - 臥 Ngoạ: Nằm, nghỉ ngơi.

- 臧 Tạng: Hay, tốt TẠNG HOẠCH 臧獲.

205

Nghĩa: bộ Chỉ (cũng là chữ Chỉ) : Thôi, dừng
lại. Đi đến. Vừa đúng chổ. Ngăn cấm.

Thí dụ: - 此 Thử: Ấy, nầy, đối với chữ BỈ 彼: Kia.
- 歧 Kỳ: Đường rẽ. So le không đều. Cùng

nghĩa với chữ KỲ nầy 跂: Trên bàn chân
mọc ra nhiều ngón.

</div>
<span class='text_page_counter'>(130)</span><div class='page_container' data-page=130>

206

Nghĩa: bộ Cấn (cũng là chữ Cấn): Quẻ CẤN,
một quẻ trong tám quẻ. Phương CẤN, tức là phương
Đơng Bắc. Bền chắc. Khó khăn.

Thí dụ: - 良 Lương: Tốt. Lành. Khéo , giỏi.

- 艱 Gian: Khó khăn. Lo, lúc có tang cha mẹ gọi là
ĐINH GIAN 丁艱 hay ĐINH ƯU 丁憂.

207

Nghĩa: bộ Lập (cũng là chữ Lâp) : Đứng
thẳng. Đặt. Dâng lên. Tức thì.

</div>
<span class='text_page_counter'>(131)</span><div class='page_container' data-page=131>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

208

Nghĩa: bộ Mịch: Che ( lấy khăn trùm lên đầu).
Thí dụ: - 冠 Quan: Cái mũ. Một âm là QUÁN: Cao
hơn cả. Đội mủ.

- 冤 Oan: Oan khuất. Oan thù, như OAN
GIA 冤家: THù hằn. Nhà bị oan trái lâu
đời.

- 冢 Trủng: Mồ mả, mả đắp cao gọi là
TRỦNG. Nay thường dùng chữ TRỦNG
này 塚. Lớn, như TRỦNG TỬ 塚子: Con
trưởng, TRỦNG TỂ 塚宰 : Quan coi cả
trăm quân, tức là quan Tể tướng.

209

Nghĩa: bộ Miên: Thuở xưa, dưới bốn nhà
được lợp trùm che, trong đó có đường, có ốc (nhà
thờ, nhà ở), đó là MẬT THẤT, gọi là MIÊN.

Thí dụ: - 定 Định: Yên lặng. Quyết định, ước
trước. Việc xong rồi. Lưu lại.

- 官 Quan: Chức quan, người làm việc cho
nhà nước. Thuộc về công. Những bộ
phận làm việc riêng trong mình động vật.
Làm chủ trong một đám hay một việc.
- 宦 Hoạn: Làm quan, như HOẠN ĐỒ 宦途.

</div>
<span class='text_page_counter'>(132)</span><div class='page_container' data-page=132>

- 宗 Tông: Nguyên chữ nầy trươc kia
Nguyễn triều vẫn đọc là TƠNG, sau vì
kiêng tên h đời vua MInh Mạng mới đọc
là TÔN: Tổ cao nhất là TỔ, tổ thứ hai là
TÔN. Nhà thờ tổ tôn. Một giáo phái hay

một học phái.

210

Nghĩa: bộ Sanh (cũng là chữ Sanh) : Sống.
Đẻ ra. Lồi sanh vật. Sống cịn. Ni sống. Tươi
sống, khơng chín. Cịn xanh chưa chín. Học trị.

</div>
<span class='text_page_counter'>(133)</span><div class='page_container' data-page=133>

214 Bộ thủ Hán Tự 214 Bộ thủ Hán Tự

211

Nghĩa: bộ Cỗ (cũng là chữ Cỗ): Cái trống.
Đánh trống. Làm náo động.

Thí dụ: - 鼗 Đào: Cái trống cơm.
- 鼙 : Trống trận.

212

Nghĩa: bộ Dược (cũng là chữ Dược, ta quen
đọc là THƯỢC): Ống sao ba lỗ. Tên đồ đong lường
ngày xưa đựng được 1.200 hạt thóc.

Thí dụ: - 龢 Hoà: Điều hoà, hợp cùng nghĩa chữ
HOÀ nầy 和.

</div>
<span class='text_page_counter'>(134)</span><div class='page_container' data-page=134>

213

Nghĩa: bộ Thỉ (cũng là chữ Thỉ): Con heo

(con lợn).

Thí dụ: - 豚 Đồn: Con heo con. Một âm là
ĐỘN. Đi kéo lê gót chân.

- 豢 Hoạn: Ni, ni bằng thóc lúa, như ni
chó, heo, gà thì gọi là HOẠN, nuôi cho ăn cỏ, như
trâu ngựa.v.v… thì gọi là SƠ 芻.

214

Nghĩa: bộ Sưởng: Rượu nếp than, một loại
hương tửu ngày xưa dùng để tế tự (cúng bái, cúng
kiếng). Cái đồ đựng cúng. SƯỞNG MẬU 鬯茂 : Cây
cỏ sanh trưởng rậm rạp tốt tươi. Ta quen đọc là
SIỂNG.

</div>

Giai thich 214 bo Thu Han tu

<b>214 B</b>

<b>Ộ</b>

<b> TH</b>

<b>Ủ</b>

<b> HÁN T</b>

<b>Ự</b>

漢 字 部 首

1.

丿

phi

ệt

: Xiêu

2.

丶

ch

ủ

: ch

ấ

m

3.

廴

d

ẫ

n : ch

ậ

m

4.

辵

<sub> s</sub>

<sub>ướ</sub>

<sub>c : </sub>

<sub>đ</sub>

<sub>i </sub>

5.

麥

<sub> m</sub>

<sub>ạ</sub>

<sub>ch : Mì </sub>

6.

米

<sub> m</sub>

<sub>ễ</sub>

<sub> : G</sub>

<sub>ạ</sub>

<sub>o </sub>

7.

殳

thù : Giáo

8.

矢

th

ỉ

: Tên

9.

黑

<sub> h</sub>

<sub>ắ</sub>

<sub>c : </sub>

<sub>đ</sub>

<sub>en </sub>

10.

赤

<sub> xích : </sub>

<sub>đỏ</sub>

11.

小

<sub> ti</sub>

<sub>ể</sub>

<sub>u : nh</sub>

<sub>ỏ</sub>

12.

大

đạ

i : to

13.

士

s

ĩ

: trị

漢字部首