Tập trung dân chủ - từ nguyên tắc cơ bản về xây dựng một Đảng Mácxít cách mạng kiểu mới của V.I. Lênin đến việc vận dụng nguyên tắc đó vào xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam của chủ

Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

TẬP TRUNG DÂN CHỦ - TỪ NGUYÊN TẮC CƠ BẢN VỀ
XÂY DỰNG MỘT ĐẢNG MÁCXÍT CÁCH MẠNG KIỂU MỚI
CỦA V.I. LÊNIN ĐẾN VIỆC VẬN DỤNG NGUYÊN TẮC
ĐÓ VÀO XÂY DỰNG ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Thiếu tá, TS. Hồng Thị Thúy*
Đại úy, TS. Nguyễn Thị Hiền**
Học viện Chính trị Cơng an nhân dân
Tóm tắt
Tập trung dân chủ là nguyên tắc do V.I. Lênin khởi thảo. Nguyên tắc này đặt nền
móng cho việc xây dựng đảng vô sản kiểu mới ở Nga, sau đó đã được các đảng
trong Quốc tế Cộng sản thừa nhận. Ở Việt Nam, với vai trò là người sáng lập, dìu
dắt Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh ln nhấn mạnh tầm quan
trọng của nguyên tắc tập trung dân chủ trong xây dựng một Đảng cách mạng,
chân chính. Trên cơ sở đó, bài viết tập trung phân tích quan điểm của V.I. Lênin
về nguyên tắc tập trung dân chủ gắn với thực tiễn xây dựng một đảng mácxít cách
mạng kiểu mới ở Nga, từ đó làm rõ vai trị của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc
vận dụng nguyên tắc này vào xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam.
Từ khóa: Tập trung dân chủ, V.I. Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản
Việt Nam.

I. MỞ ĐẦU
Tập trung dân chủ là nguyên tắc quan trọng trong xây dựng các Đảng Cộng sản,
nguyên tắc này sẽ giúp phân biệt đảng cách mạng chân chính của giai cấp cơng nhân
với các đảng chính trị khác. Theo V.I. Lênin, đây là nguyên tắc cốt lõi khi xây dựng
Đảng kiểu mới của giai cấp công nhân ở Nga, phân biệt với các đảng cơ hội trong Quốc
tế II đầu thế kỷ XX. Thừa nhận và tổ chức, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân
chủ là một dấu hiệu, một điều kiện cơ bản bảo đảm cho một chính đảng đi theo và
trung thành với những nguyên tắc của một đảng mácxít - lêninnít. Chính vì vậy, Chủ

*

Phó trƣởng Khoa Khoa học xã hội nhân văn và Tâm lý - Học viện Chính trị CAND
Giảng viên Khoa Khoa học xã hội nhân văn và Tâm lý - Học viện Chính trị CAND

**

|78


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ của Đảng Cộng sản Việt Nam coi nguyên tắc tập trung dân
chủ là nguyên tắc rƣờng cột, chỉ đạo tồn bộ, xun suốt q trình xây dựng, tổ chức,
sinh hoạt và hoạt động lãnh đạo của Đảng.
II. NỘI DUNG
2.1. Tập trung dân chủ - nguyên tắc cơ bản về xây dựng một Đảng mácxít cách
mạng kiểu mới của V.I. Lênin
Thời kỳ của C. Mác, những nội dung dự kiến về nguyên tắc tập trung dân chủ
trong xây dựng đảng chƣa đƣợc hình thành nhƣ một khái niệm khoa học, mà mới chỉ
dừng lại ở quan điểm về cách thức lãnh đạo của Quốc tế I. Đó là sự lãnh đạo theo một
đƣờng lối và mục đích chung, đƣợc các hội công nhân các nƣớc thảo luận để mọi hành
động thực tiễn đều đƣợc tiến hành đồng thời trên cơ sở thống nhất ý chí. Năm 1864,
trong dự thảo Điều lệ của Hội liên hiệp công nhân quốc tế, C. Mác viết: “Hội đồng
trung ƣơng là cơ quan quốc tế, thực hiện mối liên hệ giữa các tổ chức khác nhau đang
hợp tác,… để cho công tác điều tra về những điều kiện xã hội trong các nƣớc khác
nhau ở châu Âu có thể đƣợc tiến hành đồng thời và dƣới sự chỉ đạo chung đều đƣợc tất
cả các đồn thể thảo luận, để khi cần phải có những biện pháp thực tiễn ngay lập tức,
thì những đồn thể tham gia Hội Liên hiệp đều có thể hành động đồng thời và ăn khớp
đƣợc”1.

Đến đầu thế kỷ XX, những dự kiến của C. Mác đã trở thành tiền đề tƣ tƣởng cho
V.I. Lênin. Ngƣời đã coi tập trung dân chủ là nguyên tắc cơ bản về xây dựng một đảng
mácxít cách mạng kiểu mới ở Nga. Thơng qua nhiều bài viết trên báo Tia lửa và các tác
phẩm Làm gì?, Một bước tiến, hai bước lùi, Hai sách lược của Đảng dân chủ - Xã hội
trong cách mạng dân chủ đƣợc viết trong những năm 1903 - 1905, V.I. Lênin đã luận
giải về nguyên tắc tập trung dân chủ trong xây dựng đảng và qua đó chống lại những
khuynh hƣớng cơ hội, cải lƣơng, dân tộc chủ nghĩa trong Đảng Công nhân dân chủ - xã
hội Nga.
V.I. Lênin đã kế thừa, phát triển những quan điểm dân chủ của C. Mác vào điều
kiện cụ thể nƣớc Nga để giác ngộ giai cấp vô sản Nga. V.I. Lênin một mặt đã chỉ rõ
tầm quan trọng của những giá trị dân chủ tƣ sản; mặt khác, phát triển về lý luận và thực
tiễn để khắc phục nạn vơ chính phủ và nêu lên nguyên tắc tập trung dân chủ trong trong
xây dựng một đảng kiểu mới của giai cấp công nhân.
1

C. Mác và Ph. Ăngghen (1994), Toàn tập, tập 16, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.26.
79

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

Năm 1905, tại Hội nghị lần thứ I của những ngƣời Bơnsêvích và năm 1906 tại
Đại hội IV (Đại hội thống nhất) của Đảng Công nhân dân chủ - xã hội Nga, nguyên tắc
tập trung dân chủ đã đƣợc V.I. Lênin nêu ra. Nguyên tắc này đã trở thành nguyên tắc
cơ bản trong xây dựng Đảng Cộng sản Liên Xô và đƣợc ghi trong Điều lệ của Đảng và
Điều lệ của Quốc tế cộng sản.
V.I. Lênin giải thích rằng: Tập trung dân chủ là tự do trong thảo luận nhưng
thống nhất trong hành động. Theo V.I. Lênin, chế độ tập trung dân chủ đòi hỏi mọi

đảng viên và tổ chức của đảng phải dựa trên cƣơng lĩnh và điều lệ đảng mà hoạt động;
phải hoạt động theo các nghị quyết của đại hội đảng - cơ quan tối cao của đảng - và các
nghị quyết của ban chấp hành trung ƣơng giữa hai kỳ đại hội, toàn đảng phục tùng đại
hội toàn quốc, địa phƣơng phục tùng trung ƣơng, cấp dƣới phục tùng cấp trên, số ít
phục tùng số nhiều, bộ phận phục tùng toàn bộ, cá nhân phục tùng tổ chức. “Tất cả
những ngƣời thừa nhận cƣơng lĩnh của đảng và ủng hộ đảng bằng những phƣơng tiên
vật chất cũng nhƣ bằng cách tự mình tham gia một trong những tổ chức của đảng, đƣợc
coi là đảng viên của Đảng”2.
Công thức ấy của V.I. Lênin đƣợc nêu ngay trong Điều 1 của Điều lệ đảng nhằm bảo
đảm chế độ tập trung dân chủ, tính ổn định và vững chắc của Đảng, ngăn chặn mọi biểu
hiện vô tổ chức, vô kỷ luật. V.I. Lênin kiên quyết phản bác quan điểm của Máctốp - một
phần tử mensêvich trong đảng - muốn thay cụm từ “tự mình tham gia một trong những tổ
chức của đảng” bằng cụm từ “tự mình giúp đỡ đảng một cách đều đặn”, vì đó là biểu hiện
của chủ nghĩa tự do, vô tổ chức.
Theo V.I. Lênin, nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác xây dựng Đảng
gồm các nội dung cơ bản3:
Một là, thiểu số phục tùng đa số. V.I. Lênin viết: “Sự thống nhất trong những vấn
đề cƣơng lĩnh và sách lƣợc là điều kiện tất yếu, nhƣng chƣa đầy đủ để đảm bảo sự
thống nhất của đảng và sự tập trung hóa cơng tác đảng. Muốn đạt đƣợc sự thống nhất
trên đây, thì cịn phải có sự thống nhất về tổ chức nữa, điều này không thể thực hiện
đƣợc đối với một đảng vừa mới ít nhiều vƣợt ra khỏi khuôn khổ chật hẹp của một tiểu
tổ và chƣa có một bản điều lệ đã đƣợc chính thức quy định, chƣa có nguyên tắc thiểu số
phục tùng đa số, bộ phận phục tùng toàn bộ”4; hai là, cơ quan tối cao của đảng phải là
V.I. Lênin (1979), Toàn tập, tập 7, Nxb, Tiến bộ, Mátxcơva, tr.312.
V.I. Lênin (1979), Toàn tập, tập 11, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.207-208.
4
V.I. Lênin (1979), Toàn tập, tập 8, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.454-455.
2
3

|80


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

đại hội, tức là cuộc họp của những ngƣời đƣợc tất cả các tổ chức có thẩm quyền bầu ra
và các nghị quyết của những ngƣời ấy phải có tính chất tối hậu quyết định. “sự tham
gia tích cực của tất cả các đảng viên trong việc thảo và chuẩn bị các báo cáo và nghị
quyết về các vấn đề quan trọng này và khác (cũng nhƣ trong việc thu thập tài liệu để
làm báo cáo) là tuyệt đối cần thiết cho đại hội thành công”5; ba là, bầu cử cơ quan
trung ƣơng của đảng (hay các cơ quan trung ƣơng của đảng) phải trực tiếp và tiến hành
tại đại hội; bốn là, tuyệt đối phải phục tùng đại hội của đảng và phục tùng tổ chức
tƣơng đƣơng của đảng ở trung ƣơng hay ở địa phƣơng; năm là, khái niệm tƣ cách đảng
viên phải đƣợc quy định thật rõ ràng; sáu là, quyền hạn của mọi ngƣời phái thiểu số
trong đảng cũng phải đƣợc quy định rõ ràng nhƣ thế trong điều lệ đảng.
Với sáu nội dung nêu trên đòi hỏi tập thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ phải
sáng tạo, nhƣng phải bảo đảm đúng nguyên tắc, phải vận dụng phù hợp với đặc điểm
hoàn cảnh cụ thể.
Thắng lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mƣời Nga năm 1917 gắn liền
với quá trình hình thành và phát triển một đảng mácxít kiểu mới của giai cấp cơng nhân
do V.I. Lênin sáng lập. Sau thắng lợi của Cách mạng tháng Mƣời, Đảng Công nhân dân
chủ xã hội Nga đã đƣợc đổi tên thành Đảng Cộng sản Nga, một đảng cầm quyền trong
nhà nƣớc công - nông đầu tiên xuất hiện trên thế giới.
Với nhiệm vụ lịch sử mới đặt ra cho Đảng là củng cố Chính quyền Xơ viết, tổ
chức việc bảo vệ chính quyền, bảo vệ Tổ quốc, tăng cƣờng hơn nữa mối quan hệ với
giai cấp công nhân các nƣớc khác, cải thiện những mối quan hệ với các chính phủ nƣớc
ngồi, bƣớc đầu thử nghiệm cơng cuộc xây dựng và cải tạo cuộc sống theo định hƣớng
xã hội chủ nghĩa thì trƣớc hết Đảng phải triệt để thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ
trong sinh hoạt và hành động.
Kinh nghiệm thực tế của Đảng Bơnsêvích Nga đã cho thấy: Khơng phải lúc nào

Đảng cũng có thể mở rộng dân chủ nội bộ một cách đầy đủ, không phải mọi quy tắc
hoạt động của Đảng đều đƣợc thực hiện một cách hồn tồn, ví dụ nhƣ trong điều kiện
hoạt động bí mật, bất hợp pháp, trong hồn cảnh nội chiến và chống can thiệp của nƣớc
ngoài… Tuy nhiên, chính trong những điều kiện khó khăn ấy, Đảng Bơnsêvích Nga,
dƣới sự lãnh đạo trực tiếp của V.I. Lênin vẫn tận dụng mọi khả năng để tiến hành
những cuộc trao đổi ý kiến tập thể trong Đảng về những vấn đề trọng đại có liên quan
đến sự nghiệp cách mạng và vận mệnh của Đảng. để giữ vững chế độ lãnh đạo tập thể
và chế độ dân chủ bầu cử trong các tổ chức của Đảng.
5

V.I. Lênin (1979), Toàn tập, tập 9, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.134, 355.
81

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

Bƣớc sang thời kỳ chun chính vơ sản và xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhiệm vụ
mở rộng dân chủ trong nội bộ Đảng lại càng phải coi trọng. Vì vậy, yêu cầu mở rộng
dân chủ nội bộ trong thời kỳ chun chính vơ sản đã đƣợc quán triệt trong các nghị
quyết của Đảng Bơnsêvích Nga lần thứ X. Và với V.I. Lênin quyền làm chủ của đảng
viên rất đƣợc đề cao và coi trọng.
Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, V.I. Lênin đã đấu tranh kiên quyết để
mở rộng dân chủ nội bộ của Đảng, để giữ vững nguyên tắc lãnh đạo tập thể, đề cao phê
bình và tự phê bình. V.I. Lênin yêu cầu các tổ chức của Đảng phải quan tâm, giáo dục
và động viên ý thức làm chủ trong Đảng của mỗi đảng viên, phát huy một cách có hệ
thống, kiên nhẫn, bền bỉ, tính chủ động và tinh thần sáng tạo của quần chúng trong
Đảng, mọi vi phạm đối với những quy tắc sinh hoạt nội bộ của Đảng đều bị V.I. Lênin
lên án một cách nghiêm khắc. Nhƣ vậy, tập trung dân chủ khác xa tập trung quan liêu,

mặt khác tập trung dân chủ cũng khác xa chủ nghĩa tự do vơ chính phủ.
Kinh nghiệm xây dựng Đảng Bơnsêvích Nga và thắng lợi của sự nghiệp chun
chính vô sản ở Liên xô, cũng nhƣ kinh nghiệm chung của phong trào cộng sản quốc tế
đã minh chứng cho sự trƣờng tồn của nguyên tắc tập trung dân chủ trong xây dựng
Đảng vô sản kiểu mới.
2.2. Vận dụng nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức, sinh hoạt và hành
động của Đảng của Chủ tịch Hồ Chí Minh
Chủ tịch Hồ Chí Minh ngƣời sáng lập và rèn luyện Đảng ta ln khẳng định
“trƣớc hết phải có Đảng cách mệnh”, nên khi gặp Chủ nghĩa Mác - Lênin, Ngƣời đã
chuẩn bị mọi mặt về chính trị, tƣ tƣởng, tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt
Nam vào ngày 3/2/1930. Đồng thời, Ngƣời đặc biệt chú trọng xây dựng, chỉnh đốn
Đảng. Trong đó, tập trung dân chủ là nguyên tắc số một, bảo đảm cho những thắng lợi
của cách mạng Việt Nam.
Trung thành với nguyên lý xây dựng đảng của chủ nghĩa Mác - Lênin, từ khi
thành lập đến nay, Đảng ta luôn tuân thủ nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ
trong xây dựng, củng cố Đảng về tƣ tƣởng, chính trị và tổ chức, phù hợp với từng giai
đoạn cách mạng.
Khi bàn về tập trung dân chủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh thƣờng dùng 2 khái niệm
“tập trung dân chủ” và “dân chủ tập trung”. Ví dụ, Ngƣời đã viết “Tập thể lãnh đạo là
dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách là dân chủ
tập trung”6. Ở chỗ khác, Ngƣời viết, “Về tổ chức, Đảng Lao động Việt Nam theo chế
6

Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.620.

|82


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

độ dân chủ tập trung”7. Mặc dù, có thay đổi các từ trong cụm từ nhƣng có thể khẳng
định rằng “tập trung dân chủ” và “dân chủ tập trung” là hai khái niệm đƣợc Chủ tịch
Hồ Chí Minh sử dụng là thống nhất với nhau cả về bản chất và nội dung.
Trước hết, tập trung dân chủ phải được thể hiện ngay trong hoạt động lãnh đạo
của Đảng và ngay trong vai trò của người lãnh đạo trong việc bảo đảm thực hiện
nghiêm túc nguyên tắc này. Riêng trong hoạt động lãnh đạo của Đảng, mà trƣớc tiên là
vai trò của ngƣời lãnh đạo trong việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Chủ tịch
Hồ Chí Minh lƣu ý: “Tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn luôn đi đôi
với nhau”8. Theo Ngƣời, lãnh đạo không tuân thủ nguyên tắc tập thể sẽ đi đến tệ độc đoán,
chuyên quyền, quan liêu và không tránh khỏi dẫn đến hỏng việc. Phụ trách mà không do
từng cá nhân đảm đƣơng sẽ đi đến bừa bãi, lộn xộn, tùy tiện, ngƣời này gạt việc cho ngƣời
kia, ngƣời kia lại đẩy việc cho ngƣời nọ, rốt cuộc không ai chịu trách nhiệm.
Thực tiễn đã chúng minh, phải trên cơ sở thảo luận dân chủ nội bộ mới hình thành
sự thống nhất về nhận thức, ý chí và đồn kết trong hành động. Sự thống nhất, đoàn kết
sẽ tạo nên sức mạnh, phát huy vai trị lãnh đạo của Đảng trong thực tiễn vì mục tiêu của
Đảng, lợi ích chung của tồn thể nhân dân, vận mệnh và tƣơng lai của Tổ quốc.
Tập trung dân chủ được thực hiện trong việc hình thành, hồn thiện các Nghị
quyết của Đảng. Trong Điều 3 Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam đã ghi rõ, trong bốn
quyền của ngƣời đảng viên, quyền thứ nhất là đƣợc thông tin và thảo luận các vấn đề
về Cƣơng lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng,
biểu quyết công việc của Đảng. Quyền thảo luận và quyền tự do tƣ tƣởng chính đáng
của mỗi cán bộ, đảng viên, xuất phát từ lập trƣờng chính trị của Đảng Cộng sản Việt
Nam, từ niềm tin vào lý tƣởng cách mạng của bản thân và từ ý thức trung thực muốn
tiếp cận chân lý khoa học và nhân văn của từng ngƣời. Thực hiện quyền dân chủ nội
bộ, tơn trọng tự do tƣ tƣởng chính đáng và có nguyện tắc vừa là quyền, vừa là nghĩa vụ
của mỗi cán bộ, đảng viên. Trên tinh thần ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định:
“Khi mọi ngƣời đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó quyền tự do tƣ tƣởng
hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý”9. Đây chính là ý kiến khái quát của Ngƣời về tập
trung dân chủ trong việc hình thành, hoàn thiện các nghị quyết của Đảng.
Cách thức tổ chức công việc, lựa chọn cán bộ, công tác kiểm tra trong Đảng nhất

thiết phải tuân thủ đúng đắn, nghiêm ngặt ngun tắc tập trung dân chủ.
7

Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.41.
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.620.
9
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.378.
8

83

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

Chủ tịch Hồ Chí Minh viết “Nếu ba điều ấy sơ sài, thì chính sách đúng mấy cũng
vơ ích”10. Ba điều ấy chính là tổ chức công việc, lựa chọn cán bộ và công tác kiểm tra.
Theo Ngƣời, chính sách đúng là nguồn gốc của thắng lợi, những từ đó đến thắng lợi
thật sự cịn phải đề cao vai trị của cơng tác tổ chức. Sự thành cơng hoặc thất bại của
chính sách cịn do cách thức tổ chức công việc, do sự lựa chọn cán bộ và do công tác
kiểm tra. Để thực hiện đúng nguyên tắc này, yếu tố quyết định nhất là mỗi ngƣời cán
bộ, đảng viên phải có ý thức tự rèn luyện, luôn luôn đề cao ý thức tổ chức kỷ luật, “có
đạo đức cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tƣ, một lịng một dạ phục vụ nhân dân,
phục vụ cách mạng”11.
Đối với Đảng Cộng sản Việt Nam, những luận điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin
nói chung, của Chủ tịch Hồ Chí Minh nói riêng về ngun tắc tập trung dân chủ trong
xây dựng Đảng và Nhà nƣớc vẫn còn nguyên giá trị chỉ đạo thực tiễn đối với mọi hoạt
động của Đảng.
Tuy nhiên, trong thời gian qua, các đối tƣợng chống phá cách mạng, do nắm đƣợc

sức mạnh của nguyên tắc tập trung dân chủ của các đảng cộng sản, chúng đã tìm đủ
mọi thủ đoạn xuyên tạc nguyên tắc này. Trong đó, chủ yếu xuyên tạc các luận điểm
nhƣ: Đã tập trung thì khơng cịn dân chủ và đã dân chủ thì khơng cần tập trung; rằng
tập trung càng cao thì dân chủ càng giảm, muốn tăng cƣờng dân chủ thì phải giảm bớt
tập trung. Những quan điểm này là không đúng với bản chất của nguyên tắc tập trung
dân chủ.
Tại các kỳ Đại hội và Hội nghị Đảng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã tự phê bình và
phê bình nghiêm túc việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức, sinh
hoạt và hành động của Đảng. Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 02/02/1999 Hội nghị
Trung ƣơng 6 (lần 2) khóa VIII “Về một số vấn đề cơ bản và cấp bách trong công tác
xây dựng Đảng hiện nay”, Đảng đã thừa nhận: “Việc thực hiện nguyên tắc tập trung
dân chủ không nghiêm”. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX (2001) của Đảng cũng
nhận định: “Việc tổ chức thực hiện nghị quyết, chủ trƣơng, chính sách của Đảng chƣa
tốt, kỷ luật, kỷ cƣơng chƣa nghiêm. Tình trạng tùy tiện, thiếu ý thức tổ chức, kỷ luật và
tinh thần trách nhiệm, không chấp hành chỉ thị, nghị quyết của Đảng, pháp luật, chính
sách của Nhà nƣớc, báo cáo khơng trung thực, vi phạm nguyên tắc tập trung, dân chủ,
làm cho một số nghị quyết của Đảng khó vào cuộc sống”12. Đại hội đại biểu tồn quốc
10

Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.636.
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 14, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.140.
12
Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội, tr.76.
11

|84


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

lần thứ XII (2016) của Đảng cũng chỉ rõ: “Nhận thức về dân chủ trong một bộ phận cán
bộ và nhân dân còn hạn chế. Tình trạng tách rời, thậm chí đối lập giữa dân chủ và kỷ
cƣơng, pháp luật còn tồn tại ở nhiều nơi. Quyền làm chủ của nhân dân ở nhiều nơi,
nhiều lĩnh vực cịn bị vi phạm. Có lúc, có nơi việc thực hiện dân chủ còn hạn chế hoặc
mang tính hình thức; có tình trạng lợi dụng dân chủ gây chia rẽ, làm mất đoàn kết nội
bộ, gây rối, ảnh hƣởng đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội”13. Những quan
điểm nêu trên cho thấy, ngoài những ngun nhân thuộc về tổ chức cịn có ngun
nhân sâu xa từ sự thối hóa, biến chất, tình trạng thiếu nghiêm túc trong rèn luyên đạo
đức cách mạng, để chủ nghĩa cá nhân chi phối của một bộ phận khơng nhỏ cán bộ,
đảng viên.
Vì vậy, cùng với việc tiếp tục hoàn thiện quy chế cụ thể để thực hiện nghiêm túc,
đúng đắn nguyên tắc tập trung dân chủ trong các hoạt động của Đảng, việc tăng cƣờng
sự thống nhất trong Đảng về nhận thức, ý chí và hành động, đảng viên phải nói và làm
theo nghị quyết, thực hiện đúng Cƣơng lĩnh, Điều lệ Đảng và pháp luật Nhà nƣớc, kiên
định những vấn đề có tính ngun tắc, trong đó có tập trung dân chủ - nguyên tắc cơ
bản trong tổ chức, sinh hoạt và hành động của Đảng - đang là yêu cầu cấp bách và
thƣờng xuyên trong công tác xây dựng Đảng. Thực tiễn đã chứng minh, ở đâu tổ chức
đảng triệt để thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong sinh hoạt và hành động thì ở
đó vai trị lãnh đạo của Đảng đƣợc phát huy, thống nhất và đoàn kết đƣợc nội bộ.
III. KẾT LUẬN
Bài viết tập trung làm rõ vấn đề tập trung dân chủ - từ nguyên tắc cơ bản về xây
dựng một đảng mácxít cách mạng kiểu mới của V.I. Lênin đến việc vận dụng nguyên
tắc đó vào xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Qua đó, làm
rõ cơng lao, cống hiến lý luận và thực hành to lớn của V.I. Lênin, của Chủ tịch Hồ Chí
Minh vào việc xây dựng một đảng mácxít cách mạng kiểu mới nói chung, cũng nhƣ
xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam nói riêng. Điều đó có ý nghĩa lý luận và thực tiễn
to lớn trong bối cảnh Đảng Cộng sản Việt Nam đang thực hiện việc xây dựng, chỉnh
đốn Đảng, coi xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ cách mạng then chốt, đẩy mạnh
phong trào chống tự diễn biến, tự chuyển hóa nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu đổi

mới tồn diện đất nƣớc, vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, trong bối cảnh thời đại
có những thay đổi hết sức nhanh chóng, mau lẹ, khó lƣờng hiện nay.
Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội, tr.168.
13

85

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Cao Văn Thống (Sƣu tầm và biên soạn, 2014), Nguyên tắc tập trung dân chủ
trong công tác xây dựng Đảng hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
2. Đỗ Tƣ (2004), Tư tưởng chính trị của Lênin từ cách mạng Nga đến cách mạng
Việt Nam, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.

|86